)agbladzegel afgeschaft -
de borrel duurder
Vis boer-knech tjes
'óm er ACHT-er
Kruiswoordraadsel-Kryptogram-
londerd jaar geleden
PROTEST
Combinatie (met verborgen spreekwoord)
LJ-lDsCa DAGBLAD
PAGINA 19
gevuld en groot als de kranten nu zijn,
slecht geïnformeerd en klein waren de
putter- of miniatuurblaadjes van de vorige
r. De oorzaak liet zich niet moeilijk ra-
Twee grote stempels op de voorpagina
Ireren de moeilijkheden, waarmee de
ivers van die tijd te kampen hadden. Het
ladzegel, dat in de twee stempels tot uit-
jóng komt, had een enorme invloed op de
rikkeling van de dagbladpers. De lasten,
jet zegel met zich bracht, bedroegen circa
rocent van de prijs van een krant. Deze
tmatige prijsopdrijving bracht vele stem-
in beroering. Met name het Anti-dag-
segel Verbond heeft vanaf 1865 fel ge
protesteerd tegen deze „vuile vingers van de
fiscus", die in niet geringe mate de mondig
heid van het volk in de weg stonden.
Op 10 maart 1869 nam de Tweede Kamer
met 41 tegen 31 stemmen het wetsontwerp tot
afschaffing van het zegelrecht op de drukwer
ken en de advertentiën aan. De weg naar een
gezonde ontwikkeling van de dagbladpers was
vrij, maar het zou nog tot 1880 duren voor het
niveau enigszins vergelijkbaar zou zijn met
het buitenland, waar het zegel al veel eerder
was afgeschaft. Vanaf 30 mei jl. wordt er in
het Historisch Museum in Rotterdam ter ge
legenheid van de afschaffing van het dagblad
zegel een speciale tentoonstelling gehouden.
de weggebruiker nu protes
ten de verhoging van de ben-
js, zo protesteerde honderd
eleden een andere „gebruiker"
het leggen van accijns op je-
De borrel was t haasje als
van het feit, dat toen in 1869
gelrecht voor dagbladen werd
It, voor deze staatsinkomsten
- :dere bron moest worden aan-
Zeer tot ongenoegen van de lief
hebber koos de overheid daarvoor het
in die tijd nog uit graan gestookte
vocht. Een hard gelag. Maar deze
borrel betaalde uiteindelijk de tol
voor een persvrijheid, die heeft ge
leid tot het opbloeien van de Ne
derlandse pers, waarbij het publiek in
de loop der jaren steeds uitvoeriger
kon worden geïnformeerd over we
reld- en sfcadsgebeuren, politiek en
sport, mode en kunst. Hoe anders
was dit een eeuw geleden. De krant
bevatte toen nog slechts beurs- en
handelsberichten. En diegenen die
zich zo'n blad konden veroorloven,
behoorden dan nog tot de wel gestel-
den van ons land.
Tot aan de afschaffing van het ze
gel in juli 1869 telde Nederland 26
onregelmatig verschijnende krantjes,
die over het algemeen een nood
lijdend bestaan leidden. Het verplich
te zegel betekende voor de uitgevers
een zó hoge belasting, dat zij de
blaadjes uiterst gering van omvang
maakten omdat het zegelbedrag was
gebaseerd op de oppervlakte. Men
noemde deze kleine uitgaven dan ook
wel miniatuur- of lilliputterkrantjes.
Wat was de opzet van deze beknot
ting van informatie, van deze
„accijns" op de kennis van het volk?
Om het geld ging het de staat niet
alleen. De inkomsten uit het zegel
haalden maar 700.000 gulden. Het
was eerder een maatregel om het
aantal kranten beperkt te houden.
Conservatieve politici vreesden de
oppositie van de pers, die zij als de
vierde macht in de staat beschouw
den naast de wetgevende, uitvoeren
de en rechterlijke macht.
Aan de vooravond van de afschaf
fing zei het conservatieve Kamerlid
Van Rheenen van Rheemenshuizen,
dat de voerman (de burger) zich
maar by de leidsels van zijn paar
den moest houden.
„Hij kan dat beter doen dan
dat hy de wyze, waarop de teugels
van het bewind worden gevoerd, aan
zyn oordeel onderwerpt, wy geloven,
dat er voor die man, als zyn ar
beid afgelopen is, beter intellectueel
voedsel te vinden is, dan de dagbla
den", zo meende hy. „De kranten be
horen tot de gegoede stand te biy-
ven".
Gelukkig voor hen, die noodgedwon
gen onmondig bleven, begon de oppo
sitie zich te roeren. Thorbecke sprak
in 1858 reeds over de wenselijkheid
van een afschaffing van het zegel.
De cyfers van het Algemeen Han
delsblad uit die jaren tonen aan hoe
zwaar de kosten van het zegel op
een krant drukten: de uitgaven wa
ren: salarissen en kranten f9.135.81
papier f8.471.09, drukken f 14.068.99.
zegel f3 0.456.8 0. diverse kosten
f6.580. niet betaalde abonnementen
f 275.60.
Het zegel nam dus ongeveer 50
procent van de totale kosten voor
zijn rekening. Er was in die tyd
géén tak van nyverheid die, zoals de
krant, de helft van de bruto-op-
brengst aan de fiscus moest afdra
gen. Met zulk cyfermateriaal pro
beerden de voorstanders van wat zy
noemden „de vuile vingers van de
fiscus" de regering te overtuigen.
De aarzelende oppositie van de
dagbladpers veranderde in een uit
gesproken kritische houding, nadat
de Arnhemsche Courant in 1851 een
reeks scherpe artikelen had gewyd
aan deze „verderfeiyke staatsmaat-
regel". Naar aanleiding van deze pu-
blikatie kwamen de reacties los en
enige tyd later stond het dagblad
zegel in het volle licht van de publi
citeit.
maw f) m «n «wi
li« 4«v» fr*'
«*w» 4
Spotprenten wa
ren een geliefde me
thode tn de strijd
tegen het dagblad
zegel. Hier een prent
uit 1867.
Courant: „Gij wilt
verligting, wij
verlichting".
't Rijks papierbe-
zoedelaar: ,jZijt gij
nu nog niet tevre
den, ik zal de
schroef maar zeer
zacht doen druk
ken".
Courant: „Het
doet toch pijn!"
Initiatief
In Rotterdam, een stad die toen
reeds barstte van activiteit, werd in
datzelfde jaar op initiatief van vyf
Kom er ACHT-er
uio3apnuq inu ^od '8
uio 3ujj tra® ijaaq pnuq 'L
Mnoux
do raeui daarjs ijoaq uioSapnuq 9
pnuq uba uooqoe g
fijpiTt AnorA uba afpooq
SBpiTI ^lUBq^JO^ "8
bjqoar muoja uba 3(-m( z
a^fqeQsaaS uba snau 1
Pom. zegt Pim. als morgen
on-ze ei-gen vrouw
uit het huis zou lo-pen
of ons niet meer wou?
Walt zou jy dan doen. Pom?
Pom. met-een al kwaad
roept, wat dacht je. dat ze
ons ver-hon-ge-ren laat?
Ja, maar als ze zegt, Pom:
al myn geld is op.
ik kan niks meer ko-pen,
nog geen vis-se-kop?
Wat zou jy dan doen. Pom?
Pom zegt: wat ik nou?
nou, ik ging uit wer-ken
voor die ar-me vrouw.
Ik zocht 20 een baantje,
knecht-je of zo iets.
Vlug-ger dan zo'n knecht-Je
op zo'n gro-te fiets
ging ik langs de deu-ren.
Van myn werk dan vlug
met wel hon-derd cent-j es
naar de vrouw te-rug.
En wie was je baas, Pom?
Raad eens, zegt Pom slim.
bak-ker? sla-ger? melk-man?
Nee, de vis-boer, Pim.
Al zyn ver-se vis-jes
bracht ik waar hy zei.
Kop en staart-jes wa-ren
't spreekt van-zelf voor my.
Pom, we doen het sa-men,
kom, voor-uit. Met-een.
Lek-ker met de vis-boer
langs de hui-zen heen.
Zul-ke goe-ie knecht-jea
heeft hy nooit ge-had:
Pim en Pom, de beste
van de he-le stad.
MIES BOUHUYS
Rotterdammers het anti-dagbladze
gel verbond ADZVopgericht. Het
bracht een ommekeer teweeg in de
strydmethode tegen het zegel. Men
ging op een manier te werk, die ook
in onze huidige tyd niet zou mis
staan. Hoogleraren werden aange
zocht him invloed op de universiteit
aan te wenden en studenten, enthou
siaste voorstanders van de afschaf
fing, richtten actiecomité's op. Zelfs
lysten met handtekeningen kwamen
er aan te pas. Op alle mogelyke ma
nieren probeerden zy het grote
publiek er by te betrekken.
Het nieuws uit binnen- en buiten
land drong zich meer en meer op
aan de kranten. Projecten als de
spoorwegaanleg, het graven van de
Nieuwe Waterweg en het Suez-
kanaal, de ontwikkeling van de
stoomvaart en het politieke gebeu
ren in Duitsland maakten de kran
ten dikker en spekten tegeiykertyd
's ryks schatkist.
De krachtige impuls tot de afschaf
fing gaf Maurits van Lee op
20 augustus 1867 tydens het negende
taal- en letterkundig congres in Gent.
In zyn rede zei deze Nederlandse,
in Brussel wonende journalist niet te
wanhopen, omdat de geschiedenis al
zo vaak geleerd had, dat, waar de
nood zyn hoogtepunt had bereikt, de
uitkomst nabij was. Zeer, zeer veel
verwachtte hy van het anti-dag-
blad-zegelverbond. Lyrisch besloot
hy: „Laat ons op het veld der let
teren handelen zooals men ons, man
nen van het platteland, vroeger
heeft geleerd met onze akkers te
doen. Als wy het graan welig willen
zien opschieten, rukken wy de on-
noodige, van doornen en distels om
geven heggen omver, teneinde de
grond terdege voor de werking van
zon en licht open te stellen".
Knoop doorgehakt
De congresleden besloten een drin
gend adres tot de Nederlandse rege
ring te richten. Het uitzicht op een
ware persvryheid werd gToter, toen
mr. P. P. van Bosse tot minister van
Financiën werd benoemd. Hy hakte
tenslotte de knoop door in een posi
tief adres aan de Koning. De
vreugde in het perswereldje was dan
ook uitbundig toen op maandag 21
september 1868 Koning Willem III
een „voorstel tot afschaffing van het
zegelregt op de drukwerken en riJne
vervanging door andere middelen"
aan den lande bekendmaakte.
Die „vervanging" bleek te bestaan
uit een hoger accyns op gedistil
leerd, hetgeen by de bekendmaking
in de winter van 1868 hevige protes
ten van distillateurs en wynhande-
laren ontlokte. Maar voor hen mocht
niets meer baten. Na een uitvoeri
ge behandeling in de Tweede en Eer
ste Kamer nam tenslotte ook de Se
naat het voorstel aan: met 24 tegen
12 stemmen. Reeds op 10 april "69
stond de wet in het Staatsblad.
Het ADZV, dat zoveel werk had
verzet voor de opheffing, legde vol
daan de handen op de buik. Jube
lend verkondigde het zyn zelfvernie*
tiging aan. Immers in de statuten
stond vermeld, dat het verbond zich
zelf zou opheffen, zodra zyn doelstel
lingen bereikt waren. En zo was de
Nederlandse krant in die jaren de
goedkoopste van Europa geworden,
maar de borrel duurder.
II o de acht afwijkingen In de beide bovenstaande tekeningen
i? De juiste oplossing vindt o elders op deze pagina.
Nieuwe uitgaven
De aanvaarde leugen. Achter de
schermen van de reclame, door S.
SINCLAIR Baker. Uitg.: Bosch en
KeunLng, Baarn.
Het djungel-boek. door Rudyard
Kipling. 8e druk. Uitg.: Wereldbi
bliotheek Amsterdam.
Het raspaard, door Henriëtte van
Eyk. Uitg. Nygh Van Ditmar. Den
Haag.
De deod op de korrel door Rose
mary Gatenby. Uitg.: A. W. sythoff
Leiden.
Murphy's oorlog, door Max Catto
(Sythoff)
Als de morgenster blinkt, door
Ruth Wolf. Uitg.: H. P. Leopold,
Den Haag.
Torenhoog en mijlen breed, door
Tonke Dragt (Leopold)
Behekst huis. door G. Lannlng.
Zwarte Beertjes Uitg.: A. W. Bruna
en Zn, Utrecht.
De Weglopers, door W. F. Nolan
en G. Clayton Johnson (Bruna)
Mini zeer. Een bloemlezing afo
rismen en citaten van Godfried Bo-
mans, Louis Paul Boon. Remco
Cam pert ea. (Bruna)
Adoptie. Hoe kunnen wy een kind
aannemen? door mr. J. A. Nota Uitg.
De Toorts, Haarlem.
Geroofde helm, door H. Treece.
Kris Kras-jeugdboek. Uitg.: Wolters-
Noordhoff, Groningen.
Valko Vos en z*n vrienden, door
A. D. Hildebrand. Kris Kras-jeugd
boek. (Wolters-Noordhof f
Decamerone zl en II, door G. Boc
caccio Contactklassieken. Uitg.:
Contact, Amsterdam.
Omschryvingen
Horizontaal
8. We dronken een glas op zyn sa
larisverhoging
9. draak, by Delphi door Apollo ge
dood
12. muziekinstrument
13. er ontstond verwydering door de
spleet in de rots
OPLOSSING VORIGE PUZZEL
De prijzen werden toegekend als
volgt: Eerste prys van f5 voor de
heer P. J. Koenen. Hoge Morsweg 65
Leiden; de pryzen van f2.50 vielen
ten deel aan mevrouw H. C. Ghy-
sels. Parklaan 58A, Sassenheim en de
heer G. F. Visser, Floralaan 37,
Oegstgeest.
De pryzen worden aan de win
naars iee) toegezonden.
14. telwoord
19. met hoed en vriendeiykheid kunt
U op deze manier Uw doel be
reiken
22. Hy staat met zyn laars op het
zonnescherm
24. tap vorm ig
25. als er koop- en verkooplust ls
gaat dit vaak met het aanbod sa
men in de uitdrukking
26. palmsoort
29. de Staat heeft er os. één. Of
NIET soms?
30. taaleigen
31. als de neerslag zo is, heeft U aan
een regenjas niet zo veel
2. eskimohut
3. vastslaan met een spyker
4. rol. waarvoor een toneelspeler is
geëngageerd
5. Deze Schotse natuurkundige zag
iets in een stoommachine
6. Er wordt flink aan getrokken by
deze wielerwedstryd over korte af
stand
7. kippenprodukt met wat boter
zout en peper zacht gekookt
10. een borreltje voor het slapen
gaan
11. het origineel is meestal geen Ne
derlands. Vandaar deze overzet
ting
15. Als U langs de Inn wandelt, bent
U er.
27. Dit deel van de hals leek me op
gezet
28. Zo heet de koning al tyd to
sprookjes
Oplossingen onder het motto kruis
woordraadsel- kryptogram-combinatie
dienen voor woensdag as. te 9 uur
v.m. in het bezit te zyn van de re-
Die van Delft ls zeer bekend, dactie. Witte Singel 1 te Leiden. On
dank zy de televisie der de goede oplossingen stellen wy
voorheen, vroeger een eerste prys van f 6, en twee
deze door gebrande suiker om ge- tAveede P^zen van f 2,50 beschik -
ven amandel dankt zyn naam baar, waarnaar alleen abonnees kun-
aan een maarschalk 1675) nen mededingen.
16. krachtig, stoer
20
