Weinrebs
bittere
lijdensweg
Getuigen
aan het
woord
DE MEMOIRES YAN
EEN VERGUISD MAN
ZATERDAG 22 NOVEMBER 1969
LEIDSCB DAGBLAD
PAGINA 7
iiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiitHiiitiiHuiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiHiiiiiHiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiHiiiiiiiiiiiitiniiiitiiniiiifiiiiiiiHimtfliiiiiiiiiiitHiiiiiiHii
Uittreksels uit enkele brieven, gericht aan het
eerste Weinreb-comité, over de houding en de
activiteiten van drs. Friedrich Weinreb tijdens de
oorlogsjaren. De brieven werden geschreven in de
jaren 1947-'48.
„In november 1942 werd ik tezamen met mijn
ffouw en drie kinderen gearresteerd en naar
Westerbork gedeporteerd. Dankzij de Weinreb
lijst zijn wij gespaard gebleven. Indien wij niet
op de Weinreblijst gestaan hadden, waren wij
sonder meer naar Auschwitz gedeporteerd. Bij
de eerste inschrijving heb ik voor mij en mijn
rrouw f 100 moeten betalen. Voor de tweede in-
ichrijving echter heeft de heer Weinreb geen
jeld gevraagd".
D. S. Sonnenberg,
Amsterdam.
„dat ik met mijn kind door de actie van
Frederik Weinreb gespaard ben voor deportatie
en daardoor mijn leven heb kunnen redden. Ook
heeft hij mij van valse persoonsbewijzen gratis
voorzien, met geld en levensmiddelen gesteund.
Ik weet dat ik alleen aan zijn hulp mijn leven te
danken heb". Paula Fenichel,
(in '47 in Palestina
woonachtig).
„Mijn man, mijn zoontje en ikzelf waren op de
twee lijsten van de Heer Weinreb ingeschreven.
Toen de emigratie echter te lang duurde, werden
we gewaarschuwd door de Heer Weinreb om in
tussen onder te duiken daar we de volgende dag
gehaald zouden worden. Onze straat was toen
namelijk aan de beurt. Mr. Weinreb zorgde voor
een persoon die ons naar Amsterdam bracht naar
een onderduikadres. Ook zorgde hij voor valsche
p.b.. bonkaarten enz. Hij heeft ons tijdelijk ge
steund met bedragen van f 2.000, 500 en 100".
Mevr. E. Stiel.
„Hiermee verklaar ik. dat toen de heer F. Wein
reb onze familie in 1942 op zijn z.g. Weinreblijst
plaatste, hij van ons per persoon 100 gulden
vroeg. Ik meen zelfs dat voor de kinderen minder
of in het geheel niets betaald is. De heer Weinreb
wist dat wij indertijd zeer welgesteld waren, doch
heeft niettemin niet meer gevraagd".
L. Wijier.
Rotterdam.
„Weinreb heeft veel meer gedaan dan hij be
loofd heeft: hij heeft als de mensen opgepakt
werden en in Westerbork kwamen, hen daar een
half jaar weten te beschermen tegen doorzending
naar Auschwitz. Nadat ik zes maanden in de ge
vangenis in A'dam had gezeten, werd ik in sep
tember '43 in Westerbork in de strafbarak ge
plaatst. Weer was het Weinreb. die toen 1500
personen in Westerbork sperde, waaronder ik
zelf, de heer S. Becker, de familie Heller. Flora
Pfeiffer en nog vele anderen, die allen in de straf
barak waren geplaatst en anders onvoorwaardelijk
doorgestuurd zouden zijn".
H. v. Leeuwen
(New York, voorheen
Rotterdam
„ik vergeet het nooit, hoe toen door toedoen
van de Heer Weinreb een heele groep van op
transport gestelde kinderen van de transportlijst
geschrapt werden
H. Birnbaum,
i leider van het „weee
huis" in Westerbork).
Bovenstaande fragmenten zijn een keuze uit
het door Renate Rubinstein, samenstelster van
Weinrebs memoires, geschreven laatste hoofd
stuk: „De getuigen" .Zij voegt er dit aan toe:
„Volledigheid beoogt deze korte samenvatting
van het enorme getuigenmateriaal niet te geven,
alleen al een lijst van de namen van mensen die
verklaren aan Weinrebs Sperre hun behoud te
danken te hebben, zou ettelijke pagina's vullen.
Steeds weer bekroop mij bij het lezen van deze
verklaringen de gedachte: een SS-er, die slechts
een of twee van dergelijke verklaringen te zijner
verdediging had kunnen tonen, zou er met een
zeer milde straf vanaf gekomen zijn. Alleen Wein
reb zag zijn angst en zijn afjakkering. zijn ge
vangenisstraf en zijn mishandeling gedurende de
oorlog, beloond met een veroordeling tot zes jaar
gevangenisstraf na de oorlog".
iiiiiiiiiiHiiintiiiiiiiiHHtiiiiiiiiiiiiHiiiiiiniiiiiniiiiiiiiiiiiiiiHiiiiiiiiiiiiiiiiiiHiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiniiiiiii
LEIDEN „Hoe kunnen de leden van de Bijzondere Raad
ran Cassatie, voor zover zij nog in leven zijn, hun sententie
mrlezen zonder te trillen van schaamte? Het is onvergeeflijk."
Dat is het oordeel van Aad Nuis in een analyse van de in 1947-
'48 gehouden rechtszaak tegen Friedrich Weinreb. Deze, des
tijds in Scheveningen wonende. Joodse econoom leidde in de
mlogsjaren de Dxdtse en ook Nederlandse autoriteiten om de
tuin met een geraffineerde, louter op bedrog berustende Sper-
Hij wist daarmee honderden Joden gedurende lange tijd
vrijwaren van deportatie naar Auschwitz e.d. Zeer velen
hebben aan zijn Sperre het leven te danken (zestig procent van
iegenen die op de Weinreb-lijst stonden kwam de oorlog door
tegen een landelijk percentage van 15 procent).
Na de oorlog werd Weinreb des-
ïidanks tot zes jaar gevangenisstraf
reroordeeld, na een lang en pijnlijk
proces. Hij zou volgens de rechter
.een groot aantal personen door be
wegelijke middelen geld afhandig
ïebben gemaakt om dit te bezigen
ioor andere doeleinden dan waar-
-oor het hem was gegeven": hij zou,
snmaal in gevangenschap geraakt,
ïlspionage ten behoeve van de SD
:ebben bedreven en daardoor ande
ra hebben blootgesteld aan opspo-
ing en vrijheidsberoving; hij zou ook
net zijn Sperre mensen ten on-
ichte hebben gerustgesteld, waar-
ioor zy niet onderdoken en een prooi
terden voor de SD toen zijn immers
niets steunende Sperre „platz-
en treinoomitè hadden geloofd, in j al weg was. Als hij dan zichzelf en
hun trots en eigenwaan had geraakt, i zijn gezin voorop stelde, waarom
Zij hadden vertrouwd op een nepge- j dook hij dan niet meteen onder toen
neraal. op helemaal niets. Men zijn vrouw en kinderen terug uit
wordt niet graag voor het lapje ge- Westerbork kwamen? Waarom ging
houden, zelfs al blijkt later dat men bij nog maanden door met dat le-
aan dat briljante bedrog het leven
dankt. Zij, de gekwetsten, zetten ook
in niet geringe mate hun tanden in
Weinreb.
Nuis schrijft dat Weinreb in de ge
vangenis een slechtere behandeling
kreeg dan menig NSB-er. Bijna
een jaar na zijn arrestatie werd hij
voor het eerst gehoord in zijn zaak;
na twee jaar voorarrest stond hij
voor het eerst voor zijn rechters. Hij
moet toen de wanhoop nabij zijn ge
weest: hijzelf als verrader getekend,
zijn gezin gedesorganiseerd, zijn
vrouw ten prooi aan een zware ze
nuwinzinking. Eind 1948 kregen alle
gedetineerden verkorting van straf
tijd. maar voor Weinreb moesten er
in de Tweede Kamer eerst vragen
aan de minister worden gesteld voor
ook hij van deze regering kon profi
teren. Het trieste voor Weinreb was
vensgevaarlijke werk? Nuis zegt dat
daar maar èèn antwoord op past: be
zorgdheid om het lot van de mensen
in Westerbork.
Maar zelfs als dat lot van andere
joden bij hem op de tweede plaats
zou zijn gekomen, dan nog was hier
iemand die zich om anderen bekom
merde. Te velen dachten louter en
alleen aan zichzelf.
Geruststelling
Een ander punt was: tn hoeverre
waren joden zo door de Weirreb-
Sperre gerustgesteld dat zij geen an
dere pogingen deden om zich in vei
ligheid te stellen (de z.g. valse gerust
stelling). Uit blieven aan het Wein-
reb-comitè is herhaaldelijk gebleken
dat Weinreb bij zijn mensen sterk op
dat de waarheid verpakt zat in zo'n onderduiken aandrong. De opmer-
ingewikkeld verhaal, dat niemand king van de rechter: „dat de Sper-
het kon geloven. Bij stukje en beet
je bleek wel dat de lezing die hij
gaf juist was. maar de indruk
in die chaotische Jaren vlak na de
oorlog was dat hij veel meer
ren van de ingeschrevenen op de
Weinreblijst die ziob in het kamp be
vonden (Westerbork), (vervolgens)
ongeldig zijn verklaard, hetgeen de
deportatie en de dood van een aantal
kwaad dan goed had gedaan. De j hunner tengevolge heeft gehad", ge-
kranten hadden hem al afgeschil- (tuigt van een ontstellend slecht in-
derd als een verrader van het ^en zicht in de gang van zaken. Wie
volk. Men was door het ongewone, ja eenmaal in Westerbork zat. was in
absurde van het verhaal, niet in feite ten dode opgeschreven. Zo'n
ernietigend
Aan de hand van het enorme, op
wrlogsdocumentatie liggende pak-
et documenten heeft Nuis het hele
yoces nog eens doorgenomen. Fei-
zn. argumenten en documenten zijn
aast de sententies van het Byzon-
Ser Gerechtshof en de Raad van Cas-
itie geplaatst. Nuis komt nu, twin-
ig jaar later, tot dit vernietigende
ordeel: „De rechter heeft een man
üe door geweldige inspanningen en
ersoonlijke risico's mensen voor
nige tijd uit handen van de beul
leeft gehouden, verantwoordelijk ge
teld voor hun dood. Ondanks Wein-
ebs bemoeiingen kwamen zij om,
- de rechter doet het voorkomen
ilsof zy dankzy zyn bemoeiingen de
Jood vonden. Hy heeft deze man
hoogmoedig vertrouwen in eigen
ntelligentie en zijn zelfgenoemzame
tdelijke oordeel" durven verwijten,
naar hy heeft niet eens dr moeite
«nomen zich de elementaire ken
nis van de feiten en omstandighe-
eigen te maken, die hem voor de
Khandelyke onzin van deze beschul-
llging had kunnen behoeden". Het
■tuk van Nuis vormt de afsluiting
!an Weinrebs met spanning tegemoet
[tzlene memoires. „Collaboratie en
ferzet 1940-1945". waarvan de delen
:i en III (slot) zojuist by Meulen-
»ff zyn verschenen.
>el I, eerder dit Jaar gepubliceerd,
iseeft zeer veel stof doen opwaaien,
te inhoud van vooral deel III staat
fes oor nieuwe, zo mogelijk nog
heftiger beroering. Een tweede
Weinreb-comitè <er was er al pens
•en in 1948) zal nu weldra in de
openbaarheid treden om alsnog eer
herstel te verkrygen voor de nu 59-
Jarige, in het buitenland levende
Medrich Weinreb.
In de laatste regels van het boek
«hryft Renate Rubinstein: „Laat
hij (de minister van Justitie) zich
haasten, opdat niet, tot schande van
land, gezegd zal worden: Wein-
cebs eerherstel kwam, maar het
h*am posthuum".
Het relaas van deze man, al eer-
fer in deze kolommen beschreven,
homt ln het kort nier op neer: drs.
Weinreb, een sinds 1916 in Neder-
land wonende Oostjood, zorgde er-
foor dat een aantal van zyn ge
loofsgenoten uit de klauwen van
he nazi's bleef. Op de z.g. Wemreb-
Spen-e hadden de autoriteiten lan-
le tijd weinig vat. De Sicherheits-
dienst kreeg niet goed hoogte wie
er nu precies achter zat en dat was
ook geen wonder. Weinreb zei te
handelen uit naam van de Berlynse
Wehrmachtgeneraal Generalleut-
nant Herbert Joachim von Schu
mann en dat was een man die niet
bestond, een hoge piet door Weinreb
zelf uit de duim gezogen.
Weinreb ging uit van de geldende
bepaling dat mensen, die de be
schikking hadden over deviezen in
het neutrale buitenland en deze in
ruil voor emigratie aan het Der
de Ryk wilden geven, niet gedepor
teerd mochten worden. Von Schu
mann behandelde die zaak vanuit
Beriyn en hy, Weinreb, was hier
zijn zakenbehartiger. Het was bluf
en bedrog in de hoogste graad, com
pleet met vervalste stempels en in
drukwekkend postpapier van Von
Schumann. De betrokken SD-figu-
ren accepteerden de Sperre zij
dorsten zo'n hoog dier als Von Schu
mann niet op te bellen en aan de an
dere kant wilden zy voor geen prys
weten dat Beriyn hen van zoiets on
kundig had gelaten. (Er waren trou
wens heel wat, peperdure. Sperren
aan de markt). Over deviezen sprak
Weinreb met zyn mensen nooit, dat
zou later wel komen» wèl dróng hy
er by iedereen met grote klem op
aan ondanks de Sperre en ondanks
de generaal toch vooral zo spoedig
mogelyk onder te duiken. Want hy,
en hy alleen, wist op welk dryfzand
de Sperre gebouwd was (niemand,
zelfs Weinrebs vrouw niet. wist in de
oorlogsjaren iets van de bluf af).
Aanvankelyk schreef Weinreb zyn
klanten gratis in, toen dat bevreem
ding wekte omdat andere Sperren
vrywel niet te betalen waren, ging
hy kleine bedragen vragen. Hy ge
bruikte dat geld, naar zyn zeggen,
voornamelyk om onderduikers van
bonkaarten te voorzien, voor valse
persoonsbewyzen e.d
zyn Sperre platzen en de dood van
honderden betekenen. Om Koch
van zich af te houden ontwierp
Weinreb weer een stunt.
Hy vond een oud-bajesklant, Kotte.
bereid voor een bedrag van 10.000
gulden voor Six te spelen. Kotte
leefde zich helemaal in het verhaal
in, oefende vele uren met Weinreb
en liet zich vervolgens als Six door
Koch arresteren. Lange tyd hield
Kotte zich goed, maar tenslotte
kwam Koch er door verraad achter
dat hy werd bedrogen.
De SD-er vermoedde overigens
alleen maar dat Weinreb onder een
hoedje speelde met de schurkach
tige Von Schumann: dat de ge
neraal helemaal niet bestond zou
gedurende de hele oorlog niet in hem
opkomen. Weinreb werd gearres
teerd, hevig mishandeld en als straf
geval naar Westerbork. het voorpor
taal van de hel gestuur. waar hy to
taal uitgeput arriveerde.
zyn vrouw en kinderen
zaten daar inmiddels al. Hy bleef
daar enige tyd, herstelde moeizaam
er werd door een andere SD-er Bol
land, teruggehaald naar de Scheve-
ningse gevangenis.
Gek op geld
Slachtoffer
Op zeker moment viel hy door een
onfortuinlyk toeval in handen van de
SD-er Koch. Deze ging Weinrebs
verhaal na en ontdekte dat er geen
generaal met de naam Von Schu
mann bestond Weinreb waande
zich verloren, maar Koch, die zelfs
niet op het idee kwam dat je een ge
neraal wel eens zou kunnen uitvin
den, dacht dat Weinreb het slacht
offer was van een schurk die onder
schuilnaam met de deviezen wilde
gaan stryken. Weinreb zei dat hy
Von Schumann niet kende maar zyn
aanwy zingen kreeg van ene Six en
ene Von Rath (door Weinreb ter
plekke verzonnen figuren). Koch.
die een enorm complot zag, stelde
Weinreb daarom voor hem een sein
tje te geven zodra een van deze lie
den contact opnam. De Sperre zou zo
lang van kracht biyven Weinreb, die
van verbazing niet wist hoe hij 't haJ,
stemde daar uiteraard in toe. We
kelijks bracht hy rapport uit van zyn
vorderingen over wat in feite een
jacht op zichzelf was. Maar hy kon
Koch uiteraard niet eeuwig aan het
lyntje houden. Er moest iets gebeu
ren. Weinreb zat in het „Spiel" en
kon niet meer terug. Te veel men
sen al dankten aan hem hun vrij
heid. Als hy er mandoor ging, zou
Bolland was, zo schrijft Weinreb.
gek op geld. Hy stelde Weinreb voor
de keus: of je helpt ons het ver
mogen van ryke ondergedoken jo
den op te sporen of je wordt met Je
gezin gedeporteerd. Weinreb voelde
dat hier weer kansen lagen en ont
wierp in zyn cel een plan dat de
SD-ers aan geld moest helpen, maar
in werkelykheid, zo schryft hy, op
het winnen van tijd was gebaseerd.
Weinreb stelde de SD-ers voor
een trein met Joden te laten rij
den naar het onbezette Portugal en
daar zouden de betrokkenen worden
uitgewisseld voor in Zuid Amerika
verblyvende Duitsers. De kostbaar
heden die deze Joden zouden meene
men .konden de SD-ers dan in de
wacht slepen. Weinreb schatte de
opbrengst op zeker tien miljoen en
de SD-ers waren toen zo door het
dolle heen dat zy zelfs Weinrebs ge
zin uit Westerbork lieten terugko
men. Weinreb was niet van plan
ooit die trein te laten ryden, zomin
als de SD-ers er aan dachten de Jo
den naar Portugal te laten gaan.
Maar men liet elkaar in de waan.
De SD aasde op geld en Weinreb
was hun lokmiddel. Om by de ko
mende treinpassagiers geen arg
waan te wekken was het uiteraard
noodzakelyk dat hy volkomen vrij
heid van handelen kreeg. Weinreb
reisde naar Westerbork om daar
weer velen te sperren en hy ging ook
naar België vanwaar ook een
dergeiyke trein zou gaan. Met de gel
den die Weinreb uit de Sperren ont
ving (100 gulden per persoon, wat
belachelyk weinig was. De Puttkam-
mer-Sperre kostte vele tienduizen
den) hield hy Bolland e.a. een tijd
je zoet, maar op zeker moment, be
gin februari 1944. was Weinreb toch
„uitgespeeld". Zy n ly-st werd niet meer
erkend.. Maar toen de SD aan zyn
deur verscheen om definitief met
hean af te rekenen, bleek hy de dag
tevoren te zyn ondergedoken. Duit
se en ook Nederlandse SD-ers hebben
nog getracht hem in handen te kry-
gen door via bepaalde kanalen te la
ten uitlekken dat hy een verrader
van Nederlandse joden was, in de
hoop dat de Nederlandse illegaliteit
Weinreb zou afstoten. Dat is niet ge
lukt .Het sprak vanzelf dat de SD
DRS. F. WEINREB
een unieke held
angst had voor Weinreb, want de
man was immers jarenlang van na-
by getuigen geweest van hun on
voorstelbare ploertenstreken.
De memoires van Weinreb be
slaan in druk byna 2000 pagina's.
Het verhaal, hoe ingewikkeld ook,
wordt met grote soberheid en een
voud verteld. Het is frappant hoe
een man. zo hard door het leven ge
slagen. zo beheerst en met slechts
een enkele keer wat verbittering de
zaken uit de doeken doet. Maar wy
staan uiteraard voor de vraag hoe
Weinrebs relaas te controleren is.
Wie enig speurwerk verricht, merkt
dat de hoofdlynen zonder meer juist
zijn (de brieffragmenten hierboven
bevestigen in elk geval een vitaal
deel van het verhaal). Het pro
bleem zit hem in de vele details, de
persoonlyke gesprekken met tal van
SD-ers. met tuig als Fischer. Aus
der Funten e.v.a. Daarop is geen
controle mogelyk. Weinreb heeft
trouwens toch in de oorlogsjaren wei
nig op papier willen zetten, omdat
hy om zich heen zag wat er ge
beurde als illegale groepen te goed
geadministreerd waren.
By het bespreken van Weinreb
deel I werd al gewag gemaakt van
het fenomenale geheugen waarover
hy moet beschikken. Hy recon
strueert tientallen gesprekken en
men moet maar geloven dat alles
juist is. Hier dient men toch wel
even 'n vraagteken te plaatsen. Want
zelfs al is Weinreb volkomen te goe
der trouw dan is het. na zoveel jaar,
mogelyk dat hy sommige zaken
en personen door elkaar haalt. In
deel III schryft hy op zeker moment
over enkele gedichten van vroeger
die hy voor zyn in Westerbork ver
blyvende vrouw had proberen te re
produceren. Daarby was wat ver
warring opgetreden. Welnu, is dat in
dit enorme verhaal met sommige
personen en gebeurtenissen ook niet
mogelyk? Aan de andere kant biykt
echter weer dat als op een detail
punt toevallig controle mogelyk is,
Weinrebs lezing juist blykt (zie byv.
wat Mechanicus in zyn boek „In
depot" over Weinreb schrijft).
staat om te constateren dat men in
lykt te zyn fyngemalen door twee I Weinreb een apart, uniek soort
kyvende families. Zyn schuld staat beid bad, die in niets te vergely-
allerminst vast. Het duo Rubinstein ken was met anderen. Iemand die
-Nuis had er verstandig aangedaan een overval pleegde op een Duitse Als de betrokkenen na verloop van
deze zaak even te vennelden om ook politiepost, ja die was wel te plaat- tyd toch gedeporteerd werden, kan
maar de schyn te vermijden dat er sen- ^'n man verdiende een onder- men dat moeiiyk Weinreb in de
Sperre had het voordeel dat men
zich een tyd langer in het kamp
kon handhaven, niet op transport,
hoefde en dus het leven kon rekken
nadelig materiaal over Weinreb zou scheiding, maar wat moest je den-
zyn achtergehouden).
Het belangrykste van Wein
rebs boeken is de tekening van ons
land in oorlogstyd, de by velen heer
sende mentaliteit, de houding vooral
die Nederlanders ten opzichte van zl^n nu gekomen aan de laat
de jodenvervolging hebben aangeno- Ist* m ^vens meest opzienbarende
ken van een rare generaalsmaker?
Onrecht
schoenen schuiven. Nieman dkon van
welke Sperre ook opaan). In dit ver
band nog een markant voorvalletje
ene mevr. Flesseman verklaarde voor
de rechter dat haar buurman Elzas
door zyn vertrouwen op Weinreb
niet was ondergedoken en ver-
Wft-MRU0volgens na deportatie was omgeko
men. In Pressers Ondergang treft I Para^'aaf ln het werk Weinreb: men. Het klonk zeer belastend. Maar
men de grote lyn aan. by Weinreb de *nt«ntiei van het Byzonder Ge- laat Elzas nu nog in leven zyn! Hy
is het te vinden in de gesprekken rechtshof en de Byzondere Raad j brak de getuigenis van mevr. Fles-
van alledag. Een gering aantal men- *an en daarop aanaluitend seman tot de grond toe af en ver
klaarde dat Weinreb hem altyd had
voorgehouden dat zUn lUst hem thuis
géén veiligheid bood
Over het verraad (celspionage'
sen heeft op heldhaftige wyze iets de an*lyse Aad Nuis. Het is
tegen de jodenvervolging proberen te e«n afschuweUjk hoofdstuk: geen
doen. een veel groter aantal deed wel studie in recht. maar in onrecht.
wat. maar zuiver uit geldelyk gewin Me" hoeft J^ist te zyn om
en de meerderheid liet het onver- he\ vonnis al,erlei ^omme en die Weinreb zou hebben gepleegd
schillig. Weinreb meent dat het over- zaken te kunnen aanwyzen. i gingen de wildste geruchten. Ver
grote deel van de bevolking het op- Presser heeft al gewezen op klaringen en beschuldigingen te
'het dwaze verwyt (althans voor de over. maar by het doorlichten van
oorlogsjaren» dat de Raad van Cas-het belastende materiaal bleek het
satie Weinreb voor de voeten wierp: (parket al vlug dat het merendeel
„De rechtsorde gedoogt niet dat niet meer dan kletspraatjes was.
enig mens in vertrouwen op eigen I Twee maanden voor het proces-
kunnen en naar eigen morele maat- Weinreb verklaarde de procureur
staf, aldus beschikt over leven en fiscaal dat hy Weinreb geen ver-
lot van anderen". Dat houdt immers raad ten laste kon leggen omdat er
een veroordeling in van Al het ille- geen bewyzen waren. HU plaatste
gale werk. Maar er is nog heel wat nog wel een oproep in de kranten
meer, te veel om hier allemaal weer voor nieuwe bewyzen. maar dat le-
zich bij het militair gezag. Hy werd te geven. Wie maar enigszins beseft verde niets op. Toch legde hij de
terstond gearresteerd en dat was niet hoe ingewikkeld de gehele materie rechter maar enkele gevallen voor
geheel onbegrypelyk. Men had Wein- jSi ongetwyfeld bewondering i Het is wel aardig te vermelden dat
reb Immers een groot deel van de hebben voor de grote helderheid ook de SD-ers. Wemreb6 grote te-
oorlog zien optrekken met SD-ers; i waarmee Nui6 het bewijsmateriaalgenspelers in de oorlog t»pn
hii hari ziin c»P7.fn uit Wpstprhork L
halen van joden zag als een dage-
lyks routinehandeling, zoiets als het
aan de deur komen van de bakker
en slager en het ryden van bus en
tram.
Gearresteerd
Na de oorlog meldde Weinreb
Het vonnis van het Hof munt niet
uit aan duideiykheid. Het zegt eerst
dat „niet bewezen is dat de gelden
(die Weinreb inde met zyn Sperre)
zUn aangewend ten eigen bate",
maar bij een ander punt meldt het
Hof: „dat het in de eerste en voor
naamste plaats van den verdachte
was by de eerste lyst om geld te
verdienen en by de tweede lyst om
lyk dat hy de gelden heeft gebruikt
voor een ander disel dan zy waren
verstrekt (emigratie», waardoor hy
de gevers wederrechtelyk heeft be
nadeeld. De Raad van Cassatie
DOOR
R. D. PAAUW
Een ander punt heeft Weinreb nu
alles gezegd? Niets verzwegen? Op
deze vragen kan bevestigend noch
ontkennend worden geanwoord. Wy
weten het niet. Weinreb breekt zyn
verhaal af als hy onderduikt, zyn na
oorlogse ervaringen zyn niet te boek
gesteld, hoewel die buitengewoon bit
ter en ontgoochelend waren om
maar eens twee zeer ontoereikende
cliché's te gebruiken.
(Daarom is ook niets te vinden in
deze memoires van het zedendelict,
waarvoor Weinreb enkele Jaren ge
leden tot acht maanden werd ver
oordeeld. Reden waarom hy naar
het buitenland vluchtte en niet
meer in ons land kan komen zonder
opgepakt te worden. Ook die ze
denzaak is weer een hoogst merk
waardige affaire, waarin Weinreb
hy had zyn gezin uit Westerbork
naar huis gekregen, wat niemand
was gelukt; hy liep vaak, en onge
straft, zonder ster en hoe kwam hy,
de jood Weinreb, aan zo'n belangryke
Wehrmacht-generaal? Wees dat niet
op collaboratie?
Het waren inderdaad allemaal duis
tere zaken voor wie niet op de hoogte
was en op de hoogte was letter-
lyk niemand. Hy werd gearres
teerd door een figuur, van wie Wein
reb wist dat hy de boter by ponden
op het hoofd had, maar dié nu dacht
zich tydig en handig in het gezags-
apparaat te hebben opgesteld. Wein-
ren schryft dat deze man (in het
boek met een pseudoniem aange
duid, zoals vele anderen; het relaas
werd belangryker geacht dan de
individuen. De pseudoniemen dien
den ook om te voorkomen dat een
of andere oud-deliquent publikatie
van dit werk zou kunnen tegengaan.
Het manuscript met de juiste na
men ligt by Oorlogsdocumentatie
enkele pogingen heeft ondernomen
om hem z.g. op de vlucht te laten
doodschieten. Op dit punt school ook
het grote gevaar voor Weinreb: hy
wist veel te veel af van nog leven
de figuren. (Zo was hy o.a. op de
hoogte van het regelmatige contact
dat de top van de Haagse illegali
teit had met de SD Hy kon een
stevig aantal hooggeplaatste Neder
landers aanwyzen, die in de oorlog
enkele minder fraaie streken hadden
uitgehaald en na '45 yverig poseer
den als verzetsheld. Weinreb doet
daar een monsteriyk boekje over waarom voorzag hy velen, die finan-
open. Dit soort mensen had er het Cjeei krap zaten, gratis van ao'n
grootste belang by dat Weinreb ach- sperre en waarom gaf hy sommige
ter tralies bleef, omdat zy het erg- onderduikers zelfs nog geld mee?
ste van hem te vrezen hadden. In zie de brieven aan het Weinreb-
hun ogen had Weinreb de oorlog comité) Is dat niet hoogst ongebrui-
niet mogen overleven; hy had te keiyk voor iemand die op geld uit
veel van hun zwakke momenten ge- oan q* tweede beschuldiging:
zien. Het was voor hen uiteraard de gelden van de tweede lyst ge-
prettiger geweest als hy na de oor- bruikt voor de redding van zichzelf
log in een ordenteiyk graf had ge- en zyn gezin. Dit punt raakt kant
legen. Maar misschien het ergste n0Ch wal. Weinreb begon pas het
was nog wel dat hy verscheidene fi- geld van de tweede lijst in Wester-
guren, die zo heilig in zyn generaal bork op te halen toen zyn gezin daar
hem hebben kunnen getuigen
Nuis scheurt het bewUsmateriaal
met een zeer scherp betoog aan
flarden. Het is moeiiyk te geloven,
maar waar: er blijft niets van over.
Zondebok
Over Weinreb aouden nog kolom-
men vol te schrijven zyn. wy blyven
zichzelf en zUn gean te redder en zltt€n met en wat wu
dat de hulp diehu door z«n activiteit reb Men
aan andere joden dacht te verlenen telhgente man met veel menaenken-
slechts op de tweede plaats kwam nj». Ongetwijfeld. Maar hl) was ook
Het "of neemt Weinreb vooral kwa-zeldzaam na,ef maaU» he,mfK>k.
zo geschikt om na de oorlog als zon
debok voor allerlei falen te dienen.
Waarom bleef hy zolang de mensen
helpen, terwyi het hem in steeds
.grotere benauwenis, om niet te zeg-
zegt dat Wemreb de gelden ten de- een e]lende bracht, Het antwoord ,s
le heeft aangewend om amdere jo-w Het blijft een
T, raadMl Misschien werd h« gedreven
Mt heeft behouden Hof en Raad door een niet te verzadigen lust
zegt Nuis. gaan volkomen voorbij mTOsen ievredigend
aan het feit dat alle betrokkenen. klmkt h„
os van die emigratie, voor hun geld een grenzenloze „delheid verweten,
iets terugkregen dat onder de om- Het Is mogelijk, maar Udele mensen
standigheden van het grootste be- plegen ^h meestal niet zó ln de
lang was: uitstel van deportatie in
dien zy in Westerbork terechtkwa
men. En als het Weinreb dan ging
om dat „verdienen", waarom vroeg
hy dan zo'n belachelyk laag bedrag
voor zyn Sperre (zelden meer dan
100 gulden, terwyl. zoals gezegd,
voor de in feite waardeloze Puttkam-
m er-Sperre vele tienduizenden
moeiiykheden te werken.
Weinreb heeft in de jaren 40-45
met zyn tekortschietende krachten
gevochten tegen het meedogenloos
voortmalende apparaat dat de na
zi's hadden opgebouwd, een appa
raat dat papieren belangryker acht
te dan mensen. Hy heeft wanhopig
Ta gestreden, toen velen rustig op hun
achterste zaten, om af en toe de
Iodp van een enkel radertje te ver
storen. Het lukte wel. maar niet
lang en hy liep er zware verwon
dingen by op. Als dank werd hy na
de oorlog door een ander apparaat
nog even gemangeld. Wie zich drif
tig maakt en alle humaniteit uit het
oog verliest, zou byna zeggen: als
Weinreb in de oorlogsjaren zyn me
demensen had laten barsten was hy
beter uit geweest. De maatschap
pij zou hem na de bevryding als
een ouberispelyk burger hebben be
groet,.
