FOKKER 50 JAAR IN DE LUCHT
Van .Spin ''tot
Fellowship
GRONDSTOFFEN ZIJN
VOOR HET OPRAPEN
RF71
VPCCD
DEM
JKUCK
CS DAGBLAD
Nederlandse vliegtuigfabriek
verovert opnieuw wereldnaam
WAT DOEN WE MET DE MAAN? (II)
Kosmisch puin
Niet eeuwig
Schatting
Nieuwe materialen
ZEEZE1LERS UIT
ROTTERDAM
19 DAGEN VERMIST
Experiment
in 19 70 met
herhalingen
Advies kiesraad
voor stemmen met
een balpen
Drie jaar voor
Hagenaars van
brandkast-brand
IEIDSCH
LEIDSCB DAGBLAD
AMSTERDAM (GPD) Onder de vliegtuigfabrieken is
Fokker een klein duimpje. Zelfs nu het samengaan met de
Vereinigte Flugtechnische Werke het personeelsbestand op
rond 20.000 heeft heeft gebracht, is de combinatie Fokker-VFW
een kleine middenstander vergeleken met bijvoorbeeld Douglas
(ruim 150.000 man) en Lockheed (ongeveer 100.000 man).
De prestaties van Fokker zijn ech
ter groot. Voor de tweede keer in het
vijftigjarig: bestaan heeft de fabriek
een belangrijke plaats op de wereld
markt veroverd. De naam Fokker,
die op het eind van de jaren '30
scheen te moeten worden bijgezet in
het graf van de geschiedenis, houdt
weer overal ter wereld de faam van
Nederland als Iuchtvaartland hoog.
Na de scheppingen van Anthony
H. G. Fokker zelf is het nu
de Friendship (F 27), die hiervoor
zorg draagt. Met dit vliegtuig (twee
turbine-motoren, 40 passagiers)
heeft de fabriek opnieuw luchtvaart
geschiedenis gemaakt. Op het ogen
blik vliegen er ruim 500.
Het record voor de verkoop van
Europese vliegtuigen voor de burger
luchtvaart met de Viscount eens
door de Britse Vickers-fabrieken op
444 gebracht is hiermee ruim
schoots verbeterd. En de produktie
van Friendships staat niet stil.
Intussen heeft Fokker een nieuw
ijzer in het vuur: de Fellowship (twee
straalmotoren, 60 passagiers), waar
van in dit gouden Fokker-jaar de
eerste exemplaren gereed zijn geko
men. Ook de Fellowship belooft een
best-seller te worden. Reeds nu zijn
er meer dan 25 van verkocht.
Maandag j.l. was het vijftig jaar
geleden dat de N.V. Nederlandsche
Vliegtuigfabriek Fokker werd opge
richt. Directeur werd Anthony Her
man Gerard Fokker, die, toen 29
jaar oud, zijn (omstreden) sporen in
de luchtvaart reeds ruimschoots had
verdiend.
In het huidige Indonesië geboren
als zoon van een zeer welgestelde
planter, maakte hij in 1911 zijn
eerste vlucht boven ons land. Het
was een tijd waarin experimenteren
met vliegtuigen nog beschouwd werd
als een lichte vorm van krankzinnig
heid. Heel Haarlem liep uit wanneer
Anthony op Koninginnedag over
vloog in zijn legendarische „Spin".
Fokker bouwde zijn vliegtuigen in
Duitsland, waar hij in Mainz expe
rimenteerde in een school voor auto
mobiel- en vliegtuigbouw. In Duits
land is het ook waar hij zijn eerste
successen boekte. De Nederlandse
overheid had geen belangstelling
voor de diensten die hy haar aan
bood. Fokker nam toen opdrachten
van het Duitse leger aan.
In 1913 opende hij een vliegtuig
fabriek annex vliegschool in Schwe-
rin. Terwijl Nederland neutraal
blijft, verdiende hij in de Eerste We
reldoorlog met de bouw van duizen
den vliegtuigen voor de Duitse lucht
macht een vermogen. Aan zijn eerste
belangrijke wapenfeiten de ont
dekking van de automatische stabi
liteit en de toepassing van vrijdra-
gende vleugels voegt hij in de ja
ren '14-'18 een uitvinding toe die
de Duitsers in de lucht lange tijd
oppermachtig maakte.
tuig te schieten zonder de schroef
bladen te raken.
SCHRIK
VAN DE LUCHT
Fokker werd de schrik van de
lucht. In Engeland sprak men van
„Deadly Fokker" en ging men de
eigen luchtmacht „Fokkerfodder"
(Fokkervoer) noemen. Er ontstond
daar een schandaal toen bekend werd
dat de regering een aanbod van Fok
ker voor Engeland te gaan werken
had afgewezen.
Na de wapenstilstand legde Fokker
met een zeldzaam brutale smokkel-
affaire de basis voor de fabriek in
Nederland. Met zestig wagons lange
treinen bracht hij een groot aantal
vliegtuigen, honderden motoren en
ander materiaal uit Schwerin over
naar hier. Het was materiaal dat
aan de geallieerden uitgeleverd had
moeten worden.
Zes keer kregen geallieerde mili
taire grenspatrouilles een tip dat
Het was deze uitvinding die Fok- (langs een bepaalde weg een smok-
kers naam over de gehele wereld I keitransport van Duitsland naar Ne-
bekendheid bezorgde. Hij maakte door derland op weg was. Zes keer was de
het aanbrengen van een koppeling
tussen de motor en de afvuurinrich-
ting een constructie die de mogelijk
heid schiep met een machinegeweer
door het schroef veld van een vlieg
tip vals. Zes keer ging men er op
in. Telkens rolde elders ongemerkt
een trein uit Schwerin over de grens.
De nodige steekpenningen waren
geen bezwaar. Het vermogen van
Fokker werd na '14-T8 op 30 mil
joen mark geschat.
In ons land werd Fokker niet be
paald met open armen ontvangen.
Hij kreeg echter de steun van de oud
gouverneur-generaal van het toen
malige Nederlandsch Indië van
Heutz.
Korte tijd later was de NV Neder
landsche Vliegtuigfabriek Fokker
een feit. Het wereldsucces kwam in
1924 met de F VII, waarmee de
eerste vlucht AmsterdamBatavia
werd gemaakt. Een driemotorige ver
sie van dit toestel werd in alle we
relddelen en in vrijwel alle Europese
landen in gebruik genomen.
In het begin van de jaren '30
ging het bergafwaarts. Anthony Fok
ker (die in 1939 overleed) bleef bij
zyn oude principe van houten vleu
gels en een frame van stalen buizen.
In de Verenigde Staten ging men
er echter toe over geheel metalen
vliegtuigen te bouwen die bovendien
goedkoper bleken.
Douglas begon Fokker te verdrin
gen op de verkeersvliegtuigenmarkt.
Grote orders op militair gebied be
perkten de terugslag. Toen Fokker
stierf liet hij een fabriek achter die
in de Tweede Wereldoorlog met niet
geringe kracht voor de Luftwaffe
werkte.
Na de Tweede Wereldoorlog volgde
moeizaam een nieuw leven voor de
Fokkerfabrieken. Langdurige onder
handelingen leidden tot regerings
opdrachten (reparatie en revisie van
luchtmachtvliegtuigen). De produk
tie bleef lange tijd beperkt tot
autobussen.
Wanneer Fokker in 1949 het der
tigjarig bestaan viert en het predi
kaat „Koninklijke" mag gaan voe
ren dient de regering een bloed
transfusie toe die van doorslaggeven
de betekenis is voor het bedrijf. Met
de Belgische regering gaat de Neder
landse er toe over 300 Glos ter Me-
teor-straaljagers aan te schaffen.
Deze moeten door de vliegtuigindus
trieën in de twee landen gebouwd
worden.
Behalve Fokker wordt hier Aviolan-
da ingeschakeld. Vier jaar later volgt
een soortgelijk besluit over Hawker
Hunter-straaljagers. Wat betreft de
eigen produktie zit Fokker inmiddels
niet stil. Zo wordt het lesvliegtuig
S 11 ontwikkeld en op de tekenta
fels wordt druk gesleuteld aan de
F 27.
De opzet is een turbine-verkeers
vliegtuig te bouwen dat de DC 3 zal
kunnen vervangen, een klein toestel
voor de kortere afstanden. In no
vember 1958 wordt de eerste Friend
ship fageleverd. Tien jaar later wordt
de 500-ste verkocht!
van de Fellowship gaat Fokker nauw
samenwerken met de Westduitse
Vereinigte Flugtechnische Werke
Weserflug, Focke-Wulf-Heinkel
De basis voor deze samenwerking is
gelegd door een opdracht voor de
bouw van 350 Starfighters voor de
aangelegenheid is geworden, maakt
Fokker op 12 mei van dit jaar een
nauwe samenwerking met de VFW
bekend. De basis van deze samen
werking is 5050. Ook dit is een
succes voor Fokker. VFW heeft lan
ge tijd vastgehouden aan een 40—
60 verhouding in haar voordeel.
Maar de centrale directie wordt ge
vestigd in Düsseldorf.
Fokker en VFW zijn voor uitbrei
ding van de samenwerking (die na
het totstandkomen van een Euro
pees vennootschapsrecht een volle
dige fusie zal worden) met andere
Europese vliegtuigindustrieën. Men is
er goed van doordrongen dat men,
wil men de concurrentie op de we
reldmarkt volhouden, in Europa de
nationale grenzen zal moeten ver
geten. Maar van Anthony Fokker en
Van Heutz naar Fokker-VFW is al
een hele stap.
FUSIES
Inmiddels maakt Fokker een be
gin met de integratie van de gehele
vliegtuigindustrie in ons land. In
1954 vindt een fusie plaats met
Avio Diepen NV en neemt Fokker de
in Dordrecht gevestigde afdeling
vliegtuigbouw van de Koninklijke
Maatschappij De Schelde over. In
1967 volgt Aviolanda. De Belgische
SABCA-fabrieken zijn dan al een
jaar in handen van Fokker.
Bij de ontwikkeling en de bouw
Nederlandse en Duitse regeringen.
Deze wordt uitgevoerd door een
opgerichte „noordgroep" waarvan
naast Fokker en VFW de Hambur
ger Flugzugbau en de Ierse Short
Fabrieken deel uitmaken. Ook deze
laatsten worden by de bouw van de
Fellowship betrokken.
Dit alles neemt niet weg dat ook
op het gebied van de luchtvaart
de kleintjes het niet gemakkelyk
hebben. Nadat de gehele Nederland- j
se luchtvaartindustrie via een fusie
met de NV Lichtwerk een Fokker
Links bovenDe „Spin"
Rechts boven: Fokkers
eerste bestseller, de drie
motorige F VII
Links onderDe Friend
ship meer dan 500 ver
kocht
Rechts onder: Fokkers
nieuwste troef, de Fellow
ship
(Van onze redacteur ruimtevaart)
LEIDEN Het is nog niet met enige mate van zekerheid
bekend uit welke materialen de maan bestaat. De door Arm
strong en Aldrin verzamelde grondmonsters zullen een eerste
nauwkeurige analyse mogelijk maken, maar deze grond
monsters betreffen slechts oppervlakte-materialen van slechts
enkele honderden vierkante meters maan. Niettemin zijn er
vrijwel onbetwistbare aanwijzingen dat althans de bovenste
lagen van de maan een grote rijkdom bevatten aan grond
stoffen, die industrieel zeer belangwekkend zijn.
bodem) en daar betrekkeiyk ondiep
voor eeuwig begraven.
Hoe de oorspronkeiyke samenstel
ling van de maan dan ook is geweest,
er is zeker een grote hoeveelheid an
der kosmisch materiaal op terecht
gekomen in de ruim vier miljard jaar
van het bestaan van 't hemellichaam
en dit bevat ongetwijfeld belangrijke
grondstoffen.
De samenstelling van dit kosmische
materiaal is vry goed bekend.
Ook op aarde regent al miljarden
jaren een stroom van deeltjes of zelfs
gevaarlijk grote rotsblokken neer.
Het is in de kosmos rondzwer
vend puin. waarvan de herkomst
niet vaststaat. Het merendeel van dit
puin. dat door de aarde „gevangen"
wordt, verbrand in de atmosfeer
door de wryvingshitte. Grote brokken
verbranden slechts gedeeltelik waar
na de resten op aarde terecht komen.
Er zyn inslagkraters bekend van zeer
grote rotsblokken, maar het meren
deel van wat op aarde terecht komt,
is toch vrï klein van omvang.
Men heeft dit „kosmisch puin" ge
analyseerd en weet ongeveer de ge
middelde samenstelling. Dat wil niet
zeggen dat die samenstelling voor
alle brokjes geiyk is. integendeel. Er
zyn zeer uiteenlopende materiaal
combinaties. Maar over het algemeen
genomen kan men schatten, welke
hoeveelheden van welke materialen in
een grote massa kosmisch puin aan
getroffen zullen worden.
De maan, die geen atmosfeer heeft,
word nu al miljarden jaren gebom
bardeerd door dit kosmische puin
waarvan niets door verbranding ver
loren is gegaan. Vry wel alles in in de
bodem geslagen (vandaar de miljoe
nen kraters en kratertjes op de
Nee, vermoedeiyk niet voor eeuwig:
slechts tot het moment dat het door
de mens wordt opgedolven
Misschien liggen er zelfs heel grote
brokken begraven. Door de Lunar Or-
biters van drie jaar geleden en door
de Apollovluchten naar de maar. zyn
dicht beneden de oppervlakte opval
lende massa-concentraties, de zoge
naamde Mascons ontdekt, waar de
massa zoveel dichter is dat de zwaar
tekrachtswerking van die gebieden
aantoonbaar sterker Is. Vermoed
wordt, dat dit grote brokken kos
misch puin zyn, vooral omdat zy veel
al samenvallen met duideiyk cirkel
vormige .jnaria", die verklaard kun
nen worden als de resten van in
slagkraters.
Men kan een schatting maken
(aan de hand van de frequentie waar
mee de aarde en aardatmosfeer wor
den getroffen) hoeveel van dit ruim
temateriaal in de loop van vier mil
jard jaar op de maan terecht is ge
komen. Die schatting levert een ver-
bysterende hoeveelheid op:
10.000.000.000.000.000 kilogram ofwel
10.000 miljard ton
Dat is weliswaar nog niet een ze
venmiljoenste van de massa van de
maan, maar al dit materiaal uit de
ruimte is op of dicht onder het op
pervlak van de maan te vinden, en
dus gemakkeiyk te bereiken en win
nen. Zelfs wanneer de oorspronke
iyke maan aanzieniyk minder waar
devolle grndstoffen zou hebben be
zeten is de „neergeregende" en mak
keluk bereikbare hoeveelheid mate
riaal nog altyd een onvoorstelbaar
ryk delfstoffenreservoir op de maan.
Analyse van het aardse ruimte-
materiaal heeft nameiyk geleerd dat
dit op de maan neergekomen kos
mische puin ongeveer 450 miljard ton
yzer bevat, 30 miljard ton nikkel, 10
miljard ton fosfor, 9 miljard ton kool
stof, 6 miljard ton koper, 3 miljard
ton kobalt en wat uiterst belang
rijk is niet minder dan 30 miljard
ton chemisch gebonden water, bene
vens kleinere (maar altyd nog zeer
grote) hoeveelheden van vrywel al
le andere industrieel belangrykste
grondstoffen.
En dat alles technisch gezien „voor
het oprapen".
Natuuriyk kost het energie om
deze mineralen te winnen, en ook om
het water vry te maken (hoewel dat
wellicht op enige diepte onder het op
pervlak in een vrijwel direct bruik
bare vorm voorkomt), maar als ge
zegd is energie op de maan in over
vloed aanwezig wanneer maar een
maal de apapratuur voor de winning
van energie en delfstoffen aanwezig
is.
Denkbaar is een proces waarby van
de aarde af geleidelyk een bescheiden
produktieapapraat wordt aangevoerd,
dat daarna zelf uit maanmaterialen
met maanenergie de grondstoffen
gaai winnen voor uitbouw van de
apparatuur. Het (kostbare) begin
moet er zyn, maar er komt al vry
gauw een stadium, waarin een op in
dustriële activiteit gerichte nederzet
ting selfsupporting is met voldoende
overschotten aan energie om op eigen
kracht te groeien. Dat geldt ook voor
de produktie van zuurstof, water en
voedsel, die nog het minste moeilyk-
heden zal opleveren wanneer eenmaal
(voor de hand liggende) technieken
verder ontwikkeld zyn.
Is het begin er, dan zyn er vry
eenvoudige en goedkope middelen
voor de delfstofwinning. Zo kunnen
grote reflectoren het zeer veel sterker
dan op aarde schynende zonlicht
bundelen voor het opwekken van ex
treem hoge temperaturen waarmee
gesteente kan worden weggebrand en
het daaronder gelegen kosmische me-
taalryke erts kan worden gesmolten.
Brandstof voor raketten kan uit
maan-materiaal vry eenvoudig wor
den vervaardigd wanneer eenmaal
een bescheiden basis-industrie is op
gebouwd. Dit is van uitermate groot
belang omdat de maan met een ge
ringe aantrekkingskracht en daarom
ook geringe ontsnappingssnelheid ge
legenheid biedt om vry eenvoudig en
goedkoop maansatelieten te lanceren,
veel goedkoper dan aardsatellieten
vanaf de aarde. Zelfs satellieten om
de aarde zouden, wanneer de maan-
industrie eenmaal op gang gekomen
is, veel economischer en efficiënter
vanaf de maan kunnen worden gelan
ceerd.
Die maansatellieten zyn van
groot belang omdat geheel nieuwe
waardevolle industriële produkten al
leen in toestand van gewichtsloos
heid kunnen worden vervaardigd. By-
voorbeeld „schuimstaal", dat wil zeg
gen staal dat een heleboel gelykma-
tig verdeelde gasbelletjes bevat zoals
schuimplastic of schuimrubber. In de
luchtledige ruimte kunnen die beel-
letjes zelfs vrywel gasloos gemaakt
worden. Dergelyk staal vereist veel
minder grondstof, is evenredig lich
ter en bovendien veel sterker dan
normaal staal. Datzelfde geldt voor
staal-glascombinaties. die op aarde
niet maar in gewichtsloze toestand
wel te produceren zyn.
Maansatellieten die talloze indus
triële doeleinden kunnen dienen, zyn
van de maan af zelfs te lanceren zon
der brandstof.. De ontsnappingssnel
heid van de maan is nameiyk zoveel
geringer dan die vanaf de aarde, ter-
wyl er geen luchtweerstand is, dat het
denkbaar is maansatellieten te lan
ceren door ze op elektromagnetische
wyze te versnellen over een lange
naar boven hellende rails, waarvoor
vele beschikbare zeer lange krater-
wanden zich uitstekend lenen. De be
nodigde elektrische energie is, na een
aanloopperiode, vrywel zonder kosten
te winnen uit de zonnestraling en de
enorme verschillen in temperatuur-
niveau waarover wy in vorig artikel
schreven.
Dit alles is van groot belang voor het
transportprobleem, een van de neven
vraagstukken die wy in het eerste
artikel reeds noemden. Daarover in
het volgende artikel uitvoeriger.
ROTTERDAM (ANP» De kajuit
zeilboot „Zeejonker" uit Rotterdam,
die al enkele weken met drie Rotter
dammers aan boord wordt vermist,
is nog niet gevonden. Na een opspo
ringsverzoek kreeg de Maasstedelij-
ke politie de afgelopen dagen wel
drie tips binnen, maar deze bleken
van geen waarde te zyn.
De „Zeejonker" vertrok op 5 juli
naar Engeland. Het scheepje met de
drie Rotterdammers zou op 15 juli in
Hoek van Holland terugkeren. De
„Zeejonker" is echter nimmer in
Engelse havens gearriveerd en ook
niet in de Hoek teruggekomen. De
politie vreest dat de „Zeejonker" ty-
dens slecht weer op het Kanaal of op
de Noordzee met man en muis is ver
gaan. De „Zeejonker" was eigendom
van de 31-jarige yzerwerker Laurens
Krijgsman uit Rotterdam. In zijn
byna acht meter lange scheepje voe
ren mee de 18-jarige Jacobus Klei-
berg en de 17 jarige Rudi van dei-
Waal, beiden uit Rotterdam
(Van onze correspondent)
DEN HAAG (GPD) Het huidi
ge systeem van herhalingsoefenin
gen is gericht op het bereiken van zo
hoog mogelyke graad van geoefend
heid van de eenheid in zyn geheel.
Dit brengt met zich mee, dat de ma
te waarin de herhalingsoefeningen
door het betreffende personeel als
nuttig wordt ervaren afhankelyk is
van de functie waarin men te werk
is gesteld.
Een nadeel by deze methodiek is
ontegenzeggelyk, dat voor het per
soneel uiteenlopende wachttyden op
treden. waardoor klachten over leeg
loop voorkomen. Mede om hieraan
tegemoet te komen, ligt het in het
voornemen in 1970 met enige eenhe
den de bruikbaarheid van een nieu
we opzet te beproeven, waarby aan
de individuele opleiding meer aan
dacht zal worden besteed. Dit heeft
minister Den Toom (Defensie) ge
antwoord op schriftelyke vragen van
de KVP-Tweede Kamerleden Kleis-
terlee, Maenen en Jansen.
DEN HAAG (GPD» Minister
Beernink (BinnenlandseZaken) heeft
de kiesraad advies gevraagd over de
suggestie van het KVP-tweede-ka-
merlid mejuffrouw Kok om te bevor
deren, dat het gebruik van algemeen
gebruikte schrij fmiddelen by het in
vullen van een stembiljet geen reden
meer zal zyn tot on geldigverklaring
van het biljet.
Dit heeft de bewindsman meege
deeld in antwoord op een schriftelyke
vraag van het kamerlid. Hy zegde
toe. na ontvangst van het advies op
de kwestie terug te zullen komen. De
vragen waren gesteld naar aanlei
ding van het feit, dat by de verkie
zing van de Eerste Kamer drie stem
men ongeldig werden verklaard, om
dat het biljet met een balpen werd
ingevuld.
Zeilen De Griek Yapalakis heeft
gisteren een verrassende zege be
haald in de stryd om het Europees
kampioensohap in de Drakenklasse.
Op het meer van Thun ging hy ais
eerste over de aankomstlyn, gevolgd
door de Russische titelverdediger
Anissimow. Door deze tweede plaats
nam Anissimow de eerste plaats
ln het algemeen klassement over
van de Deen Axel Holm.
(Van onze correspondent)
MIDDELBURG (GPD) Twee
van de drie Haagse onderwereldfi
guren, die verantwoordeiyk zyn voor
de grote brand in Hulst, waar een
poging tot inbraak op eerste Paas
dag leidde tot een brand die twee
slachtoffers eiste, zyn gisteren
veroordeeld tot drie jaar gevange
nisstraf met aftrek.
De officier van justitie mr. Th. Le-
bret. eiste by de behandeling van
de zaak tegen de hoofdverdachte
B.F. (28) vyf jaar gevangenisstraf
en tegen A.E. 26) vier en een half
jaar. Beiden zouden de snybrander
hebben gehanteerd, toen men de
brandkast met een inhoud van on
geveer 60.000 gulden wilde kraken.
Deze manoeuvre liep uit de hand.
waardoor een grote warenhuisbrand
ontstond en twee personen de dood
vonden.
Voetbal In Duisburg heeft Spar
ta een vriendschappeiyke wedstryd
gespeeld tegen de Duitse bundesliga-
club MSV Duisburg. De Rotterdam
mers wonnen met 3-2 na een voor
sprong van 2-1 by rust. Voor Spar
ta scoorden Bosveld en Kiynjan (2x)
ADVERTENTIE
Voor ons krantenbedryf zoeken wfl
een
van minstens 16 jaar.
WIJ BIEDEN een goed loon.
WIJ VRAGEN verantwoordeiyk-
heidsgevoel, accuratesse en het bezit
van een fiets.
U kunt zich persooniyk aanmelden
op werkdagen van 8.30-17.30 uur by
de heer J. Breedeveld.
WITTE SINGEL 1
LEIDEN
