PvdA VAN ENE NAAR financieel
ANDERE HINDERPAAL i weekoverzicht
Grond veroverd zonder schending VN-handvest'
Acht overwegingen
om uw salaris
te storten op een
AMRO-Privé-rekening:
8
AMRO BANK
AKU toont dat we
ons mannetje staan
Ambassadeur Tyler over Nederland:
)emocratie
n de tand
es tijds
ATERDAG 31 MEI 1969
LEIDSCH DAGBLAD
PAGINA 11
EIDSCH ftg UJQ
Democratisering en democratie,
rmen die op het ogenblik in elk
ilitiek gesprek vallen. Termen
i een ideaal aan te duiden,
larover verwoed kan worden
debatteerd. Nu is de democra-
zolang zij bestaat onderwerp
n debat geweest. En dat be-
lan duurt al heel wat eeuwtjes.
echte vorm van democratie is
rug te vinden in het oude Grie-
nland. in de vijfde eeuw vóór
iristus.
Dat was toen niet zomaar één
nd, maar één natie, verdeeld
er vele staten, de zogenaamde
idstaten. Rijkjes die niet meer
in één stad omvatten, maar
nis met een geheel koloniaal
ik achter zich. Rijkjes vaak ver
inden met elkaar, vaak ook el-
ar beoorlogend tot het bittere
id. Maar allemaal één in het
riek zijn, met gemeenschappe-
ke goden, een gemeenschappe-
ke cultuur en met gemeen-
happelijke sportwedstrijden: de
iympische Spelen.
In dit klimaat bloeien de eer-
e democratieën. Voorbeeld bij
tstek: de grootste handels- en
ivenplaats Athene. Daar is in
vijfde eeuw voor Christus de
ilksvergadering het hoogste or-
ian op politiek terrein. Een
rgadering van vrije burgers,
Iheners en Grieken, die functio-
irissen aanstelt en afzet. Deze
ilksvergadering beslist over le-
in en dood van de stadstaat in
n zo volmaakt mogelijke bur-
rregering. Je kon er als ambte-
os burger heengaan en terug-
imen als een van de voornaam-
e stadsbestuurders.
Het ideaal lijkt bereikt, dan al,
aar ook hier. aan deze Griekse
:mel vertonen zich wolkenvel-
;n. Want de volksvergadering
«ft maar al te vaak geen ver
eer tegen de echte volksmen-
;r. Deze kan manipuleren met
i „wil van het volk". Hij kan
>or zich zelf een vrijheid van
indelen scheppen, die hij niet
eeds ten bate van het volk
jeft aan te wenden.
Ook kan de volksmenner het
lorbeeld van de stuurman aan
al zijn: als hij zelf aan het
3ofd van de vloot staat, loopt
e jammerlijk op de rotsen.
Maar het zwaarste verwijt te
en de democratische stadstaat
omt nog. Want de democratie
on slechts bestaan bij de gratie
in de slavernij. De Atheense
ïrgers hadden slaven in dienst,
e geen burgerrechten hadden,
die thuis moesten blijven, als
baas naar stadion of markt
ing om zijn stem uit te brengen.
In oudheid en middeleeuwen
•eft het Griekse democratische
iperiment met een staat weinig
ivolging gevonden. De Grieken
erden overmeesterd door de Ro-
ieinen, goede soldaten daar niet
in, maar bepaald geen voor
anders van „de stem des volks",
suwen later moesten zij weer
laats maken voor invallende
ammen, die een aristocratische
rganisatie kenden. En in de Mid-
eleeuwen was er geen plaats
jor de gelijkheid van allen op
It ondermaanse.
Het dichtst in de buurt komen
og in de latere middeleeuwen de
ewoners van Zwitserland, de
Deren die weigerden het gezag
m de Oostenrijkse adel te er-
ennen. Hun gemeenschap ver-
iont democratische trekken,
oor de Middeleeuwen is het heel
at, maar de Zwitserse vrouwen
loeten ook nu nog wachten, op
at wij een principe van de de-
locratie noemen, namelijk het
iesrecht.
Ook uit de opstand van ons ei-
in Nederland tegen Spanje
>mt geen democratie tevoor-
hijn, na de Munsterse vrede van
H8. Voor een poging tot het
heppen van een democratie in
i moderne zin, moeten we wach-
n tot de tweede helft van de
le eeuw. De Verenigde Staten
laken zich rond 1780 los van En-
?!ands overheersing. De pioniers
in dit continent bouwen een
laatsbestel op, gegrond op het
ptimisme dat het denken van
18e eeuw kenmerkt.
Een staatsbestel dat zo nadruk-
elijk mogelijk de gelijke rech-
in van vrije mensen erkent,
laar op de achtergrond staat al
eer het probleem van de slaver-
ij. dat binnen 80 jaar na de
ichting van de Verenigde Sta-
■n van Noord-Amerika zal lei
en tot burgeroorlog. Nu kennen
ij de Amerikaanse democratie
iet zijn vele innerlijke tegen-
Draken. Optimisme en pessimis-
le over die Amerikaanse staats
bon houden elkaar niet steeds
i evenwicht.
En onze democratie? Eigenlijk
amt zij pas van na de eerste
ereldoorlog. Toen werd het al-
emeen kiesrecht een feit. Maar
r veranderde veel minder dan
Hen wel gedacht had. De af gelo
en vijftig jaar hebben we min
if njec* tevreden met ons stelsel
ewerkt en geleefd.
Bij kabinetscrises hebben we
ioofdschuddend gekeken naar
et gepas en gemeet. Maar pas
e laatste jaren zijn we op aller-
;i niveaus bezig om de zaak om
gooien. Ook nu weer vele
tuurlieden op de wal. Maar een
uidelijk zicht hoe het moet heb-
en we (nog) niet. En we kun-
len toch moeilijk terug naar de
Hide stadstaat.
JRS
(Van onze parlementaire redacteur J. J. Vis)
DEN HAAG (GPD) De jongste troebelen in de Partij van
de Arbeid zijn nauwelijks verrassend. Dat de tweede kamerfrac
tie en Nieuw Links moeilijkheden zouden krijgen over de Am
sterdamse studentenopstand was te voorspellen. Dat de on
enigheid voorlopig naar beneden wordt gespeeld tot zoiets als
een misverstand was ook te voorspellen.
Het vervolg ligt ook voor de hand:
waarschijnlijk wordt de zaak gesust
tot er weer een nieuwe hinderpaal
opdoemt. Zo strompelt de PvdA ver
der in naam nog wel een partij,
in werkelijkheid niet veel meer dan
een discussiegroep.
De pluriformiteit van de PvdA
leek op papier wel een goed idee, in
de praktijk levert het een hoop na
righeid op. Pluriformiteit hoort in
een democratie natuurlijk wel thuis;
onze samenleving is pluriform, maar
de politieke partij die aan het demo
cratische gesprek met enige kans op
succes wil meedoen moet zorgen als
een redelijk eensgezind gezelschap
op te treden.
Partij groeperingen die zich publie
kelijk tegen elkaar afzetten worden
als totaliteit, als partij, door de an
dere partijen steeds minder serieus
genomen.
VERDEELDHEID
Overigens moeten we ons realise
ren dat de verdeeldheid in de partij
misschien nog maar net begonnen is.
Bii de verkiezingen van volgend jaar
provinciale staten en gemeente
raden zal Nieuw Links in de ver
tegenwoordigende lichamen door
dringen. Daarna, in 1971. (mits er
geen vervroegde verkiezingen komen
in verband met een kabinetscrisis!
ook in de Tweede Kamer.
Tussen neus en lippen door heeft
het laatste PvdA-congres een sta
tutenwijziging aangenomen waar
door de invloed van partij-afdelin
gen op de kandidatenlijsten sterk
werd uitgebreid, dat betekent meer
Nieuw Links in de vertegenwoordi
gende lichamen.
Intussen zijn er wezenlijker zaken
aan de orde dan de onvermijdelijke
ï-uzies in onze een na grootste partij.
In de Haagse departementen begint
de begrotingsvoorbereiding voor 1870
het laatste stadium te naderen. De
zorgen van schatkistbewaarder Wit-
teveen zullen dagelijks toenemen.
Als vrijwel enige minister in de
ploeg-De Jong zal hij zich traditie
getrouw verzetten tegen de opwaart
se druk op de rijksuitgaven.
Traditiegetrouw, want in het mi
nisteriële gesprek is de minister van
Financiën de enige die zich zorgen
maakt ovar het totaal van de rijks
uitgaven. Witteveen moet zorgen dat
er genoeg geld binnenkomt, zijn
I collega's geven het met handenvol
tegelijk uit.
NIET TE GUL
Volgens een verouderd historisch
beeld houden de staten de koorden
van de beurs. Bij zo'n zegswijze stel
je je voor dat de voilksvertegen-
woordigex-6 een zuinig gezicht zetten
bij iedere uitgavenpost die de be
stuurders voorstellen. De volksver
tegenwoordigers zorgen er voor dat
de uitvoerende macht niet te gul
met de centen omspringt.
De werkelijkheid is precies het te
gendeel. De volksvertegenwoordigers
pleiten voor steeds maar nieuwe uit
gaven, de vakministers hebben daar
wel oren naar, en de minister van
Financiën trekt een zuinig gezicht.
Prof. D. Drees jr. sinds korte tijd
thesaurier-generaal. schrijft, in
zijn boek „Overheidsuitgaven in the
orie en praktiik" dan ook dat de
minister van Financiën bijna de
enige vriend van de belastingbetaler
is
Volksvertegenwoordigers brengen
graag een succesje mee naar huis, ze
zijn meer vertegenwoordigers van be
langengroepen dan van het. totaal
van belastingbetalers. Een subsidie
zus en een uitkering zo is goed voor
de achterban. Het probleem laat zich
vry kort samenvatten: de mensen
die over uitgaven beslissen, die er
van genieten en die er voor moeten
bloeden zijn niet dezelfde.
De beslissers en de genieters zijn
vaak wel dezelfde. Vroeger toen de
eemeenten hun eigen belastingen
mochten heffen waren de gemeen
teraden erg gebrand op zuinigheid.
Sinds bjjna alle gemeentelijke uit
gaven worden betaald door het rijk
wordt er op een miljoentje meer of
minder nauwelijks gekeken. De
enige die zich zorgen maakt over het
aan elkaar knopen van de eindjes is
weer de minister van' Financiën.
NAAR HUIS
Al6 hij de financiële gevolgen van
alle wensen optelt- ls het ook niet
goed. Het kabinet-Cals deed dat in
dertijd wel en het gevolg was dat
het naar huis werd gestuurd.
Eigenlijk is het met het niveau
van de totale rijksuitgaven een vreem
de zaak. Dat niveau is vrijwel niet
overheidsuitgaven zijn gebonden aan
het huidige niveau dat als een psy
chologische drempel wordt ervaren.
Alleen crisissituaties leiden tot door
breking van dat niveau. Dan is er
meer geld nodig voor bewapening en
sociale hulp. Als de crisis voorbij is
zijn de betalers gewend aan de ho
gere belastingdruk en het bestuur
gaat het geld voor andere doeleinden
dan bewapening en crisisbestrijding
gebru'ken. Het is een wat treurig-
m.ikende gedachte dat we onze col
lectieve voorzieningen protendeels te
danken hebben aan oorlog en eco
nomische crisis. De politiek is blijk
baar niet zo rationeel als sommigen
wel dachten.
Groningers gaan
scholier te lijf
na anto-ongeluk
GRONINGEN (GPDl
Woeden-
A. VAN DER LOUW
een van de hinderpalen
rationeel bepaald. De geschiedenis
leert dat het moeilijk te veranderen
valt. Nederland besteed ongeveer
dertig procent van zijn nationale
inxomen aan overheidsuitgaven.
Geen politicus kan zich voorstel
ler. dat dat aandeel binnenkort stijgt
tot bijvoorbeeld veertig procent. Er
zou een soort opstand uitbreken. Al
leen het huidige niveau is politiek
haalbaar meer mag het niet
worden.
Toch lag het niveau vroeger veel
lager. Voor de Eerste Wereldoorlog
lag het op ongeveer tien procent, in
de twintiger jaren op ongeveer acht
tien procent, in de dertiger jaren
schommelde het rondom 23 procent.
Oorlog, crisis en weer een oorlog
leidden tot abrupte stijgingen. Op
deze constatering is een hele theo
rie gebouwd: de plateau-theorie. De
de Groningers hebben een 19-jarige
scholier geslagen, nadat hij met
zijn auto het trottoir van de Heren
straat opschoot en daar een wande
lende vrouw met twee kinderen aan
reed. Hoewel de verwondingen mee
vielen, raakten de voorbijgangers
zeer geëmotioneerd. De jongeman
reed over het Zuiderdiep en wilde
de Herenstraat indraaien. Volgens
getuigen had de wagen een snelheid
van 60 70 km/uur.
In de bocht moest de scholier uit
wijken voor een bromfietser en raak
te daardoor in de slip. waarna hij
het trottoir opshcoot. waar op dat
ogenblik veel mensen liepen. Het
i gebeurde wekte de verontwaardiging
I op van omstanders, die hun woede
I op de jongeman koelden.
LEIDEN (.GPDi Ajax heeft om-
da n wel de illusie ontnomen dat we
aan de top van de sportladder zou
den komen te staan, maar gelukkig
heeft het Nederlandse bedrijfsleven
de*e week weer eens bewezen dar
we heus ons mannetje wel staan in
de wereld.
Het AKU-concern, dat voor de
oorlog als David tegenover de Duit
se Goliath. Vereinigte Glanzstoff,
stond, gaat een gooi doen naar de
nog bij derden uitstaande aandelen j
van dat concern.
In ruil daarvoor zullen nieuwe j
aandelen AKU worden afgegeven,!
hetgeen in feite betekent dat AKU
de eigen bankbiljetten drukt om er
de aandelen van het Duitse concern
mee te betalen. Zoiets kan toch niet
gedaan worden als een bedrijf tot
de kleintjes zou behoren.
Feitelijk zou er reden zijn om ons
op de borst te kloppen omdat AKU
nu aan de top komt te staan van
een der grootste concerns in de we
reld op het gebied van de produk-
tie van nylon en andere kunstvezels
en een heleboel andere produkten.
Voor de aandeelhouders van AKU
zal de volledige samensmelting met
het Duitse concern, waarvan reeds
76 procent van de aandelen in be
zit van AKU was. betrekkelijk wei
nig uitmaken. Het directe voordeei
is dat het aandeel AKU een ruime
re markt krijgt door de uitgifte van
de nie»we aandelen bij de omruil,
terwijl indirect het voordeel ontstaat
van een grotere macht, die beter be
stand zal zijn tegen de wassende
concurrentie dan wanneer beide de
len van het concern gescheiden op-
i trekken
AKU is het tweede Nederlandse
bedrijf dat binnen korte tijd vaste
I
ADVERTENTIE
gemakkelijk contant geld opnemen
(ook door uw echtgenote b.v.);
geen kosten. Alle giro-mogelijk
heden. En iedere boeking ziet u
op het dagafschrift;
3Vi/o rente. En spaar-mogelijk
heden met 4 t/m 6J4% rente;
een voorschot is mogelijk. Maar
belangrijker mogelijkheid: de
1 AMRO-Lening;
1 Betaalcheques, om contant te be
talen zonder contant geld op zak;
u kunt de bank de betaling van
huur, verzekeringen, electriciteit
e.d. laten verzorgen;
alle overige diensten van do
AMRO Bank staan tot uw be
schikking;
uw geld is veilig en voordelig bij
de AMRO Bank. Maak daar ge
bruik van.
AMSTERDAM-ROTTERDAM BANK
banden aanknoopt met Duitse part
ners. Fokker heeft de eerste stoot
gegeven door de oprichting van een
overkoepelende maatschappij met
Vereinigte Flugteohnische Werk»
(VFW), welk bedrijf grotendeels ge
controleerd wordt door Krupp en
United Aircraft Corporation.
Evenals by AKU moest Fokker de
binding tot stand brengen op zoda
nige manier dat kan worden tege
moet gekomen aan de eisen op het
gebied van het vennootschapswezen,
welke in Duitsland en Nederland,
evenals in andere EEG-landen sterk
uiteen lopen.
Voor de voorzitter van de raad
van bestuur van AKU moet het een
hele voldoening zijn dat de samen
smelting met Glanzstoff waarmede
hij reeds in zyn jonge Jaren betrok
ken was. toen in 1929 voor het eerst
over gezamenlijk optrekken werd ge
sproken, eindelijk beklonken wordt.
Door de zelfstandigheid op het ge
bied van produktie en verkoop (mar
keting, zoals dat tegenwoordig heet)
kwam het de laatste jaren herhaal
delijk voor dat de beide concerns el-
ten hepen. Dat ls nooit een voorde-
kaar op de wereldmarkt voor de voe-
lige zaak en het is goed dat voort
aan de zaken beter op elkaar wor
den afgestemd.
Een moeilijkheid is het nog wel
dat de administrates van ENKA,
de Nederlandse werkmaatschappij
van AKU, en Glanzstoff de Duitse
werkmaatschappij van de groep ge
scheiden moeten worden, omdat zij
voor de fiscus een eigen leven leiden.
Trouwens er zijn natuurlijk nog
heel veel meer moeilijkheden bij de
echtvereniging, die op huwelijks
voorwaarden wordt gesloten.
Maandenlange voorstudie is nodig
geweest om alle juridische en fis
cale klippen te omzeilen, die bij het
aaneensluiten van twee zelfstandig
bestaande maatschappijen van ver
schillende nationaliteit optreden.
Voor het overgrote deel zijn de
investeringen in het buiten verricht
met ingehouden winsten, want ala
men nagaat hoe weinig nieuw kapi
taal het Nederlandse bedrijfsleven in
de jaren na de oorlog heeft opge
nomen door middel van uitgifte van
nieuwe aandelen, dan is het ver
wonderlijk wat er allemaal kon wor
den verricht. Kapitaal is schaars te
krijgen en daarom zijn de onderne
mingen genoodzaakt een belangrijk
deel van de winst vast te houden.
Bij AKU is het de vaste richtlijn
dat per jaar gemiddeld niet meer
dan 40 procent van de netto-inkom
sten van de groep aan aandeelhou
ders wordt doorgegeven en dan moet
nog in aanmerking worden genomen
dat de netto-inkomsten gedrukt
worden door de grote bedragen, die
voor afschrijving op de vaste acti
va worden achtergehouden.
Bij de andere bedrijven is het van
hetzelfde laken een pak als bij AKU
de Koninklijke betaalt ook maar een
beperkt deel van de winst uit, Phi
lips en Unilever doen idem en er is
haast geen bedrijf dat een andere
gedragslijn volgt. Het is jammer dat
de fiscus geen rekening kan houden
met de kapitaalbehoeften van het
bedrijfsleven, want nog altijd moet
een groot deel van de winst ten be
hoeve van de gemeenschap worden
afgestaan.
De schatkist zou het geld gewoon
weg niet kunnen missen, want al
valt het begrotingsbeeld over 1969
f388.000.000,— beter uit dan ver
wacht werd, zoals in de nota over
de uitvoering van de rijksbegroting
is uiteengezet, toch zitten de be
heerders van 's rijks financiën op
de bodem te krabben. De Nederland-
sche Bank moet met de toverstaf
zwaaien om het geld in de schat
kist te laten rollen, anders zou de
kans bestaan dat de staat failliet
kon worden verklaard wegens wan
betaling.
Ambassadeur William R. Tyler.
DEN HAAG (GPD) De rela
ties tussen Nederland en de V.S.
worden gekenmerkt door over
weldigende vriendschap en be
grip. Dit zegt, met de allure van
iemand die daarin gelooft, Wil
liam R. Tyler (59), nog tot mid
den juli Amerikaans ambassadeur
in Nederland.
Zoals alle ambassadeurs bood hy in
januari zijn ontslag aan toen de VS
van regering veranderde. Maar voor
hem was dit van meer dan formele
betekenis. Hy had al besloten de di
plomatieke dienst „in te ruilen" voor
een sterk geambieerde baan in de
universitaire wereld.
Harvard had hem het directeur
schap aangeboden van het Dum
barton Oaks Instituut voor Byzan
tijnse en pre-Columbiaanse cultuur
in Washington.
De sfeer in het instituut zal nau
welijks minder rustig, by het gewijde
af, zijn dan in de ..kubus" in Den
Haag. waar hij nu nog resideert over
een van de belangrijkste vertegen
woordigingen zo niet de voornaam
ste, in Nederland.
Daarbuiten voltrekken zich de
vaak turbulente ontwikkelingen in
I het universitaire leven, waarin Ame-
j rika niet onderdoet voor andere lan
den, het onze inbegrepen. Tyler stapt
ook niet zonder bezorgdheid in zyn
I nieuwe baan over.
Spijt in 't hart
Hij zegt met spijt in het hart te
vertrekken, na een verblyf van „vier
rijke en interessante jaren". Onmid
dellijk na zijn aankomst is hy des
tijds begonnen met Nederlandse les
sen om. niet gehandicapt door taal
moeilijkheden. beter met de bevol
king in contact te kunnen komen en
meer aan de cultuur te hebben.
Dat vindt hij trouwens één van de
verantwoordelijkheden van onver
schillig welke ambassadeur. Tyler be
gon met Couperus te lezen, maar
prefereerde al gauw auteurs als
Godfried Bomans en Simon Carmig-
gelt. Zelfs probeerde hij Vondel te le
zen en die nog te begrijpen ook.
Goede bekende
Minder meedeelzaam is de am
bassadeur als de Nederlandse poli
tiek ter sprake komt, om zich er voor
te hoeden in binnenlandse aangele
genheden verzeild te raken.
Luns? Een goede bekende, met wie
hij meer dan officiële relaties onder
houdt. En even diplomatiek ontwij
kend reageert hy op vragen over het
in Nederland levende verzet tegen de
Amerikaanse Vietnam-politiek.
Het bestaan van oppositie vindt hij
een natuurlyk iets in een vrije sa
menleving. ook internationaal gezien.
Of men in Amerika op de hoogte is
met de Nederlandse kritiek, weet hy
niet.
Wel weet hy zeker dat Nederland
voor de Amerikanen niet meer de
aanblik heeft van „klompen, molens
en het jongetje met de vinger in de
dyk". Nederland staat volgens hem
bekend als een hoog geïndustriali
seerd. vooruitstrevend land, groot
gemaakt door bedryven als Unilever,
Philips, KLM en Kon. Shell. Wat
hem hier zelf ook het meest heeft
getroffen, is het plannenmaken op
lange termyn, het vooruitzien in de
toekomst, maar de wereld van 2000
en daarna. Echter met behoud van
traditionele waarden. „Voor myn
vertrek in juni 1965 uit Amerika heb
j ik gezegd, dat ik er trots op was
naar een land te gaan, dat grond
veroverde zonder het handvest van
de VN te schenden".
Blyft de vraag of Amerika zich
altyd wel genoeg van dat hoe dan
ook toch kleine Nederland heeft aan
getrokken. Nixon liet op zyn Euro
pese reis Den Haag links liggen.
Ambassadeur Tyler spreekt na-
drukkeiyk tegen dat dit alles moet
worden uitgelegd als gebrek aan in
teresse. Wel bevestigt hy onuitge-
spronken dat het in het algemeen
wel heeft geschort aan goede mede
zeggenschap van kleinere landen in
gemeenschappeiyke zaken, als hy
president Nixon citeert, die in Brussel
voor zinvolle consultaties heeft ge
pleit.
Hoe denkt hy zelf overigens over
Nixon? „Zo lang ik voor een regering
werk, ben ik het met haar eens. Dat
is een principiële zaak".
