veranderd: ook de
"eugd van toen
tilde wat nieuws
JUL
RDAG 5 JULI 1969
LEIDSCH DAGBLAD
PAGINA 13
reier
hw:
Kat
Wa
de jeugd in de jaren twintig anders dan
Wie de artikelen en studies over de
uit die jaren leest, komt tot de ontdekking,
'heif zoa^s overigens verwacht maar wei-
Kop veranderd.
Lan jeugdigen dansten bij iedere gelegenheid
n ijch voordeed, aanbaden de (nieuwe) jazz-
Jswfek, floten de schlagers „I'm always chasing
rainbows", „Smiles", „Dardanella", „The Japa
nese sandman", „I love vou Sunday", en niet te
vergeten „I'll say she does" en „Yes we have no
bananas". De cafés waren zaterdags en zondags,
maar ook vele andere avonden overvol, in hoofd
zaak met jonge mensen, evenals de bioscopen,
waarin Charley Chaplin, Mary Pickford. All
Johnson, Douglas Fairbank, Theda Bara, Ru
dolph Valentino, Clara Bow en Gloria Swanson
triomfen vierden.
De jongedames waagden zich, als eersten, aan
de korte mode, rookten sigaretten en gebruikten
make-up-artikelen. De jongemannen liepen
warm voor allerlei sporten, lazen tot die tijd on
gekende literatuur en wierpen zich in de kruis
woordpuzzelrage. die naar ons land oversloeg.
de sport/beoefening weinig stimu
leerde.
Ons katholieke volksdeel be
zat eveneens jeugdverenigingen.
I bele strijdkreet: „Tegen de uitbuiting
I en de platvoersheld van de massa".
Weinig jeugdbewegingen in ons
land bepaalden zozeer de trekken
Vooral die van de studenten was I Van het beeld dat in die jaren
een idealistische beweging: „De we- en waarschijnlijk ook nu nog in
reld winnen voor Christus". Hun brede kring van de jeugdbeweging
idealisme uitte zich vooral in de bestond als de AJC en naast haar
Heemvaart-beweging, die in Delft de JVO en de JGOB (geheelonthou-
en Nijmegen begon. Tegenover ders-verenigingen». Men kon de we-
..kunstmatige en onware genoegens, lelijks optrekkende stoeten AJC-ers
bioscopen en café s stelde „De marcherend met vlaggen en fakkels.
jj0puzzelrage had in de VS waan-
r |e vormen aangenomen. Hon-
oteP boeken met kruiswoordpuzzels
G.fenen in oplagen van honderd-
pden. Een krant zonder kruis-
c; ipuzzel was een saai dagblad,
erpfrkoop van woordenboeken ver-
t; Jalle records. In New York wei-
J. I een man een restaurant te
jen waar hij al vier uur had
t puzzelen; de politie arresteer-
em. Mevrouw Mary Zaba in
igo werd tot „kruiswoord-we-
uitgeroepen, omdat haar
het zo druk had met puzzelen,
hij haar niet meer onderhield,
dominee in Pittsburgh zou zijn
I in de vorm van een kruis-
flpuzzel hebben opgeschreven. De
more and Ohio Railroad gaf
passagiers woordenboeken in de
twintigei; jaren een soort antwoord- Meisjesverenigingen op gere-
man was voor de NCRV-radio. trok j -formeerde orondslag als deze wa-
tegen vele ..moderniteit^ tel ten ren Jaarlm (roJt_
strijde. Over het roken door meisjes
merkte hij op: „Het roken is naar ke" er bussen op uit en
mijn oordeel onvrouwelijk, het mis- gingen een dagje naar zee.
maakt een vrouw, het ontsiert haai
en zij demonstreert er mee. dat zij verleiding is voor hen groot. In het
een levenshouding verkiest die niet
klopt op het ideaal, dat de Schrift
ons tekent voor de vrouw. En.het
medisch onderzoek heeft uitgewezen,
dat 60 procent van de kinderen, die
geboren worden uit moeders, die ge
woon zijn te roken, sterven voor het
tweede jaar
Het blad „De Amsterdammer" had
ook al moeite met al dat nieuwe dat
de jeugd prachtig vond. Het
schreef op 3 oktober 1924: „Ik loop
door 'n groote stad. En ik zie, als
_jtrein. Volgens statistische zoo vaak reeds, hoe de bioscoop lokt.
ms daar was men in de VSDaar zijn de bonte platen met de
groote opschriften. En 't zijn van die
zinneprikkelende opschriften. En in
alle buurten vindt men deze inrich
tingen van vermaak. De opschriften
lokken en lokken en zinspelen maar
steeds op de verhoudingen (en dan
't liefst de slechte) tusschen man en
vrouw. „Niet naar de bioscoop", zeg
gen we en onze kinderen gaan er
dus niet heen. Maar ze komen er
langs en zien de bonte platen en le
zen ze ook. Het onze kinderen zullen
we ernstig moeten spreken. De tijd is
voorbij, dat we maar kunnen af
wachten, op welke wijze zij over de
sexueele dingen worden ingelicht.
Onze kinderen zijn zondaren en de
snel dol op puzzelde da
es 60 procent van de reizigers
btym New York en Boston. Hier
deze rage nooit zo hevig, maar
deld toch wel tienduizenden in
.n«ban-
_Jrontrnsting
■^ar terug naar de jeugd. De ver
gingen. die na de eerste wereld -
>g in sneltreinvaart alles aan-
verontrustten vele ouderen
iders. Zowel van katholieke, so-
jtische als protestantse zijde
I tegen vele moderne zaken fel
Jerd. Johan Franken, die in de
jonge hart woelen en werken aller
lei hartstochten En in .stomme
zonden" een brochure van Johanna
Breevoort als voorwoord: „Maar nu
ligt hier voor ons een woord, gespro
ken tot het hart der jongelieden, een
woord van een warm voelende vrouw,
die met groot leedwezen heeft waar
genomen het verderf dat onder de
jeugd voortgang heeft, en die geen
woorden krachtig genoeg kan vinden,
om de zonde in al haar naaktheid
bloot te leggen en zelfs den weg tot
genezing aan te wijzen.
V,
r*>"i"ingen
Er werden in deze kring knapen-
verenigingen opgericht, „om de geva
ren volgens prof. dr. G. Ch Aal-
ders die aan de knapenleeftyd
kleven te ondervangen". Deze kna-
penverenigingen waren in de prak
tijk een aanloop tot de jongelings
vereniging op gereformeerde grond
slag. waai-van er in 1928 zo'n
duizend waren met namen als:
„Prediker 12". „Obadja". „Calvyn",
„Soli Deo Gloria", „De jonge Josia"
en waar men elkaar met „vriend"
aansprak.
Naast de jongelingsverenigin-
gen waren er ook meisjesverenigin
gen op gereformeerde grondslag Op
de vergaderingen van deze vereni
gingen werden meest twee inleidin
gen gehouden. Eén over bijbelse-
Heemvaart" het herstel van een
voud en oprechtheid in de ontspan
ning. Men moest de vreugde in de
natuur zoeken, in het lied. de rei
dans. wandeltochten en spelen Men
was tegen drankmisbruik en de ge-
importeerde danswoede. Het volks
lied moest worden hersteld en men
demonstreerde dit zondags in steden
en dorpen. Toen in 1928 in Nijme
gen de 12de roomsche studentendag
werd gehouden. organiseerden
Heemvaart-trekkers een „tegen-
avond" waai* niet-alcoholische
dranken werden geschonken, rei
dansen werden gedanst en volks
liedjes gezongen.
Ook andere katholieke jeugdbe
wegingen kenden een groot idealis
me. Zoals de „Eucharistische kruis
tocht". de „Jonge werkman" de
„Graal", de „Kruisvaart" en de
„Jonge wacht". Verenigingen die de
nadruk legden op vorming van
meisjes en jongens, waarbij men de
„wereld" als de „grote vijand zag".
Vooral „de Graal", in het Haarlem
se diocees gesticht en door mgr.
Aengenant krachtig gesteund, ves
tigde door haar spectaculaire optre
den in kleurige uniformen, met op
tochten waarin honderden enorme
vlaggen en vaandels werden meege
dragen, veel aandacht op zich.
mstratie
Op 1 september 1929 organiseer
den deze verenigingen in de vijf bis
dommen een grote demonstratie van
de georganiseerde katholieke jeugd.
Wat men wilde schreef „De Sporti 1-
lustratie" van 11 juni 1929: „Het
aantal deelnemers moet overweldi
gend zijn en ten tweede de deelna
me moet zoo keurig mogelijk ge
schieden. Daarom moet er gespaard,
gemarcheerd en gezongen worden.
Sparen. want een uitgaansdag
brengt onkosten met zich mee. Mar
cheren. want oh er loopen nog zoo
veel zoutzakken rond. Zingen, want
het straatlied fascineert zoovelen
onzer jongeren".
En toen de demonstratie achter de
rug was schreef het. blad: „1 sep
tember slaagde de demonstratie
overal. De jeugd van het Haarlem
se diocees kwam naar Den Haag en
trok naar Hou trost. 12.000 deelne
mers. Nog nooit had Houtrust zulk
een massale uiting van Roomseh
verenigingsleven gezien"aldus
„De Sportillustratie".
zingend en trommelend eenvoudig
niet over het hoofd zien.
Op het gehele culturele werk. in
de sociaal-democratische bewe
ging. tot aan de kleding en woning
inrichting drukte de AJC een stem.
ke poolnacht met het liefelijk zwoe
le en lichte voorjaar. Op het Pink
sterfeest werden ook de bruidsparen
van het laatste jaar „ingezegend".
Er werd onder de Meiboom „heil en
zegen" over de jongeparen uitge
sproken en een heilwens toegezon
gen, waarna zoals het „Jonge
Volk" jaarlijks meldde. Koos Vor-
rink „brandende" woorden sprak.
Men propageerde sobere kleding en
woninginrichting, als afkeer van
„burgerlijkheid". Manchester, lange
pel. Haar stijl werd in hoofdzaak j capes, open hemden, dirndl-jurken,
bepaald door de Duitse Sozialisti-
scher Ar beiter Jugend. Koos Vor-
rink en enkele medebestuurders be
zochten in 1920 en 1921 bijeenkom
sten van de SAJ in Kiel en Ham
burg. waar de Duitse jongeren
volksliederen zongen en volksdansen
bontgekleurde reformjurken en san
dalen werden gedragen. De jongens
hadden lange, de meisjes zeer korte
haren. Donker gebeitste lambri-
zeringen. rieten meubelen, gordijnen
van Brabants bont en een open
haardvuur waren het kenmerk van
uitvoerden. De indrukken daar op- 1 de Interieurs van de kamphuizen en
gedaan waren zo, dat men besloot deze stijl was bij de meeste AJC-ers
een zo groot mogelijk aantal AJC- en oud-AJC-ers in hun woningin-
ers naar de internationale jeugddag richting terug te vinden,
in Bieleveld in 1921 af te vaardi
gen. Honderd man gingen er heen T/ y t
en zij bepaalden in hoofdzaak de V PCntUlStlg leider
stijl die de JAC later kenmerkte.
„Zij gingen er heen in „burgerlijke" Met volksdansen, lekespel en
confectiejasjes en met stijve boor- J volksliederen wilde men het indivi-
den om en kwamen als socialistische dualisme overwinnen. Bewegings-
gemeenschapsmensen, in man- en spreekkoren waren een uiting
Chester gestoken en met open hem- van collectief optreden. De „Jugend-
den thuis". j stii" gaf aan het AJC-drukwerk een
De AJC richtte haar aanvallen op eigen gezicht. Koos Vorrlnk, de lei-
banale praatjes, vloeken, smerige der van de AJC drukte een zeer
verhalen, prikkellectuur, op straat groot stempel op deze jeugdbewe-
rondhangen, in rokerige café's zit- ging. Zijn hoekige. energieke,
ten. zwoele dancings bezoeken, zwel- vechtlustige karakter en zijn gezag-
gen in de valse romantiek van Hol- hebbende optreden, zijn zeldzaam
lywoodfilms, oppervlakkig geflirt, sprekerstalent en zin voor discipline
roken, snoepen, drinken, mode en en tot details uitgekiend organ isa-
opschik met zijn gebrek aan oor- torisch werk en trouw aan eenmaal
sprcnkelijkheid. de kitsch die in de gekozen vrienden, maakten hem tot
huiskamers te zien was. enzovoort een bijzondere, door vele leden van
enzovoortde AJC „aanbeden" figuur.
De kritiek, die bijvoorbeeld het
NV V-congres in 1926 op Vorrink
had. omdat de AJC geen massabe
weging was geworden, verwierp hij
Men wilde terug naar de natuur met: „We kennen alleen uit propa-
De natuur heronc-dekken. Men trok ganda-speeches de intellectuele ar-
naar buiten, maakte wandeltochten, beidersjongen, die door de maat-
deed aan natuurstudie en kampeer- i schappelijke omstandigheden niet
de op vakkundige, maai* sobere wij- vooruit is gekomen. Welnu, ik ge-
ze in de weekeinden en in de zomer, loof niet in het bestaan van die jon-
Er werd een eigen kampterrein „De gens". Hiervan uitgaande kwam
P-aasheuvel" gesticht waar de hoog- Vorrink tot de noodzaak een elite te
tepunten van de beweging plaats- vormen, die aan de massa leiding
hadden. Zoals het Pinksterfeest, gaf en dat wilde zijn AJC zijn. Geen
Hier werd b.v. ieder jaar Marie Vos' massabeweging de AJC schaarde
..Goudvreugdes ontwaken" opge- tussen 1920 en 1929 gemiddeld zo'n
voerd, een stuk ontleend aan 7000 jongeren onder haar vaandels
de oude - Germaanse Edda (naam maar een elitegroep,
van twee verschillende werken van
oud-IJslandse literatuur). j j. .i
Het was een symbolische voorstel- j IllOOrdKllll
ling van het weerkeren van de len
te. van de strijd tussen de bar- Vorrink maakte nooit van zijn
re winter en de verschrikkelij- hart een moordkuil. Toen by
ifkeer
In protestantse en katholieke
kringen was dus een duidelijke af
keer tegen allerlei nieuwigheden en
de „losbandigheid" waaraan vele
jongeren zich volgens hen schuldig
maakten.
Duidelijk sprak dit ook uit „De
Saar de natuur
Koos Vorrinkde door de
meeste AJC-ers aanbeden figuur:
hoekig, energiekvechtlustigau
toritair en beschikkend over een
zeldzaam sprekerstalent. Zijn op
treden en idealen drukten een
stempel op de gehele AJC en de
ze op haar beurt op een groot
deel van de sociaal-democrati
sche beweging in ons land.
de opening van de „Paasheuvel" be
stuurders van verschillende NW-
bonden allerminst drank- snoep- en
rookloos bleven, sprak hij van een
„verrotte bonzemkliek".
De AJC werd evenals „De
Graal" by de katholieke jeugd
een eiland op zichzelf, compleet
met wetten en eden. (Rode Valken-
wet: „reinheid in woorden en da
den": Maria congregatiebelofte:
„wy beloven geen verkering te be
ginnen voor ons 20ste jaar")
Het was een zich willen afzetten
tegen de voortschrijdende vermaee-
rialisering van de maatschappij in
deze jaren dat deze jeugdbewegin
gen dreef. Wanneer men nu nog
eens in de bladen van zo'n veertig
jaar geleden, zoals het Jonge Volk
(AJC) leest lijkt het onwaarachtig
wat toen geschreven werd. maar dat
was het in die jaren beslist niet
„Ik ken ouders die hun kinderen
onmogelijke overdreven wezens vin
den omdat ze geheelonthouders zijn,
niet roken, geen shimmy of foxtrot
dansen, liever met de AJC gaan
kamperen dan met een uitgestreken
gezicht op een bruiloft zitten. Wel
nu. daarin bestaat geen schipperen.
Geen mens, ook geen jong mens
mag handelen tegen zijn overtui
ging in. Ik kan geen respect heb
ben voor een jongen die maar een
glaasje drinkt, omdat ie anders door
z'n dierbare familie wordt uitgela
chen, ofschoon ie in z'n hart het
verkeerde ervan erkent". Of in het
zelfde „Jonge Volk": „En daar ver
weg was „de wereld". Eerst de don
kere geheimzinnige vlakten en bos
sen der Veluwe. waar eeuwen-oude
sagen haar sluiers tussen de stam-
i men weven. En heel, heel ver was
|het donderend geraas der grote stad.
i vanwaar wij kwamen, de lichten
i der variété's en bioscopen, de ra
zende vaart der auto's en het kleu-
j rengeschetter der modepaleizen. En
wy stonden buiten op de veranda
i en keken in de nacht en zwegen.
Uit de veroordeling van „moder
niteiten", zoals men ze in die jaren
noemde, is het wel duidelijk, dat er
vergeleken met de tijd dat de fox-
j trot, de shimmy en de charleston
werd gedanst en de saxbfoon en de
1 film „in" waren er nu maar
heel weinig is veranderd
één over politieke- of maatschap- I gewyde rede" een maandblad voor
pelijke onderwerpen. Er werd by
een harmonium gezongen, daarnaast
maakte men bustochten en ging een
dagje naar bos of zee. Op de jaar
vergaderingen hoogtepunten in
het verenigingsleven waren er
'oordrachten, samenspraken en ta-
ilau vivants.
gewyde welsprekendheid door de
Paters Minderbroeders uitgegeven.
„In „Gewyde rede" jaargang V pa
gina 9 stond by voorbeeld: „Gelooft
gij 't beminde gelovigen dat 't kan. i
echte reine vreugde te hebben, ter I
eere Gods. in onze moderne dan
cings? Reine vreugde? Neen, daar
wordt het bloed van eiken jongen-
Jeze tableaus «een groep die één of man op kookhitte gebracht door de
ndere gebeurtenis uitbeeldde), wa- onbeschaamde, uitdagende kleeding
en echter wel eens een omstreden van vrouwen en meisjes. Reine
;aak. In „Bouwen en bewaren" werd vreugde, daar wordt de fantasie be-
geschreven„Een lid heeft bezwaar dwelmd door sensueele muziek en J
egen het opvoeren van tableaux prikkelende likeuren
:>mdat dikwyls de kleeding der mee- Maar niet alleen in ons katholie- j
lespelenden de grens overschrydt of ke en protestantse volksdeel was er
Ireigt te overschrijden. Ook het lo6- verzet tegen de moderne zaken,
langende haar vindt zy minder ge- waaraan de jeugd zich overgaf en
vensoht en zy vreest dat de van genoot. Ook in socialistische
hroom. zoo wordt ingeboetj kringen wilde men de jeugd ertegen
Maar noch de leiding. noch j wapenen,
de NCRV-antwoordman zagen er
gevaar in. Reeds in 1917 was
„De jonge garde" opgericht. Deze
.garde" kampeerde, botaniseer
de en deed aan gymnastiek, maar
De AJC
De Arbeiders Jeugd Centrale
De Graal trekt op in haar ikleurige uniformen met honder-
fw rilnnaen ev vnnvdels. bezield van een groot ideniirme.
leze beweging had nogal wat con- (AJC) in 1920 door een aantal on
currentie van de knapenverenigir- derwyzers onder leiding van Koos
jen te verduren, en moest ten- Vorrink opgericht, gesteund door
slotte de strijd opgeven. j SDAP en NVV, bond de strijd aan
Van de sport hadden al deze vei- „tegen de zelfzucht van deze maat-
enigingen weinig last, omdat het I schappij, waar ieder slechts leeft,
woord van Paulus dat de licha- voor zichzelf en voor zUn eigen ge-
melyke oefening tot weinig nut is I not". De AJC streed onder een dub-
Een typisch
AJC-drukwerkje,
dat zich kenmerkte
door eigen stijl.
