s WAAR ZIT
'T VERSCHIL?
de pier
bijzondere
herenschoenen
Ook tentoonstelling in Rotterdam
clen Doolaard, L. S. May en Ton van Reen
;»Jeinz Goldberg
°T78) overleden
lusement trekt
keurig publiek
k
VU-studenten
vervolgd
worden toch
Tennistitels
ilJDAG 4 JULI 1969
LEIDSCH DAGBLAD
PAGINA 11
BRUSSEL/ROTTERDAM (GPD) België is opgewekt be
gonnen met het herdenken van de geboorte van Erasmus, vijf
honderd jaar geleden. In de Koninklijke Bibliotheek in Brussel:
..Erasmus en België". In het Stedelijk Prentenkabinet van Ant
werpen: „Het Belgische humanisme na Erasmus". In de Uni
versiteitsbibliotheek van Gent: „Uitgaven van werken van
Erasmus uit de bibliotheek". In de Universiteit van Luik: „Het
schoolboek ten tijde van Erasmus en het humanisme". Boven
dien is er in Anderlecht, een buitenwijk van Brussel, een Eras-
mushuis, één van de gebouwen van het kapittel Anderlecht,
waar „De Grote Zon" sedert 1517 verscheidene malen heeft
gewoond en zo ook het grootste deel van het jaar 1521.
bibliotheek. Mercator Kluizenaar in
Duisburg en zo meer.
Na de Spaanse „Reconquista" in
1585 is Antwerpen nog ongeveer drie
kwart, eeuw een schitterend huma
nistisch centrum gebleven. Dat kwam
vooral door het oprichten van on
derwijsinstellingen door de geeste
lijke orden. Na de vrede van Mun
ster kwam het economisch verval en
daarmee ook dat van de humanis
tische bedrijvigheid. Veel tentoonge
stelde boeken zijn uiteraard afkom
stig uit de drukkerij van Plantijn,
een bedrijf van kwasi-wereldwijde
omvang in zijn dagen. In eén van
bardement tijdens de Tweede We- j de vitrines een boek en een hand-
reldoorlog) heeft aan het Erasmus- schrift van Cornelis Kiliaan: hij
huis een belangrijke documentat.e j werd in 1528 in Duffel geboren. In
nagelaten Er is ook een zogeheten 1558 werd hij proeflezer by Plan
werkkamer van Erasmus. Men ver- tijn. Hij is het tot zijn dood in 1607
Dat huis, „In de Zwane" geheten
is door de eeuwen bewaard geble
ven, daarbij beschermd door zijn
faam: hier heeft Erasmus gewoond
Kort voor de Tweede Wereldoorlog
heeft de gemeente Anderlecht het,
op instigatie van de schrijver-jour
nalist Daniel van Damme gekocht
en als Erasmusmuseum ingericht.
Dat is met veel smaak en voorzich
tigheid gebeurd. Er zijn verscheide
ne kamers en zalen, o.a. één met een
mooie collectie oude drukken van
Erasmus' werken Ook de Schiedam-
se Erasmuskenner, ds Victor
Schmidt (omgekomen bij een bom-
onderstelt tenminste dat hij daar
zat en schreef tijdens zijn bezoek in
1521.
Nassaukapel
Ider
hri-if den Doolaard: Ontsporingen,
(yirHdo (Amsterdam).
van S. May: De Haaien, De Bezige
(Amsterdam)
g^7 n van Reen: Negentienhonderd
'iveertig, negentienhonderd ze-
'entnzestig, Meulenhoff (Amster-
rt Q
en e
te 2»t er groot verschil bestaat tus-
nl"e- het prozawerk van schrijvers
vanvoor '45 en van daarna zal ieder
elyk zijn die leest. Waar dat ver
ser! Precies huist is een andere
1Z. <tie. Het is daarom interessant
tel. leerzaam een bundel verhalen
den Doolaard die zijn spo-
irUs"®! lang verdiend heeft en die
de auteurs van de tweede eeuwhelft
23(%kaar te lezen. Kwalitatief heeft
Zijnatuurlijk geen zin een lijn te
r i2ten tussen traditie en vernieu-
de dl-ie bundels zijn alle van
eken g0ed gehalte. De drie bundels
2book daarom goed onderzoekma-
al omdat de beide jonge schry-
pken wat hun idioom betreft zich
'rij l* onderscheiden van de oude-
ü4y gebruiken geen typografische
01 Vaardigheden en nemen de Ne-
Veefndse taal in gebruik zoals die
,4 aandient. Deze beide zijn ook
r lm extreme uitdagers en hun we-
'vr beeld heeft ook niets tartends.
en.id®yn op zijn hoogst iets meer ge-
jpeerd met het vuil aan en om de
>ernjs (Ton van Reen) en spreken
P^Jjduidelyker over seks. Bij L. S
vel is dit niet eens opvallend.
Kid
Waai* zit het onderscheid dan? Om
een populair beeld te gebruiken: Den
Doolaard enerzijds en L. S. May en
Ton van Reen anderzijds zitten een
voudig op een andere golflengte. Uit
de ether van de menselijke situatie
ontvangen en geven zij iets anders.
Op psychologisch terrein overge
bracht: zy gaan van een andere be
wustzijnslaag uit. De verhalen van
Den Doolaard spruiten voort uit de
traditionele laag, de laag van het
spreken, de laag van de verstaan
bare symboliek. Die van de actie na
melijk. Niemand met voldoende ver
stand zal een moment twijfelen aan
wat Den Doolaard zeggen wil. Zeer
zeker niet bij het eerste verhaal dat
„De minnaar onder het bed" heet,
maar ook r.iet bij „Achter de Muur",
de geschiedenis van een bezeten ex-
kolonel die in een bunker de taktiek
van de slag om Stalingrad zit te re
peteren of by het verhaal van de
man in de bergen „Het Geitenoffer".
Literaire kroniek
door
Clara Eggink
ig I
:u'faERLIJN (DPA) De Duitse
IJLpaturg. regisseur en schrijver
teOz Goldberg is op 78-jarige leef-
c tc in Berlijn overleden. Goldberg
d in 1891 in Koningsberg gebo-
In 1920 richtte hij in Berlijn
g i nieuwe Volkstheater op. Hij was
1 5 bij het Vrije Volkstoneel werk-
Lagjn. Hij schreef de draaiboeken
f de films „Affaire-Dreyfuss",
en „Ein lied geht um die
kl3t". In 1933 emigreerde hij via
d.ag en Wenen naar Moskou, waar
t. »het draaiboek voor een Beetho-
>tjH-film schreef, die hij ook regis-
jfstJde. Sedert 1964 woonde Goldberg
andjr in Berlijn. Hy was lid van de
kdemie voor Beeldende Kunsten
ubs(yan de Loridense Pen-olub.
1 U 11'
ntei
ICHT (ANP) „Muse-
it", de manifestatie van de ruim
Nederlandse musea, in de jaar-
in Utrecht heeft al meer dan
bezoekers gehad. De organi-
enoren zullen in de komende dagen
ieentelijke bejaardentehuizen in
Jer meer Utrecht en Amsterdam
Unodigen „Musement" te komen
beken. De bejaarden krijgen gra-
w" toegang. „Voor deze mensen is
een buitenkansje", aldus de or-
'defiisator di'. L. Gans, die overi-
'de*s zeer te spreken is over de hou-
delg van het publiek. Er is tot nu
dei Seen enkele wanklank gehoord
de vorm van beschadigingen e.d.
ogrfe krijgen keurig publiek", aldus
unjGans.
Istij
.521
Den Doolaars mensen uiten zich
door hun daden en hun karakters,
zyn afhankelijk van hun aangebo
ren eigenschappen en neigingen zo
als spelen met seks, psychose, geld
zucht. godsdienstwaanzin, liefde. Ei
genschappen die de wereld nog al
tijd doen draaien, om zo te zeggen
en waar de schrijver op zijn per
soonlijke wijze en met zijn stem over
spreekt. Wie hem leest weet waar hij
met deze schrijver aan toe is, wat
hy belangrijk acht in woord en
daad. Dat is Den Doolaards visie op
de mens. fel en klaar neergezet op
de wijzen van de traditie; met de
alomaanwezige derde persoon op de
achtergrond.
Hoe zit het nu bij de beide ande
deren? L. S. May's schepping staat
dichter by dat van Den Doolaard
gebleven. Bijna een halve eeuw,
dag in, dag uit in dienst van het
gesohreven en gedrukte woord. Ook
een vorm van humanisme.
In Rotterdam is het de tentoon
stelling „Ontmoet Erasmus" die de
aandacht trekt. De aanvankelijk op
31 augustus bepaalde sluitingsdatum
De tentoonstelling in de Ko
ninklijke Bibliotheek wordt gehou
den in de Nassaukapel. het enige j Van de tentoonstelling is nu al een
deel van het moderne complex dat halve maand uitgesteld, zodat men
uit Erasmus tijd dateert en dartot 15 september ruimschoots de ge
korte tyd geleden schitterend is ge- legenheid krygt Erasmus wat beter
restaureerd. Daar heeft men een te leren kennen.
I.ejrs i
'n heediiye
vaca£*^zee
boven zee
V'tUi rjkJ">e"
bowe»»*
.A™us««ientsp?
ZeekengrWj^^
centrum van vermaak
A. DEN DOOLAARD
dan dat van Van Reen, maai* zy
spreekt inderdaad van een andere ge-
wustzijnslaag uit. Haar problematiek
is in wezen eenvoudiger: het is al-
tyd weer de ontluistering, de des
illusie. De ontluistering van de va
derfiguur (het titelverhaal), ont
luistering van de moderne opvatting
dat man en vrouw seksueel gelijk
gerechtigd zouden zijn, illusiever lies
door onschuld bij het meisje Minnie
in „Het uitbreken van de oorlog".
Het schil tussen haar en Den Doo
laard blijkt als men gaat kijken hoe
L. S. May te werk gaat. Hoewel de
verhalen de noodzakelijke actie heb
ben, gaat zy toch niet van deze ac
tie uit. Er is altyd een „ik" die tot
in de dialogen toe zyn eigen erva
ringen vertelt. Er is een ander
brandpunt gekozen, een anders
richten van de lens. Anders in die
zin dat die nu gericht is op dat wat
in wezen aan het spreken voorafgaat.
De schryfster geeft er als het wa
re zelf een voorbeeld van in haar
eerste verhaal „De Haaien" waarin
iemand (een vriend? een psychia
ter?) een jonge vrouw brengt tot
het zeggen van wat zy meent niet
te kunnen zeggen of niet wil zeg
gen. Men zou deze verhalen eniger
mate kunnen zien als vrye variaties
op de monologue intérieur maar dan
met de auteur duidelyk als commen
tator of leider.
By Ton van Reen is er van enig
leiderschap door de schrijver nauwe
lijks meer sprake. Ook hij beweegt
zich op de golflengte van voor het
spreken maar hij voegt nog een ei
gen symboliek voor de eigen vraag
stukken toe. Zijn twee lange verha
len „1945 of de moord door ge gealli
eerde militairen en bugers uit de
lichtstad Korp op leden van het door
de mierenryders gestichte gezin var.'
Cherubijn" en „1967 of de gevange
ne die vermoord werd aangetroffen
in de Libertystraat" gaan eigenlijk
de kant van de parabel op, van een
duivels sprookje. Het boze sprook
je van de terugval van de mens in
zyn oude kwalen van voor de wereld
oorlog. De symbolen van schrijvers
zoals de woonwagen, de dorpen Oe-
roe en Boeroe, het meisje dat Alice
heet uit „1947" zullen niemand moei
lijkheden opleveren zomin als de Li
bertystraat, de Tolsteeg of de man
op de vuilnisemmer (IN de vuilnis
emmer hebben we ook al gehad) uit
„1967".
De drie bundels hebben alleen dit
gemeen dat ze, hoe verschillend ook,
alle drie goed zyn. Wie een voorkeur
geeft voor de ene methode of voor
de andere moet wel bedenken dat
nieuw niet altijd beter behoeft te
betekenen en omgekeerd. dat tra
ditie geen kwaad is.
kleine honderd documenten, boeken
brieven, prenten, penningen, schil
derijen by elkaar gebracht, die het
thema „Erasmus en België" oproe
pen. Telkens dient een kleine groep
om bepaalde aspecten van het on
derwerp te illustreren: werken van
Erasmus' uitgegeven in België, de
betrekkingen tussen Erasmus en de
in zijn tijd over de zuidelijke ge
westen regerende vorsten, eerst Phi
lips de Schone, later Karei de Vijf
de, omstandigheden en conflicten en
tenslotte ook de humanisten, die
Erasmus in de Zuidelijke Nederlan
den heeft ontmoet en met wie hij
relaties is blijven onderhouden. De
Brusselse Kon. Blrbliotheek zou de
Kon. Bibliotheek niet zijn wanneer
men weer niet een uitvoerige cata
logus zou hebben samengesteld.
Er zijn bij hert tentoongestelde
materiaal merkwaardige dingen. Zo
bijvoorbeeld een brief van Keizer
Karei aan zijn tante Margaretha van
Oostenrijk. Erasmus was nl. in 151C
tot raadsheer van de Keizer be
noemd maar zijn jaargeld werd niet
geregeld uitbetaald. Uit Valladolid
schrijft de keizer dan dat Erasmus
vanwege zijn „grandes doctrines et
litteratures" goed moet worden be
handeld en dat hem zijn jaargeld
moet worden uitbetaald „opdat hij
niet, omdat hy niet wordt betaald,
onze dienst zal verlaten".
De Antwerpse expositie toont de
documenten over het humanisme in
de Zuidelijke Nederlanden na Eras
mus. zo ten tijde van Plantijn, de
drukker, en Rubens, de schilder.
Belangrijke figuren waren verder
Justus Lipsius «van 1578 tot 1591 is
hij hoogleraar in Leiden geweest),
Cornelius Gemma, Cornelius Vale
rius, Livinus Torrentius en vele an
deren. Een wonderlijk groot aantal
van de Nederlandse humanisten uit
die tyd blijken onrustige zielen te
zijn geweest, die veel langs de weg
zwierven Ten dele onder de druk van
de politieke omstandigheden en ook
wel uit eigen vrije wil. trokken zy
van stad tot stad of zij zwierven
dooi- Europa alvorens zich ergens te
vestigen. Lipsius werd zojuist ge
noemd en vooral botanisten als Dc- Welke activiteiten zich hier, buiten
Deze openlucht-
tentoonstelling wordt gehouden bin
nen de kantelmuur aan het Schouw
burgplein.
Deze (vierde) Erasmus-manifesta
tie Is bedoeld voor iedereen. Men
heeft het publiek echter ingedeeld in
drie soorten; hele haastige, iets
minder gehaaste mensen en zij die
de tijd willen nemen iets meer van
de geleerde te leren kennen. Wie
haast heeft doet het met de tref
woorden, die het zich als een strip
verhaal ontrollende overzicht van
Erasmus' leven aan de hand van re
producties naar 16e en 17e eeuwse
gravures aan de binnenzijde van de
kantelmuur verbinden. Het lezen van
de één regelige onderschriften bij
de afbeeldingen vergt iets meer
tyd, maar geeft voldoende informa
tie aan wie het iets kalmer aan kan
doen dan de trefwoordenlezers, maar
toch weer niet zoveel als de zich
tijd gunnende geïnteresseerde bezoe
ker vindt in de tussen de afbeel
dingen geplaatste verhelderende en
dikwijls aneodotische teksten. Op
drie plaatsen waar grafisch bezien
in de tentoonstelling een rustpunt
vaflt worden korte filmpjes gepro
jecteerd. Twee acteurs van het Nieuw
Rotterdams Toneel Pieter Lutz er.
Paul van Gorkum illustreren onder
regie van Wim van de Velde de
door Eraemus gesohreven. hoewel
anoniem uitgegeven, satirische dia
loog tussen de oorlogszuchtige Paus
Julius en Petrus aan de hemelpoort.
Het tweede filmpje is samenge
steld uit interviews op straat, waar
bij men voorbijgangers vroeg wat
Erasmus voor hen betekent. Het der
de filmpje dat tussen de tentoon-
spellingsbeelden wordt geprojecteerd
geeft enkele anecdotes weer: Eras
mus boosheid op de Engelse douane,
die hem zijn geld afnam en hem de
schimpende opmerking ontlokte
„mijn geld heeft al schipbreuk ge
leden voor mijn schip is uitgevaren".
Het middeleeuwse pleintje rond de
door Teun Jacob vervaardigde copie
van het Erasmus-standbeeld. met
sporbdichtjes op de sokkel, vormt het
eindpunt van de tentoonstelling
donaeus, Clusius, Pantinus en Vul
can is waren van die trekvogels.
Weer anderen vestigden zich ver van
het moederland: Hugo Blotius werd
keizerlijk bibliothecaris in Wenen
Hendrik Cocq lid van de Vlaamse
lijfwacht van Filips II, Hendrik Gra
ving du-ecteur van de Vaticaanse
de taveerne, de poffertjesbakkerij.
het antiquiteitenwinkeltje en de ver
toning van de Erasmus-film van
Hans Redeker in het Erasmus-huis
je gaan afspelen, wil men nog even
laten afhangen van de eerste reac
ties var.' het publiek op de tentoon
stelling.
3
(ADVERTENTIE)
Deze grandioos fijne
bruin suède herenschoen zit enorm
lekker. Zeer soepele zool.
Ook in zwart prentleer.
Slechts
AMSTERDAM (ANP-) De zes
enzestig studenten van de Vrije Uni
versiteit in Amsterdam, die in de
nacht van 19 op 20 juni j.l. het ad
ministratief gedeelte van het pro-
V'sorium van de VU bezetten, zul
len terzake van lokaalvredebreuk
worden vervolgd. Dit heeft de Am
sterdamse officier van Justitie en
hoofd van het parket, mr. J. F.
Hartsuiker. gistermiddag meege
deeld.
..Na een gesprek met de presi
dent-directeur, de rector magnificus
der VU en vertegenwoordigers van
de bezetters dinsdag J.l. moet
ik verklaren dat ik tot mijn spyt
niet aan het verzoek van de presi
dent-directeur om tot seponeren over
te gaan, kan voldoen.
Ik acht het niet toelaatbaar dat
studenten, na eisen te hebben ge
steld en hun zin niet te hebben ge
kregen. welbewust overgaan tot het
plegen van strafbare feiten. Dit
houdt niet. in, dat op grond van
ieugdige leeftijd ik denk speciaal
aan 17- en 18-jarigen In inci
dentele gevallen wellicht tot niet-
vervolging zal worden overgegaan^
zo deelde mr. Hartsuiker ter toelicb*
ting op zijn beslissing mee.
DEN HAAG (ANP) Ingrid Tra.
yens is donderdag in Den Haag door
een zege met 06, 63, 6—3 in de
finale van het toernooi om de ten
nistitels bij de oudere jeugd op Dit®,
IJspaard kampioene geworden van
Nederland. Zy kwam hierdoor ln het
bezit van de Kea Bouwmanvaas.
By de jongens ging de titel, verge
zeld van de Jonkheer van Lennep-
schaal, naar Fried Schmitz. Hij ver
sloeg in de eindstryd Louk Sande*»
(Leiden» met twee keer 68.
Automobilisten opgelet! Speciale,
aanbieding. Vederlichte auto
schoen met veilige
antisliphieLNu...
slechts
Ifa
Rotterdam Binnenweg 10, Nieuwe Binnenweg 379 Groene Hilledijk 262
Putselaan 230 Katendrechtse Lagedijk 428,
Schiedam Hoogstraat 2 Vlaardingen Liesvefd 16a
Dordrecht Voorstraat 262. Breda Karrestraat 27, Tilburg Heuvelstraat 63
Den Haag Spuistraat 14, Leiden Haarlemmerstraat 70
Musici en dansers uit tfe
Oekraïne geven op- het ogenblik
met groot succes voorstellingen
in de befaamde Salle Pleyel in
Parijs. Na Parijs volgt een tour
nee van het Russische gezelschap
door de Franse provinicie.
Alleen bij Alfa! Oersterke en
Biijtvaste rundleren
molière. Geheel gevoerd.
Zwart, spotkoopje.
