Eerste werkstaking in Nederland
honderd jaar geleden
een van de
vliegtrips
.naar -
VERSTOPPING?
Op de Amsterdamse
scheepswerven lag de
arbeid in 1869 drie
weken stil
c\
Compliment
N0URILAX
dit is
uw kans
die Alfa
uitdeelt bij haar
60 jarig jubileumfeest
prijswinnaars
Alfa's
ballonnenfeest
feestelijke moederdag aanbiedingen
ao 9 MEI 1969
LEIDSCH DAGBLAD
PAGINA 31
zou toegeven. Zy stelden er zelfs een
boete van f 2000 per overtreding op.
Het ivoord „staking" was
honderd jaar geleden in Neder
land nog onbekend. Vandaar dat
men het Engelse woord „strike"
gebruikte.
zodat alle voorwaarden tot een lage
scherpe strijd nu helemaal aanwezig
waren. De tweede dag van de sta
king gingen de poorten gewoon om
5 uur open. maar er ging niemand
naar binnen. De derde dag gingen
..vier jongens, met nog twee ongun
stig bekend staande personen en een
oude man aan het werk," maar dit
had geen enkele invloed op de hou
ding van de overige stakers, die hun
bijstands-organisatie „De scheeps-
timmermans-vereeniginghadden
genoemd. Deze begon met het inza
melen van geld voor ondersteuning.
Het kantoor werd gevestigd in een
café in de Lange Niezel dat regel
matig door politiemannen in burger
werd bezocht. Toen de staking een
week duurde, deden de werfbazen
een voorstel: Zij wilden de werkdag
met inbegrip van de schafttijd van
14 op 13 uur brengen, maar de star
kers hielden vast aan hun ..eerbie-
diglijk verzoek": een tienurige
werkdag. Op 10 mei werd het werk-
geversvoorstel verworpen. Men be
sloot tevens 's morgens niet meer by
de werven te posten, „omdat er een
verrader moest zijn"
lende werfbazen hadden hun arbei- t beidsdag vastgesteld van zes tot zes j ven, kregen de stakingen daarna
uur. onderbroken door twee uur eveneens een ander gezicht.
de-rs gunstige toezeggingen gedaan
etenstijd. Eind juni 1869 was de 10- i
en hierdoor gingen honderden weer urige werkdag op alle hoofdstedelij
aan het werk en verliep de staking
snel. Een paar dagen daarna werkte
men weer pveral op de Amsterdam
se scheepswerven.
Vervuld
Er was aan by na alle wensen
'eisen) tegemoet gekomen. Het loon
werd twintig cent per dag hoger.
Het „alle gaaren" voor of na werk
tijd werd afgeschaft en de arbeids
tijdverkorting zou worden geregeld.
Dit bleek nog hetzelfde jaar toen
de typografen, in hoofdzaak in Am
sterdam. het werk neerlegden en po
sitieverbetering bereikten. Met de
eerst georganiseerde actie van de
werf arbeiders ter verbetering van
hun sociale en economische positie
kwam honderd jaar geleden het sta-
kingsverschijnsel een voor velen
In die jaren angstwekkende nieuwig
heid in ons land. Honderden sta-
werden kingen zouden nog volgen; er was
een stroming door West-Europa ge-
echter de poorten voor alfjd <•'«>»- gaan dle Nederland tot 1869 nog niet
ten. Hun namen verdwenen in de had bereikt; dat zij eenmaal ook hier
ke werven een feit. Dat de verhou
ding timmerlieden en sjouwers-pa
troons niet was verslechterd, bleek
uit hun vereniging, die na de strijd
beslist geen strijdorganisatie werd,
maar een ondersteuningsfondsje,
waaraan de werfbazen zelfs mee
hielpen.
besloten
Voor de stakingsleiders
Dit regelden de scheepstimmerlie- vergetelheid. De staking had echter moest doordringen, was begrijpelijk.
*7ii mooo r\Anvorvhilllff-
den zelf. Wel gingen de poorten nog
iedere dag om vijf uur 's morgens
open, maar de meeste arbeiders be
gonnen om zes uur en verlieten
avonds op hetzelfde uur de wer
ven. Na drie weken grote verwar
ring over de arbeidstijd, werd de ar-
Steun
jesiijen in staking gegaan.
B eerste georganiseerde werksta-
in de geschiedenis van ons
was een feit geworden. Op 15
hadden de scheepstimmerlui
„eerbiedïglijk verzoek" aan de
:n gericht, waarin zy erop
...dat de werklieden him
iet geduld, doch niet zonder
in droegen. Zy verzochten ne-
enkele verbeteringen. Dat ten
voor alle werven in Amster-
in de dokken en elders mogt
terug gekomen op den oor-
:elyken werktijd van 's mor-
tot 's avonds zes ure, en ten
Ie dat het loon voortaan worde
ld op twee gulden per dag"
Zestig stakers, die geldzorgen had
den, kregen een rijksdaalder onder
steuning uit de stakingskas. Hierin
stortten os. de arbeiders uit de fa
briek van Paul van Vlissingen iede
re week een dubbeltje, ondanks het
feit dat hun dit door him werkgever
streng was verboden, terwijl ver
schillende particulieren geld in de
collectebussen kwamen werpen. Er
kwamen zelfs giften uit België
Engeland binnen. De burgemeester
probeerde te bemiddelen, maar dit
mislukte door de houding van de
werkgevers, die van geen wijken wil
den weten. De kranten schreven dè
Code Penal te hanteren en er ver
heers gewetenloos zyn.want Na veel gepraat werd er op 38 scheen zelfs een anoniem geschrift,
daar men vroeger woonde voor 16 Vliedzorr" In waarin de arbeiders op godsdiensti-
of 18 of 20 stuivers is nu f 1.50 of ge gronden gevraagd werd, weer aan
noch meer en dan noch moet men de Plantage, waar vijfhonderd werf- het werk te gaan.
niet om het hoogst noodzakelijkste arbeiders bijeen waren tot algemene
verzoeken of het gaat er maar af. /~k
want voor uw een ander, wjj z«n staking besloten. Hoe onbekend een I UpStOOtjeS
staking hier was, bleek uit het feit1
dat het woord staking (nog) onbe
kend was; men gebruikte het Engel
se woord „strike."
bnderdag 29 april 1869 misten de bewoners van huizen, die dichtbij Amsterdamse scheeps-
)CTVen stonden, 's morgens een bekend geluid, dat steevast om vijf uur vaak ook al eerder
?[lonk: de hamerslagen van de scheepstimmerlieden, die op dat uur hun 14-urige arbeidsdag
vingen. Het zou tot 21 mei duren, voor het monotone geluid weer klonk. De bijna acht-
ü.°jj|ierd scheepstimmerlieden en sjouwermannen, die op de 28 werven in de hoofdstad werkten,
grote gevolgen. Tot 29 april 1869 wa
ren arbeidsconflicten geweldige, uit
zichtloze acties geweest. Door de
leiding die Akkerman en Smit aan
de scheepstimmerlieden-staking ga-
Zy doorbrak mede de onverschillig
heid, onkunde en onmacht van de ar
beiders, waardoor de arbeiders-bewe
ging, eenmaal ontstaan, kon uit
groeien tot de zo belangrijke en in
vloedrijke maatschappelijke fac
tor, die zij later geworden is
hiertoe genoodzaakt
hoogde belasting
door de ver-
"frzoek
fen verzocht in dit „eerbiedigtijk
joek" om een beslissing voor 20
11. De brief was door alle 798 ar-
"iters, die op de Amsterdamse
..„pren werkten, ondertekend. Nu
k het de scheepswerven aller
"hst goed, terwijl de toekomst
Bieens weinig rooskleurig was. De
Jsaak van de malaise op de wer-
«A was een sterk vermihderde
lag naar houten schepen, die
iilgzamerhand door ijzeren vaartui-
Jlh werden verdrongen. Volgens het
taeenteraadsverslag van 1869 wa
ll b de 28 scheepstimmerwerven
ranende, er werden by na geen
'*tuwe schepen op stapel gezet en
i fit aantal dat te water was gelaten,
«kite in het jaar 1868 zeer gering ge-
,2|jest. De werven bleven in hoofd-
«k nog draaiende door het uitvoe-
1 van reparatie-werkzaamheden,
9 enkele werven zich hadden
- J1 sgelegd op schepen voor de bin-
'd invaart, aldus het verslag. Des te
merkelijk was het dat juist in de-
■1* bedrijfstak een staking uitbrak,
6 de manier van strijd leveren
organiseerd. disciplinair en zonder
^eld voor latere jaren mede
Ttveede grief
De tweede, maar niet onbelangrij
ker grief van de timmerlieden was
de onregelmatige werktijd op de
werven. „Officieel" werkte men van
vijf uur 's morgens tot 's avonds ze
ven uur, maar vaak werd het later.
Omdat de werkgevers in slappe tij
den de werkzaamheden van de sjou
werlieden zoals het „bijgaren" of
.alle gaaren" door de vaklieden
voor of na werktijd lieten doen.
Hierdoor werd de arbeidsdag soms
tot 17 uur verlengd en dit voor het
zelfde loon: f 1.80 per dag, waarvan
zelfs de meest noodzakelijke levens
behoeften zoals huur. brood, aardap
pelen, turf en olie niet konden wor
den gekocht. Aan kleding, dekking of
meubilair behoefden de arbeiders
helemaal niet te denken. Hierbij
kwam dat er btfna nooit een geheel
.jaar werd gewerkt. „Uit eene aan-
teekening, gehouden door een werk
man van january tot 31 december
1867, blijt, dat hij, die niet van de
minst gelukkige was. in dat jaar 39
weken had gewerkt en daarvoor te
zamen f 320 loon had ontvangen".
waarvan ook nog het eigen gereed
schap gekocht en onderhouden moest
worden.
Als stakingsleiders werden de tim
mermannen Akkerman en Smit ge-
Een enkeling deed dit. Hierdoor
ontstonden opstootjes op de eilanden,
waar de meeste arbeiders woonden
en de bevolking de kant van de sta
kers had gekozen. Er werd zelfs een
detachement cavallerie ingezet, om
dat de politieagenten, die werkwilli-
'dge loneu
kozen. De volgende morgen om vyf
uur ging geen enkele scheepsarbei-
der de werf poorten in. ondanks de
Code Penal (artikel 415) een wet uit
de Franse overheersingstijd waarin
werd gezegd: dat arbeiders
die er naar zouden streven de arbeid
te doen staken, te beletten, of duur
der te maken; pogingen tot, of begin
van uitvoering zal worden gestraftI
De ontevredenheid onder de werf- me{ Kevangenis van hoogstens
arbeiders leidde tot grotere saamho- maanden. en wat de aanleggers be-
rig held. dat resulteerde m de stich- treft hoogstens vijfjaren..."
Vereniging
gen van en naar hun werk begeleid
den, door een woedende menigte on
der de voet dreigde gelopen te wor
den.
Op 18 mei besloot men, op een
door honderden stakers bezochte
vergadering, door te staken maar
drie dagen later kwam onverwacht
het einde van de staking. Verschil-
Door de crisis in de (houten)
ïeepsbouw bleven de lonen laag,
'UI de prijzen van levensmidde-
en de huren Juist in die jaren
;rk stegen. Hoe moeilyk de arbei-
het hadden, blijkt uit een ge
itje van precies honderd jaar
„Zamenspraak tusschen een
leepemaker een scheepenmakers-
en beurtschipper over de he-
tógsche vergaderingen der tim-
Jterlieden. door G. Broerse mr.
jBch«-pemaker <>P Wittenburg werf
Jtet Groenland."
J Hierin schreef de timmerman
j-»..„Zomwyien dan heb ik nog niets
voor schoenen en kleeren en dan
Bioet mijn vrouw noch de kamer-
d huur voldoen, dat is thans f 1.25 en
l'kom noch nergens hiervoor minder
iteregt, en zit nu op een vertimmer
de zolder, zonder vliering en zonder
'Water, althans niet beduidend, en
waarlijk het is of bijna allen huis-
ting van een vereniging. Geen vak-
bond. daar was men nog niet aan I
toe. maar een organisatie voor on
derlinge bijstand bij ziekte, overlij
den of invaliditeit. Maar op de ver
gaderingen waar over deze bijstand
gesproken zou worden, werd het
grootste deel van de tijd besteed aan
de klachten over de te lage lonen en
te lange werktijden en niet in het
minst „dat de scheepstimmermannen
het mindere sjouwerswerk* moesten
doen" men had veel beroeps
trots. Op zo'n bijeenkomst werd het
„eerbiediglyk verzoek" aan de ba
zen opgesteld. Men wachtte vol
spanning op het antwoord, maar dit
kwam niet.
Tot de 29ste april was er op geen
enkele wijze enige aandacht besteed
aan de moeilijkheden tussen arbei
ders en werkgevers, maar toen alle
werven op de Marinewerf na
leeg bleven, schreven de dagbladen
„hoe kwalijk een staking voor de
werklieden zelf wel was"
Boete
De werfbazen besloten dat geen
van hen aan de eisen van de stakers
(ADVERTENTIE)
Wist u dat daar hele kleine pilletjes tegen
bestaan? Nourypharma in Oss maakt ze:
Het Nederlandse instituut voor
industriële vormgeving is „het ideale
voorbeeld van design-promotion in
en door een klein land". Dit is de
mening van mevrouw Yuen, uitvoe
rend directrice van de federatie van
Hongkongse industrieën, die vo
rig jaar een studiereis door twaalf
landen (waaronder Nederland)
heeft gemaakt. Zy heeft over haar
bevindingen een rapport geschreven
waarin ze de British council of in
dustrial design het best geor
ganiseerde en ontwikkelde instituut
op dit gebied noemt. Op de tweede
plaats staat naar haar mening het
Nederlandse instituut voor in
dustriële vormgeving. Dat is dan
(zoals het maandblad I.V.-
nieuws ietwat bitter opmerkt) het
zelfde instituut dat op het ogenblik
wanhopige acties moet ondernemen
om het hoofd financieel boven wa
ter te houden.
(ADVERTENTIE)
win
Londen
Iedere koper ontvangt een
deelnemerskaart.
Vul hierop Uw naam en
adres in en maak
onderstaand zinnetje af.
dat op de deelnemerskaart
voorkomt. Lever deze
gelukskaart vóór
zaterdag 31 mei a.s. in
bij een van de filialen.
De zin luidt: Alfa schoenen
Doe mee aan de prijsvraag en win een gratis
feestreis naar "SWINGING LONDON". Een leuke
vliegreis op zaterdag 27 september a.s met
'n sightseeingtour in een echte Londense
dubbeldekker. Een bezoek aan het beroemde
■wassenbeeldenmuseum van Madame Tussaud, aflossing van de
wacht bij Buckingham Palace - een schouwspel op zich.
Geniet van een fijne Engelse lunch en een heerlijk feestdiner en...
als klap op de vuurpijl een bezoek aan een originele Brittish show.
Doe mee... win... en geniet van dit evenement.
Een deskundige jury zal de
inzendingen beoordelen op
rijm, woordspeling of
slagvaardigheid. De uitslag
van de jury is bindend.
Prijswinnaars ontvangen
voor 1 juli 1969 schriftelijk
bericht en worden tevens
in de etalages bekend
gemaakt.
a.s. Zaterdag is het ook
groot feest voor de kinderen.
Dan komen de ballonnen-
mannen met duizenden
ballonnen die ze op straat
aan de kinderen
zullen uitdelen.
Voor de allerliefste moeder.
Zacht nappalino pantoffelmuiltji
met zwanedons pompoen.
Bleu en
Voor zomerse dagen. Vlotte
Italiaanse muil met kurken
sleehak.
In beige/bruin.
Zo heerlijk, zo luchtig, zo
zomers. Luxe sandalet
met 6 cm hoge hak
In blauw,
beige en wit
Zeer moderne Italiaanse sandalet
met extra brede blokhak.
Blauw, beige en wit
Maak moeder
extra blij met
'Setter Set' Nylons.
Micro, naadloos
2 paar-verpakking
Voor
'n feestelijke
P"js
De fijnste barrel-schoen voor
huis en camping. Modern
corduroy. Zit heerlijk.
Soepele
zooL
Den Haag Spuistraat 14, Leiden Haarlemmer-
str. 53, Rotterdam Binnenweg 10, Nieuwe Bin
nenweg 379, Groene Hilledijk 262-264, Puise-
laan 230-234, Katendrechtse Lagedijk 428,
Schiedam Hoogstraat 2, Vlaardingen Liesveld
16a Dordrecht Voorstraat 262, Breda Karre-
str. 27, Tilburg Heuvelstraat 70.
