'Dolle dinsdag' morgen al
vijfentwintig jaar geleden
1ERALE REPETITII
LEIDATO-NIEUWS
Kleurentelevisie wint
steeds meer terrein
Loos gerucht hraclit
vreugde en paniek
GARANT SERVICE N.V.
„Verhulde
numerus
fixus"
De dag dat Nederland de bevrijding haast zag
>tra
y
mwe les vimuxs mmm
pBjjpagj
ssfss'.: as
Amsterdam wijdt
vergadering aan
Dammonument
127 V en 220 V PHILIPS WASAUTOMATEN
Premier de Jong
nodigt Apollo
bemanning uit
Schilderijen uit
Singer-museum
teruggevonden
Dit jaar al 100.000 toestellen
DONDERDAG 4 SEPTEMBER 1989
LEIDSCD DAGBLAD
PAGINA
ADVERTENTIE
i AMSTERDAM (GPD) Vijfentwintig jaar geleden beleefde
Nederland een korte bevrijdingsroes. Een korte, maar een zeer
hevige. Wie zich de roerige septemberdagen van 1944 kan her-
8 inneren zal stellig vier hoogtepunten uit de oorlogsdagen nog
Pe helder voor ogen zien: de „dolle dinsdag", de bevrijding van
het zuiden, de slag om Arnhem en de spoorwegstaking.
Ze komen
Maar in Nederland volgen miljoe
nen de militaire operaties via de ille
gale bladen en pamfletten en zo mo
gelijk via de BBC en de Londense
.Radio Oranje". De val van Brussel,
nota bene zonder verzet van de Duit
uitbreken onder de
NSB-ers in ons land.
Duitsers en
?o
v, Het begon allemaal in die eerste
dagen van september, toen als ge-
van de geallieerde successen in
België een golf van enthou-
t( siasme door Nederlan d ging. Een
er enthousiasme, dat door de Neder
ig landse regering in Londen werd aan-
n| gevuurd en met optimisme werd on
dersteund en een ware ^paniek deed sers, üet er in Nederland geen twij-
1 fel over bestaan: „Ze komen, mor
gen misschien al, uiterlijk overmor
gen".
Op diezelfde zondag deelde Konin
gin Wilhelmina via de radio mee,
dat Prins Bernhard benoemd was tot
bevelhebber van de Nederlandse
strijdkrachten onder generaal Eisen
hower. waarmee hij ook de leiding
zou hebben over de gewapende ver
zetsgroepen in Nederland.
Maandagmiddag 4 september. Niet
alleen in Nederland, maar ook bij
de Nederlandse regering in Londen
klampte men zich vast aan ieder
overwinningsgerucht. Zo'n gerucht
was ook, dat Engelsen in contact
zouden zijn gekomen met verzets
strijders uit Breda. Voor de Neder
landers in Londen was dit meer dan
voldoende om te verzoeken de uit
zendingen van de BBC te onder
breken om het Wilhelmus te laten
spelen en minister-president prof.
dat de
hun onweer
de Nederlandse
grens hebben overschreden". De re-
gering&voorliöhtmg'sdientst meende
vervolgens hoewel fantasie de
enige bron was op het bureau
bekend te kunnen maken, dat Bre
da was bevrijd. En met uitzonde
ring van Breda zelf was die dag
heel Nederland daarvan overtuigd en
helemaal, toen het bericht dinsdag
werd herhaald.
Uitzonderingstoestand
Vlaggen werden van zolder ge
haald en in vele huiskamers door
nijvere vrouwehanden uit oude lap
pen vervaardigd. Overal in het land
groepten mensen op straat samen,
verlangend de eerste Engelsen te kun
nen begroeten. Illegale bladen bereid
den hun be vrij dingsnummer voor
en er was er zelfs een. die blij de
namen van de redacteuren afdruk
te
Vreugde bij de Nederlanders. Pa
niek by de Duitsers. Rijkscommis
saris Seys-Inquart kondigde op maan
dag 4 september de uitzonderingstoe
stand af, die inhield, dat de bevol
king orde en rust moest bewaren,
dat ieder aan het werk moest blij
ven en dat „het vluchten, ook uit
door strijd bedreigde gebieden, is
verboden". De bekendmaking eindig
de met de mededeling, dat eventu
eel zou worden gestraft met de dood
of zware vrijheidsstraffen. Zijn amb
tenaren hadden echter wel andere
dingen aan het hoofd: er waren
maar weinig Duitsers, die niet be
zig waren met de gedachte hoe zij
moesten wegkomen.
Op dinsdag 5 september was de
•uittocht van de nazi's in volle gang.
5jDeze dag is de geschiedenis ingegaan
,g'als de „dolle dinsdag". Want spoedig
bbleek, dat er nog geen sprake was
p^van een bevrijdingsdag, al kon nie
mand vermoeden, dat na de opmars
ivan de bondgenoten door de zuide
lijke provincies in de latere septem
berdagen Nederland boven de rivie
ren nog acht lange maanden het oor
logsleed moest ondergaan, o.a. door
Jeen hongersnood in het westen, die
vele duizenden slachtoffers zou
s eisen.
Snelle opmars
Het had al te lang geduurd. Toen
r'D-day, de 6de juni 1944, aanbrak
de geallieerde invasie in Nor-
P*nandië klemden alle Europeanen,
in de greep van de Duitse bezet-
I Gerbrandy te laten zeggen,
f™™;" vast aa" de hoop. „lieerde hln
ut d.t het begin van het emde van staanbare mars
iede oorlog zou zijn. Het werd een har-
strijd en het duurde langer dan
isfelfs het geallieerde opperbevel had
jrerwachtna- zeven weken vechten
kfnet enorme verliezen aan beide kan-
ellen, waren de Amerikaanse en En
gelse troepen nog maar vijftig kilo
meter in Frankrijk doorgedrongen.
Maar in augustus leken de Duitse
plegers plotseling uitgeput. De geal-
j^jeerde troepen stootten door en
daagden erin Parijs te bezetten. Het
{ing snel daarna, zo snel, dat de le
gerleiding zich zorgen maakte. In
«ijn memoires schreef Churchill la
tter: „Er werd betrekkelijk weinig
e'hunitie gebruikt, maar elke bewe-
j{ing werd beheerst door de voedsel-
itfwestie en bovenal de benzine-aan-
'jper. Het front werd nog steeds be
voorraad vanuit Normandië en dage-
ijks moesten er ca. 20.000 ton voor
baden over steeds langere afstanden
transporteerd worden, tezamen
grote hoeveelheden materiaal
"(oor het herstel van wegen en brug
gen en de aanleg van vliegvelden"
Het ging er vooral om snel de ha-
aan het kanaal en vooral die
soan Antwerpen te bemachtigen. Op
september viel Brussel en een dag
,ater trok de 11de pantserdivisie Ant-
giverpen binnen. De legers trokken in
Hjog geen vier dagen 300 kilometer
ip. Het was duidelijk, dat dit tempo
Jnmogelijk kon worden volgehouden.
T Het nazi-blad „De Gil" van
.(5 september 1944, dat vermoede
lijk de naam „dolle dinsdag"
Ttkeeft ingevoerd.
(Foto's: Rijksinstituut voor
el! Oorlogsdocumentatie).
4»
Op het Rijsioijkseplein in
Den Haag groepten op dolle
dinsdag" mensen bijeen in de
hoop getuige te zijn van het bin
nenrukken van de geallieerde
troepen.
gunst der tijden is over ons gekomen
maar gebleven ls het geloof: Hitier
wint toch".
Op dat moment was Maastricht als
eerste Nederlandse stad al bevrijd.
Het Nationale Dagblad berichtte
hierover: „Dat betekent, dat in deze
stad met geweld de klok viereneen
half Jaar wordt teruggezet. Bezet
ting en terugkeer van het in 1940 ge
vluchte regime zal ons volk in een
maatschappelijke ellende storten, zo
als wij die tot dusver nauwelijks heb
ben gekend."
wmSÊ
JftEfe Zueht Gerucht
e: iie ïhmstpfi «f* y f Utfh'i
2
"ïv.
f' r--#
i..V
VÈ&.
,-,44'.. s
-,4- :aj.-. Jfc'4.
'4
•m~ tri
i i 1 'WÊS
f
1 f
4"'r'
1,
Affe/jeP
Overigens was er volgens de be
voogde dagbladen eigenlijk niet veel
aan de hand. De kranten openden
die maandag met koppen over de
„zware strijd aan de Fransch-Bel-
gische grens", want Hitiers opperbe
vel had immers nog steeds niet de
val van Brussel bekendgemaakt.
Vlucht naar oosten
Dinsdagmorgen 5 september. Vrij
wel alle Duitsers en NSB-ers wor
den door de paniek gedreven. De
Duitse bureaus in Den Haag wer
den ontruimd op een chaotische wij
ze, want vooral de Duitse burger
ambtenaren wisten niet hoe gauw
zij eerst hun gezinnen naar de nog
niet door de vijandelijke troepen be
reikte „heimat" moesten krijgen. Bij
het leger namen tallozen de benen
om te proberen zonder kleerscheu
ren Duitsland te breiken.
De „dolle dinsdag" werd geken
merkt door een chaotische vlucht
van duizenden, die vreesden bij de
bevrijding van Nederland ter verant
woording te zullen worden geroepen.
In de huizen van de NSB-gezinnen
heerste het spookbeeld van „bijl
tjesdag", de dag van wraak en af
rekening, en op 't NSB-hoofdkwartier
werd besloten, dat de mannen op
hun post zouden blijven, doch dat de
vrouwen en kinderen naar veiliger j
streken konden gaan.
Het bericht over de bevrijding
van Breda bracht echter zoveel pa
niek in NSB-kringen, dat er sprake
was van een ware uittocht naar het
oosten van het land.
Nagejouwd en uitgehoond bega
ven de nazi's zich naar de stations,
meestal niet meer dan wat handba
gage bij zich. NSB-leider Mussert
bracht zijn familie naar Twente en
zijn plaatsvervanger zocht een heen
komen naar Assen. In het kamp
Westerbork in Drente, waar de Jo
den werden verzameld voor zij naar
de vernietigingskampen werden ge
zonden, verbleven op dolle dinsdag
4000 Joden.
Zij kregen gezelschap van. hon
derden gevluchte NSB-ers, die hier
een voorlopig onderdak zochten.
In prof. Pressers boek „De Onder
gang" zegt een Joodse dokter over
die dag: „Zij kwamen net zo bin
nen als vroeger de Joden, ook zij on
zeker en bang voor de toekomst. Het
was- groots, dat wij dit schouwspel
móchten beleven".
Duitsers vorderden in paniek
allerlei vervoermiddelen om met
hun bezittingen naar het station
te komen.
goede uitwerking in het bezette Ne
derland: het moreel van de Duit
sers en landverraders was aan
stukken gereten.
Maar er gebeurde meer. In Den
Haag stonden vooraanstaande figu
ren uit het verzet klaar om de macht
van de Duitsers over te nemen. In
Leiden kwam een bevrijdingskrant
op straat, in Wijk bij Duurstede werd
de NSB-burgemeester door verzets
lieden gearresteerd. In tal van zui
delijke plaatsen namen illegale groe
pen Duitse militairen gevangen en
in Rotterdam werd het gebouw van
de waterleiding met de christelijke
ambachtsschool door de illegaliteit
bezet
En overal in het land gaven men
sen, die jarenlang verzetswerk had
den gedaan, zich bloot. In feite had
de Londense overmoed een uiterst
gevaarlijke situatie opgeroepen en
het mag een groot geluk heten, dat
de Duitsers zo hun kop kwijt waren,
dat zij eerst dagen later hun terreur
bewind weer strak in handen namen.
Maar toen waren de in openbaar
heid getreden verzetslieden weer in
hun schuilhoeken terug.
AMSTERDAM (GPD) De ge
meenteraad van Amsterdam gaat een
openbare vergadering wijden aan de
moties die in verschillende gemeente
raden in het land zijn aangenomen
met betrekking tot de situatie op en
rond het Nationale Monument op de
Dam ir; de hoofdstad. In deze moties
wordt aangedrongen op maatregelen
ter bescherming van het monument.
Moties op dit punt van de gemeen
ten Putten (Gld.) en Het Bildt zijn
gistermiddag even in de raad ter
sprake gekomen. Zij stonden als „in
gekomen stukken" op de agenda. Be
sloten werd de moties na bespreking
in de commissie van advies voor za
ken betreffende de openbare orde ter
afdoening in handen te stellen van
burgemeester dr. I. Samkalden.
Loco-burgemeester dr. P. J. Koets,
die omdat de heer Samkalden met
vakantie is als voorzitter van de ver
gadering optrad, zei, nadat mej. S.
Boerlage (PSP) en mej. I. van de
Weetering (Provo) hierop hadden
aangedrongen, dat er deze herfst ze
ker de gelegenheid zal komen voor
een openbare bespreking door de ge
meenteraad. Volgens de heer Koets is
burgemeester Samkalden vóór een
dergelijke bespreking.
in stand 95 van
(naast het podium).
Reeds omschakelbare machines vanaf f 598,
NSR verwijt
minister Verin ga:
DEN HAAG (GPD) In de elk
moment te verwachten nota van mi
nister Veringa over de achtste medi
sche faculteit zal in breed verband
worden ingegaan op de voor de toe
komst noodzakelijke maatregelen
voor het wetenschappelijk onderwijs.
Dit bleek gisteren nadat een delegatie
van de Nederlandse Studenten Raad
twee uur met de minister had ge
sproken.
De nota aan de kamer over het
medisch-wetenschappelijk onderwijs
zal het dilemma behandelen of uit
breiding van de hogescholen en uni
versiteiten moet worden afgestemd op
de toename van het aantal studenten
of op de behoefte die de maatschap
pij heeft aan academici. De nota ver
schijnt „zeer binnenkort".
Volgens de NSR-delegatie kan de
minister niet garanderen dat straks
elke student de richting van zijn keus
kan volgen. Wel zal de capaciteit van
de universiteiten en hogescholen over
ongeveer 10 jaar voldoende zijn voor
de toevloed var. studenten.
Van de minister vernamen de NSR-
bestuurders dat er voorts een nota
op komst is over ruimtelijke voorzie
ningen in deze 10 jaar. Aan de in
stellingen heeft de minister hiervoor
verzocht om opgaaf van het in 1980
te verwachten aantal studenten.
De NSR heeft na, en niet tijdens,
het gesprek met de minister diens
departement ervan beticht een ver
hulde numerus fixus te hanteren, om.
door „manipulatie van de studiekeus"
via de departementale uitgaaf „Straks
Studeren", de pers en brieven. Van
deze aantijging gaf de NSR geen na
dere uitleg.
De manipulatie is volgens de NSR
onderdeel van een complex van
schijnoplossingen om totale ineen
storting te voorkomen: plaatsings
commissies, wachtlijsten, vergelijken
de examens, concentratie van studie
richtingen/specialisaties. De NSR
vindt dit alles niet effectief en noemt
het verduistering van de financiële
achtergronden. Op langere termijn
wenst zij het beleid te zien afgestemd
op „een niet-gemanipuleerd aanbod
van studenten".
DEN HAAG (GPD) Minister
president De Jong heeft in een te
legram aan president Nixon van de
Verenigde Staten de drie astronau
ten van de Apollo-11, Armstrong,
Collins en Aldrin uitgenodigd voor
een bezoek aan Nederland.
In het telegram dat dinsdag werd
verzonden wijst premier De Jong
op de reis die de Apollo-11 be
manning eind september/begin ok
tober door Latijns-Amerika, Azië en
Europa zal maken. De bewindsman
van algemene zaken verzocht Nixon
om Nederland tijdens deze reis niet
te vergeten.
KUNSTENAARS
BOYCOTTEN
EXPOSITIE
UTRECHT (ANP) „Het budget
voor deze tentoonstelling bedraagt
bijna een ton. Als wij bruikleenver
goedingen zouden hebben moeten ge
ven tot "n bedrag van dezelfde groot
te, dan was deze expositie om finan
ciële redenen niet te organiseren ge
weest. Wat de deelnemerslijsten be
treft: het behoort niet tot het beleid
van de museumdirectie om die af te
geven.
De politiek Interesseert mij niet in
het minst en ik laat my door nie
mand ooit dwingen. In myn onschuld
dacht ik nog, dat de kunstenaars de
namen wilden hebben om met elkaar
over hun kunst van gedachten te
kunnen wisselen".
Dit heeft mej. dr. M. E. Houtzager,
directrice van het Centraal Museum
van de gemeente Utrecht, gisteren tij
dens een persconferentie ter gelegen
heid van de opening van de exposi
tie .Nederlandse Beeldhouwkunst '64-
'69" verklaard over de onrust, die bij
een aantal kunstenaars met name
de leden van de Beroepsvereniging
Beeldende Kunstenaars (BBK) is
ontstaan.
De tentoonstelling, waarop uitingen
van alle vormen van driedimensio
nale kunst te zien zijn, zal geen wer
ken van Lancelot Samson, Ray Staak
man, Bonies, Otto Hamer en Birgifc
Janssen presenteren, omdat deze
kunstenaars het Centraal Museum
boycotten. Volgens mej. Houtzager
heeft het merendeel van de exposan
ten op de gebruikelijke wijze de bruik
leenovereenkomst getekend.
In overleg met de kunstenaars is
bepaald hoe de kunstwerken het best
zouden kunnen worden gepresenteerd
op de tentoonstelling. De kosten van
transport en all-risk-verzekering
worden door het museum gedragen.
In Vondelpark
LAREN (GPD) —De acht schil
derijen die vorige week na een in
braak uit het Singermuseum werden
geroofd zijn terecht. De doeken zijn
in het Amsterdamse Vondelpark
gevonden op aanwijzing van
een onbekende. Hoewel de politie
daarover nog geen mededelin
gen wenst te doen zijn ze waar
schijnlijk ingegraven door de daders
Op verzoek van de Larense politie
heeft de Amsterdamse recherche
gistermiddag woensdagmiddag) een
33-Jarige Amsterdamse monteur aan
gehouden, die van de schil
derijenroof wordt verdacht.
Aan de hand van zijn verhaal
wordt op het ogenblik nagegaan of
hij handlangers had. Het onderzoek
is op dit moment nog in volle gang.
In verband hiermede is de politie
weinig mededeelzaam. Van de kant
van de Larense politie wordt met
bijzondere lof gesproken over heb
werk van de Amsterdamse collega's
in deze zaak.
Verzetswerk
Tot zover had de wat al te opti
mistische berichtgeving van de Ne
derlandse regering in Londen een
Hitier wint tóch
Vermoedelijk is de naam „dolle
dinsdag" het eerst gebezigd door het
satirische nazi-blad „De Gil" dat een
week later de dolle dinsdag een „ge
slaagde generale repetitie van beide
zijden" noemde en voor de bena
ming van de gevluchte NSB-ers het
scheldwoord „labbekakken" invoerde
dat gretig werd overgenomen dooi
de andere NSB-bladen als het Natio
nale Dagblad en Volk en Vaderland.
Hoofdredacteur M. Zwiers schreef
op woensdag 6 september in het Na
tionale Dagblad: „Met verbijstering
vraagt men zich af of dan werkelijk
een handvol Joden een overigens
nuchter denkend volk als het onze
waarlijk alles kan wijsmaken" en h
eindigde zijn artikel met: „Wij zijn
nuchter genoeg om te erkennen, dat
een geallieerde bezetting van ons va
derland in de naaste toekomst denk
baar is. Maar desondanks is ons ge
loof in de overwinning van het na-
tionaal-socialisme, van de Europese
gedachte, de overwinning van de
Führer, volkomen ongeschokt. Ons
vertrouwen in en ons respect voor de
Duitse weermacht is onbeperkt".
En Mussert zei enkele dagen la
ter tot zijn „Volksgenoten": „de on-
AMSTERDAM (GPD) —Kleu
rentelevisie begint een normaal ver
schijnsel te worden in Nederlandse
huiskamers. Nog dit najaar wordt
het 100.000ste kleurentelevisietoestel
in ons land in gebruik genomen.
De verwachtingen zijn hiermee vol
ledig uitgekomen, zei de heer G. Hof
huis. voorzitter van de Vereniging
van Fabrikanten en importeurs.
Het aantal verkochte kleurentele
visietoestellen bedroeg in 1967 tien
duizend. In 1968 gingen er dertigdui
zend de deur uit. Voor dit jaar wordt
rekening gehouden met een verkoop
van 70.000 toestellen.
Hoewel men dit gezien de prijzen
niet zou verwachten, hebben markt
onderzoeken uitgewezen dat bezit
ters van kleurentelevisietoestellen in
alle lagen van de bevolking voorko
men. Niet minder dan zestig procent
van de kleurentelevisietoestellen
komt voor in gezinnen met inkomens
in de lagere- en middenklasse —tot
f 15.000.
Ook het tweede televisietoestel be
gint, volgens de heer Hofhuis in
zwang te raken. Van elke honderd
gezinnen hebben er op het ogenblik
87 een televisietoestel, terwijl het
EEG-gemiddelde 75 is. Voor volgend
jaar wordt een percentage van 92
verwacht, terwijl, wanneer de huidige
ontwikkeling zich voortzet, in 1980 in
iedere 100 huishoudens 120 televisie
toestellen aanwezig zullen zijn.
Wat betreft de radiotoestellen ls
onder invloed van de draagbare
transistortoestellen op het ogenblik
in ons land sprake van 170 toestel
len per 100 gezinnen. Ook het aan
tal autoradio's stygt. Waren er in
1960 nog slechts 25 per 100. voor
1970 wordt gerekend op 35 per 100
en voor 1980 op 55 per 100.
Ook bij de grammofoons, tapere
corders en casetterecorders is er spra
ke vaci een belangrijke toename. Het
aantal apparaten voor wat de heer
Hofhuis kameramusement noem
de en dat in 1960 vijf miljoen groot
was, zal in 1970 naar verwachting zijn
gestegen tot dertien miljoen en in
1980 tot 25 miljoen.
