Kroniek van een verloren
strijd tegen het nazidom
Aardige verfilming
van boek Ulysses
MUZIEKCONCOURS
LENTEFESTIVAL
De maan sluipt mee
JAAP HARTEN
Formidabele film
van Marat-Sade
Deutschtum
Waar je ook kijkt
steeds meer mensen ontdekken
Roxy 25.
U blijft toch niet achter?
Lente Is
muziek om
naar ie kijken
Films
in Leiden
VRIJDAG 21 MAART 1969
LEIDSCIÏ DAGBLAD
HILVERSUM (GPD) De vrijstaat Berlijn (op artistiek,
erotisch en velerlei ander gebied) in het vooroorlogse Duits
land. De strijd van de Duitse hoofdstad (in die tijd het Wal
halla, véél meer dan Parijs dat was, voor alle creatieve kunste
naars) tegen de fascistische „zuiveringsacties". De verloren
kamp en „inlijving" van Berlijn in het totalitaire Edelgerma-
nia van Hitier, Göbbels en Göring. Een onderwerp, dat indrin
gend staat beschreven in Jaap Hartens „De getatoueerde lore-
lei", welk boek ook in een Duitse vertaling zal verschijnen en
waarop reeds bij onze oosterburen is gereageerd in de trant van
„een verbijsterend rake kroniek uit een periode van de geschie
denis van Berlijn, die nog door geen Duits auteur is be
schreven".
In Nederland zelf heeft dit boek
ook sterk de aandacht getrokken en
niet van*letterkundige critici alleen
Waar velen zich over verbazen is.
dat een 38-jarige auteur een brok
uit het verleden heeft waargemaakt,
dat hij zelf niet (bewust) moet heb
ben ondergaan. Toen Berlijn de
kamp begon tégen bruimhemd, kop
pelriem en hakenkruis en deze ver
loor. was Jaap Harten een kleine
jongen.
„Ik heb dit boek zo kunnen schrij
ven. omdat het me in het bloed zat",
regt Haiten. Hij woont in een com
fortabel, recent opgeknapt Haags
in de Indische buurt, op de
rand van het bos, op de grens van
stad en buiten. Jaap Harten (slank,
sonore prettige stem, gemakkelijke
prater)„Ik heb wel degelijk het ge
voel dat ik die Cijd goed ken. Ik
heb ook het gevoel dat ik ouder ben.
dan ik ben. In zekere zin beschouw
ilc mezelf van voor de oorlog".
Vanwaar die preoccupatie met
het Deutschtum? „Misschien komt
dat wel. omdat wij vroeger thuis een
Duits dienstmeisje hadden. Gertrud
heette ze. Een aardig meisje hoor.
waarop politiek niets viel aan te
merken, maar ze vertikte het wel
Hollands te praten. Van mijn twee
de tot mijn negende jaar heb ik dus
ook Duits gesproken, ben continu in
aam-a king komen met het Deutsch
tum. Volgens mij moeten ook vele
mensen van mijn generatie onbe
wust (misschien wel niet helemaal
onbewust) een sterke invloed van de
oorlogsjaren hebben ondergaan
Ik bedoel er niet mee: als jongen
leefde je tezamen met de vijand in
een bezet land. Bepaald niet verve
lend. Je had elke dag met een zeer
Indringende werkelijkheid te maken,
spannender dan het spannendste
indianenboek. Het Deutschtum met
al zijn barbaarsheid heeft mij enorm
geïntrigeerd. Ik mocht natuurlijk
niet van mijn ouders naar Duitse
lilms, maar ik ging toch en ik ben
er zeer door beïnvloed. Want er
werden ook in die tijd indrukwek
kende Duitse films gemaakt en al
kijkende dacht ik niet aan politiek
of propaganda, ik dacht alleen
aaar: „Dit is groots!"
Ik heb na m'n lyceumtijd jaren
lang toneellessen gehad ,maar ben
wch geen acteur geworden. Ja. waar
om? Omdat ik van nature geen to
neelspeler ben. Het gaat tegen mijn
tard in de dingen binnen in me te
verdraaien. Toen ik negentien was,
ontdekte ik trouwens dat schrijven
teel fijner was dan toneelspelen. Ik
unbad wat men wel eens „de cul
tuur van de stilte" noemt. Ik vond
het heerlijk alleen te zijn met een
blad papier.
Scrijven is voor mij aantrekkelij
ker omdat een creatieve kunstenaar
ten diepere bewustzijnslaag raakt als
ten recreatieve kunstenaar. Mijn
start als auteur had overigens niets
met het theater te maken. Het was
poëzie, zeer introvert, ik-lyriek. Dat
heb ik jaren volgehouden. Ik bemoei-
I de me niet met het theater,
poëzie was voor mij de hoogste vonn
van artistieke uiting.
Ik heb toen ook veel steun gehad
van Roland Holst. Hij warmde onge
vraagd vele uitgevers op voor mijn
werk. Ik vind hem een zeer interes-
santé man. Zijn korte proza-stukken
hebben mtf. toen ik een puber was,
duidelijk gemaakt wat de positie van
de dichter is wat de dichter mag op
eisen aan vrijheid voor zichzelf,
j Later, toen lk zo'n vijf bundels ge-
I dichten had gepubliceerd, waagde ik
de sprong naar het proza. Ik had er
ineens veel zin in en ik had het nog
nooit gedaan. Het schrijven van mijn
I eerste verhalen, het werken op een
breder front dan de poëzie biedt, was
ongelooflijk fijn.
Een dichter is voor mij een magiër
i pui- sang. Een prozaschrijver is een
magiër, gekruist met een theater
man. Zo is het theater, mijn eerste
liefde, in het schrijven van mijn eer
ste proza, weer opgedoken. Want wat
doe je als je proza maakt? Je houdt
je bezig met mensen, je maakt scènes
'zoals een toneel- of filmregisseur dat
J doet.
Het versohil is trouwens niet zo
groot tussen een schrijver van pro
za en een cineast. Tenminste niet
bij mij. Nicolai van der Heyde belde
my niet zo lang geleden op (we ken
den elkaar niet), zei dat hij een
I boek van mij had gelezen en beslist
een film met mij wilde maken. „Je
schrijft zo filmisch", zei hij tegen
mij. Nou, dat plan gaat in de herfst
werkelijkheid worden. Het wordt een
Zweeds-Nederlandse co-produktie
i Sorry, ik kan nog niet vertellen
j waar het over gaat. van der Hey-
I de en ik maken de film samen. Dat
betekent dat hij in de technische zin
van het woord de regie voert, maar
ik schrijf het draaiboek en ben al
tijd op de set aanwezig en heb daar
bij veel meer in de melk te brokke
len dan een scenarioschrijver nor
maal heeft".
Nog even de Curve van lyriek
naar proza. „Die heb ik dus via
mijn gedichtenbundel „Totempaal"
(1966) mijn verhalen „Operatie Mon-
tycoat" (1964) en mijn roman .De
Getatoueerde Lorelei" (1968) be-]
reikt. Er is namelijk iets. wat je de
lyrische piek kan noemen. Als je die
als dichter bereikt hebt, dan moet
je ophouden, anders verval je in her
halingen. Natuurlijk is het mogelijk
om naar een nieuwe piek te groeien
of (maar dat is zelden) je op je lyri
sche piek (Gerrit Achterberg) te
handhaven.
Wat ik van prozaschrijvers zo
fijn vind is de enorme response, die
je hebt. Dat heb ik als dichter nooit
gehad. Er gaat geen dag voorbij of
er is een brief of een telefoontje.
Fijn vind ik ook dat de radio (Wim
Hazeu van de NCRV) en de televisie
(NTS-scala) aandacht aan mij heb
ben besteed".
Zijn literaire voorkeuren. „Mijn
favoriete dichter is Bloem. Zijn
werk is strak en kaal. zonder enige
franje of opklopperij, geen woord te
veel. Ik vind dat hij en Nescio de
grote figuren zijn jn onze letterkun
de. Zij steken boven alles uir. Hun
grootheid ligt in het beperkte. Zij
willen slechts een enkel ding vast-
Rlnrm Jaap Harten
uiuciii brok verleden waar gemaakt
leggen, maar dan ook voor enkele
eeuwen.
Tsjechow is een uitzondering op
voor mij over de gehele linie (ver
halen. romans, toneelstukken, brie
ven» overeind is blijven staan. Zijn
werk is direct, ontroerend, van alle
tijden.
(ADVERTENTIE)
(ADVERTENTIE)
Opeens staat de natuur in lichterlaaie. Lente heet dat
en de bleke winter wordt verbannen. Buiten, maar.
hoe is dat binnen? Waarom laten we ook daar het voorjaar
riet vrolijk zijn gang gaan? Het is zo gezellig. En makkelijk.
N Sla de staalboeken van R&D maar open en kies een
fleurig, kleurig behahg dat de winterse somberte van uw
wanden verdrijft. Maak morgen nog een nieuw begin.
Met behang van R&D.
ziet u ons merk. Uw garantie! Rath Doodeheefver
Vijf RlD-boeken boordevol ideeën om voo een huis uw thuis Ie mokee.
LEIDEN De lente wende valt
midden in het Leids studenten
Lentefestivaldat in samenwer
king met het Leids Academisch
Kunstcentrum tot stand is geko
men. Gisteren, in de Lakenhal,
was de dag voor een muziekcon
courst annex vertolking door de
hoofdwinnaars van hun, ter be
oordeling aan een jury, voorge
speelde werken. Juryleden paren
de H.H. Paul Niessing, Brandt en
Holtkamp voor de pianisten, dr.
J. v. d. Been, mej. dr. M. Veld-
huyzen en de heer V. d. Putten
voor de ensembles.
Dat drie kwartiertjes verstreken
voor er iets gebeurde is in de vici-
tas academica niets sensationeels.
Iets als een programma ontbrak,
niet alle namen van betrokkenen
raakten ons bekend, we houden het
dus naamloos. Of de uitverkoren po-
diumbestijgers representatief zijn
voor het klassieke amateur-musice
ren in de Civitas weten we niet, op- j
vallend is dat niets van avantgarde
speurbaar wasde activiteiten van
het LAK wekken doorgaans de om-
gekeerde indruk. Wat de uitvoerin-
j gen betreft volgt hieronder een kor-
te opsomming.
1M( Pianist no. 1 vergastte op
een Bach-Partita, die een bundeling
van positieve kwaliteiten vertoonde,
terwijl een derde stuk hypervirtuose
mogelijkheden demonstreerde, die
de amateurstatus te boven gaan.
2) In een Mozart-kwartet (fluit.
2 violen, cello) absorbeerde het spel
van de fluitiste onafgebroken de
aandacht door de sublieme toowvor-
ming, door het parelend noot naast
noot plaatsen, door de fijn-spirituele
opvatting.
3) Het eerste deel van de hobo
pianosonate van Poulenc ontnam de
hoboïste de wenselijke vrijmoedig
heid, maar na geleidelijke bedwin
ging van de overmannende virtuosi
teit lukte het kunnen stilstaan op
een toon en werd bekroond spel toch
evident.
4) Poulenc leek compositorisch
een kleine jongen nadat drie klari
netstukken van Stravinski hadden
geklonken, twee op Bes-, een op Es-
klarinet.
5) De pianist, die de cyclus Pa-
pillons van Schumann uit de mouw
wierp, is een muzikant om zijn ver- i
mogen, te karakteriseren op een
wijze waarbij de techniek hem een
speelse dienares is.
6j Hekkesluiter werd het trio dat
Schubert's Hirt auf dem Felsen ver- I
klankte: piano, klarinet, sopraan.
De sopraan is hier hoofdpersoon. Zij
bleek een bijzonder gaaf zingende I
vocaliste, begunstigd met een kun-
stig ontwikkeld zangorgaan en een
gezegend timbre.
Kees Verhoef.
CAMERA James Joyce
een flinke tijd lang in het pu
riteinse verdomhoekje gezeten.
In een Engelse literatuurgids
van 1953 kunnen we nog lezen
dat: Joyce's briljante taalgevoel
en Zijn pogingen om een nieu
we romanvorm te scheppen be
dorven worden door een voor
keur voor de banale en wal
gelijke kanten van zijn perso
nages.
De sexrevolutie heeft met zich
meegebracht, dat men wat mak
kelijk over Joyce is gaan den
ken en het langzamerhand is
doorgedrongen dat hij wel eens
tot de paar belangrijkste schrij
vers van de twintigste eeuw
kon behoren. Zijn verdiensten
voor de literatuur zijn niet ge
ring. Hij was de eerste schrij
ver die Freuds theorieën conse
quent toepaste door niet uit te
gaan van het bewustzijn van
zijn karakters maar dat liet be
palen door hun onderbewuste
Hijzelf noemde dat de „stream
of consciounsness' en de ..in
terior, monologue". Dat bij deze
wijze van werken veel rommel
naar boven kwam lijkt niet te
vermijden.
De Nederlandse filmkeuring
is zo fijntjes geweest dat te be
grijpen en heeft Joseph Stricks
en De Walter Reades verfil
ming van Joyces Ulysses (op
het eerste gezicht) onverkort
doorgelaten Drieletterwoorden
vindt men keurig in een
Nederlandse vertaling op het
witte doek terug en ook de wil
de dromen van de hoofdperso
nages schijnen heel te zijn ge
laten.
Om die wilde dromen gaat
het in feite in Ulysses waar
drie burgers van een tijdloos
Dublin voor ons treden. Het
zijn de Joodse advertentieacqui
siteur mr. Boom. de aantrekke
lijke mevrouw Molly Bloom en
de onderwijzer-dichter Stephen
Dedalus. De eerste twee sukke
len met hetzelfde probleem sinds
de dood van hun enige acht
maanden oude zoontje Rudy ligt
de sexualiteit tussen beiden aan
puin. Meneer Bloom is daardoor
een wat steriel gefrustreerd
mannetje geworden maar bij
mevrouw Bloom staat het alle
maal op barsten.
Met onderwijzer-dichter Ste
phen Dedalus ligt het wat moei
lijker. Net als in A portrait of
the artist as a young man
(1916) is Stephen Dedalus Joy
ce zelf d.i. een niet-katholieke
onbegrepen jonge Ier die heen
en weer geworpen wordt tussen
rationaliteit en emotionaliteit.
De film Ulysses is natuur
lijk niet geworden wat het
boek is. De verfilming van
meesterwerken uit de literatuur
heeft altijd al moeilijk gele
gen (Who's afraid of Virginia
Woolf, Zjiwago. enkele dingen
van Shakespeare). Toch moet
gezegd worden dat Strick en De
Walter Ready het hem aardig
geflikt hebben. Het boek Ulysses
(waar Joyce zestien jaar over
schreef) is als verhaal niet al
leen bijna integraal doorgeko
men maar ook zijn de lan
ge monologen suggestief gevisua
liseerd. Behalve aan het came
rawerk (waaiwoor duidelijk wat
graantjes van Godard meegepikt
zijn je zou ook kunnen zeg
gen dat Godard de Joyce van de
film is) ligt dat aan de voor
treffelijke rolverdeling waar
voor uitsluitend van Ieren ge
bruikt is gemaakt. Maurice Roe-
ves (Stephen), mr. Bloom <Mi-
lo O'Shea en Molly Bloom
(Barbara Jefford» zijn echte
Ieren die zo zouden zijn kun
nen weggelopen uit een stuk
van Sean O'Casey, een gedicht
van W. B. Yeats of een boek
van Joyce.
STUDIO Peter Brooks
heeft gezorgd voor een formi
dabele verfilming van het to
neelstuk van Peter Weiss: Ma-
rat- Sade. Of liever om de titel
even volledig voor het voetlicht
te halen: de vervolging van en
de moord op Jan-Paul Marat
opgevoerd door de verpleegden
van het krankzinnigengesticht
van Charenton onder leiding
van de markies De Sade. Histo
risch is het inderdaad juist, dat
de markies De Sade in het be
gin van de 19de eeuw opgeslo
ten im 'n krankzinnigengesticht
eticht met andere verpleegden
toneeluitvoeringen tot stand
bracht, die bezocht werden door
de groten van het Napoleon
tische rijk; eep soort society-
vermaak dus.
Weiss heeft vanuit dit gege
ven een boeiend stuk gemaakt,
waarin hij twee revolutionaire
geesten, de volkstribuun Marat
hoofdfiguur uit de woelige
dagen van de Franse Revolutie
en de tegen normen storm
lopende markies De Sade tegen
over elkaar stelt. Zij stridden
een verbitterd gevecht om en
over datgene wat de mensen
drijft. Gezien de figuren geen
opwekkend stuk. gezien de en
tourage evenmin.
De raznede bekelmming die
van het stuk uitgaan wordt wel
onderbroken door Weiss gebruik
van musical-effecten .maar niet
verbroken. Men kan tegen deze
film slechts één bezwaar heb
ben: dat het verfilmd toneel
bluft
Voor het overige heeft Brooks
een magistraal gebruik van het
bijzondere materiaal dat hij in
handen had. The Royal Shakes
peare Company. De nette opvoe
ring die de Haagse comedie in
dertijd van dit stuk gaf met Ko
van Dijk en Max Croiset, ver
bleekt volkomen bij het tomelo
ze geweld en de razendknappe
vertolkingen van de Britten. In
de hoofdrollen Patrick Magee
als een grootse markies en Ian
Richardson als de gedreven Ma-
Ian Richardson rechts
en Michael Williams in Ma
rat-Sade.
rat. Van de vele bijrollen moe
ten genoemd worden Michael
Williams als een soort, explica
teur en Glenda Jackson als een
zeer fraaie Charlotte Corday.
Derde week
LIDO Leiden blijkt niet ge
noeg te kunnen krijgen van de
Franse komiek Louis de Funès.
Voor de derde week kimt u hem
in „Op Vrijersvoeten" zien in
zijn creatie van Franse gendar
me in Sant Tropez.
Eén van Molly Blooms
dromen: een verhouding met
dichter-onderwijzer Stephen
Dedalus, Barbara Jefford en
Maurice Roeves.
Via Erotica
REX Aan het slot van de
film Via Erotica komt de re
gisseur ons op het witte doek
nog even vertellen wat precies
de beweegredenen zun geweest
om deze film te maken. „We
hebben zoveel naakt in deze
film gedaan, dat hij wel nooit
op de televisie zal worden uitge
zonden. Met zulke films kunnen
we tenminste concurreren. Bo
vendien wilden we er zo
veel mogelijk geld aan verdie
nen".
Het is tenminste een eerlij
ker antwoord dan zich te ver
schuilen achter een of andere
culturele missie. De film mist
Iedere vorm van raffinenment
en de „plot" is uiterst zwak.
Een lui schrijver krijgt op
dracht om een filmscenario te
schrijven bestaande uit zes epi
soden met de sex als hoofdmo
tief.
De ene keer zijn het halfont-
klede meisjes, die zioh laten
filmen om carrière te maken en
een andere keer is het een stei
gerbouwer, die al glurend
een striptease gadeslaat. Het sex
sextet wordt gecompleteerd met
een zenuwpatiënt, die alle vrou
wen naakt ziet, een topless
show, een schilder in witte jas
die voor „dokter" speelt en een
meisje dat een belastingambte
naar probeert te verleiden.
Voor sommige bezoekers was
het wat teveel van het. goede.
Ze gaven voortijdig de sex-pijp
aan Maarten.
illlllllllllilUlilllllllllllllilllllllllllllilllllllllllllllllllllllllllllllllllllll
niiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiii
Inga, ja ik wil
LIDO Nederlandse cineas
ten worden nog wel eens verge
leken met hun Zweedse
collega's. Een vergelijking, wel
ke prompt in het nadeel van
onze landgenoten uitvalt, want
onvermijdelijk komen namen
als Bergman. Zetterling, Sjö-
man op de proppen. Maar ook
in Zweden kunnen ze zeer mid
delmatige films maken, getuige
het produkt. dat Joseph W. Sar-
no ons deze week in het thea
ter aan de Steenstraat voor
zette. Een weduwe die zich met
hart en ziel heeft verslingerd
aan een jongere klaplopen
de schrijver moet het in de lief
de afleggen tegen een nichtje,
dat een passender leeftijd en
nog onbeduimelde charme in
het geweer kan brengen. Een
veel gebruikt thema, dat op een
vrij onhandige wijze in beeld
wordt gebracht. Het werkje
onthult talrijke onvolwassenhe
den, zoals b. v.de gedachte, dat
pikante plaatjes gebrek aan
kwaliteit kunnen verdoezelen.
TRIANON Een huivering
wekkende spanning houdt de
toeschouwer van deze opmer
kelijke kleurenfilm gevangen,
als de blanke verkenner Sam
Varner (niemand minder dan
Gregory Peck) en het bloeddor
stige Apachen-opperhoofd Sal-
vaje een strijd op leven en dood
voeren om het bezit van een
acht-jarige jongen. Die jongen
hij heeft nog niet eens een
naam is het kind van Sal-
vaje en een blank meisje, de
enig overgeblevene na Salvajea
wrede moord op het gezin Car
ver. Sarah Carvers gezicht is
getekend door het lijden tijdens
haar tienjarig verblijf onder de
Indianen. En als zij tenslotte
met haar zoontje bevrijd wordt
is haar ellende nog niet ten ein
de: Salvaje achtervolgt het drie
tal dat rust gevonden dacht te
hebben op een ranch in een uit
hoek van Nieuw-Mexico. Maar
Salvaje, die het kind wil te
rughebben, moet tenslotte het
onderspit delven tegen Sam
Vamer, die vastbesloten is moe
der en kind te besohermen en
een einde te maken aan Salva-
je's moordpartijen. Regisseur
Robert Mulligan is er volledig
in geslaagd de wurgende span-
GREGORY PECK
nmg in dit duel Sams helpers
ontvallen hem de een na de an
der op meeslepende wijze
uit te beelden. Men voelt zich
tenvolle verplaatst in de sfeer
van dit drama, dat zich afspeelt
temidden van een indrukwek
kend brok natuur. Stuk voor
stuk zijn het échte mensen, die
hier de strijd hebben aangebon
den: de door het lot geteisterde
Sarah, de zwijgende jongen, de
vastberaden Sam. De film komt
wat traag op gang, maar de
snel groeiende spanning en
vooral de keiharde worsteling
tussen twee geroutineerde woud
lopers aan het slot is waarlijk
groots. Een zeer bijzondere film
