Ik was helemaal
geen spion 3 en slot
MOSKOU
LONDEN
AMSTERDAM
1 -
^WARSCHAU KAMP
•pATMA
door GERALD BROOKE
ZIEK
RUST
MTOSCH DAGBLAD
-.
1 r'-
Ik kwam in het hospitaal met vele gevangenen in contact, die
allemaal overliepen van bereidheid om mij in te lichten over
de gang van zaken achter het IJzeren Gordijn.
hebben Denkt u de komende datren
eens rustig na over wat lk heb ge
zegd".
Nadat de man was uitgesproken,
werd ik weer weggeleid Ik was
bang. omdat ik niet begreep
wat deze K.G.B.-functionaris pre-
Toen gebeurde er iets waardoor al
de plannen die wy in het zieken
huis hadden gemaakt, in één klap
van de baan waren.
Na 6 weken werd lk genezen ver
klaard en lk zou weer terug moeten
naar de barak voor buitenlandse ge
vangenen.
Ik stond te wachten op de trein, die
my naar het kamp zou terugbrengen,
toen één van myn nieuwe vrienden
op my af kwam. Hy duwde my een
stukje papier in myn handen. „Berg
uitgedacht Ik begreep op dit mo
ment maar al te goed waarom agen
ten van de Russische geheime dienst
„monteurs van de menseiyke ziel"
worden genoemd.
Maar laat ik u van het begin af
I aan vertellen hoe men probeerde een
tweede proces tegen my voor te be
reiden. Het begon vrywel onmiddel
lijk nadat ik was teruggekeerd uit
het ziekenhuis van het Doe bra w-
werkkamp. De KGB had het kleine
cies bedoelde. Ik begreep in ieder ge- stulcje Papier gevonden, waarop een
val dat myn vryiating voor de adres was geschreven. Ik had het
Russische autoriteiten niet een van- van een Russische gevangene gekre-
zelfsprekende zaak zou zyn, wanneer ^en' d'e ziekenhuis had le
de vyf jaren, waartoe ik was veroor- ren kennen. De man had het my op
dat op", fluisterde hy gejaagd, „laatdeeld. om waren.' Een paar dagen la- i de da^- waar°p ik als genezen werd
ze het Vn godsnaam niet vinden". 1 ter herhaalde deze ontmoeting zich.ontslagen, m de handen geduwd. By
TUdens de rit naar het kamp kon En het was by die gelegenheid dat
lk even kyken wat er op stond. Het ik ineens besefte waar men met my
was een adres in de Oekraïne en ik naar toe wilde ...U moet niet langer
herinnerde my dat hy met my over de waarheid verdraaien". zei de
zyn contacten daar had gesproken K.G.B.-officier, „wy weten allang
De treinreis door het verlaten moe- waaraan u zich schuldig hebt ge-
rassige gebied, waar het kamp lag,maakt. En ik moet u erop wyzen Hp
duurde bijna twee uur. Toen de dat het voor ons een vry eenvou-
trein stopte, prikte één van de be- dige zaak is om u ton tweeden ma- B
wakers my met zyn automatische Ie voor de rechtbank te brengen". 4
geweer in de rug en gelastte my uit Nadat de man dit had gezegd, dui- 9 gy. ifl
te stappen.
De man. die ik gedurende de ja
ren van myn gevangenschap in Rus
land het meest haatte, was geen' Rus.
maar een Engelsman, zyn naam
Kim Philby, de dubbelagent die ten
slotte koos voor de Sowjets en die
tientallen Engelse spionnen verraad
de.
Ik heb Philby nooit persooniyk ont
moet, maar de KGB zorgde er wel
voor dat hy maanden achtereen geen
moment uit myn gedachten was Dat
was toen de Russische geheime dienst
my dageiyks dreigde met een nieuw
proces, waarin Kim Philby, nota be
ne een landgenoot van' mij, bereid
was tegen my te getuigen.
Toen ik op 23 Juli 1965 werd ver
oordeeld, dacht ik dat daarmee de
zaak Brooke voorgoed uit de recht
zaal zou zyn verdwenen. Ik wist dat
ik vyf Jaar een gevangene zou zyn.
Maar op een goede dag haalden ze
me uit myn werk. Bewakers brach
ten my naar het bureau van de
kampdirectie. Een officier van de
K.G.B. begon onmiddellyk op by-
terige toon tegen my te spreken:
"Wy kennen de N.T.S. door en door.
Met andere woorden: u bent een
spion voor de officiële Britse over
heid. Vertel ons alles wat u weet.
Geen leugens meer. want dat kan
voor u byzonder vervelende gevolgen
Helen en Peter Kroger, veer
tien dagen geleden op iveg naar
het vliegtuig dat hen terug naar
Warschau zou brengen. De uit
wisseling Brooke-Kroger was vol
tooid.
zelde het me. Nog eens een proces?
Weer een veroordeling? Om hoeveel
Jaren zou het ditmaal gaan? Zwak
jes probeerde ik de K.G.B.-er van
repliek te dienen. „Waar heeft u het
over? Wat wilt u tegen my bewij
zen?" vroeg ik met zachte stem. De
ondervrager keek my een ogenblik
peinzend aan, toen deed hy een stap
in myn richting en zei: „wy heb
ben bewyzen van uw status als of
ficieel agent van de Britse geheime
dienst. Dat is iets anders dan zo
maar een koerier, die geschenken
brengt aan een bevriende relatie in
Moskou, begrypt u? U zult zich af
vragen hoe wy aan die bewyzen ko
men. Welnu, laat my u onmiddellyk
uit de droom helpen. Die bewyzen
worden geleverd door uw landgenoot
Kim Philby". De man had langzaam
gesproken, by ieder woord scherp op
lettend welk effect zyn mededeling
op my zou hebben. Ik zweeg en staar
de voor my uit. De K G.B.-officier
vervolgde zy monoloog „De heer
Philbv is bereid te getuigen dat de stuk^e PaD"er n<* lan6er °ntken-
N.T.S. een anti-Russische organise- "en- zeidan de KGB-officieren. om-
tie is die werkt onder supervisie van dat er zeker v«' fangenen m het
de Britse geheime dienst. Dat be- zlekenhms waren dle hadden bekend
tekent, meneer Brooke, dat u een dat lk contact met se had gezocht om
Brits agent bent. Begrijpt u het nu 1 te Praten üver antj- communisti-
misschien?" sche activiteiten.
Ik ontkende natuurlyk, maar daar
lachten ze om. Vanaf dat moment
begonnen ze my te dreigen met een
nieuw proces, dat uiteindeiyk wel
Ik was diep geschokt. De gedachte eens een veel zwaardere straf zou
aan een nieuw proces, waarby kunnen opleveren dan de vyf jaar
een landgenoot tegen my zou dje nu had gekregen. En het was
getuigen, maakte my ziek. Dit was by dle ondervragingen dat steeds
wel het meest duivelachtige plan dat weer de naam van die door my zo
de KGB met betreklkng tot my had gehate Engelsman Kim Philby werd
gebruikt. Hy immers was hun
KIM PHILBY
myn aankomst in het werkkamp
vonden bewakers het in de. voering
van myn jas. Sinds die dag werd ik
herhaaldelijk uit myn werk gehaald
om ondervraagd te worden in het
kantoor van de directeur. Het had
geen zin om de betekenis van dat
kroongetuige en hy kon er voor zor
gen dat ik nog in geen jaren vry
zou komen.
Deze geestelyke intimidatie ging
gelyk op met een langzame onder-
myning van myn lichamelijke ge
steldheid. De gevangenen kregen net
genoeg om niet dood te gaan. maar
het gebrek aan variatie op ons da
gelijks voedsel dag in dag uit wa
tergruwel en dunne soep was ver-
schrikkeiyk. Een paar maanden la
ter kon ik in de kamptuin wat ex
tra kweken door de bewakers om de
tuin te leiden. Toen ze me naar de
tuin volgden, maakte ik ze wys dat
ik van tuinieren hield. Ik wees ze
de wegkwynende spinazie-, asperge-
en rabarplanten aan, die ik met
kunst en vliegwerk in het leven
hield, en vertelde ze dat het bloem
planten waren. Ze geloofden het. of
misschien ook niet. In ieder geval, ik
mocht doorgaan met myn „hob
by". Misschien dachten ze wel dat
ik volslagen getikt was geworden Op
zekere dag vond ik myn tuin ver
woest en ik kreeg de waarschuwing
voortaan niet meer in de buurt van
de tuin te komen Ik vond het vre-
selyk, vooral ook omdat ik als enig(
buitenlandse gevangene geen pak
jes met extra voedsel van mijn
vrouw mocht ontvangen. Alle bui
tenlanders in het kamp kregen van
tyd tot tyd een pakje. Ik heb gro
te mannen zien huilen van geluk als
ze een stuk kaas hadden gekregen
Ik had dergelilke kleine- gmte af
tenties niet nodig, vond de KGB
HELDER ALS GLAc
n deze moeiiyke dagen was het
I vooral myn landgenoot Joh
Weatherly die my op de been
hield. Weatherly zat een straf uii
omdat hy tydens het passagierah in
Leningrad hy was zeeman in
I een vechtparty verwikkeld was ge-
raakt en kennelijk nogal hard van
zich had afgeslagen. John deelde al
les wat hij extra kreeg van buiten
het kamp met my. Vaak hadden we
i nachtelijke ontmoetingen met el
kaar en zyn enorme geestkracht gaf
mij veel moed. Een andere vriend,
die my in het kamp enorm heeft ge-
hol pen. was de Oekraïner dr Wolodi-
j mlr Horbovij, een man van zeven
tig. die meer dan twintig jaar van
1 zyn leven in Russische gevangenis-
I sen en werkkampen had doorge-
j bracht, zyn gezondheid was beslist
j slechter dan de myne maar zyn
I geest was nog zo helder als glas.
Inmiddels gingen de ondervragin
gen door. Vaak legde de KGB my
zogenaamde bekentenissen voor Ik
hoefde ze alleen maar te tekenen,
dan was ik van alles af, kreeg ik dan
te horen. Tot nu had ik geweigerd
dit soort stukken te tekenen en dat
ging de heren kenneiyk vervelen.
Zonder voorafgaande aankondiging
kwamen ze me op een morgen ha
len. Ik moest myn bezittingen pak
ken en meegaan. Myn medegevan
genen werkten zogenaamd door.
maar ik voelde dat ze aan my dach
ten. Toen ik weggebracht werd. ke
ken ze me na en by de deur draai
de ik me om. Ik knikte naar de man
nen en voelde me enorm met hen
verbonden.
De K.G.B. bracht me naar de Ja-
was-gevangenis, die op betrekkeiyk
korte afstand van het Doebrawkamp
lag. Het leven was er verschrikke-
ïyk. Er werd niet gewerkt. Per dag
mochten we één uurtje wat gym
nastiekoefeningen doen. voor de rest
bestond mijn leven uit vechten te
gen de eenzaamheid, de verveling en
de geestelijke terreur van de gehei
me dienst. Dagelyks moest ik uren
lang voor myn ondervragers ver-
schynen. Telkens weer begonnen ze
over dat adres op het witte stukje
papier, dat ik in het kampziekenhuis
had gekregen. Volgens de .KG B.
hadden de gevangenen met wie ik
in het ziekenhuis contact had ge
had, bekentenissen afgelegd. „Ont
kennen heeft geen zin, Brooke. Zie
dat nu toch eindeiyk een6 in. Je
hebt die mannen willen overhalen
1 om te spioneren voor het Westen,
J als ze weer vry zyn"
Ze zouden niet ophouden totdat ik
had bekend en ik besloot de eerste
bekentenis die zy my hadden voor-
1 gehouden te tekenen. Daarmee gaf
i ik toe dat ik het stukje papier in-
I derdaad in het kampziekenhuis had
l aangenomen, maar dat ik ontkende
I een agent van de Britse geheime
dienst te zijn. Ik hoopte dat ze me
nu verder met rust zouden laten
een belachelijke hoop natuurlyk. Het
K.G.B -hoofdkwartier in Moskou
maakte myn ondervragers onmiddel
lyk duidelyk dat de affaire Brooke
met deze bekentenis niet was afge
daan. Ze waren niet tevreden. Ik be
greep donders goed waar ze naar toe
wilden. Immers, als ik toegaf spion
te zyn, in dienst van myn regering,
dan hadden ze een gevangene van
hetzelfde kaliber als het echtpaar
Kroger, en dan konden ze met Lon
den gaan praten over uitwisseling op
gelyk niveau.
Myn verzoeken om contacten met
Britse diplomatieke vertegenwoordi
gers in Moskou werden genegeerd.
Alle buitenlandse gevangenen moch
ten ieder half jaar contact hebben
met de ambassade van hun land. In
al die jaren gevangenschap had ik
slechts twee maal een gesprek van
een paar minuten met de Britse con
sul. Pakjes van Barbara bereikten
my niet: van het geld dat ik voor
mijn werk in de gevangenis kreeg,
mocht ik slechts een heel klein be
drag zelf besteden. Dit kwam er in de schynen voor luitenant-kolonel
praktyk op neer dat ik niet kon Koetsmichow van de KGB .Hy deel-
handelen" op de zwarte markt in i de me mee, dat ik zou worden be-
het werkkamp, waar een ons thee schuldigd van spionageactivitei-
Gerald Brooke en
genote weer herenigd in Lovk
een gulden of tien kostte enwaar
voor een ballpoint n^n-eveer ee^eT- de belangrijkste getuigen zou
gevangene zyn, die my het stukje pa
ten in het kampziekenhuis. Eén van
de
de bedrag moest worden neergelegd.
Onze ..ontspanning" bestond uitP,er met het adres
filmavonden. Om de veertien dagen van- Nu had 'k uitgerekend met deze
kregen we een nieuwe film vooree- man 20 Boef als geen contact ^had
schoteld. die in het gunstigste geval !en vertelde lk de KGB-officier.
over het Russische verzet tegen de Deze lachtó alleen maar ^heunzin-
Duitse nazi-s ging en in het ongun- 16n trok Mn Paar vellen papier
stieste geval een stuk urooaganda naar zlch 106 H« de
van de eerste orde was Ook moch- bekentenissen van andere zieke ge-
ten we gebruik maken va.n de kamp- vangenen voor te lezen. Eén van hen
bibliotheek, die voor negentig pro- verklaarde, dat ik beloofd had hem
in contact te brengen met de Brit
se geheime dienst. Dat was een pure
leugen. Ik herinnerde my, dat deze
man my had gevraagd hem te be
trekken in het Britse spionagewerk.
Ik had hem toen medegedeeld, dat
ik daar niet eens zelf by betrokken
was en dat ik dus waarschynlyk
niets voor hem kon doen. Als „be
wijsstukken" liet de KGB-er my een
stu kpapier zien, waarop ik myn En
gelse adres had geschreven en een
Engelse postzegel met myn handte
kening erop .Mijn verdediging dat ik
adres en postzegel alleen maar by
wijz? van Souvenir had gegeven,
wuifde hy weg.
cent gevuld was met werken van
Marx. Lenin en communistische
pronaeandisten. Toen ik Das 'n het
Doebrawkamp was aangekomen,
kregen we ook wel eens mondelinge
lessen in het communisme. Maar op
een gegeven moment zweev on^e
„leraar" en barstte uit: „Wat heeft
dit gedoe eigenliik voor zin. JulUp
weten waarschijnlijk meer van de
communistische filosofie dan ik. Fn
als je er niets van weet, dan wil je
er niets van weten Tk Draat n'et lan
ger tegen mensen die het allemaal al
weten of die hun oren dichtstoppen"
en weg was hy.
Ik vierde mijn dertigste veriaardag
in 1968 <28 juli) en ik kon die dag
i zelfs lachend de felicitaties van
j myn medegevangenen in ontvangst
i nemen. Ik was weer terue in het
Doebrawkamp en de KGB liet me de
laatste tijd met rust. Maar tegen het
einde van het jaar was het weer ge
daan met miin betrekkelijke rust.
De eerste tekenen van hernieuwde
KGB-belangstelling voor mijn doen
en laten waren de loerende ogen van
mijn bewakers, die soms met elkaar
Dagen van ondervragingen en be
schuldigingen volgden. Ik bleef ont
kennen een Brits agent te zyn. De
ze dagen waren de moeilykste van
myn hele gevangenschap. Ik was
zeer depressief, weigerde zelfs nog
van myn bed te komen om te eten
en overdacht herhaaldelyk hoe ik
een einde aan mijn leven kon ma
ken.
lie.e;
het vliegtuig zouden Engelse 1
raken. Het laaatste bedrijf vanj
„avontuur" in Rusland was 1
geweest en waanzinnig vlug
Op het moment dat ik dacht
worden gehaald voor een nieuw
ces kreeg ik de vryheid terug.
Nadat Wiktor
Koetsmichow my van myn
dige invryheidstelling op de
had gebracht, (ingeruild tegen
en Helen Kroger) kwam hij
ter zyn bureau vandaan om
luk te wensen. Hij zei dat ik
dat ik met het snyden van
stukken had verdiend, en
kampleiding voor my had
niet mee naar huis mocht
„Geen bezwaar", zei hy joviaal,
wyi hy een arm om mijn
legde, „dan gaan we samen winkfK^^
We gingen naar een juwelier en
gehate ondervrager en mijn nif n
bakken „vriend" legde de wint Gro
Zil
uit dat ik iets moois voor myn
wilde hebben. Ik kocht een
voor Barbara en voor mijn
een broche. Na het winkelen
ik naar myn cel teruggebracht:
laatste nacht in Russische
schap. Ik heb geen oog dicht -
daan. De volgende morgen om Bnu"1
i zes mocht ik eruit, met een R'
de K.G.B. werd ik naar het
23 Juli 1969: een bewaker bracht
my naar de kamer van Koetsmic
how. Myn hersens werkten niet meer
en ik plofte op een stoel neer. „Je
gaat naar huis Brooke, je gaat te
gingen staan praten en dan van tyd rug naar Engeland", zei hy, lang-
tot tyd in mijn richting keken of zaam en bijna fluisterend. Ik rea-
knikten. Het maakte me zenuwach- geerde niet. Hij herhaalde zyn woor-
tig. wat ongetwijfeld hun bedoeling den Man kyk me aan..Je gaat
was naar huis, verdomme. Je bent vry".
Op 18 april van dit jaar werd ik
van myn bed gelicht en naar Mos- I wx, w t/^
kou gebracht. Ik werd in een cel in 1U G
de Lefortowo-gevangenis gezet en
probeerde te berusten in de toe
komst. die daar was ik nu wel ze
ker van een nieuw proces en een
nieuwe venoordeling voor my zou
brengen.
Een paar dagen later moest ik ver-
In het vliegtuig naar Londen naar
huiskneep ik myzelf een paar
maal in myn arm. Nee, lk droomde
niet. Ik vloog; Rusland was ik al uit.
Nog even en ik zou boven de Noord
zee zyn, nog even en de wielen van
metewo-vliegveld gebracht,
later zette ik voet op Engelse
Ik was nog maar een paar
thuis, toen ik een brief uit
kreeg„Beste kameraad
heb gehoord dat u weer vrij
bent. Wy hopen dat u, ondank
I les, gunstig over het volk van
j land zult blyven denken. Wy
I het erg vinden als u niet
onze vriend zou willen zyn. U
ervan verzekerd zyn, dat wij
naam nimmer zullen vergeten
bent één van de stryders voor
vryheid. Tot weerziens, uw
in Rusland". En dan volgde nog
p.s.: „Wy kunnen onze namen 'SI,
noemen. Wy schreven dit briefje
z'n tweeën, maar wy weten da:
spreken uit naam van velen in 1 L y
land".
Ik was ontroerd, na het lezen
I deze brief. Ik heb myn geloof
vriendschap van net Russische
niet verloren. Ik weet dat er
Sowjet-Unie zyn die hunkeren
een klein beetje vryheid. Hun
zal een stryd van Jaren
hoop van ganser harte dat
varingen anderen niet
schrikken naar Rusland te
Wanneer men als toerist naar
kou gaat en zich niet inlaat metj^v st<
tiviteiten die volgens de K.G.B.
len onder het hoofdstuk
subversieve activiteiten, hoeft
niets te vrezen. En het is de
waard, een reis naar Rusland,
dat het Russische volk de
waard is!
Sinds ik terug ben in
langzaam herstel van myn erw*^5
gen, denk ik vaak aan de on
kigen in het Doebrawkamp. Ik
mij ervan bewust, dat ik niets
deze mensen kan doen Een
ïyke gedachtemaar vergeten
ik ze nooit.
Copyright LD/(
Peter en Helen Kroger to
zij nog optraden als meester spie
nen van groot kaliber. Door h'
activiteiten zijn o.a. de Pola
geheimen uitgelekt.
tod
to" Z
de c
ode
lil SPO
