KLM BESTAAT
HALVE EEUW
en
heroprichter van
zijn KLM
Dr. Albert Plesman: grondlegger
/L-IEGUELDIW
EERSTE I 'L1EC,ONDERNEMING
ER WERELD JUBILEER T
1TERDAG 37 SEPTEMBER 1009 LEIDSCH DAGBLAD PAGINA 15
en de groei van de Neder-
24 juli jl. Is hier een artikel aan-
esman - Fokker
Op dinsdag 7 oktober bestaat de Ko-
inklijke Luchtvaart Maatschappij KLM
jftig jaar. De KLM is de eerste lucht-
N lartmaatschappij ter wereld, die deze
- jzondere mijlpaal bereikt.
De jubileumviering zal een sober ka
rakter hebben. Op zaterdag 4 oktober zal
het nieuwe luchtvaartmuseum op Schip-
hol-Centrum dat de naam „Aviodome"
krijgt worden overgedragen aan Prins
Bernhard.
is deze gebeurtenis de
spectaculaire van het jubi-
En terecht, want hier kan
nu en in de toekomst, het
heeft eerst na ziin dood plaatsgehad.
Pas in 1960. by de komst van het
straalvliegtuig, kreeg de luchtvaart
de beschikking over een werkelijk
snel, economisch en betrouwbaar
17 mei 1920: Aankomst van
het eerste vliegtuig vanuit Lon
den op Schiphol. Plesman (links,
met bolhoed) verwelkomd de
eefrste KLM-passagier
produktiemiddel. Een overtuigend
bewijs daarvan is. dat 94 van het
Noordatlantische passagiersvervoer
door de lucht gaat. In 1957 was dit
nog geen 50
Het straalvliegtuig in het begin
van de jaren zestig was tweemaal
zo snel en bilna tweemaal zo groot
als het propellervliegtuig. Dat maak
te een structuuraanpassing in de
luchtvaart noodzakelijk. De over
gangstijd. die volgde, heeft voor alle
daarbij betrokken vliegmaatschap
pijen financiële zorgen gebracht. De
KLM zag alle reserves wegvloeien.
Maar er is met inzet van alle krach
ten gewerkt om het bedrijf gezond
en sterk te maken. Wat die struc
tuurwijziging betreft: in 1959 telde
de KLM 95 vliegtuigen, thans zijn
er 42. hoewel de produktie is ver
drievoudigd. Het bedrijf met zijn
15.000 personeelsleden kon over 1968
niet zonder trots bekend maken, dat
de inkomsten w? en opgelopen tot
f 952 miljoen en dat de winst bijna
189 miljoen bedroeg. En dit zijn de
hoogste cijfers uit de 50-jarige ge
schiedenis van het bedrijf
In de directiekamer van de KLM
houdt men zich minder met de
roemruchte geschiedenis van het be
drijf bezig dan met de jaren, die
voor ons liggen. Men staat voor de
opgave een zo groot mogelijk deel
te bemachtigen van de wereldlucht
vaartmarkt. die zich in de komende
tien jaren zal verveelvoudigen Het
aantal luchtreizigers bedroeg in 1968
ruim 263 miljoen. De algemene
prognose is. dat dit aantal in 1975
bijna 600 miljoen zal bedragen. Voor
1980 komen pessimistische schattin
gen op 800 miljoen en optimisten op
een miljard. Wat het vrachtvervoer
betreft, wordt rekening gehouden
met een viervoud van de huidige
vrachtomzet in 1975 en een negen-
voud in 1980
Dr. G. van der Wal, president-di
recteur van de KLM. ziet het zó:
„De jaren zestig brachten ons de in
troductie en consolidatie van de
straaltechniek. De jaren zeventig
zullen ons de komst te zien geven
van de zgn. jumbo-jets, de grote,
brede vliegtuigen voor grotere groe
pen passagiers en daarnaast de zgn.
supersone toestellen, die de reistijd
kunnen beperken tot een derde van
nu. In 1971 zal de KLM zes Boeing
747-vliegtuigen krijgen met een ca
paciteit van 350 passagiers plus
19.000 kilo nacht. Wij overwegen
voorts de bestelling van zes driemo-
tonge DC-1 O's voor 1973. Wij ver
wachten veel van deze typen vlieg
tuigen. omdat zij door hun grote
omvang het comfort van de passa
giers verhogen en bovendien voorde
liger zijn en daarmee de rentabili
teit van het bedrijf gunstig kunnen
beïnvloeden".
Het is mogelijk, dat tegen het ein
de van de jaren zeventig er vlieg
tuigen zullen zijn met een capaciteit
van 800 tot 1000 passagiers. Dr. Van
der Wal laat in het midden of de
KLM aan zulke luchtreuzen econo
mische behoefte zal hebben. Dat zul
len de eerstkomende jaren moeten
leren.
Wat het supersone vliegtuig be
treft zijn de Concorde en de Toepo-
lev 144 reeds in een proefstadium en
bevindt het Amerikaanse ontwerp
zich nog in een ontwikkelingsfase.
De KLM volgt de ontwikkelingen op
de voet; verwacht wordt, dat het su
persone vliegtuig tegen 1980 zijn in
trede in de burgerluchtvaart zal
doen.
Steeds goedkoper
Het vliegen is de laatste jaren
goedkoper geworden. Een retour
AmsterdamNew York daalde sinds
1948 ruim 50 in prijs, terwijl het
prijspeil in Nederland in die perio
de met 130 steeg. Relatief gezien
zullen de vliegprijzen in de toekomst
nóg meer dalen.
De lagere vliegprijzen hebben o.a.
bijgedragen tot een groei van het
toerisme. Tien jaar geleden vervoer
de de KLM 5.000 Ité-reizgiers. Dit
jaar zullen er 375.000 zijn en voor
1980 houdt men er rekening mee.
dat een miljoen tot anderhalf mil
joen Nederlanders naar hun vakan
tiebestemming zullen vliegen.
Een zorgeloze toekomst? Dr. Van
der Wal ziet toch nog diverse obsta
kels. ..Wat betreft de sterke groei
van het luchttoerisme is er alle re
den tot bezorgdheid over de trage
ontwikkeling van de internationale
hotellerie. die geen gelijke tred
houdt. Verder is een milder lucht-
vaartpolitiek nu meer dan ooit op
zijn plaats. Landen, die beperkingen
opleggen, berokkenen zichzelf scha
de, die vele malen groter is dan het
voordeel, dat zo'n houding ooit voor
de eigen luchtvaartmaatschappij zal
kunnen opleveren. Dank zij de con
structieve visie op de toekomst van
de luchtvaart van een aantal rege
lingen, openen zich gelukkig weer
Het tegenwoordige Schiphol.
nieuwe mogelijkheden voor de KLM.
Ik denk hier aan de tweede dienst
op Australië, de uitbreiding van ca
paciteit naar Zuid-Afrika, de nieu
we lijn op Oost-Afrika en de pers
pectieven. die de besprekingen met
de Ver Staten en de Sowjet-Unie
wellicht openen".
Modern Schiphol
Hoe het ook zij. de KLM heeft in
de thuishaven Schiphol een van de
meest geavanceerde luchthavens in
de wereld. Pas twee jaar oud heb
ben nu al uitbreidingen plaats voor
de ontvangst van de jumbo-jets en
moet de capaciteit van het vracht
gebouw met 50 worden -vergroot
Maar de ruimte is er. Schiphol kan
worden verruimd tot een capaciteit
van 25 miljoen passagiers per jaar
In 1980 worden jaarlijks 18 miljoen
mensen verwacht, maar in 1985 zul
len die 25 miljoen bereikt zijn. Dan
zullen dagelijks 100 000 passagiers
moeten worden verwerkt. Het is dui
delijk dat het wegennet rond de
luchthaven sterk moet worden uit
gebreid en dat eindelijk eens het
plan wordt gerealiseerd om Schip
hol een treinverbinding te geven.
De KLM zelf maakt zich gereed
om het massavervoer op te vangen.
In 1970 zal het reserveringssysteem
geheel worden geautomatiseerd; in
1975 volgt een automatisch afhan
delingssysteem, waarbij de reserve
ring bij vertrek door automaten
wordt gecontroleerd.
burgerluchtvaart van nabij
temidden van een unieke
verzameling. Het nieuwe
dankt zijn tot-
o.m. aan de steun van
en die van de Fokkerfabrie-
Want ook Fokker viert dit Jaar
gouden jubileum. In ons blad
sen land ter wereld kan bogen
jn 20 boeiende luchtvaartge- De belangrijkste datum uit de geschiedenis van de KLM is
JÏÏf h^fVi»Nff,?rlahd' 1S de *8de mei 1920. Op die dag immers vertrok het enige toestel,
lopen halve eeuw byzonder veel j
lesteerd en vooral de pionierstijd waarover de jonge maatschappij beschikte, voor de eerste
luchtdienst naar Londen. En alle drie stoelen in de open kajuit
waren bezet.
1920 tot 1935 was interessant,
luchtvaart in ons land steunde
op twee pylers. twee keiharde
zetters het duo Plesman-Fok-
Het was deze combinatie, die
rland in die jaren in de aan-
van de gehele wereld bracht,
ngenieuze Fokker, die voor zijn
opmerkelijk goede en betrouw-
vliegtuigen bouwde en
nan. voor wie niets goed genoeg
en die uit alles haalde wat er-
grondlegger van de KLM is de
Albert Plesman ongetwijfeld
ln de geschiedenis van de
vaart. Zyn ongewone fantasie
jjj icrgie brachten de KLM tot op-
"eiyke prestaties in die begin-
en ook later nog, in de moei-
jaren, die volgden op de twee-
ereddoorlog.
periode-Plesman werd geken-
t door een voortdurend streven
verbetering van de techniek
het vliegen. Zyn doel was te
dat vliegen betrouwbaar
'orden gemaakt. De grote door-
in de luchtvaart, nl. de komst
het straalverkeersvliegtuig,
Directeur Albert Plesman hielp
zelf zijn klanten, twee Engelsen en
de Nederlandse journalist M. J. van
de Biggelaar. Hy ondersteunde hen
op het trapje naar de kajuit, verze
kerde zich ervan, dat ze warm in
gepakt zaten en gaf aviateur Jerry
Shaw eigenhandig het vertreksein.
De KLM. die de bijnaam ..Vliegen
de Hollander" had gekregen, vlóóg!
„Eindelijk", moet Plesman toen in
zichzelf hebben gemompeld. Hij had
moeten vechten als een paard om
tot deze dag te komen. Want niet
alleen was het een lange weg. die
moest worden afgelegd tussen de
eerste gedachte aan een Nederland
se vliegonderneming en de feitelijke
oprichtingsdatum 7 oktober 1919, het
had nadien nog een half jaar ge
duurd voor de KLM met de eerste
lijndienst kon beginnen. De KLM,
die nota bene bij de oprichting al
Met de tentoonstelling „ELTA"
wilde Plesman het Nederlandse
volk luchtvaart-minded maken.
De latere KLM-directeur leidde
Koningin Wilhelmina over het
terrein.
het predic&at „koninklijke" had ge
kregen.
Albert Plesman was 29 jaar, toen
hy de KLM oprichtte. Tydens de
eerste wereldoorlog was hy luite
nant-vlieger. Van het juist door die
oorlog verbeterde en meer betrouw
baar geworden vliegtuig zou de bur
germaatschappij kunnen profiteren.
Met het vliegen hiervoor zou geld te
verdienen zijn. Maar idealist Ples
man dacht hieraan niet in de eerste
plaats. Hy dacht ln termen van
bruggen slaan, het versnellen van de
vooruitgang, het nader tot elkaar
brengen van de mensen Later zou
hy het kernachtig formuleren: „Het
luchtruim verbindt alle volkeren".
Het was, zo'n halve eeuw geleden,
niet eenvoudig om de mensen ver
trouwd te maken met de nieuwe di
mensie van het aardse bestaan. Een
tentoonstelling was in die dagen
daartoe een geëigend middel. Albert
Plesman zette zyn schouders onder
het plan en zo opende op 1 augustus
1919 de Eerste Luchtverkeers Ten
toonstelling Amsterdam (ELTA). De
ELTA werd een enorm succes. In
zes weken trokken een half miljoen
mensen naar Amsterdam-Noord, om
daar allerlei vliegtuigen te bekyken
en getuige te zyn van sensationele
vliegdemonstraties. Opmerkelyk was
de masale luchtdoop van de Neder
landers: niet minder dan 4000 men
sen maakten een rondvlucht boven
Amsterdam en zy betaalden daar
voor het voor die tyd niet geringe
bedrag van veertig gulden.
De ELTA schiep tevens een gun
stig klimaat voor Plesman om met
wat bankiers en zakenlieden te pra
ten over de oprichting van een Ne
derlandse luchtvaartonderneming,
de eerste vliegmaatschappij in de
wereld. Eigenlijk was de tijd er nog
niet rUp voor, maar toch kreeg hij
het voor elkaar, dat hij op 7 okto
ber achter een massief eikenhouten
bureau op een etage aan de Amster-
!amse Herengracht kon gaan zitten
ils- administrateur en korte tijd la
ter directeur van zyn KLM.
Reclame
in toiletten
Albert Plesman moest zyn KLM
zelf maken. Met een paar medewer
kers begon hy in het al spoedig naar
Den Haag overgeplaatste hoofdkan
toor met het huren van vliegtuigen,
het vinden van vliegers en vooral
het zoeken naar passagiers. Eén van
ziin oudste medewerkers, de latere
directeur A. van der Paauw. heeft
later dikwyls het verhaal verteld
over de activiteiten uit die jaren.
In het hoofdkantoor verzorgde
Van der Paauw de verkoop aan het
publiek, voornamelijk van prent
briefkaarten met vliegtuigafbeeldin
gen. En telkens als hy de kassabei
liet rinkelen ten teken, dat er weer
een dubbeltje omzet was geboekt,
verscheen het hoofd van Plesman
boven de gordyntjes van het aan
grenzende directiekantoor en werd
een goedkeurend knipoogje van de
Grote Baas zyn deel.
Viel er niets te bepraten of te re
gelen, dan trok Plesman resoluut
zyn jas aan. stormde naar bulten
en riep: „Kom mee, Van der Paauw.
we gaan reclame maken". En dan
kon men de KLM-oprichter in de
toiletten van café's en restaurants
stiekum bezig zien met het beves
tigen van bordjes naar de spiegels:
„Een zakenman vliegt en verzendt
per KLM!"
Zo groeide de KLM. Op de beide
ïyndiensten in het eerste jaar, Am-
sterdaLonden en Amsterdam-
BremenHamburg werd het eerste
jaar 82.000 km gevlogen met 345
passagiers, 22.000 kilo vracht en
3.000 kilo po6t.
Man vol ideeën
In oktober ging de KLM de win-
1 terslaap in. want in die jaren warei
de vliegtuigen van hout en linnen
niet bestand tegen het weer in win
terse maanden. Die eerste winter
kocht Plesman. volgens sommige;
niet zonder overmoed, vier vliegtui
gen. nl. twee De Havillands DH-£
een Fokker F-II en een Fokker F-
III. De Fokkers hadden het voordeel
dat de vier of vyf passagiers in een
dichte kajuit konden zitten. Het wa:
allemaal in de gemoedelyke tyd, dat
de directeur zelf ieder vertrekkend
vliegtuig stond na te wuiven en ieder
aankomend toestel opwachtte om de
passagiers de hand te drukken.
Albert Plesman zat vol ideeen Hy
vond de retourtarieven uit. opende
een KLM-restaurant op de luchtha
ven Schiphol, stichtte aan het Am
sterdamse Leidseplein het eer
ste luchtvaartp&ssagekantoor ter
wereld, begon met reclamevluchten
waarby van diverse bedryven strooi
biljetten werden uitgeworpen en
richtte een fototechnische dienst op.
die thans nog als KLM-Aerocarto
over de gehele aardbol bekendheid
heeft. Hy wachtte niet af welke
vliegtuigen aan de markt kwamen,
vertelde Fokker hoe hy zijn
vliegtuigen wilde hebbenzo ont
stond o.a. de Fokker F-III met als
byzonderheid, dat het toestel een
apart bagageruim had. zodat de
vracht niet meer in de passagiers
kajuit behoefde te worden opgesla
gen.
Hoogtepunten
Hy heeft het natuurlyk niet alle
maal alleen gedaan, deze energieke
doorzetter, die zich vaak als een on-
gemakkelyk heer ontpopte. Maar
Plesman was wèl de motor van de
Jonge KLM en de grote inspirator
tot tal van hoogtepunten, waarmee
DR. ALBERT PLESMAN
man van wereldformaat
's werelds eerste luchtvaartmaat-
schappy in de voorste gelederen van
de wereldluchtvaart bleef.
Die hoogtepunten volgden elkaar
in snel tempo op: in 1922 de ope
ning van de iyn AmsterdamBrus
sel. in 1923 naar Parys, in 1924
jawel de eerste vlucht nar Ne-
derlands-Indië en in 1933 de re
cordvlucht Amsterdam—Batavia. En
de maanvlucht van 1969 kon nauwe-
lyks in bekendheid yveren met die
van de .Uiver' in de Londen-Mel-
bournerace van 1934.
Aan het eind van 1939 opereerde
de KLM met 45 vliegtuigen op een
luchtnet naar 61 steden ln 29 lan
den. En toen kwam het fatale jaar
1940. Op de 10de mei werden by het
bombardement van Schiphol acht
tien vliegtuigen vernield, elf werden
er gevorderd door de Duitse troepen,
de rest bevond zich onderweg naar
Batavia of in Engeland. Plesman
moest zyn levenswerk uit handen
geven.
Een nieuwe KLM
Albert Plesman beleefde de som
berste tUd van zijn leven, maar ter
wijl zyn vuisten zich balden in
machteloze woede, tastte zyn geest
rusteloos de mogelijkheden af voor
de toekomst, als de nachtmerrie
voorby zou zijn. De bezetter had
hem naar het oosten van het land
..„verbannen." Daar, in het Overijs
selse stadje Ootmarsum in Hotel
de la Poste broedde hy zyn plan
nen uit.
In 1945 barstte de in vyf Jaar op
gekropte energie los als eon vulka
nische eruptie. Terwyi zyn land
genoten nog verbluft staarden naar
het tientje, waarmee zy het de eer-
ite dagen ha minister Lieftincks
geldsanering moesten doen. kwam
°lesman uit de Ver. Staten terug
met veertien Douglas C 54-A-Skv-
ïaster-vliegtuigen en dertig C 47-A/
Dakota's, losgebrand van de Ameri
kaanse regering, die tegen de onver-
zettelyke Hollander al „Ja" had ge-
egd. voordat zy voor een „neen"
enig argument had kunnen beden
ken.
Binnen vyf maanden na het ein-
le van de tweede wereldoorlog vloog
de KLM weer. Eerst in het binnen-
and. toen op de iyn naar Batavia
sn in 1946 kwamen de vertrouwde
amen terug op de routekaart: Zü-
ich. Praag, Madrid, Parys, Brus
sel, Londen. En ook nieuwe namen,
zoals New York!
De jaren, die volgden, waren vol
van openingen en heropeningen en
van steeds meer glorieuze sprongen.
Het ging als maar hoger, sneller,
verder. Maar toen viel een zware
schaduw over de maatschappy: op
oudejaarsdag 1953 overleed, pas 64
Jaar oud. dr. Albert Plesman. grond
legger en heroprichter van zyn
KLM.
Hy is gestorven op de drempel van
een nieuw tydperk in de luchtvaart,
waarin avontuur en romantiek
plaats moesten maken voor het wor
stelen met problemen als landings
rechten. passagiersopstoppingen op
luchthavens, internationale tarie
venstructuur en rentabiliteit van as
tronomische investeringsbedragen.
