Brusselse expositie gewijd
aan Pieter Brueghel-de-zoon
Robinson 's eiland anno 1967
Leids Studenten Toneel
met experimenteel stuk
Avondmaal als confrontatie
)nografie verschijnt binnenkort
Peloton liet Diaz
zijn gang gaan
Acteurs zijn
ontevreden
Zilveren Molen
Compensatie voor
grafisch bedrijf?
*G 9 MEI 1909
PAGINA 13
(ADVERTENTIE)
de Jonge (of: de jongere,
ook wel werd en wordt ge-
s eigenlijk heel zijn leven de
tn het werk van zyn vader
Hij heeft, zo neemt men
op redelijk hoge leeftijd
enzeventig geworden aan
l van een atelier gestaan
ieën van en varianten op de
in van Pieter Brueghel de
den vervaardigd.
tijd is men ook gaan ïn-
ie zoon af en toe werk van
fatting, zij het in de tradi-
tn vader, heeft gemaakt. De
hiedenis is tot nu toe niet
madig voor hem geweest.
)f vijfendertig geleden heeft
Fferdamse kunsthandelaar P.
een tentoonstelling gewijd
helsche en de fluweelen
Het was een eerste stap
aai' een betere waardering
nst van de zoons.
Ische kunsthistoricus Geor-
hcer is jaren bezig geweest
voorbereiden van een boek
er Breughel de Jonge
grt na zijn dood. zal het
-n. Men kan gerust aanne-
ildeze eerste grote monogra-
eld van de kunstenaar en
zal verduidelijken.
op die gebeurtenis
galerij Robert Finok in
n tentoonstelling ingericht
ëndertig schilderijen van
5ooa uit Belgische parti-
■faamelingen.
Motieven
idt er alle motieven van
terug: .De aanbidding der
Kindennoord van Beth-
,Hel bruiloftsmaal". Het
L met de vogelknip". .X>e
rden" en zo meer. Het blijkt
hotoongestelde werken, ook
kpen slijtage, restauratie en
n dergelijke factoren laat
tl. dat Brueghel de jonge
jachten een kleinere mees-
leest dan zijn vader of. zo
Ivoor zich ter wil uitdrukken
•hilderijen, die zijn atelier
goedkeuring dus. verlieten,
ai.et artistieke peil stonden
n de grote „oude",
en dat eenmaal vastgesteld
onmiddellijk de erkenning
dat Pieter Brueghel de
beperkt talent met eigen
met die van zijn leerlin-
^Qlpen heeft weten te woeke-
eW zijn wat droge manier
leren, door zijn geringere
.tl de totaliteit toch eigen-
%en" schilderijen gekomen,
or,te, klare wimterlanschap-
e ilij'k is ook het i6 een
Ltfede, waarom men met
moedelyk veel uit de doeken doen. I versleten uitdrukking van Willem i digheid jegens de schilder, die zijn
In afwachting daarvan is de huidi- Kloos tooh maar eens te gebruikenvader nooit anders dan uit diens
ge Brusselse tentoonstelling om de een daad van eenvoudige rechtvaar- werken heeft gekend.
Pieter Brueghel de jonge
„De Lente", vermoedelijk naar
een tekening van Pieter de oude.
PAMPLONA ANP» —De 29-jari
ge Mariano Diaz, in 1965 winnaar
van de Ronde van de Toekomst,
heeft de vijftiende etappe van de
Ronde van Spanje tot een Spaans
succes gemaakt. Samen met zijn
landgenoot Mesa ontsnapte hij na
43 kilometer uit het nauwelijks rea
gerende peloton. Binnen 20 kilome
ter had dit tweetal een voorsprong
ROTTERDAM (GPD> Een gro
te groep acteurs en actrices van het
Nieuw Rotterdams Toneel voelt zich
tekort gedaan door de wijze, waarop
het repertoire voor het seizoen 1969''
'70 door de leiding van het gezel
schap is gepresenteerd. De artistieke
leiding had in „inspraak" -bijeen
komsten met het gezleschap er de
nadruk op gelegd, dat vooral de ge-
zamelijke inspanningen van het ge-
Dat Michel Tournier de schrijver
van „Vendredi ou les Limbes du Pa-
cifique", in het Nederlands in zeer
goede vertaling verschenen onder de
titel „Vrijdag of het andere eiland",
de romanprijs van de Académie
heeft gekregen, is geen wonder. Mi
chel Tournier evenaart zijn Engelse
tegenhanger Daniël Defoe in leven
digheid van stijl en luciditeit. Tour
nier heeft n.l. diens Robinson Crusoe
opnieuw geschreven, kan men wel
zeggen, maar nu van twintigste
eeuws standpunt uit.
Hy gebruikt dezelfde gegevens:
een Engelsman die door een schip
er de nadruk op te leggen dat al die
bemoeiingen, al dat ontginnen, al
dat opstapelen vain bezit onder het
motief dat consumptie vernietiging
is, in de omstandigheden van deze
Robinson tamelijk lachwekkend is
Hjj gaat ook verder. Hij laat Robin
son b.v. een Museum der Maten en
Gewichten bouwen, waarin de stan-
daardmaten als afgoden op een al
taar staan. Hij laat hem uit de bij
bel precies die teksten vissen die
hem van pas komen en hij laat hem
die op het eiland aanbrengen. Hij
j laat hem zelfs het plan uitbroeden
een bepaalde tekst aan te brengen
breuk op een onbewoond tropisch i °P kudde geiten, op iedere geit
eiland terecht komt, daar een be- een tetter, de hoop dat het won-
staan opbouwt en op den duur. de der de geiten eenmaal in de juiste
inboorling Vrijdag tot gezel krijgt, volgorde zal brengen. Hij geeft het
1 Merkwaardig is dat deze nieuwe kro- eiland een grondwet en een wetboek
niek een roman kan men deze van strafrecht, hij benoemt zichzelf
half avonturen-, half wijsgerige j tot goeivemeur en betreedt alleen in
1 boeken feitelijk niet noemen to- j feestkledij de „regeringsgebou-
fcaal geen copie van de oude is, ter- I wen". Hij maakt een waterklok, hoe-
j wijl beide zich in het verleden af-
I spelen. Tournier heeft, om welke re-
j den heb ik niet kunnen ontdekken, j
zijn Robinson precies een eeuw na
de geboorte van Defoe (1659-1731)
op het eiland laten aanspoelen in
I 1759.
Nu waren de gegevens van Defoe
ook reeds gedeeltelijk afkomstig uit
reisverhalen van tijdgenoten,
Dampier en Selkirk. Dit is meestal
het geval met avonturenverhalen,
wat evenwel niet wegneemt dat de
personages wel degelijk inventies
van de auteurs blijven. Men denke
maar eens aan de jongensboeken-
jning en nieuwsgierigheid j schrijver Karl May. die nooit een
ik van Marlier mag wach- voet in Amerika gezet heeft en al
3 Pieter-de-zoon, zodra hij zijn inspiratie putte uit geschriften
mpositie heeft bedacht of en uit de wigwam die hij achter in
erkt daar een tekening of zÜn Duitse tuin had staan.
.vuie van zijn vader, plotse-
X begaafdheid toont. Ook
hij wel een kleine mees-
toch een meester. Zo bijv.
ap van de heilige maagd".
^onderwerp is van Pieter
£de oude alleen „Grisaille"
Literaire kroniek
door
Clara Lggimk
Verschil
Monografie
l veel te doen zijn om het
JPieter Brueghel de jonge
van dat van zijn illus-
De monografie zal ver-
i J. Wijnaemlts
anckenprijs
Het bestuur van de
yfrpij1 der Nederlandse Let-
*|beeft de twee-jaarlijkse Dr.
tendts Franckenprijs toege-
.1 mr. H. U. Jessurun d'
i Amsterdam op grond van
»1 „Vonsten en bevindingen,
ir Nederlandse poëzie".
Is tot haar beslissing ge
grond van de eigen kwa
len d'Oliveira's beschou-
4ie, onder erkenning van
P^ijk eenzijdige gerichtheid.
bijzonder verhelderend
.Bken. Mr. d' Oliveira is
werkzaam aan het cen-
g[' buitenlands recht en in-
»al privaatrecht van de
Jit van Amsterdam.
Ondanks de gezamenlijke feiten-
ondergromd en de naam is er in
wezen veel verschil tussen de acht
tiende eeuwse Robinson en deze an
no 1967. Want wie was de eerste
Robinson? Wij kunnen hem gevoeg
lijk een empire builder noemen, een
puriteinse emigrant, die zijn eiland
volgens het economische voorbeeld
van zijn tijd en van zijn land in
cultuur brengt. De avontuurlijkheid
komt voort uit zijn alleen zijn en uit
het tropische verlaten eiland, nog
een bron van romantiek, zie het
recente „Loi'd of the Flies".
Ondanks het feit dat Defoe in
dit boek ook heeft willen bewijzen
dat de goddelijke voorzienigheid een
banneling redt al heeft hij dan zijn
familie verlaten en zijn geloof ver
geten, maakt hij van Robinson toch
niet veel meer dan een welwillende
slavenhouder als Vrijdag op het ei
land verschijnt. In wezen verandert
deze Robinson niet. Hij is statisch en
vlak gehouden. Dit overwegende zou
men kunnen zeggen dat Tournier,
met behoud van de gegevens, een
psychologische aanvulling geeft op
deze defecten van de oudere schrij
ver. Gewapend met de kennis van
de moderne zielkunde en ontkomen
aan de oude taboes, maakt hij van
zijn Robinson een vollediger mens.
Hij maakt het duidelijk dat Ro
binsons occupaties in wezen niet
anders zijn dan de vlucht voor de
eenzaamheid. Hij laat ook niet na
wel hij niet meer weet van datum
of uur. want zonder tijdindeling kan
een mens niet bestaan. De moderne
lezer weet wel wat al die sisyphus-
arbeid te betekenen heeft.
Tournier doet evenwel nog meer. Hij
geeft zijn Robinson 'n grote geeste
lijke werkzaamheid. Een verblijf van
enige etmalen m het volkomen duis
ter onder in 'n grot werkt op hem in
als een wedergeboorte. Via dit moe
dersymbool richt hij zijn geest op
een fysieke eenwording met het ei
land, dat naar zijn opvatting een
uitgesproken vrouwelijk wezen moet
zijn. Een insect wijst hem de weg
naar een soort omwegparing met
een boom en, als dit experiment iet
wat desastreus afloopt, met een
aardplooi waar hij zich onder het
citeren van bijzonder toepasselijke
stukken uit het Hooglied heen be
geeft. Het is nu wel duidelijk dat
Tournier totaal van de oorspronke
lijke Robinson afgeweken is en dit
wordlt nog duidelijker by het ver
schijnen van Vrijdag.
Wel probeert Robinson de heiden
de moraal van de christelijke ge
loofsleer en het universele nut van
werken bij te brengen, maai" de jon
ge indiaan barst by deze lessen ge
woonlijk in een verfrissend gelach
uit. Deze is er ook de oorzaak van
dat het hele in cultuur gebrachte
en bevoorrade eiland met bouwsel
en al in de lucht vliegt. Het blijkt
dan dat Robinson al lang onder de
druk van zijn eigen schepping ge
leefd moet hebben. Hij rukt' zich los
van de laatste cultuurwortels
en wordt nagenoeg een tweede Vrij
dag. Hy knipt zijn patriarcha
le baard af en laat zijn haai" groeien.
Hij loopt naakt in de zon iets
waai" hij altijd doodsbang voor ge
weest is en oefent zijn spieren.
Hij wordlt een zonaanbidder.
De komst van een schip brengt nog
even een storing. Doch de enige ver
andering is dat Vrijdag, heel
typerend, uiit bewondering met
het schip meevaart terwijl de mis
handelde scheepsjongen zich in de
nacht tersluiks bij Robinson op het
eiland voegt.
Zoals dat by de oude Robinson al
het geval was. is het ook bij deze
nieuwe moeilijk in het hele verhaal
geen allegorie te zien. De beide boe
ken zijn in wezen een verbeelding
van de menselijke eenzaamheid. De
eenzaamheid die voortkomt uit
den Ingeboren egocentrie. Want hoe
heroïsch en productief het streven
van de beide eilandbewoners ook
zyn mag en hoezeer zij soms het
gevoel hebben van goddelijke bestie
ring. het is allemaal de vlucht voor
het alleen zijn. Pas als de moderne
Robinson afziet van alle streven,
komt hij tot een staat van verlich
ting tot het andere eiland. Want de
aan de mens inherente eenzaam
heid is volgens Tournier iets waar-
men mee moet leren leven en dat
door verzet alleen maar erger wordt.
Een bijzonder gaaf geconcipieerd I
en voortreffelijk geschreven boek j
dat ondanks de vele vermakelijke
kanten toch niet alleen als ver- I
maak bedoeld is. Zoals gezegd is de j
vertaling opvallend leesbaar; alleen
meen ik vol te moeten houden dat
de Stille Oceaan ten westen van
Ohili ligt. (blz. 74)
opgebouwd van ruim drie minuten, hele ensemble de artistieke resulta-
In de laatste kilometer demar- ten zouden bepalen Bij het vrijge-
reerde Diaz opnieuw. Mesa bleef j ven van het repertoire voor het ko-
het antwoord schuldig en werd nog j mende seizoen is, aldus de groep, nu
bijna ingelopen door het peloton on- toch weer de nadruk gelegd op het
der aanvoering van Steegmans. j aandeel van de hoofdrolspelers.
Uitslag van de 15de etappe: 1. jn nachtvergadering is na
Diaz <Sp> 176 km in 4 uur 33 min 59 langdurige discussie besloten de
sec 2. Mesa (Sp) op 2.213. Steeg- grieven schriftelijk ter kennis te
mans (Bel) op 2.54; 4. Seis (Bel) z.t. brengen aan de directie van
5. Perurena (Sp) z.t.; 6. Gualazzir.i het NRT
(It) z.t.
Algemeen klassement: 1. Pingeon
(Fr) 67 uur 08 min 09 sec. 2. Wright
(GB) op 2 min; 3. Bellone (Fr) op
3.31; 4. Jose Lasa (Sp) op 3.36; 5
Wagtmans (Ned) op 3.44; 24. Dol
man op 11.47; 28. Haast op 12.19; 37.
Ottenbros op 17.21; 48. Van Katwijk
op 24.50 56. Zilverberg op 29 min.
Meulenho-f, Amsterdam.
LEIDEN De loting voor de hal
ve finale van het Zilveren Molen-
toernooi van LFC luidt als volgt:
woensdag 14 mei: Zilvermeeuwen
Uithoorn; dinsdag 20 mei: Stormvo
gelsUVV; dinsdag 27 mei: ver
liezersronde (3de en 4de prijs);
woensdag 4 juni: Finale.
AMSTERDAM (ANP) Op ver
zoek van de werknemersorganisaties
in het grafisch bedrijf heeft gisteren
een gesprek plaatsgehad met een
delegatie van de werkgeversorgani
saties in verband met een eventueel
toe te kennen compensatie voor
de prijsstijgingen van de laats te-
maanden.
De werknemersorganisaties hebben
hun gedachten over een compensatie
kenbaar gemaakt. Besloten is het be
raad voort te zetten nadat overleg
in de SER heeft plaatsgevonden.
LEIDEN 'Avondmaal' is een
in de vorm van gedichten, dialo
gen, dia's, bandopnamen en ver
halen gegoten confrontatie van
de toeschouwer met zichzelf als
mens (en als student). Deze ka
rakteristiek heeft vijf dej aars
rechtenstudente Joyce Hes haar
jongste eenakter meegegeven.
Het drie kwartier durende stuk
werd gisteravond in de toneelzaal
van sociëteit 'Minerva' met rede
lijk succes in première gebracht.
Vooropgesteld dient te wor
den. dat de eenakter met veel over
tuiging is geschreven en door het
Leids Studenten Toneel, in samen
werking met het Leids Academisch
Kunstcentrum, voortreffelijk is in
gestudeerd. Joyce Hes gelooft duide
lijk in het experiment, het durven
brengen van nieuwe en vooral
„eigen" ideeën. Het is haar ver
dienste dat zij, evenals regisseur Jan
Westermann trouwens, een aparte
vorm van toneel probeert te vinden.
Schrijfster en regisseur gaan daar
bij duidelijk in de richting van het
Een fragment uit Joyce Hes'
eenakter zoals het gisteren door
Leidse studenten in Minerva
werd opgevoerd.
„totale" theater. De eenakter, waar
in de beroering van deze tijd en met
name die in universitaire kring tot
uitdrukking moet komen, is voor een
belangrijk deel gebaseerd op con
trastwerking. En juist door deze con
trastwerking. het zoeken ook naar
bepaalde effecten, ontstaat er een
soort deconcentratie, waarmee het
stuk niet in alle opzichten is ge
diend. Joyce Hes' .Avondmaal" na
drukkelijk gesymboliseerd in het
aardappelen schillende meisje boven
op de keukentrap, is een knap ge
schreven stuk, dat echter niet bar
veel te zeggen heeft. Maar dat is
dan weer een kwestie van interpe-
tatie. Al die jeugdfilosofietjes en al
die Weltschmerz-geluiden, ze klin
ken in feite niet nieuw. Joyce Hes
stelt in haar eenakter allerlei vra
gen, die ze zelf in korte, afgebeten
zinnen zelf beantwoord. Ze geeft bo
vendien definities, die als het ware
over de hoofden van het publiek
heen worden uitgebraakt. De kern
van dit sterk fragmentarische stuk,
dat uiteraard op verschillende ma
nieren kan worden uitgelegd,
is dachten wy het dualisme in de
hongerende mens. het eeuwig zoeken
van deze mens (lees student) naar
nieuwe waarden. Aan deze inhoud
wordt zoals gezegd op bijzondere wij
ze vorm gegeven, hoewel er van een
rechtstreeks contact met het
publiek nauwelijks sprake is en de
toeschouwer de draaikrukjes ten
spijt, toeschouwer blijft. Bovendien
wordt het publiek waartussen de
spelers zich druk heen en weer be
wegen. dusdanig door beeld en ge
luid afgeleid dat het (te) weinig tyd
heeft om Joyce Hes' ..boodschap" in
zich op te nemen. Met andere woor
den: het juiste evenwicht tussen
vorm en inhoud is hier nog niet
helemaal bereikt. Ondanks al deze
minpunten is toch op zijn minst in
teressant om dit „Avondmaal'* gade
te slaan. Joyce Hes heeft ambitie ge
noeg om het niet bij deze eenakter
te laten.
Pieter C. Rosier
a onze correspondent
(GPD Toen Pie-
ighel de oude vier eeuwen
in 1569 in zijn woning
de Poort" aan de Hoog-
n Brussel stierf, liet hij
na: de vierjarige
a de éénjarige Jan. Eerst-
le werd groot gebracht
a oma van moeders zijde,
Joeck van Aalst, weduwe
schilder en zelf schilde-
t lag meer voor de hand
de jonge Pieter de voet
van zijn vader zou druk-
)n broer Jan werd trou-
ïneens schilder. Hij is als
ja Brueghel" de kunstge-
\is ingegaan. Tot In de
de eeuw hebben zijn na-
gen geschilderd.
