■Posthume hulde voor
radio
-pionier
Eert tragisch einde
De jaren
twintig
Door
Hon Wielick
NS wil 99
los- en laad
plaatsen sluiten
Zigeunertjes
Weer tankauto
in brand op
Rijksweg 12
ATERDAG 26 JULI 1969
LEIDSCH DAGBLAD
PAGINA 11
De Firato, welke van 19 tot en met 28 september in
le RAI wordt gehoudenzal een belangrijke plaats
Inruimen voor de eerste radio-omroepomdat het vijf-
tig jaar geleden is, dat draadloos een gesprek werd
gevoerd en er in het historische jaar 1919 voor de
terste maal radio-uitzendingen werden gehouden.
De radio-omroep werd geboren in ons land. Want
i/ mag Heinrich Heine ergens schrijven, dat wij overal
vijftig jaar mee achterlopen, de eerste radio-omroep
op onze aardbol was gevestigd in Den Haag.
De stichter ervan was een koppige Fries ir. Han-
so Henricus Schotanus a Steringa Idzerda, terwijl de
radio-lamp die „Idz" zoals zijn vrienden Idzerda
noemden ontwierp, in een bekende lampenfabriek
in het zuiden van ons land werd gemaakt. Meer Ne
derlands kan het dus al niet.
In 1899 vond een Italiaan,
Marconi, de draadloze
o, elegrafie uit, waarmee het mo-
was, over grote afstanden
over te brengen. Het Mor-
iverd ontioorpen, onze
werden omgezet in signa-
pwjW-
Marconi's uitvinding was revolutio-
Door zyn uitvinding werden in
op het nippertje nog 700 van de
passagiers van de zinkende „Ti-
die op haar eerste vaart op
Ijsberg liep, gered. Twee jaar er-
werd een moordenaar die op de
was van Antwerpen naar Mon-
Eind 1917 meende „Idz" de oplos
sing voor het probleem te hebben. Na
ontelbare slapeloze nachten, stapte hy
naar Philips en legde daar zijn teke
ningen en plannen op tafel en zei:
„Zo'n lamp moeten jullie voor mij
maken. Ik wil er dan wel zo'n dui
zend per jaar afnemen Com
mercieel zag Philips er weinig in, maar
dr. G. Holst en ir. E. Oosterhuis van
Philips' natuurkundig laboratorium
zagen de zaken echter wat ruimer. Zij
bezochten Idzerda's „Nederlandse ra
dio industrie" in de Hovestraat 105 in
Scheveningen en sloten een contract
af.
De lamp bleek een voltreffer, want
hierdoor was in 1919 het eerste draad
loze gesprek mogelijk. Het werd 24 fe-
gezelschap. Voor zijn toestel deed hij
hetzelfde, maar er waren grappen
bij die zeker in die jaren niet
door de beugel konden en zich te
veel op het hellende vlak bevonden.
Ook besprak hij openbare figuren
bijzonder kritisch. Te kritisch von
den deze mensen. „Idz" kreeg een
paar maal een waarschuwing en om
dat hy zich daar weinig van aan
trok, verzegelde men zelfs een paar
maal zijn toestel.
Idzerda had een radio-technische
zaak, maar zakenman was deze slor
dig geklede Fries allerminst. De man
die een bril droeg samengesteld uit
touwtjes en koperdraad, had altijd
geldgebrek. De winst die hy met zijn
verkoop van lampen behaalde, stop-
letters „Nederlandse radio industrie"
stond.
Idzerda ontving hen allerharte
lijkst en wilde meteen met zijn ex
periment beginnen. „Het ging" zo
vertelde hy „om het uitzenden van
De glijspoelont-
vanger uit de tijd
dat Idzerda zijn
uitzendingen begon.
Uit lange discussies de micro-
loon stond al ingeschakeld bleek
dat Idzerda de functies van be
drijfsleider, technicus, propagandist
en omroeper vervulde. „Idz" in tro-
duceerde de twee violisten, die daar
na begonnen met spelen. Zeer kort
slechts, want Alexander Coret. raak
te met zijn stok in het baldakijn bo
ven hem verward, dat hierop naar
j beneden stortte. „Een klein incident"
I sprak Idzerda in de microfoon, „het
concert gaat zo door". Toen het stuk
beëindigd was, kwam de directeur
hijgend naar boven gestormd om te
vertellen, „dat alles goed was door
gekomen Dat dooi- het ontbre
ken van de piano het programma
behoorlijk bekort moest worden,
daarvan raakte Idzerda allerminst
in paniek. Hij keuvelde het pro
gramma met een paar van zyn be
roemde moppen eenvoudig vol.
Als honorarium ontvingen de mu-
sioi na afloop een kartonnen bakje
met. kersen en een bijzonder dun -si
gaartje. Het eerste honorarium voor
en optreden voor de radio.
I.
treal gegrepen, dank zU een Morse-
jricht die de kapitein van 't stoom-
:hip „Montrose" over twee verdach-
personen bij hem aan boord, van
zijn schip aan Scotland Yard had ge-
zonden.
De stap van Morse-seinen naar een
draadloos gesprek was echter nog niet
gezet. Daarover droomden en dachten
wel overal in de wereld enthousiaste
lingen, die met een koptelefoon op, 's
nachts Morse-seinen van schepen en
luststations opvingen en berichten
omzetten.
Soar Philips
Eén van deze enthousiasten was Ir.
Hanso Henricus Schotanus a Sterin
ga Idzerda, die net als honderden el
ders in de wereld dacht aan de ont
brekende schakel, een lamp, die re
gelmatig stroom kon toevoeren. Het
vreemde was dat zo'n lamp er eigen
lijk in 1912 reeds was, maar geen
sterveling dacht er ook maar een mo
ment aan deze voor radio te gaan ge
bruiken.
bruari van dat jaar gevoerd tussen
het Lucas Bolwerk en het Vreeburg,
tijdens de Utrechtse Jaarbeurs.
Idzerda was door het dolle heen en
begon meteen 'n radiostation: PCGG.
in de Beukstraat in Den Haag. Hij
had in februari 1919 een vergunning
aan de minister van Waterstaat voor
regelmatige radiotelefonie-uitzendin-
gen gevraagd" en deze machtiging
werd hem 14 augustus 1919 verleend.
Maar in deze machtiging stond de
minister hem uitsluitend proefne
mingen toe tussen Den Haag en het
Philips laboratorium in Eindhoven.
Idzerda moest bij elk bericht vijf
maal de roepletters PCGG herhalen
en Philips de roepletters PCJJ.
Idzerda trok zich van de restric
ties geen zier aan en begon met re
gelmatige radio-uitzendingen. Zijn
uitzendingen waren een enorm suc
ces, evenals zijn lamp, die op de
markt werd gebracht onder de naam
PH-IDZ, De eerste tijd kon men
zelfs niet aan de vraag voldoen, om
dat zeer velen de uitzendingen van
„Idz" wilden horen.
Idzerda vertelde graag moppen in
te hy namelijk meteen in zijn radio
experimenten. Hij kon zijn radio-
omroep slechts in stand houden,
doordat verschillende radio-enthou
siasten hem af en toe wat geld
stuurden en door het organiseren van
prijsvragen, waarbij hij als hoofd
prijs een radiolamp uitloofde.
Als bommen
Maar zyn uitzendingen sloegen in
als bommen en vooral toen hy mu
ziek ging uitzenden. Levende mu
ziek, waai-voor hij vier Haagse mu
sici uitnodigde in zijn studio in ie
Beukstraat. Deze misuci waren zich
allerminst bewust wat hen boven
het hoofd hing, toen zij de uitnodi
ging kregen mee te werken .aan
enige muziekuitvoeringen".
„Enige waarnemingen van tech
nische aard" was er bij gezegd. Wat
drt mocht zyn, vermoedden de vio
listen Alexander Coret en Velleman,
de cellist Rofessa en de pianist Berk
hout allerminst, toen zij het pand
betraden, waarop met duidelijke
muziek over lange afstand, zonder
gebruik van draden". Hy noemde dit
draadloze telefonie.
Geen piano's
In het kantoor, dat ook als studio
dienst deed, stond wel een enorm
bureau, maai- geen piano en daarmee
was de eerste moeilijkheid er. Want
zonder piano waren de musici met
hun yverig ingestudeerde program
ma machteloos. Het enige stuk, dat
uitvoerbaar bleek, zonder piano was
een duo voor twee violen. De uit
zending kon dus verkort doorgaan,
In het midden van het kantoor
stond een microfoon opgesteld met
daarboven een soort baldakijn.
Reacties
Een week later traden de musici
weer aan. Er waren verschillende re
acties van luisteraars binnengeko
men. Zelfs helemaal uit Den Helder
en Katwijk. Een bewijs hoever de
techniek reeds vooruit was geschre
den. Tijdens de uitzending werden
nieuwe experimenten uitgeprobeerd:
een sirene, terwijl een zangsolist, een
bas, die met ontbloot bovenlijf rond-
marcheerde door de studio, een paar
liederen van Schubert ten gehore
zou brengen.
Na een trio van Mozart, wat lie
deren van de bassist en het oorver
dovende geluid van de sirene werd
het programma besloten met wat
l'chte muziek. Foxtrots en quick
step. omdat uit de binnengekomen
reacties duidelijk was geworden dat
d» luisteraars lichte muziek prefe
reerden. Idzerda praatte nog wat en
het einde kwam met zijn lievelings
melodie „Indianola".
Pas later beseften de vier musici
dat zij wereldgeschiedenis hadden
gemaakt. Voor de eerste maal was er
muziek via de radio uitgezonden. Het
optreden van de musici was er ech
ter de oorzaak van dat wegens
burengerucht het toestel van Id
zerda weer eens een keertje werd
verzegeld.
Toen Idzerda's financiële nood zó
hoog was gestegen, dat hy aam het
opheffen van zijn radio-omroep
De stichter van de eerste ra
dio-omroep ter wereld, de Fries
ir. H. H. Schotanus a Steringa
Idzerda.
moest gaan denken, wierp het En
gelse dagblad „Daily Mail" hem net
op tyd een .reddingsboei" toe. In
Engeland wilde de BBC met radio
uitzendingen beginnen, maar de wet
die de zendvergunningen zou rege
len was nog niet het Hogerhuis ge
passeerd. „The Daily Mail" greep
haar publiciteitskans, nam contact
op met Idzerda en sloot met de
Friese ingenieur een contract, waar
bij „Idz" een jaar jang regelmatig
radio-uitzendingen voor Engeland
zou verzorgen.
Eerste uitzending
Op 27 juli 1922 ging de eerste uit
zending de lucht in. Duizenden men
sen stonden te luisteren in hotels en
radiozaken naar „de stem uit Den
Haag", die reeds bekendheid had
gekregen in Engeland door de .Hol
landse concerten". Maar een jaar
later moest Idzerda toch de vlag
strijken. Hij bouwde nog een zender
voor het. Koninklijk Metereologisch
Instituut in De Bilt en verdween
toen in de vergetelheid.
In de tweede wereldoorlog werd
Idzerda door de Duitsers in 1944
doodgeschoten, Hanso Henricus Scho
tanus Steringa Idzerda, de man die
vijftig jaar geleden ons de „radio-
omroep" bezorgde, zal op de Firato
de eer krijgen die hem bij zijn leven
is onthouden
SJ - secretaris
Procureur - generaal
niet gelukkig inet
bijkomende straf
AMSTERDAM (ANP) De pro
cureur-generaal bU het Amsterdamse
gerechtshof is niet gelukkie met de
bijkomende straf, die de politierech
ter in Amsterdam, mr. G. H. Nomes,
begin vorige maand oplegde aan de
algemeen secretaris van het district
Amsterdam van de Socialistische
Jeugd, een 20-jarige illustrator.
Verdachte werd op 9 juni j.l. we
gens opzettelijke belediging van en
kele leden van het Koninklijk Huis
veroordeeld tot een gevangenisstraf
van 3 maanden met aftrek van voor
arrest. De bijkomende straf luidde:
ontzetting van het recht om te die
nen bij de gewapende macht en het
actief en passief kiesrecht voor de
tijd van 5 jaar.
De procureur-generaal achtte het
niet in het belang van de democra
tie de secretaris het kiesrecht te ont
nemen. Dit zou hem beletten om via
de normale en wettelijke weg te
strijden voor zijn politieke overtui
ging. De ontzetting van het recht
om in het leger te dieinen, zou vol
gens de procureur-genèraal voor vele
andere jongelui, die de militaire
dienst willen ontlopen, aanleiding
kunnen zijn om soortgelijke delicten
te begaan.
UTRECHT ANP i De Neder
landse Spoorwegen hebben bij het
ministerie van Verkeer en Water
staat voorstellen ingediend tot het
sluiten van 99 onrendabele los- en
laadplaatsen. De regering zal zoals
gebruikelijk over de voorstellen het
advies inwinnen van de Gedeputeer
de Staten en de Ryksvericeersinspec-
teurs. zodat de overheidsbeslissing
nog wel enige tyd op zich zal laten
wachten.
NS heeft de sluitingen voorgesteld
omdat de belangstelling voor de des-
betrefefnde losplaatsen, onder meer
door de teruggang in het ko-
lenvervoer. zodanig is afgenomen,
dat er geen rendabele exploitatie
meer in zit, ook al zouden de con
currentievoorwaarden in de verschil
lende vervoerstakken worden gelijk
getrokken.
De sluiting van de 99 los- en laad
plaatsen zal volgens NS weinig ge
volgen hebben voor het personeel en
zelfs een welkome verruiming bete
kenen in het krappe personeelsbe
stand van machinisten en rangeer
ders.
De voorstellen tot sluiting van 41
van de 99 los- en laadplaatsen zijn
pas zeer onlangs ingediend. Het be
treft hier los- en laadplaatsen in de
omgeving van Utrecht, Amersfoort.
Deventer-Zutfen, Nymegen-Venlo en
Leeuwarden.
Helemaal nieuw is het niet, naar
I men zegt zal het dit seizoen pas
Igoed doorbreken: het verschijnsel
gipsy- mode ofwel zigeunermode
,Een zeer bonte, vrolyke (en boven
al jeugdige) bedoening met kanten
bloezes, wijde strookrokken waarin
vier, vijf verschillende dessins zijn
verwerkt, brede geborduurde cein
tuurs en zijdelings vastgeknoopte
kleurige hoofddoeken. En natuurlijk
heel veel rinkelende armbanden,
oorringen en halskettingen erbij.
UTRECHT (ANP> Voor de twee
de keer deze week is op de rijksweg
Arnhem-Utrecht een tankwagen in
brand gevlogen. Om twee uur gister
nacht merkte de 26-jarige Claus
Linke uit Duisburg, die een met on
gebluste kalk geladen trekker met
oplegger bestuurde, vlak bij het via
duct Houtense Pad bij Utrecht dat
de band van een van de achterwielen
in brand stond.
Hy stopte om de zaak te bekyken
en stapte daarna opnieuw in de
cabine om de combinatie een paar
honderd meter verder in de vlucht
strook neer te zetten, aangezien er
by het viaduct huizen staan. Hij kop
pelde de trekker los terwijl het on
derstel ervan al in brand stond. De
brandweer bluste het vuur met nevel-
stralen en slaagde erin, de tank in
tact te houden. Het verkeer moest
tussen twee en drie uur worden om
geleid.
De dokterszoon Idzerda uit het
Friese Weidum huwde een predi
kantsdochter uit het naburige
Mantgum. Het echtpaar Idzerda-
Nicolai kreeg vier kinderen: twee
zoons (beiden werden ingenieur)
en twee dochters. De jongste
dochter, die getrouwd in Eindho
ven woont, vertelde aan een onzer
medewerkers, dat haar vader
vroeger vrolijk en opgewekt was,
maar later stil en teleurgesteld
leek. De erkenning, welke hij wel
licht gewenst had, was niet geko
men.
De Eindhovense was nog in het
ouderlijk huis toen haar vader
door de Duitsers vermoord werd.
De familie woonde in Schevenin
gen, in een omgeving, waar de
V-2's werden afgeschoten. In de
nacht van 3 op 4 november 1944,
niet lang na de 59ste verjaardag
van de heer Idzerda, ontplofte
een van die raketten kort na de
start en richtte in de directe om
geving van zijn woning aanzien
lijke schade aan. Zijn technische
speurzin dreef hem te vroeg in
de ochtend naar buiten waar hij
al gauw een paar brokstukjes van
de V-2 in handen kreeg. Twee
patrouillerende militairen van de
lanceerplaats hielden hem even
wel aan, sommeerden hem die
onderdelen af te geven en naar
huis te gaan. De heer Idzerda
volgde het bevel op, maar kon
helaas zijn nieuwsgierigheid naar
het hoe en waarom van dat nieu
we vergeldingswapen toch niet
bedwingen. Hij ging weer op pad,
vond zonder moeite opnieuw een
paar segmenten van de raket en
liep toevalligerwijs de kerels, die
hem al eerder hadden betrapt
ten tweede male tegen het lijf.
Wat daarna gebeurd is, weet nie
mand precies. Zeker is, dat hij
binnen anderhalf uur als spion
tegen de muur werd gezet.
Zijn dochter: „Pas op 5 decem
ber wisten we wat er was gebeurd.
Een SD-officier vertelde mij wat
vader was overkomen". Na de be
vrijding is het stoffelijk overschot
van de begaafde Weidumer dok
terszoon, maanden na zijn dood
toevallig gevonden bij een boom
in de buurt van het Filmcentrum,
herbegraven op de ere-begraaf-
plaats van Wassenaar. Zijn echt
genote, die de slag van het vre
selijk einde van haar man nim
mer te boven kwam, overleed tien
jaar na hem.
De zender van
Idzerda, die nog
perfect werkt,
bevindt zich thans
in het Postmuseum
aan de Zeestraat in
Den Haag.
