De rol van het BED in
het mensenleven
Vanouds plek
van huwelijkliefde
geboorteinspiratie
sterven, vlucht en
vlooien
ZATERDAG 22 MAART 1969
LD EXTRA i
Gegevens onder andere ontleend aan het
door Carla Catalani vlot en goed gedocu
menteerd geschreven boekje „Het bed",
een uitgave van C. A. J. van Dishoeck -
Bussum. (f7,25).
Schilderij van Jan Steen:
Slaapkamer scène.
(Museum Bredius, Den Haj
Mary Wortley Mantagu stierf berustend en
alleen „Het was allemaal heel interessant" en
grote Franse geschied- en letterkundige Josej
Ernst Renau zei „Ik heb mijn taak volbracht
sterf gelukkig. Hemel en aarde blijven bestaan'
Misdaad
In de mythologie en in de misdaad speelde
bed eveneens een grote rol. Toen Odysseus
rugkeerde van zijn zwerftochten, kende
vrouw Penelope hem niet meer en moest hij
identiteit bewijzen door hun huwelijksbed te
schrijven, dat hy zelf had gemaakt. In deze
mythologie komt de herbergier van Prokn
voor, die de nare gewoonte had kleine reizl|
uit te rekken op een zeer lang bed en grote n
gers in een te klein bed te stoppen, waarna
hun uitstekende ledematen afhakte. Deze „hl
werd op zijn eigen manier door Theseus g«
in het korte bed.
Een even moorddadig bed, hadden in de zei
tiende eeuw Jarman en zijn vrouw, de eigen
van de herberg „De Ooievaar" in Colebrook,
hadden een bed vastgespijkerd op een valluik
geopend kon worden in de keuken. Midden in
nacht maakte Jarman het luik los en viel dei
per in een vat kokende vloeistof voor het sU
van likeur. Zy schijnen zo zestig gasten, wier
zittingen zij dan de hunne konden noemen, fl.
het leven te hebben beroofd, voordat men
greep en ophing.
Reis
ijl
Veel uitvinders hebben zich op het bed gew j
pen. Vooral nadat in het begin van de negenti
de eeuw de springveren matras werd gebru g
Op de Londense wereldtentoonstelling in 11/
werden allerlei bedvondsten getoond, waarop
bed van Robert Watson Savage. Dit bed had
grootste belangstelling omdat het een oplos
had voor de moeilijkheden waar de meeste m
sen mee worstelenhet opstaan. Eerst ging
wekker. Hielp dit niet. dan ging automatisch
matras omhoog tot een hoek van 45 graden, i
dat een soort robot de lakens wreed had weg
trokken.
In 1900 kwamen voor de eerste maal bedkast
piano's die een bed verborgen en bedden i
wasgemak voor. Uit de Ver. Staten kwam
matras met ritssluiting, die men doormidi
kon delen na een echtelijke ruzie. Men g
treincoupé's als slaapwagens inrichten. Het e
ste slaaprjjtuig was in 1857 voor Keizer Napol
III, gebouwd door de Parys-Orleans spoorweg
In 1876 maakte het slapen in een trein een p
sprong met de oprichting van de Compagnie
ternationale des wagon-lits et des grand expr
Europeens in Brussel. Hiermee was aan een
langen op reis te slapen of te rusten voldaan,
de oudheid kende men reeds het draagbed en
draagstoel. Kardinaal Richelieu ging toen hij
en invalide was in zijn eigen, massale bed,
dragen door zes sterke mannen op reis. De vr
wen en meisjes van lichte zeden die de Romei
legers begeleidden, lieten dubbele bedden a
dragen totdat Keizer Domitianus dit verbood.
Fraaiste
Tenslotte nog iets over wat men het fraaiste I L
tot nu toe noemt. Het werd in 1959 door de fix
Slumberland getoond. Het meubelstuk ka
liefst f 25.000, maar daarvoor had men dan
wel iets. Het bad twee matrassen, die elk in ie
re gewenste stand gebracht konden worden, t
wijl de temperatuur afzonderlijk geregeld I
worden. De nachtkastjes bevatten aan de in
zijde een telefoon, een scheerapparaat en
bandrecorder voor het dicteren van brieven
opdrachten. Zyn echtgenote had een zilvfl
theeseries, een automatische theemachine
een massage-apparaat in haar kastje. In Ie
kastje zat ook een radiotoestel en aan het voeti
einde stond een televisietoestel. Met een schal
bord kon men contact houden met de overige
mers en de verlichting, de televisie en de goh
nen bedienen. De lakens en slopen waren w
op ieder bed, maar de sprei was van nerts.
De firma vond, hoe vreemd het klinkt heel
kopers voor haar vinding en dit terwijl miljoe»
mensen op onze aardbol nog geen bed hebben
slapen als hun voorouders op de grond, gehuld
dierenvellen, by een vuurtje of in houtas, of
door armoede in een deken of zelfs dat
eens moeten wikkelen en op de kale grond
pen.
Mocht u door al deze bedgeschiedenissen s
-anekdotes slaperig zijn geworden, in dat g^
wel te rusten
Hendrik VIII van Engeland werd uitgehuwelijkt
aan de veel oudere weduwnaar Koning Lodewijk
XII van Frankrijk, vond de formele huwelijks
voltrekking in Londen plaats. Bij afwezigheid
van de Franse koning stapte Louis de Longue-
ville, gehuld in een nachthemd met purperen
kousen, naast de bekoorlijke zestienjarige Mary
in bed. Hij moest de kous van zijn rechterbeen
afstropen en met zijn ontblote been onder het la
ken het been van Mary aanraken. Het huwelijk
werd hiermee voltrokken verklaard. Deze han
deling werd een „bedding" genoemd.
Over de „bedding" van de tienjarige prinses
Mary Stuart van Engeland en de 14-jarige prins
Willem III van Oranje zijn vellen vol geschre
ven. Het formele huwelijk werd in de kamer van
de Engelse vorstin gesloten waar een blauw flu
weel paradebed stond. De jonge prins kwam in
nachthemd op pantoffels binnen, gaf zijn twee
neven, de prinsen van Wales, een kus en zei hen
goedenacht. Daarna kuste hij de prinses drie
maal en ging naast haar liggen in het bijzijn van
alle groten van Engeland en de vier afgevaar
digden van de Staten van Holland. Na drie kwar
tier mocht de prins uit bed komen en kreeg ge
knield de zegen van de Koning van Engeland, die
hem daarna naar zyn slaapkamer bracht, waar
bij bleek dat Prins Willem een van zijn pantof
fels kwijt was.
Hetzelfde ritueel maakte de Franse kroonprins
en de Spaanse infanta mee. Gravin De Montella
hield een oogje in het zeil, nadat de gordijnen
waren dichtgetrokken rond het bed. Zij rappor
teerde dat de kinderen elkaar niet eens aanke
ken, maar lagen te snoepen.
Dood
Over het sterfbed van verschillende beroemdhe
den ia veel bewaard gebleven. De verzameling
beroemde laatste woorden is talrijk, al is het de
vraag of de stervenden er enig idee van hadden
dat de later geciteerde woorden hun laatste zou
den zyn. Velen stierven met de naam van hun ge
liefde op de lippen. Lord Chesterfield bleef heer
tot het laatste ^moment toen hy zei „laat een
stoel voor Dayrolles brengen." Adam Smith zei
„Ik geloof dat wij ons gesprek ergens anders
moeten voortzetten" en Oscar Wilde „Ik sterf
zoals ik geleefd heb, boven myn stand." Lady
Middeleeuws draag
bed.
(Pentekening van
E. Viodlet-Le Due.).
„Profecto enim vita vigilia: leven is wakker zijn", was een van de
stelregels van de Romeinse schijver Plinius de Oude (23-79 n.
Chr.). Misschien dat de meeste Romeinen daarom altijd voor dag
en dauw opstonden. Maar zelfs zij, die men kort-slapers kan noe
men, brengen toch ongeveer een derde deel van hun leven hori
zontaal door en voor de meesten gebeurt dit in bed.
Het bed is onverbrekelijk verbonden met ons leven, Guy de Mau
passant noemde het bed in zijn gelijknamige boek: „De poort van
het leven, maar ook de deur die achter alles gesloten wordt. Want
kraam- en doodsbed staan aan het begin en het einde van ons
leven".
De historie van het bed houdt nauw verband met de zeden, ge
woonten, kunstzinnige, sociale, hygiënische en seksuele opvattin
gen van een bepaalde tijd, terwijl heel vaak hoogte- en diepte
punten van ons leven zich in de beslotenheid van de slaapkamer
afspelen.
Maar in latere eeuwen ging men zich weer steeds
meer kleden, wanneer men naar bed gig. Vooral
de nachtkousen- en sokken en de slaapmuts ble
ven attributen die zich tot ver in de negentiende
eeuw handhaafden. In 1866 adviseerde „The
Englishwoman's domestic magazine" jonge meis
jes zelfs om met hun corsetten aan te gaan sla
pen. Zy konden op deze manier „hun aantrekke
lijke vormen door moeder natuur geschonken
behouden." Door de weinige hygiëne, de weelde
rig met damast en satijn beklede staatsiebedden,
de donzen dekens had ongedierte, als vlooien en
wandluizen vrij spel in de bedden.
Luizen
De meeste mensen gaan naar bed om te slapen,
maar uit de geschiedenis van het bed blijkt, dat
men en- nog heel wat meer in kan doen dan sla
pen, ziek zyn of liefde bedrijven.
Zo deed de Romein het meeste werk liggend op
zijn lectus; stoelen of zetels kwamen bij hen bijna
niet voor.
Na zyn overwinning op de Perzen hield Alexan
der de Grote een audiëntie op een gouden rust
bed. Lodewyk de Vrome gebruikte bij rechtzit
tingen een staatsiebed, terwyl de Franse konin
gen in de 14de eeuw half liggend op hun bed in
alle waardigheid en majesteit hun ministers ont
vingen, terwijl zy op een „lit de justice" recht
spraken
Vluchten
Heel wat mensen gaan naar bed uit andere dan
bekende redenen. In tijden van crisis is het bed
een ideale plaats om zich terug te trekken om de
loop der gebeurtenissen af te wachten. Joseph
P. Fanning een beddenfabrikant zei in het week
blad „Time" (12 december. 1947) dat hij de enor
me verkoop van bedden verklaarde doordat de
mensheid huiselijkheid en internationale compli
caties ontvluchtte in het veilige bed.
Moeilijkheden ontvluchtte ook generaal Baldome-
ro Esperarto „de hertog der overwinning" in de
Carlistenoorlog. Wanneer er iets mis ging kroop
hij in bed. Goethe ging, toen de Franse schrijfster
Madame De Stael Weimar bezocht, en hy haar
niet wilde ontmoeten, naar bed. Madame wilde
koste wat koste toch de Duitse schrijver spreken
en Goethe moest haar aan.zyn sponde ontvan
gen.
Gabrielle d'Annunzio, de Italiaanse dichter en
politicus, gebruikte zijn bed om inspiratie te vin
den voor zyn werk en ook Churchill ging, com
pleet met sigaar, vaak naar bed wanneer hy
over een probleem wilde nadenken. De Franse
schilder Fantin-Latour werkte met jas aan, sjaal
om, hoed op en handschoenen aan in bed. De be
roemde Engelse dagboekschrijver Samuel Pepys
las in bed, maakte er ruzie met zijn vrouw, hield
er zijn geldzaken bij, maakte muziek of liet zijn
haar kammen door zyn kamermeisje Debb. Hij
maakte zich zelfs vrolijk om de wandluizen die
hem gezelschap hielden.
Ongedierte
Ongedierte vond in vroeger tijden altijd een heer
lijk onderkomen in de bedden. Vooral in tijden
dat men niet zo luchtig gekleed als wy naar bed
ging. De manier waarop bijvoorbeeld de Romein
se naar bed ging moet voor vele echtgenoten een
ware remedie tegen de liefde zyn geweest, een
„remedia amoris" om met Ovidius te spreken.
Zij hield in bed al haar kleren aan, haar „beha"
(mamillare», „corset" (capetum), en lenden-
schort en één of twee tunieken. In koude nachten
ook haar mantel. Maar ook haar man ontkleedde
zich nauwelijks. Hij deed slechts zyn mantel uit.
In de middeleeuwen kwam het tegenovergestelde
voor. Op veel afbeeldingen kan men zien dat sla
pers geen nachtkleding droegen. Zy wikkelden
zich naakt in hun lakens en bonden een doek om
het hoofd. Priesters lieten vrouwen zelfs beloven,
dat zij zonder toestemming van haar echtgeno
ten niet in een nachthemd mochten slapen.
plaatsvervangers, dan gingen de eigenaars zelf
naar bed en konden ongestoord slapen.
Bedden hebben de vreemdste vormen gehad. In
de zeventiende eeuw bijvoorbeeld waren de bed
den van de burgerij in ons land eenvoudige hou
ten staketsels met vier stijlen. Waren de bedgor
dijnen gesloten, dan waren het net rechthoekige
houten dozen. Ook erg geliefd, vooral in de noor
delijke Nederlanden waren de alkoof bedden, in
het zuiden het Franse bed met veel stof. Bur
gers sliepen in hoge bedsteden ook wel „coetsbed-
den" genoemd, waarin men met een trapleer
moest klimmen. Overigens, op oude schilderijen
en poppenhuizen kan men duidelijk zien wel
ke vorm het bed ook had dat het bed het cen
trale punt was waaromheen het familieleven
zich afspeelde.
In Frankrijk overheerste de stoffeerder lange tijd
de meubelmaker. Het bed zelf was nauwelijks te
zien, door de overvloed van vaak kostbare stof
fen. Vooral bij de rijken, die goud- noch zilver
draad spaarden en onder de bedhemel kleurige
AAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAAA
schilderingen lieten aanbrengen. Lodewijk de
XIV had vierhonderddertien bedden in zijn paleis
in Versailles, die alle een naam hadden naar de
hemeltableaus. Zo was er de „Sabijnse maag
denroof," de „Roof van Persefone" of de „Triomf
van Venus." Onder de laatste sliep Madame de
Main tenon korte tijd, maar al spoedig verveelde
deze opwindende schildering haar en liet zy deze
vervangen door „Abrahams offer," waaronder zy
de Franse koning haar gunsten bewees. Van de
25 soorten bedden die het paleis telde was het lit
a colonnes het meest geliefd.
Het bed met zijn rechthoekige hemel en rondom
sluitende gordijnen bood het meest beschutting in
de tochtige slecht verwarmde vertrekken en
tegen inkijk. Toen Lodewyk XV regeerde verving
men veel schilderingen aan de bedhemel door
spiegels „miroirs indiscrets." die vaak naar
beneden vielen, waarbij de slapers ernstig ge
wond kónden raken.
Ontvangsten
In die tijd nam het bed in het gezelschapsleven
een grote plaats in. Iedereen vond wel argumen
ten om op de vreemdste tijden naar bed te gaan.
Saint Simons' vrouw ontving de dag na haar hu
welijk „toute France" op bed, en bij vele andere
huwelijken brachten niet alleen de bruid, maar
ook haar moeder en zusters de huwelijksreceptie
op bed door. Mademoiselle de Fontanges, een van
de favorieten van Lodewijk XIV ontving ter gele
genheid van het feit dat zy de titel gravin had ge
kregen, de gelukwensen voor haar horizontale
verdiensten op bed. Ook haar beschermer kwam
haar feliciteren temidden van een waarderend
publiek.
Het kraambed en doodsbed staan nu aan het be
gin en einde van ons leven, maar vroeger was
dit heel vaak anders. Toen sloeg de dood heel
vaak in het kraambed zijn slag en werden moe
der of kind, maar ook vaak beiden het slachtof
fer. De sterfte in het kraambed was zo groot,
doordat het daar krioelde van ongedierte en men
doodsbang was voor frisse lucht.
De deuren en ramen bleven potdicht ook wan
neer er tientallen mensen in de kraamkamer
aanwezig waren. Een vorstin aan het Franse hof
kon niet alleen bevallen. Haar gehele hofhouding
moest er by aanwezig zijn. Toen Lodewijk XV
werd geboren was het kraamvertrek gevuld met
tweehonderd mensen, die de tijd kortten m et
dansen. De enige hygiënische maatregel was. dat
een lakei aan de deur moest letten of de adem
of de geur van de binnenkomende gasten geen
gevaar voor het kraamvertrek opleverde.
Toen het koninklijke kind op het punt stond gebo
ren te worden, werden de gasten hierop door de
verloskundige attent gemaakt en na de geboorte
werd de baby getoond, zodat iedereen het ge
slacht kon vaststellen. Deze maatregel nam men
nadat na de geboorte van James Francis Stuart
in Engeland, wilde geruchten circuleerden, dat
deze Stuart geen echte Stuart was, maar een in
een beddepan naar binnen gesmokkelde baby.
Het gebeurde inderdaad wel dat bij een koninklij
ke miskraam, snel naar een plaatsvervanger
werd gezocht als troonopvolger, uit politieke re
denen.
Liefde
Over het bed en de liefde zijn boeken vol ge
schreven. Waarschijnlijk is er na zoveel eeuwen
nog maar weinig nieuws te vermelden over „het
bed der verleiding" of het „liefdesnestje." Veel
vorstelijke huwelijken werden in bed of liever
na het bed voltrokken, ten overstaan van de
gehele hofhouding. Toen Mary Tudor, zuster van
De staatsiebedden in liet paleis van Koningin
Victoria waren een waar dorado voor wandlui
zen. Tijdens de regering van deze vorstin adver
teerde een bekende firma, dat zy de eer genoot
„bugdestroyers to her majesty" te zyn. Tot aan
het einde van de negentiende eeuw kwam men in
Londen advertenties tegen van „bug traps." van
tenen gevlochten „valletjes" voor luizen, die nu
nog in het museum van pestology in Londen te
zien zijn. Had de cimex lectualarius (wandluis;
zich tegoed gedaan, dan kroop hy tussen de sple
ten van de mandjes om daar het voedsel te ver
teren. 's Ochtends werden de luizenvalletjes naar
de tuin gebracht, uitgeschud en het ongedierte
met de voet vertrapt. Hindoes van ''e kaste die
het doden van ieder levend wezen verbood, had
den het moeilijker. Maar hierop vonden slimme
lieden iets. Rijke Hindoes huurden arme mensen,
die tvat bloed konden missen en voor betaling in
hun van wandluizen vergeven bedden gingen sla
pen. Hadden de cimex zich tegoed gedaan aan de
