Steeds stijgende
belangstelling voor
Mondriaans werk
Curieus monument
Wanneer oud?
De schilder P. C. Mondriaan. Foto uit zijn Gooise tijd.
n Jet was op 1 februari 1969 vijfentwintig jaar geleden dat in het Murray Hill Hospital
in New York Pieter Comelis Mondriaan overleed. Een longontsteking maakte een
rinde aan zijn 72-jarige leven. Na Rembrandt en Van Gogh was hij onze grootste
'er! childer.
\f. Terwijl Mondriaan in de Paryse Orangerie des
'cruileries met een retrospectieve wordt „gereha-
liliteerd" op Franse bodem, dichtte het Haagse
Jemeentemuseum een kwart eeuw na de dood
an de schilder twee belangrijke lacunes in zyn
tel) oorbeeldige Mondriaanverzameling met de aan-
i. oop van een stuk uit de Engelse periode (com-
iu.K>sitie met roos), terwijl men optie heeft op een
',el" opwerk uit de Amerikaanse tijd (New York
ütyl).
)at laatste doek is aanvankelijk als bruikleen ge-
raden. Dat de eigenaresse, de Sydney Janis Gal-
fry en de gemeente Den Haag uiteindelijk tot
transactie zullen komen, lijkt een kwestie van
Zoals het invullen van de nog blanco pagi-
ta's van Mondriaans biografie een zaak van lan
dje adem is. Michel Seuphor, één van de belang-
irt (jkste inlichtingenbronnen zwijgt over gebeurte-
hti issen, die naar zyn mening een te persoonlijk
arakter dragen. Sal Slijper, Mondriaans voor-
.1 aamste verzamelaar en bruikleengever aan het
laags Gemeentemuseum, is ook al niet mede
nel eelzaam. Mappen vol interessante corresponden-
ie blijven gesloten. Uit piëteit. De vriendschap-
en met de schilder moeten niet alleen hecht,
laar geestelijk ook heel waardevol zijn geweest.
pederlands leren
Toch zijn met speurzin nog heel wat „gaatjes"
vv' e dichten. Prof. dr. Robert Welsh, de Ameri-
aanse Mondriaandeskundige, leerde Nederlands
.j m zijn onderzoekingen vruchtbaarder te maken,
zwierf van boerderij tot boerderij langs de
oorden van het Gein waar Mondriaan in de vroe-
tijd veel werkte om uit vraaggesprekjes met
lude bewoners nieuwe feiten te vinden. In het
tomburgsche badnieuws van 12 september 1908
pitte Welsh een berichtje op over de aankomst
ade schilder in het badplaatsje. Ook in het
looi, waar Mondriaan tijdens de eerste wereld-
orlog verbleef, zou dergelijk feitenmateriaal nog
ajjj el uit overlevering te bemachtigen zyn. Dat kost
vrj eel moeite en tijd. Bovendien is er haast bij,
ant de handvol getuigen hebben het eeuwige le-
m| en niet.
maar vooral internationaal befaamd restaurateur
van „De Styl"-werken in het algemeen, maar
van Mondriaans in hét bijzonder. In de koele
heldere ruimte van het gemeentelijk restauratie
atelier is Minderman na lang aandringen zelf aan
het woord: „Wij zyn veel aan De Stijl verplicht.
Als er wat aan is. komt het hier terecht. Be
langrijk of niet, we zijn verplicht het zo netjes
mogelijk in orde te brengen. Er zyn veel Mon
driaans. Een onvoorstelbare werklust had die
man. Knappe schilder. Verschrikkelijk knap. Laag
over laag. Grote verschillen in kleurklank. Maai
er zijn ruïnes bij. Verschrikkelijk wat we hier
soms krijgen. Zo verwaarloosd. Die verdoeken we
of als het kartons zijn, pellen we ze van achteren
af en gaat het schilderij op Engels board. De
barsten worden gedicht met stopsel en daarna
overschilderd met ouderwetse zelfgewreven olie
verf. Dat is een grote verantwoordelijkheid. Maar
wij voelen hier voor Mondriaan. Waar ze ook
vandaan komen. Als we zo'n schilderij krijgen,
hangen we het eerst een tijdje op. We gaan er
mee leven. Tot we een idee krijgen. Er is geen
vast recept. Elk schilderij heeft een eigen norm,
een eigen bestaan. We praten er veel over en
tenslotte hebben we door hoe we het het beste
kunnen doen.
TNO - onderzoek
Met het geel is het altijd gedonder. Waarschijn
lijk een fout bindmiddel. Het geel in de Mon
driaans is vaak erg kapot. Het verpoeiert ge
woon, het bindmiddel verstoft. Ik zal dat toch
eens door het TNO laten onderzoeken. Mondriaan
is nu actueel en duur. Maar hij is verwaarloosd.
We moeten zuinig op hem zijn. Het is nog geen
vijftien jaar geleden dat zijn vroege werken nog
geen honderd gulden op de veiling deden".
Wie vindt hij groter. Mondriaan of Bart van der
Leek?
Frappant
Museumdirecteur Wijsenbeek zag de belangstel
ling voor Mondriaan in zijn museum sty gen van
15.000 in 1955 tot 50.000 in 1966. .Mondriaan ligt
Vriend
De makelaar-verzamelaar Slijper (85) bezit twee-
londerd werken, studies en tekeningen van zyn
'rij' friend.
Pie was Mondriaan vragen we.
Slijper: „Een stille man, een fijne kerel, één van
ie nobelste mensen, die ik in myn leven heb
""•jmtmoet".
ap" n het Larense pension waar hy Mondriaan
Jacht te ontmoeten, zag hy het eerste abstracte
'li" Khilderij van zijn leven. Het was een Mondriaan.
JDat zal ik wel nooit kunnen waarderen. Ik zag
iet niet anders dan de knop aan de deur. Na
een week of. zes van onopzettelijke confrontatie
niet het werk, ging er toch iets in mijn visie
veranderen. Toch wist ik toen nog niet of het
mooi was, of ik er iets voor voelde", aldus de
beer Slijper, die kort daarna kocht en bleef ko
pen. De binding met het oeuvre was zó sterk
Jat hij later bij een beslissende transactie zyn
boerderij de mooiste van Blaricum verkocht
om te ontkomen aan de verkoop van een Mon
driaan aan mevrouw Kröller Müller die een bod
tan vijfduizend gulden had gedaan.
Slijper: „De hele wereld zei, dat is een bevlie-
{ing. Die schilderijen dalen even hard in prijs als
ie gestegen zijn. Maar ik heb altijd het volste ver
trouwen in de kunstenaar gehad"
Mondriaan was even eenvoudig als bescheiden.
Meermalen is hij uitgenodigd om in de kunstzaal
tan hotel Hamdorff te Laren te exposeren. Zijn
ttcuus luidde steevast: „Dat is nu toch jammer.
Ik heb net niets klaar". Hij gebruikte een leu-
jentje om de anderen niet in verlegenheid te
brengen. Daarvoor was hij te gentle", zegt Sal
Slijper. Volgens hem zou de wereld er anders
hebben uitgezien als Mondriaan niet geleefd had.
Op persoonlijke vragen geeft de heer Slijper een
ontwijkend antwoord. Mondriaan, zijn levenswerk
ttspecteert hij tot in de dood. De brievenmap
blijft gesloten als een safe.
Ruïnes
en
sL Tot de beste postume kennissen van Mondriaan
behoren ongetwijfeld Haags Gemeentemuseumdi
recteur L. J. F. Wijsenbeek (56) en Willem Min-
't«!- derman (58), zelf schilder/graficus, leraar aan de
Koninklijke Academie, adviseur van het museum,
Restaurateur Willem Minderman.
ons wel. Alle protestantse landen trouwens. In
uitgesproken katholieke landen krijgt hy geen
poot aan de grond. Geen Fransman kocht hem.
Ook de staat niet. 't Ligt de Fransen doodeen
voudig niet. Het gaat ze te ver, het is te calvinis
tisch. De jongere Fransen zyn het nu gaan zien.
Die hebben gezorgd voor zijn eerste expositie in
Frankrijk, maar veel publiek zal er niet komen.
Boeken over Mondriaan doen het er ook niet.
Duitsland is ook frappant. Keulen en Hamburg
zeuren maar bij me om een Mondriaanexpositie
München niet. Het is een gevoelskwestie. Voor de
Amerikanen is hij één van de grote meesters
Jammer dat zij hem zo duur hebben gemaakt. Ja.
Mondriaan is onze specialiteit. We brengen hem
hier groot opgemaakt Ik ben blij dat te kunnen
doen".
Wie is volgens u de grootste. Van der Leek of
Mondriaan?
„Van der Leek is de wegbereider. Ik heb eena
een woedende brief van hem gehad, waarin hij.
het eerste recht op deze stijl" claimt. Mondriaan
zou het bij hem op het atelier gezien hebben, zo
schrijft hij".
Uw Mondriaancollectle is een bruikleen van Slij
per. Zal de collectie ooit eigendom worden?
„Weet u het?" kaatst de heer Wijsenbeek terug.
Wat studeerde deze museumdirecteur? „Rechten
volgens traditie, daarna kunstgeschiedenis uit lief
de". Hij groeide op met een Mondriaan aan de
muur. .Mijn moeder was een leerlinge van Brem-
mer. Bij het bombardement van Rotterdam is al
les vernield. We hadden ook Van der Leek. Mijn
vader verzamelde oude kunst. „Delft" en zo".
Verzamelaar en vriend Sal Slijper.
.Moeilijk hoor. Van der Leek is de wegbereider.
Ook een enorme man. Een kolossale ruimheid, ge
weldige gerichtheid en besef. Nee, Van der Leek is
toch eigenlijk wel de man van de idee".
In het atelier wordt hem een zojuist gearriveerde
vroege Mondriaan voorgelegd. Feilloos door Min
derman gedateerd op 1907. „Hij had zoveel mooie
perioden". Bij Minderman thuis in de Haagse
Banstraat hangen naast Thorn Prikkers, een
Morandi en ook een Mondriaan, geschenk van
dankbare verzamelaar Slijper. Jegens de man
zonder wie Mondriaan niet zoveel mans zou zijn
gewees.t. Maar dat geldt ook voor de Van Does-
burgs, de Van der Lecks en Vilmos Huszar.
Uniek in de wereld is zeer beslist dit monument, dat onlangs in het stadje
Kronach, ten noorden van de Festspielstad Bayreuth, feestelijk werd onthuld.
De beeldhouwer, die de originele plastiek ter herinnering aan een onlangs
overleden volksdichter schiep, voorzag deze met alle typische attributen van
de populaire poèet. Hij gaf de in steen gehomoen dichter een tabaksdoos in de
handen, zoals deze die ook tijdens zijn leven altijd bij zich droeg. Een ieder,
die voorbijwandelt, kan een snuifje nemen; het metalen kastje wordt steeds
bijgevuld. In Kronach wonen nog vele mannen, die boven alles de voorkeur
geven aan snuiftabak.
Over ruim dertig jaar wonen in Neder
land ongeveer zeventig procent meer
bejaarden dan op het ogenblik, voor
spelt de Nederlandse federatie voor be
jaardenzorg in haar nieuwe brochure
„Samenwerking in het plaatselijke be
jaarden werk".
Tijdens de laaste decennia is het aantal bejaar
den sterk toegenomen: In 1930 vormde deze
groep iets meer dan zes procent van de totale
bevolking, in 1967 was het aantal bejaarden ge
stegen tot bijna tien procent van de totale bevol
king. En in het veelbesproken jaar 2000 zal Ne
derland meer dan twee miljoen bejaarden tel
len, hetgeen waarschijnlijk neerkomt op byna
twaalf procent van de bevolking op dat moment.
By de voorzieningen en activiteiten voor bejaar
den, die met deze ontwikkeling zullen samen
gaan. kunnen de bejaarden zelf een belangrijke
actieve rol spelen, meent de federatie. Dat de
bejaarden onvoldoende inspraak in het beleid
hebben komt gedeeltelijk doordat deze groep zich
nog te weinig realiseert dat onder hen „een groot
potentieel aan mankracht, kennis en ervaring"
braak ligt.
Twee Engelse psychiaters zo leren we in ..Dia-
konia" hebben genoeg gekregen van al dat
geschrijf over de bejaarden en hun problemen.
Daarom schreven ze er nog een artikel bij. Zy
vinden namelijk dat het dwaas is iemand op
65-jarige leeftijd te pensioneren. Sommige men
sen van die leeftijd zijn intellectueel actiever
dan 25-jarigen, terwijl er 50-jarigen zijn, die „op"
zijn.
Hun remedie is: afschaffing van de verplichte
pensionering op 65-jarige leeftijd en in plaats
daarvan pensionering op verzoek, afhankelijk
van de geestelijke en lichamelijke toestand van
de betrokkene.
