sJuan Carlos
!|s alleen
thuis
„Ik ben teleurgesteld"
op zijn
emak
w r
Concentraties in de
ondernemingswereld
Pakistan
[jerug naar
democratie
fRIJPAO 14 MAART 1969 LEIDSCH DAGBLAD PAG1KA 7
Mohammed Hatta over 25 jaar onafhankelijkheid:
(Van onze reisredacteur H. Kolb)
DJAKARTA (GPD) De vijfentwintig jaar Indonesische
onafhankelijkheid, waarop dr. Mohammed Hatta volgend jaar
kan terugzien, hebben de voormalige vice-president van de
republiek tot een bij tijden mistroostig mens gemaakt. Door de
nood gedwongen vervult hij de wat afzijdige rol van een grijze
eminentie, die via lezingen zo nu en dan bijdraagt tot de me
ningsvorming, maar het lijdt geen twijfel, dat de realiteit ern
stig heeft geknaagd aan de strijdvaardigheid van de nu 66-
jarige. Een man, die altijd trouw is gebleven aan zijn idealen,
zonder op zoek te gaan naar de persoonlijke glorie, waarmee de
ijdele Soekarno zich omgaf.
(Van onze correspondent)
ig. MADRID (GPD) Van alle ongekroonde hoofden, die, hetzij aan
sdc stranden van het „Marbella-Clüb-Hotel" aan de Spaanse zuid-
tt, of in het Portugese Estoril, in Villas, in Rome of in studeerver-
•ekken in "Wenen of Parijs, dromen eens ooit een troon te kunnen
\tijgen, loopt er slechts één een reële kans, ook al geven zijn
genstanders hem er slechts een paar dagen het exclusieve bezit
In, Prins Juan Carlos Bourbon-Bourbon.
pnin
lechl
felde
nab
Hoewel voor velen in deze wereld
evolutie, het herstel van het
pningschap een anachronisme lijkt,
echts bruikbaar voor onderontwik-
llde landen die nog maar juist de
jfstandigheid hebben verworven
op zoek zijn naar eigen symbolen,
!|)st de jongste politieke ontwikkeling
Spanje er vry duidelijk op, dat
oude generaal Franco van plan
i od korte termyn plaats te maken
een gekroonde koning, omhan-
in met uit de mottenkast van het
ladrileense Palaicia de Oriente af-
istige hermelijn, waarvoor Juan
irlos de door de dictator hoogstper-
miyk getrainde paspop is.
eer'BUna twintig jaar van de twee-
Idertig die Juan Carlos dit jaar zal
glen, heeft Generaal Franco zelf
Icht gehouden op de opleiding
de prins. Hoogtepunt daarvan is
i tal
J
oy
te jKARATSJI, (Reuter) Op de
nferentie van regering en opposi-
in Pakistan is besloten terug te
tot de parlementaire regerings-
Er zullen verkiezingen wor-
i gehouden op basis van een man
i stem. DR heeft president Ajoeb
gisteren na een bijeenkomst
constitutionele conferentie in
walpindi bekendgemaakt.
De laatste tijd was de president
Verkiezingen waren
zaak van slechts 120.000 uitge-
„democraten". De protesten
't bewind van Ajoeb Chan heb-
ernstige vormen aangenomen,
afgelopen vier maanden hebben
dan honderd mensen het le-
geflaten bij onlusten.
geweest de studie aan de militaire
academie van Saragossa waar de
troonpretendent als kapitein is afge
zwaaid. Volgens zijn oversten met lof,
maar volgens zijn tegenstanders
met als enige ervaring, dat hem nog
6teeds het angstzweet uitbreekt wan-
neer er in zijn buurt een kanon af- w/sOSHP
Niet te benijden Over zijn politieke achtergronden ivil de prins nauwelijks spre-
ken. Wel wil hij laten zien hoe hij zijn dochtertjes fietsen leert.
De positie van deze jonge, lange,
typisch Castilliaanse prins, is nauwe
lijks te benijden. Op het kruispunt
van de politieke toekomst van zijn
land, staat hij, nóg vóórdat hij tot
zijn taak is geroepen, op het snij
punt. van de controverse die zijn land
al sedert het begin van de jaren-'30
hopeloos verdeeld houdt. Verdeeld
heid is het politieke waarmerk van
Spanje geweest, ondanks de unifor
miteit opgelegd door de politiestaa/t
van de laatste dertig jaren. Zelfs in
de boezem van de zogenaamde Na
tionale Beweging, het eenheidsfront
van Franco, is men het niet eens
over de opvolging.
Een deel is wel bereid de keuze
van de oude leider te volgen, maar
het merendeel verzet zich tegen ver
andering en wenst voortzetting on
der een andere „caudillo" van de
huidige nationaal-syndicalisitische
staat. Ook de monarchisten kunnen
het niet met elkaar vinden. De car-
listen die hun woede over de ver
banning van hun leider. Prins Carel
Kugo, nog steeds niet kunnen ver
bijten, willen niets van Juan Carlos
weten. Bovendien heeft deze prins
zelf nog kort geleden verdeeldheid
gezaaid onder zyn eigen volgelingen.
Benjamin Felipe, drager van een voor Spanje historische naam,
Bezoedelde vernoemd naar zijn roemruchte voorvader, die in de lage landen
bekendheid verwierf als Philips II.
PROTEST
Hatta trad protesterend af als vi
ce-president en hij was het die ten
slotte tegen generaal Soeharto zei:
„Jy behoeft je van die Soekarno
niets meer aan te trekken, want hy
is gek".
De Mohammed Hatta, die van-
I daag spreekt over wat er van zijn
Indonesië is geworden, zegt: „Ik ben
een teleurgesteld men6". Uit de mand
j van 'n eens zo hartstochtelijk vech-
ter tegen het Nederlands koloniaal
bewind, is dat een schokkende be-
i tekenis- Zü is temeer onthutsend om-
j dat Hatta 'n onwrikbaar geloof koe-
stert in de noodzaak van politiek-
burgerlijk denken als basis van een
I democratische staatsinrichting. In
generaal Soeharto ziet hij zodoende
i meer een nationale held, die zijn
i land op een beslissend moment voor
j de ondergang wist te bewaren, dan
de man die eerlang de wezenstrek -
Ken van de democratie zijn volk op
nieuw kan inprenten.
I Bovendien is Hatta, als econoom
I riet blind voor de realiteit. Hoewel
j hij .in 1967 zelf nog poogde door de
J oprichting van een nieuwe politieke
partij de civiele kant van de samen -
J leving wat meer gewicht te verschaf-
j f»»n. tegenover 't nogal eenzijdig mi
litair beslissen, zegt hij nu: „voor
dat wy opnieuw gaan praten over
algemene very.ezingen. moet het vijf
jarenplan uitgevoerd zijn". Met an
dere woorden: pas dan een opnieuw
toepassen van de democratische
grondrechten, wanneer de Indonesi
sche staat sterk genoeg is geworden
om zich de weelde van een onvermij
delijke politieke onenigheid te kun
nen veroorloven. Noch nu. noch
over twee jaar. in 1971, is het orga
niseren van verkiezingen onder te
brengen bij de verantwoorde risico'6.
alleen al uit hun niet verschijnen.
Momenteel gaat 57 procent van de
staatsbegroting verloren aan routi
ne-uitgaven .om de ambtenaren en
hun apparaat te betalen".
GEZAGSDRAGERS
Over de huidige gezagsdragers: „Ik
vertrouw deze regering niet hele
maal. Het optreden van de militai
ren in verschillende delen van het
land is daartoe een duidelijke aanlei
ding. Niettemin: het vijfjarenplan is
aangenomen en moet met ieders
steun worden uitgevoerd. Dat plan is
redelijk".
Transmigratie: „De bevolking van
Java alleen neemt per jaar met een
miljoen toe. We moeten dus begin
nen met de jonge, vruchtbare men
sen over te brengen naar elders, want
dat vermindert uiteraard de aanwas
op Java. Het is een project waarvoor
in het buitenland moeilijk steun valt
te krijgen, maar het is niettemin
noodzakelijk.
Verkiezingen: „Als wij verkiezin
gen gaan houden in een politiek niet
evenwichtige situatie scheppen wij
een chaos. Dat is hier al eerder ge
beurd en ik ben bang dat dit terug
komt. Zolang wy geen democratie
hebben, kunnen wy ook niet doen
alsof. De politieke partyen doen niet
veel om de democratie te bevorderen.
Want de PNI en de orthodox islami
tische party „N.U.", die alleen plaat-
selyk zeer sterk zyn, voelen uiter
aard niets voor een stelsel van ver
tegenwoordiging per district, dat naar
myn smaak de democratische ver
houdingen hier het best zou weer
geven".
Hoeveel geld zal Indonesië alles
by een nodig hebben? De ervaren
econoom Hatta: „Indonesië moet op
den duur een steun van zes miljard
dollar hebben, wil er een redelyke
kans van slagen zyn".
Over Irian: „Die „act of free
choice" is natuuriyk een schynver-
toning. Het merendeel van de Pa
poea's weet nauwelyks wie zy zelf
zyn, laat staan dat ze kunnen kie
zen".
Over zichzelf: „Ook na de alge
mene verkiezingen wil ik geen kandi
daat meer zyn voor het president
schap of vice-presidentschap. De af
grond waarvoor dit land staat is een
schuld van het hele volk en niet al-
I leen maar van Soekarno".
f of Een aanstaande koning met
twee prinsessen zittend op de
cffond tijdens een balspel.
De troon che voor hem klaar staat,
komt volgens door zyn getrouwen
gehuldigde opvattingen omtrent de
erfopvolging toe aan zyn vader, Don
Juan Bourbon -Battemberg, zoon van
de laatste Spaanse koning, Alfons
XIII, die in 1932 werd verjaagd.
Altyd heeft Prins Juan Carlos be
weerd geen troon te begeren die
eigenlyk aan zyn vader toekwam.
Maar onmiddellyk na de verbanning
van Prins Carel Hugo kroop het bloed
toch, waar het in goede familiever
houdingen niet gaan kon en ver
klaarde de eerzuchtige zoon, dat hy
bereid was de kroon te aanvaarden,
wanneer hy daartoe geroepen zou
worden, dit ontlokte hevig protest in
zyn eigen achterban, die spoorslags
algevaardigden zond naar vader
Don Juan. die zyn zoon een „zich
zelf bezoedelende" noemde.
Resten de republikeinen, die uit
eenvallen in democraten links en
rechts broederlyk tot eenheid bereid
en anarchisten, wellicht de enige
groep die wezenlyk in de Spaanse
volksaard is geënt, in hét soeverein
verklaarde individu, dat in elke
Spanjaard huist.
Aan het hoofd van dit gemengde
gezelschap van drieëndertig miljoen
Spanjaarden hoopt Juan Carlos op
een lange toekomst. Velen in Spanje
vrezen echter dat dit hem niet be
schoren zal zyn. Men maakt rond
zijn persoon en zyn directe omgeving
gemakkelyk een parallel met de
Griekse vorst Constantyn. Niet al
leen omdat hy met diens oudste
zuster Prinses Sofia is getrouwd en
omdat de onttroonde intrigante, de
i koningin-moeder Frederika haar
werkterrein naar de huiskamer van
j Juan Carlos heeft verlegd. Dat is te
gemakkelyk, maar omdat hy, wan-
neer hij de opvolging van generaal
Franco aanvaardt, omgeven zal zyn
I door een Spaanse equivalent van de
J Griekse junta, die noodlottig Is ge
worden voor zyn zwager.
Of de prins deze vraagtekens rond
de toekomst van Spanje aankan, weet
eigenlyk niemand. Ofschoon gene
raal Franco hem regelmatig aan zyn
rechterzyde heeft opgesteld by offi
ciële gelegenheden heeft de prins
weinig persoonlijke publiciteit gehad.
Persooniyk heeft hy zyn gedachten
over de toekomst nooit ontvouwd.
Hooguit spreekt hy in algemeenhe
den. In een persooniyk gesprek met
buitenlandse verslaggevers gaat hy
alle vragen met een politiek karakter
uit de weg en doet ze af met te zeg
gen, dat hy klaar is voor zyn taak
en bereid die te aanvaarden.
Hy is een charmant gastheer en
zyn privé-leven wil hy graag to
nen, liever dan zyn politieke ach
tergrond. Met zyn vrouw, prinses So
fia. woont hy in een somber paleisje
„La Zarzuela". in de buurt van het
historische buitenverblyf van de
Spaanse koningen, het paleis „El
Pardc". waar generaal Franco zyn
intrek heeft genomen. De somberheid
van deze grote bakstenen villa wordt
opgevrolykt door het gedruis van de
drie kinderen uit dit huwelyk. Prin
ses Elena, vyf jaar. Prinses Chris
tina. vier jaar en de Benjamin en
jongste pretendent van Spanje, Prins
Felipe van negen maanden.
Juan Carlo6 speelt graag met
hen. Hy erkent dat het zyn fynste
uren zyn, wanneer hy in hemds
mouwen met zyn kroost op de grond
kan zitten en zyn zorgen waar
hy overigens over weigert te spre
ken kan vergeten.
OVERGANG
Hatta: „Dit is een overgangsperio
de. met alle psychologische kenmer
ken daarvan. Burgers denken hori
zontaal, militairen hebben geleerd
uitsluitend verticaal te denken. Een
zo sterk militair georiereteerd regime
kan voor Indonesië geen definitieve
oplossing bieden. Die overgangsperio
de geeft de party en intussen wel de
gelegenheid meer democratisch
te gaan denken en jonge mensen op
te leiden. Wij zitten met het gemis
van een politieke generatie. Tot voor
kort hadden wy leiders uit de jaren
twintig. Daarna kwamen de voor
mannen uit de jaren dertig, maar
van de Jaren veertig is er niemand.
Die jongeren zullen wy alsnog moe
ten vormen, opdat tegenover de mi
litairen burger-politici komen te
staan, voor wie zfj respect kunnen
hebben.
Niettemin, de vrees van de mili
tairen voor hot communisme ten
een reden zyn om de .overgangs
periode" te verlengen, doch die vrees
kan niet verdwynen. zolang de econo
mische toestand slecht i6. Ate en* der
gelijke armoede bestaat, biyft het
communistische gevaar een
reëele dreiging. De PKI immers be
looft desnoods alles om invloed te
behouden, en zij is nog steeds de best
georganiseerde party.
LEIDEN Lang en breed werd
gisteravond in de toneelzaal van So-
ciëten Minerva gedissieerd over al
lerlei aspecten van fusies en concen
traties in de ondernemingswereld
Dit geschiedde tydens een forumby-
eenkcmst. belegd door "t economisch
studentendispuut Utopia. Gewezen
werd op het belang van handhaving
van de concurrentie als tegenpool van
de fusie, waarbij echter wel ln acht
moet worden genomen dat te grote
concurrentie moordend kan zyn zowel
voor bedrijfsleven ak voor consu
ment. Een zeer belangrijke factor in
het streven naar grotere eenheden
achtte men research, die in grotere
verbanden intenser kan worden be
dreven, waarmee weer de belangen
van de consument zyn gediend. Van
andere zyde werd echter gesteld, dat
niettemin een groot deel van produk-
tieverbeteringen berust op resultaten
van individuele research in kleiner
verband. Uitvoerig werd gesproken
over de regelingen, die in Engeland
zyn getroffen om ongewenst grote
machtsconcentraties te voorkomen.
Hoewel men het over eens was, dat
verschillende argumenten pleiten voor
een redelyke grootte van onderne
mingen en produktieverbanden, werd
toch vastgesteld dat de efficiency-
drempels noch voor de produktie noch
voor de research zo heel hoog liggen,
zodat de wenseUjkheid van verdere
concentraties veelal dubieus is. Tot
eenstemming oordeel kwam men ui
teraard deze avond niet.
Het forum werd voorgezeten doen
de Leidse hoogleraar in het belas
tingrecht prof. mr. H. J. Hofstra en
bestond voorts uit prof. mr. P. Ver»
loren van Themaat, hoogleraar in het
sociaal-economisch recht te Utrecht
en eertijds directeur generaal
ol voor de concurrentie bjf
de Commissie van de Europese ge
meenschappen te Brussel, dr. M.
Weisglas, hoofd van de economische
afdeling van Unilever NV. mr. P. H.
Hugenholtz, juridisch adviseur van
het Nederlands Verbond van Vakver-
enigingen, en drs. H. W. de Jong
I wetenschappelyk hoofdmedewerker
wetenschappelijk hoofdmedewerker
I Europa Instituut te Leiden.
LEGER
Nissan Motor Company Ltd.,
Japans op één na grootste automo
bielfabriek. zal er dit jaar een vyfde
autoschip bij krijgen. Het nieuwe
schip zal 1800 Datsuns kunnen ver
voeren. tegenover maximaal 1200 op
elk van de vier bestaande schepen.
Omtrent het leger: ..Soekarno
heeft het leger veel te groot ge
maakt. Het probleem om het weer
binnen normale en verantwoorde
proporties te brengen, vormt de er
fenis die hy ons heeft meegegeven.
Dal kan alleen worden opgelost door
het leger in te schakelen by land-
bou wontginni ngs werkenDaarna
kunnen de soldaten ieder een stuk
land krygen om van te bestaan en
afzwaaien. Vervolgens zouden we
dan een militieleger moeten stichten
«wat veel minder geld kost.met een
beroepskem van zo'n vijftigduizend
nam". «De Indonesische strydkrach-
ten politie, land- en luchtmacht
hebben naar verantwoorde sohat-
tingen thans een sterkte van ten
minste 750.000 man).
Hatta: „Zodra wy voldoende ryst-
veldem hebben en dus meer produce
ren, kan het leger bovendien worden
ingeschakeld om t transport te ver
zorgen, dat wy nu ontberen".
Over de versluierde werkloosheid:
„Stuur alle overbodige ambtenaren
met behoud van salaris naar huis.
Om dit te financieren zou Indonesië
In de Friese gemeente Hol- zijn geheel verplaatst van de Zee-
desnoods een lening op een termyn werd had gisteren een spectacu- dijk naar een pierhoofd twee kilo-
van vijftig jaar moeten sluiten, want j lair transport van het restaurant meter verderop Op de foto het
de ambtenaren betalen de aflossing i Land en Zee plaats. Het werd in i transport per kraan
