Portnoy's klacht' verwekt
in Amerika grote sensatie
Van somberheden en
bizarre fantasieën
DAF33
sterk,
zuinig,
betrouwbaar
Monoloog
LITERAIRE VERRASSING VAN PHILIP ROTH
Bram Bogart
exposeert in
J)e Lakenhal
Literaire kroniek
door
Clara Eggink
Lente is
spelen niet
jon^e kleuren
Berlioz-concert
Internationaal
concours voor
moderne muziek
LEIDSCH DAGBLAD
PAGINA f
advertentie
(Door mr. H. L. Leffelaar)
WASHINGTON (GPD) Wanneer in één maand 450.000
xemplaren van één boek worden verkocht, is er ook in Ameri
ca iets bijzonders aan de hand. Wanneer een onverdachte
criticus enkele weken nadat hij het boek heeft besproken er
opnieuw een lang artikel aan wijdt en schrijft: „Ik ben nog
steeds ondersteboven van de roman en verwacht dat nog lange
ijd te zijn", dan kan er sprake zijn van een literaire sensatie.
Wanneer dit boek dan bovendien in ongekuiste taal een tot nog
oe vermeden onderdeel van de seksuele problematiek behan
delt, en geen van de recensenten „pornografie" roept, dan is er
ien letterkundig mirakel gebeurd. Dit alles is het geval met
Portnoy's complaint" (Portnoy's klacht), de onlangs versche
len vierde roman van de jonge Amerikaanse schrijver Philip
loth.
vertegenwoordigt, de scepter zwaait,
en de lakens uitdeelt. In deze zin is
Sophie Portnoy dan ook de eigenlij
ke hoofdfiguur van het boek. Zij is
oorzaak en aanleiding van Alexan
der Portnoy's onvermogen om een
normale, volwassen verhouding met
een vrouw aan te gaan.
Als puber vindt hij zijn enige be-
vryding en onafhankelijkheid van
z\jn moeder in datgene wat naar zijn
gevoel zyn manlijkheid bewijst
onanie. Als volwassene, met een
respectabele functie in dienst van de
stad New York, is hij alleen in staat
tot kortstondige affaires met min of
meer decente meisjes, of tot langere
met sletten. Maar in alle verhoudin
gen die hij heeft is de ander geen
individu, maai' een seksueel ge
bruiksvoorwerp. Tot de meest bur
leske en tegelijkertijd meest deernis
wekkende episodes van het boek be-
De enige hint die Roth op de flap
tekst over de inhoud van zijn roman
leeft, is een omschrijving van
iPortnoys' complaint," zoals het in
len medisch handboek zou kunnen
Voorkomen: „een afwiijking waarin
Sterk gevoelde ethische en altrui'sti-
fche impulsen voortdurend in strijd
lijn met extreme seksuele verlan
gens, vaak van perverse aard." De
roman is opgezet in de vorm van
een monoloog, waarin de omstreeks
30-jarige Alexander Portnoy ten be
hoeve van zijn psychiater herbele
vend terugblikt op zijn jeugd en op
tijn onevenwichtige volwassenheid.
Aangezien de onanie een belangrijk
thema is van het boek, is het niet
meer dan subtiel dat de psychiater
Bpielvogel heet. Spielvogel doet in
het boek wat des psychiaters is: hij
«egt niets. Pas wanneer Portnoy na
274 pagina's monoloog zijn hart
heeft uitgestort, zegt dr. Spielvogel:
*Now we may perhaps to begin.
Yes?"
Alexander Portnoy is de zoon van
Jen Joods echtpaar uit de Ameri
kaanse middenstand van New Jer-
•ey. Vader Portnoy, beschreven als
een man met levenslange constipa
tie, verdient een karig bestaan bij
een levensverzekering-maatschappij.
Moeder Portnoy is het proto-type
van de Amerikaanse Jiddische
toomma" overheersend, wel-me-
hend, overbezorgd, niet geweldig in
telligent, zelfgenoegzaam, roddel-
«iek, ruzie-makend. Kortom, een
oer-kloek die zoontje Alex bedilt, be
straft, en (tegenover anderen) ophe
melt. „Alex, geef antwoord. Heb je
Patat frites na school gegeten? Ben
Je daarom zo ziek?" „Alex, zeg me
Alsjeblieft wat voor verschrikkelijke
dingen wij je hele leven hebben aan
gedaan, dat dit onze beloning moet
fijn?"
Moeder Sophie Portnoy dreigt klei
ne Alex met een mes wanneer hij
lijn bord niet leeg wil eten. Ze vindt
tot ze beter voor haar zwarte werk-
ter zorgt dan andere huisvrouwen,
omdat ze haar de duurdere soort
tuna-vis voor lunch voorzet (maar
ie moet wel in de keuken eten)Ze
*cet zeker dat haar echtgenoot dood
is, wanneer hij een kwartier te laat
is. en laat Alex en zusje Hannah dan
met een tragisch gezicht maar vast
vooruit eten. Moeder Portnoy is, met
andere woorden, het klassieke voor
beeld van de c as trator de vrouw
die door haar alomvattende heers-
TA lucht ontmant. Die vader zegt waar
Jw bij zfjn hoed mag ophangen, en zoon-
bef commandeert dat hij te lang op
■et toilet zit. Die thuis het gezag j
Een spotprent van Philip
Roth, die met „Portnoy's klacht"
voor een grote literaire sensatie
heeft gezorgd.
tabel te maken, geeft hy haar lite
raire kost te lezen. Om zichzelf te
dwingen de affaire serieus te ne
men, terwijl hij haar alleen kan ver
achten, neemt hy haar mee naar
een diner bij de burgemeester van
New York. In Portnoy woedt voort
durend een stryd tussen fatsoen en
de drang om (ondanks dat fatsoen»
zijn manlijkheid te „bewijzen" in
seksuele topprestaties.
Alexander Portnoy is eich van dit
alles bewust, maar hij blijft deson
danks op 30-jarige leeftyd het slacht
offer van de heerszuchtige overmacht
van zijn moeder, die al zijn voor
nemens bij voorbaat ontkracht
en hem steeds weer tot zinloze ui
tingen van rebellie brengt. Het is
een van de redenen waarom hij als
Jood de voorkeur geeft aan niet-
Joodse meisjes de voorkeur van
iemand die niet alleen zijn eigen
ras. maar ook zichzelf veracht.
Zijn crisis, het punt waar hij met
zichzelf wordt geconfronteerd, komt
(symbolische genoeg) in Israël, waar
Portnoy, de Joodse jongen uit Ameri
ka. niet in staat blijkt te zyn tot
ontucht in het land van zij"n voorva
deren. Het is een Kiboets-meisje dat
weigert met hem naar bed te gaan,
en dat hem de waarheid over
zichzelf laat zien: „De manier waar
op je je eigen leven afkeurt! Waar
om doe je dat? Meneer Port
noy, U bent niets anders dan een
noy's complaint" in bredere zin ook
de klacht van een Jood die zyn
Jood-zyn als een last draagt en het
alleen kan aanvaarden door het te
ironiseren, door zelf-verachting en
het alleen kan aanvaarden door het
te ironiseren, door zelf-verachting en
onmanlijk onderdanigheid.
Bordeeltaal
„Portnoy's complaint" heeft twee
aspecten, die door byna alle Ameri- I
kaanse recenten zyn aangehaald. Na
melijk de trefzekere toon waarop 1
Roth zyn hoofdfiguur aan het woord
laat. en het feit dat het boek on- 1
danks het gebruik van onomwonden
bordeel-taal en schutting-clichés zich
het etiket „pornografie" niet laat op
plakken.
Roth zegt hier over: „Obsceniteit
is niet alleen een soort taal die in
„Portnoy's complaint" wordt ge
bruikt, het is bijna het onderwerp
van het boek zelf. Er zijn weinig
mensen die in werkelijkheid zo pra
ten als Portnoy in dit boek dit is
een man die spreekt vanuit een
overweldigende obsessie: hij is ob
sceen omdat hy gered wil worden".
Een van de onder de indruk geraak
te recensenten schreef: „Het is de
perfecte literaire uitdrukking van
Portnoy's vervreemding".
Zo ongebruikelijk werd Roth's ro
man geacht, dat het Amerikaanse li
teraire tijdschrift „Saturday Review"
er twee recensies van naast elkaar
afdrukte. De één was bewonderend,
de ander, geschreven door Marva
Mannes, was lakend: „Philip Roth's
boek slaagt er op briljante manier
in walging op te wekken voor de
Joodse roman en het Joodse geloof,
voor Portnoy zelf als man
De voorverkoop van het boek over
trof die van elk ander boek dat Ran
dom House publiceerde, en men nam
op grond daarvan de ongebruikelijke
beslissing er geen grootscheepse ad
vertentie-campagne voor te voeren.
Roth zelf heeft na drie interviews
besloten geen vraaggesprekken over
het boek meer toe te staan.
jgf De beste propositie onder de vijf mille
Prijs 4.295,— (inclusief BTW f 4.810,40)
Stuur mij intormatie over DAF33, OAF44. DAF44 Stationeer, OAFSS.
DAF55 Coupe. DAF55 Stationcar (Onderstrepen wat u wenst.)
,Een Onderscheiding' en Louter Onzin'
hoort Portnoy's orgiastische affaire j zichzelf-hatende Jood",
met een byna analfabetische doch- j Behalve het verslag van iemand
ter uit een straatarm mijnwerkers- die zijn leven lang rebelleert tegen
gezin. Om haar voor zichzelf accep- I zyn eigen machteloosheid, is „Port-
ADVERTENTIE
LEIDEN Van 12 april tot en
met 26 mei wordt in het Stedelijk
Museum „De Lakenhal" in Leiden
een tentoonstellinge gehouden van
werk van de in België wonende Ne
derlandse schilder Bram Bogart.
Bogart. die in 1921 in Delft is gebo
ren, trok reeds op jeugdige leeftijd
de aandacht met zijn schilderijen. In
1951 vestigde hij zich in Parijs, waar
hy omstreeks 1954-'55 tot de be
langrijkste z.g. materieschilders be
hoorde.
Na de in sobere tinten gehouden
schilderijen uit de jaren vijftig, is
Bogart geleidelijk gekomen tot forse
werken in heldere kleuren, die enigs
zins aan vlaggen doen denken. Toch
is ook hierin weer de materie van
groot belang voor de uitwerking van
het schilderij. Een aantal van deze
werken i6 van groot formaat en kan
op ijzeren voetstukken vry van de
wand worden opgesteld.
De tentoonstelling omvat schil
derijen uit vrijwel alle jaren van 1954
tot 1969, aangevuld met een klein
aantal gouaches; 't accent ligt even
wel op het recent werk, dat ontstaan
is in het Belgische plaatsje Ohain,
waar Bogart sedert 1963 woont.
Willem G. van Maanen. Een
Onderscheiding Boekvink.
Querido, Amsterdam.
Hans L. Koekoek. Louter On
zin. L. J. Veen. Amsterdam.
Willem G. van Maanen, de schrij
ver van „Droom is 't Leven", „De on
rustzaaier", „Al lang geleden". „De
Dierenhater". Taal noch Teken", al
le romans blijkt met „Een onder-
cheiding" ook de novellevorm te be
heersen. „Een onderscheiding" is een
wonderlijk verhaal; een soldatenver
haal zonder oorlog, een symbolisch
verhaal zonder uitgesproken symbool,
en tenslotte met een held zonder
heldenverhaal. Een kazerne, een
winterse rivier, sneeuwstormen en
ijs en in die kazerne, in het bijbe
horende huis althans, de kapitein en
zyn vrouw met hun onophoudelijke
conflict, de oppasser, Musquetier ge
naamd de sfeer roept herinnerin
gen op aan de sombere Scandina-
viërs. De woede uitbarstingen van ka
pitein Armbrust tegen, zyn vrouw
en zijn oppasser, het pesten van de
vrouw Misja doen waarlyk even den
ken aan de verbeten erotische bot
singen uit een drama van Strind-
berg. En voegt men hierbij de sol
dateske belachelijkheid en de
naar sexuele avonturen hunkerende
vrouw, dan hoeft men niet ver te
zoeken: Dodendans. Er hangt om de
ze mensengroep dezelfde sfeer van
gevangenschap binnen de kazerne,
binnen het noodweer, binnen de ei
gen aard. Hoewel de overeenkomst er
ik zeg dit nog eens nadrukkelijk, er
alleen een is van sfeer, is de ver
gelijking met Strindberg toch niet
helemaal absurd als men denkt aan
eingeschappen die van Maanen in
al zijn werk toont: het dooreenmen
gen van realiteit en symboliek en
het zoeken naar een uitweg, wel niet
in religieuze, maar toch wel in me-
tafisische richting. Omdat Strind
berg de freudiaanse symbolenleer
nog niet had om hem in letterlijke
zin te verlichten, blijft deze in zijn
zwartgalligheid, terwijl van Maanen
hier wel mee bekend, de draak kan
steken met de zwaard-en-schedesyn-
boliek en de katharsis bij de hand
heeft.
Dat. zoeken naai- een uitweg
daar is de raadselachtige figuur van
de „opperbevelhebber", die slechts
tweemaal even voor de dag komt,
maai- voor wie de oppasser Musque
tier vrijwillig en zonder nadenken
in de half bevroren rivier springt, ai-
leen om diens afgewaaide kepi er uit
te halen. Die figuur die. daarin de
heilige Martinus nog overtreffende,
de natte oppasser zijn eigen cape om
de schouders legt, is kennelijk een
wezen van hoger orde. Ook de vrouw
Misja die de opperbevelhebber door
het raam ziet. geraakt vol verlangen
naar deze man. zij het dan op haar
eigen erotische manier. Opvallend is
ook zijn houding van toeschouwer
by de catastrofale onderscheidings
plechtigheid voor Musquetier. die hij
toch zelf bevolen heeft. Hy doet
niets om de laatste te helpen zoals
dat een god van christelijke huize
ook betaamt. Het merkwaardige is
dat, ondanks de somberheden die bij
de lezer boven kunnen komen. „Een
Onderscheiding" toch ook iets lichts
en geestigs heeft, iets van ironische
wijsheid ook. Bij nader inziens vind
ik het toch jammer dat dit een no
velle is, deze omgeving en de men
sen daarin zijn mij zo bijgebleven,
dat ik zou willen weten hoe dat nu
verder moet.
Na dat Hans Koekoek enkele bun
dels als „Een Nacht van Liefde",
„Gedurfde Lampions". „Een Avond
„Leven" en nu „Louter Onzin" heeft
gepubliceerd kunnen wij hem gevoe
gelijk onze Nederlandse Macabrist
(eigen woord C.E.» noemen. Natuur
lijk heeft hij zyn Engelse resp. Ame-
nkanase voorgangers maar dat doet
er in dit geval bijna niet toe.
Negentien verhalen welgeteld,
waarvan er één, dat „Super korte
verhalen" heet, bestaat uit een soort
aforistische variaties. Eén verhaal
heb ik niet kunnen lezen omdat ik
weer eens een exemplaar heb ont
vangen dat verkeerd in elkaar is ge
zet. Men letJte op bij de aankoop:
het gaat om de bladzijden 145156.
Hans Koekoek is wel weer op zijn
Voor de Nederlandse bal
letdanser Toer van Schayk is
het vandaag een grote dag.
Niemand minder dan de grote
Russische danser Rudolf Noe
rejew heeft zich namelijk be
reid verklaard om Van Schayks
eerste tentoonstelling van
beeldhouwwerken en schilde
rijen. die in de Amsterdamse
galerie Krikhaar wordt gehou
den. te openen. Toer van
Schayk is behalve danser ook
decorontwerper van het Natio
naal Ballet.
Via het Nationale Ballet
kwam hij enige tijd geleden in
contact met Noerejewdie in
december de hoofdrol heeft
gedanst in „Monument voor
een gestorven jongen". Toer
van Schayk heeft zoals bekend
deze rol jarenlang met zeer
groot succes in binnen- en
buitenland gedanst. Uit het
eerste contact tussen Noerejew
en Van Schayk groeide een
hechte vriendschap met het
..feest" bij Krikhaar als resul
taat. Noerejew zal overigens
dit weekeinde in Amsterdam
samen met Olga de Haas de
„Giselle" dansen.
Op de foto Noerejew. die vast
een kijkje in galerie Krikhaar
namt in gezelschap van Toer
van Schayk.
Plotseling verschiet de natuur
van kleur. Het wordt lente en de wereld is zo somber niet
meer. Buiten, maar... hoe is dat binnen? Waarom zouden we
ook daar de kleurloze winter niet verbannen? Het is zo
gezellig. En makkelijk. Sla de staalboeken van R&D maar
open en kies een fleurig, kleurig behang dat bij uw vrolijke
lentestemming past. Maak morgen nog een nieuw begin.
Met behang van R&D.
ziet u ons merk. Uw garantie! Rath Doodeheetver
Vijf R&D-boeken boordevol ideeën om van een huis uw thuis te maken.
best. De krankzinnigste situaties, de
merkwaardigste gevolgen, de onver -
I wachtste handelingen en uitspraken
van ogenschijnlijk „gewone" mensen
en bij dagelijkse gebeurtenissen
Van een vader die vindt dat zyn
dochtertje zo op een haasje lijkt;
van de man met de vreemde opge
zette vogels (reminiscenties aan de
film van Hitchcock en aan Philip
MacDonalds „Our Feathered Friends
die overigens onderling ook veel ge-
j meen hebben van de man met de
I kaboutervallen; van menseneters en
van ingevroren kindertjes. Soms
ontmoet men een wat teerder the
ma zoals in liefde een
j sprookje voor grote mensen" en in
j de „Rivierwolf". Bepaald minder
is het verhaal „Het Masker", een
afgezaagd griezelonderwerp waarin
bovendien een „white hunter" op
eens een „wild hunter" is geworden.
I Een van de heerlijkste vind ik „De
Held". Kortom, voor iemand die zo
als ik, plezier heeft in dit, bij deze
schrijver blijkbaar onuitputtelijke,
soort bizarre fantasieën, een goed be
zit.
Ter herdenking van Hector Ber
lioz' honderdste sterfdag zal Het Re
sidentie-Orkest zaterdagavond 12
april in het Congresgebouw een Ber
lioz-programma uitvoeren. Aan dü
concert, dat wordt geleid door Wil
lem van Otterloo. wordt solistische
medewerking verleend door de
Zweedse mezzosopraan Barbro Eric-
son; zij zal Berlioz' Nuita d'été ver
tolken. Voorts zullen van deze Fran
se romanticus worden uitgevoerd de
Ouverture „Benvenuto Cellini". d«
Symphonie Fantastique en drie delen
uit „Roméo et Juliette, nl ...Romeo
seul", „Fête chez Capulet" en Scherzo
„La reine Mab".
UTRECHT (GPD) Het
zesde internationale concours voor
vertolkers van moderne muziek, ge
organiseerd door de stichting „Gau-
deamus" in samenwerking met het
Utrechts Conservatorium, begint vrij
dagochtend 11 april in de aula van
het conservatorium. Daar zal dan de
eerste ronde plaatsvinden, die drie
dagen zal duren (11, 12 en 14 april i.
tijdens welke de jury een eerste se
lectie zal maken uit 56 deelnemers,
verdeeld over 34 inschrijvingen er
zijn namelijk 2 grote ensembles
uit 14 landen.
De jury telt twee Nederlander®.
Johan van den Boogert, direc
teur van het Utrechts Conserva
torium, en de hoboist en lid van het
Danzi-kwintet Coen van Slogteren.
De andere drie leden van de jury
zijn de Poolse componist Andrzej
Dobrowolski, de Franse alt-vio
list, Serge Collot en de Italiaanse di
rigent, Gianpiero Taverna, die eind
30 april weer in Utrecht zal zfjn
om dan met het orkest van de Bel
gische radio-omroep een concert te
verzorgen.
Behalve uit Nederland komen me
dedingers uit de Verenigde Staten.
Hongarije, Polen. Frankrijk, Enge
land. Roemenië. Duitsland. Denemar
ken, Tsjecho Slowakije. Ierland.
Zwitserland, Finland en Canada.
De tweede ronde wordt 15 april in
gebouw K en W gehouden. Deze ron
de duurt een hele dag en is gratis
toegankelijk. Deze dag wordt dit
jaar in elk geval bezocht door een
aantal „gemobiliseerde conserva
toriumleerlingen". zoals de organisa
toren het formuleren. Verleden jaar
bleef de tweede ronde van iedere be
langstelling verstoken. De bezoekers
kunnen by deze tweede ronde dan
constateren, dat dit jaar weinig pia
nisten hebben ingeschreven, maar
wel een groot aantal fluitisten, ho
boïsten, fagotisten en violisten.
Het slotconcert. tevens finale,
wordt gegeven op donderdagavond
17 april, eveneens in gebouw K. en
W. in Utrecht, aanvang 20.15 uur.
Burgemeester De Ranitz zal de pry-
zen uitreiken.
