J EXPOSITIES VAN FRANSEN EN DE BOER
Mysterieuze tekeningen-
effectvolle schilderijen
Fernando Arrabal
om zeep gebracht
Frans-Spaanse avond met Oralia Dominguez
comfortabel
economisch
Orkestmusici willen
salarisverhoging van
tenminste 40 procent
Leids Kamerkoor in
de Johannes Passion
DAF44
ruim
-
Wellicht fusie van de bonden
NERVEUS
BEROEP
Haalt Bona Stars
nog wel een punt?
Okker in New York
zevende geplaatst
VRIJDAG 7 MAART 1969
LEIDSCH DAGBLAD
PAGINA 19
LEIDEN In het trappenhuis van
de Academie exposeert deze maand
de jonge Leidse kunstenaar Georges
Fransen zijn pentekeningen. Zijn
werk is voor het overgrote deel zeer
recent. Byna alles heeft hy in de pe
riode van de laatste twee maanden
gemaakt. De weinige „oude" werken
(van '68) rekent Fransen tot een ab
soluut verleden. Toch is het goed dat
ze er hangen. In de jongste tekenin
gen ziet men nu duidelyker een in
de oudere werken ontbrekende lo
gica: als Fransen een vogel (bijna
in elke tekening komt er een voor)
tekent in zijn vlak, voelt men dat die
alleen daar kan staan waar hij staat.
Het merkwaardige is dat zijn teke
ningen zich by uitstek lenen voor
talloze persoonlijke interpretaties,
terwijl Fransen voor zyn werk geen
enkele maar dan ook absoluut geen
enkele verklaring kan (of wil) geven.
„Tekeningen maken is voor mij een
vorm van expressie, net zo als voor
een ander gitaarspelen. De enige
raad die ik de mensen misschien
kan geven, is alles was betrekkelijker
te zien en zich te bezinnen op dingen
als tijd en ruimte". Voor de toeschou
wer misschien nuttige raadgevingen,
maar niet genoeg om het vele raad
selachtige te verklaren.
Waarom blijken zijn landschappen
bij nadere beschouwing uit lichamen
en ledematen te bestaan? Wat bete
kenen de vogels, zijn ze symbolen van
vrijheid? Hoewel Fransen iedereen de
raad geeft wat meer naar vogels te
kijken, geeft hij geen derecte verkla
ringen. Daarom is de enig mogelijke
conclusie dat zijn kunst, met de
schijnbare symboliek en mét de uit
gekiende vlakverdelingen toch zuivere
gevoelskunst is. Fransen verklaart
niet omdat hij weet dat gevoelens
niet te verklaren zijn en ze boven
dien van persoon tot persoon ver
schillen. Het gaat er niet om wat
hij erin legt, maar wat u er uit haalt.
Op persoonlijke ervaringen berusten
ook de pastelkleurige „meditaties".
kleine eenkleurige tekeningen. Fran
sen werkt nooit met verschillende
kleuren in één vlak.
j Het geëxposeerde is overigens ver
rassend goedkoop. Voor enkele tien
tjes kunt u (tot 28 maart) een
I Fransen uitzoeken en er thuis alles
i uithalen wat er in zit.
Hessel de Boer
Als een schilder die eens lessen
heeft gehad van Hessel de Boer ex-
I poseert, wordt die altijd even in de
catalogus of bij de personalia ver
meld. Hij is immers een van de gro
ten van wat we het Nederlandse
laat-impressionisme zouden kunnen
noemen. Het idool van hen die geen
raad weten met hard-edge of minimal
art, maar een meester op zijn gebied.
De expositie van zijn recente olie
verven in Galerie van der Vlist laat
zien dat men met één materiaal toch
zoveel verschillende kanten op kan.
Door de verf dik of dim op te bren
gen, door soms het dook te laten
doorschijnen, weet hij totaal verschil- j
lende effecten te bereiken. Zo'n onge-
looflijke beheersing heeft hij over zijn
materiaal dat hij in een landschap
of een portret elke willekeurige
stemming kan weergeven, afhanke-
Een schilderij van Hessel de Boer, dat bij Van der Vlist te zien is.
(Foto LD/Holvast)
ADVERTENTIE
0-50 km in 6 seconden 123 km/u 1
prijs 5.325,(incl. BTW 5.964,
Stuur mij informatie over DAF33. DAF44, DAF44 Stationcar. DAF55.
DAF55 Coupé. DAFS5 Stationcar. (Onderstrepen wat u wenst.) w
Adres:
B
,Tuin der lusten" bij Studio
Ujk van bijvoorbeeld lichtval of dik
te van de verf. De Boer, geboren in
Haarlem, verraadt zijn Haagse tijd
niet. Vaak zien we de stad waar hij
de Koninklijke Academie bezocht in
zijn werk terug De grote belangstel
ling voor de bij Van der Vlist geëx
poseerde doeken toont weer aan dat
de belangstelling voor deze traditio
nele kunst bijzonder is. Voor wat
Hessel de Boer betreft is dit alles
behalve betreurenswaardig.
Dick Bloemendaal
Een van Georges Fransens
pentekeningen in het Academie- I
gebouw.
(Foto LD/Holvast) j
AMSTERDAM (GPD) „De
tuin der lusten" is het aller
nieuwste werk van de nu 37-
jarige Spaans-Franse schrijver
Fernando Arrabal. Met de opvoe
ring daarvandeze week in De
Brakke Grond, heeft de toneel
groep Studio dus een wereldpre
mière gegeven, waaraan de be
wonderaars van Arrabal hun hart
kunnen ophalen. Want dit nieu
we stuk zal men een Arrobal in
het kwadraat" kunnen noemen,
een voortdurende opeenhoping,
herhaling en verheviging van de
elementen die voor deze schrijver
de essentie van het toneel uit
maken: erotiek, religie, ceremo
nieel, sadisme en offerande.
Maar er blijkt tevens uit, dat Ar
rabal hiermee tocht slechts over een
beperkt geestelijk arsenaal be
schikt. dat aan alle kanten vervaar
lijk begrensd en bedreigd wordt door
de doodsvijand van de serieuze thea
terkunst: het ridicule.
De figuren waarmee deze „Tuin
der lusten" is bevolkt, zijn een be
roemde actrice die samenwoont met
een soort aapmens en bovendien in
een geheim kastje het monster van
Frankenstein bewaart., en twee tot
vlees geworden jeugdherinneringen,
het meisje Miharca en de jongeman
Te loc.
De actrice. Lais, wordt tussen een
lange reeks telefoongesprekken met
bewonderaarsters uit een televisie
studio door, gefolterd door de her
inneringen aan haar opvoeding in
(Van onze correspondent)
AMSTERDAM (GPD) De or
kestmusici willen een drastische
financiële herwaardering van
hun beroep. In een brief aan de
minister van Cultuur, Recreatie
en Maatschappelijk Werk drin
gen vijf bonden, waarin de musici
verenigd zijn, erop aan de sala
rissen op te trekken tot die van
het niveau van leraren van con
servatoria. In de praktijk komt
dit neer op een salarisverhoging
van 40 tot 70 procent.
De heer K. Schouten voorzitter
van het Orkesten-Verbond, zei gis
termiddag in Amsterdam dat de vijf
betrokken bonden een fusie overwe
gen. Doel is te komen tot een bond
die de belangen van de musici krach
tiger zal kunnen behartigen. De fu
siebesprekingen zullen zeer binnen
kort beginnen.
De betrokken organisaties zijn be
halve het Orkesten-Verbond, de Al
gemene Bond van Kunstenaars, de
Bond van Christelijke Kunstenaars
in Nederland, de Nederlandse be
roepsvereniging voor Muziek-drama-
tische Kunst en de Nederlandse Ka
tholieke Bond van Musici. Samen
vertegenwoordigen zij ongeveer 1100
van de rond 1800 orkestmusici in ons
land.
In de brief aan de minister wordt
de optrekking van de salarissen tot
het niveau van leraren aan conser
vatoria een minimum genoemd De
opleiding van orkestmusteus en mu
ziekpedagoog liggen op een gelijk
waardig niveau, maar dp musici wor
den bij de uitoefening van hun be
roep zwaarder belast dan de leraren.
Gewezen wordt op een onderzoek van
het Duitse Max Planck-instituut, dat
deze zwaardere belasting aantoont.
De musici vragen een basissalaris
van 13.100 gulden per jaar, dat via
veertien periodieke verhogingen kan
oplopen tot 25000 gulden per jaar.
Voor verschillende orkestleden is in
het voorstel var. de musici voorzien
in een functietoelage. Men wil het
op het ogenblik gehanteerde systeem
van salarisgroepen voor verscbilende
orkestleden laten vallen
In de brief wordt ook aangedron
gen op de instelling van een overleg
orgaan. waarin de musici recht
streeks met de overheden overleg
plegen over hun primaire arbeids
voorwaarden.
UTRECHT (ANP Zestig
procent van alle gezondheids
klachten van orkestmusici zijn
van psy c h isc h - nerveuze aard.
Dit is gebleken uit een onder
zoek onder ruim 1400 orkestmu
sici, dat werd ingesteld door een
wetenschappelijk team van het
Max Planck-Instituut voor ar
beidsfysiologie in Dcrtmund. De
resultaten van dit onderzoek
hebben de vijf samenwerkende
kunstenaarsorganisaties in Ne
derland bekendgemaakt aan de
minister. Zij hebben de ervarin
gen met .mensen onder de
dwingende dirigeerstok' als bij
lage gevoed bij een brief, waarin
gevraagd wordt om een her
waardering van de maatschap
pelijke positie van de orkest-
miusicus.
De „maatgebonc'en" arbeid
van de orkestmusicus leidt tot
een verhoging van de polsslag,
hetgeen volgens de onderzoekers
uitsluitend een psychische oor
zaak heeft. De geluidsterkten in
het orkest zijn over het alge
meen zo groot, dat zij voor de
musicus een aanzienlijke neuro-
vegatieve verzwaring kunnen
betekenen.
Een verzwarende factor is ook
dat de diensten ongeregeld zyn
en daarbij nog meestal in de
avonduren vallen, waarin het „li
chamelijk apparaat' op rust en
ontspanning is ingesteld.
Bij het tweede lustrum
(Door Th. J. Hannema)
LEIDEN Op 11 maart zal het
Leids Kamerorkest, opgericht 19 sep-
tember 1959, in verband met zijn I
tienjarig bestaan wederom een Kit-
voering geven van Bachs Johannes
Passion, het oratorium waarin het
zich bij uitstek gespecialiseerd heeft.
Tot nu toe zijn daarvan negen uit
voeringen gegeven, t.w. zes maal on
der de onvergetelijke directie van
wijlen Willem Mizée, één maal on
der die van de Arnhemse dirigent Leo
Pappeniheim en twee maal onder de
huidige dirigent Bernard Schuurman, j
cantor van de Sint Laurenskerk in
Rotterdam, dirigent In Enschede en
leraar fluitspel aan de muziekschool
hi Wageningen.
In verband met het tweede lustrum
van dit exclusieve uit 26 vocalisten
8 sopranen, 7 alten, 5 bassen en
6 tenoren bestaande Leids Kamer
koor, is een al evenzeer exclusief
aantal solisten aangetrokken. Deze
zijn de sopraan Annette de la Bije.
de bas Max van Egmond (Christus-
partij) zo juist uit Amerika terug
gekomen, waar hij groot succes had
de tenor Chris van Woerkom
(Evangelist), de alt Elisabeth Cooy-
mans, de bas Cor Niessen (aria's) en
de tenor Ruth Pos (aria's). Tyn van
Eyk bespeelt het klavecimbel. Jan
Welmers het orgel en Hans van den
I Bijlaard de gamba. De begeleiding
van het als in Baohs tyd kleine
koor, waarvan de leden een zeer
strenge selectie hebben ondergaan, is
toevertrouwd aan het Residentie Ka
mer Orkest.
De uitvoering van het Leids Kamer
orkest, dat oi,. medewerking verleen
de aan het concert ter gelegenheid
van de openingsplechtigheid van de
gerestaureerde Sint Laurenskerk met
het „Te Deum" van Hendrik An-
driessen, belooft opnieuw een concert
voor fijnproevers te worden.
Het eigenlijke jubileumconcert zal
op een nader te bepalen datum in
het najaar plaatevinden met een pro
gramma van geestelijke en wereld
lijke werken, waarin speciaal de
capella-kwaliteiten van het koor
naar voren zullen treden. Zulks met
medewerking van instrumentale so
listen, ln het bijzonder blazers.
Vermeldenswaard is nog, dat de te
nor Chris van Woerkom, indertijd
wonend in Oegstgeest en thans in
Antwerpen, waar hij ook vele jaren
aan de opera meewerkte, op het ko
mende concert voor de achtste maal
als solist bij het Leids Kamerkoor
optreedt.
Wie de prestaties van dit selecte
koor. dat de Johannes Passion ook
meermalen in Wassenaar en Hazers-
woude ten gehore bracht, in de
herinnering heeft, zal zich ook dit
maal met vreugde opmaken om de
komende uitvoering te beluisteren.
Marielle Fiolet
een streng r.-katholiek weeshuis. In
haar puberteit hebben haar nog on
begrepen lesbische verhouding tot
Miharca en haar romantische aan
bidding van Teloc toen een beslis
sende rol gespeeld.
Het stuk bestaat voornamelijk uit
de visioenen die zich daaruit aan
Lais opdringen en waarin liefde en
haat. tederheid en marteling, aan
trekking en vernietiging elkaar
voortdurend afwisselen. Een soort
gelijke verhouding van haat-liefde is
er tussen Lais en haar aapmens,
die daar tussendoor met mathema
tische regelmaat aan de beurt komt
en misschien een griezelig effect
moet hebben maar dat niet heeft
en alleen maar lichtelijk belachelijk
wordt.
„De toeschouwers zullen Arrabal
niet intellectueel moeten ervaren,
maar sexueel, panisch, met kippe-
vel, steeds op het scherp van de snp-
de wankelend: poëzie en gruwelijk
heid. het duister libido van de mens
en de bloemen en vogels, plotseling
om en om", heeft Lode wijk de Boer.
LEIDEN Bona Stars heeft de
laatste drie wedstrijden in de basket
balcompetitie op niet mis te verstane
wyze verloren. De pessimisten voor
spellen dat de Leidenaars ook in de
nog drie resterende wedstrijden, thuis
tegen Flamingo's en SVE en morgen
uit tegen Landrust, geen punt zullen
halen. Van Landrust werd destijds in
een nogal ongelukkige thuiswedstrijd
verloren. Sedertdien is Landrust ver
sterkt met oud-international Freek
Witte. Daar staat tegenover dat Bona
Stars morgen weer de beschikking
heeft over Pieter van Tuyl, die aan
het eind van het voor hem zo pech-
volle seizoen nog wel iets zal willen
laten zien.
Van de overige ere-divisiewedstry-
den beloven de Haagse en Amster
damse derby's SuvrikiArgus
AgonWilskracht volop spanning.
Verder staat de halve finale beker
strijd tussen Flamingo's en Blue Stars
op het programma. De dames van
Bona Stars gaan vanavond op be
zoek bij Rowic om uit te maken wie
recht heeft op de tweede plaats achter
het ongeslagen Juventus. Opstelling
TBS-heren: C. Pley, H. Stol, P. v.
Tuyl van Serooskerke, P. Ruijsenaars,
B. v. Cleef, P. d. Jong, R. Wallaart,
H. v. Mameren, A. d. Jong.
Programma: vanavond: 8.00 Rowic
—TBS 1 (dames); morgen Vijf Mei-
hal: TBS bArgos b, TBS aJum
pers a, 8.00 TBS 4 (dames)—Te Wer-
ve, TBS 2 (dames)—Alphia: 9.15 TBS
3 (dames)Jumpers 1. TBS 3Argus
2. 3.00 Jumpers 5—TBS 5, 7.00 Suvri
ki 2—TBS 2. Vodo 3—TBS 4: 9.30
LandlustBona Stars.
regisseur van de voorstelling, ge
zegd.
Uit de opvoering wordt wel over
duidelijk dat daarnaar gestreefd is.
Het gewenste resultaat, zowel wat
het kippevel als de rest betreft,
blijft echter uit. Allereerst omdat
Arrabals poëzie van de bloemen en
de vogels meer op het niveau staat
van de „bloemetjes en vogeltjes"
uit ouderwetse poezie-albums en
eerder ln een kinderoperette thuis
zou horen.
Voorts omdat de hier g epresen-
teerde gruwelijkheid, die men
met adembenemende beklemming
zou moeten ondergaan, zo weinig de
visionaire kracht van de door Arra
bal en Lodewijk de Boer nagestreef
de Jeroen Bosch heeft, dat ze eer
der herinnert aan kermisachti
ge griezelfilms uit de tijd van „Dra-
cula".
Bovendien blijkt uit de regie
van Lodewijk de Boer duidelijk dat
hij zich kritiekloos heeft overgege
ven aan de fantasieën van Arrabal
en deze op de meest voor de hand
liggende wijze heeft trachten te rea
liseren: de zogenaamd poëtische
scènes, dus heel lief en kinderlijk,
de gruwelijke met heel veel melo
dramatisch gedoe en drakerig ge
schreeuw. Daarmee heeft hij Arra
bal echter niet gediend, maar juist
op zijn zwakste punt onthuld en hem
zodoende om zeep gebracht.
In de rol van de grote actrice Lais
toonde Mariëlle Fiolet boven
dien, dat zij wel over een flinke do
sis talent beschikt maar zelf nog
geen grote actrice is.
Willeke van Ammelrooi) legde een
indrukwekkende acrobatische be
weeglijkheid aan de dag, maar be
dierf haar rol door een vervelend
kindertoontje en een kleinburger
lijke uitspraak.
Carol van Herwynen had mooie
momenten als Teloc. zo lang hij
zich niet door de regie tot een wild
maar leeg vertoon had laten opzwe
pen. En Ad van Gessel maakte van
de aapmens wat er van zo'n rol nu
eenmaal te maken valt.
De film- en diaprojecties, waarvan
ook deze opvoering van Studio rijke
lijk was voorzien, waren technisch
weer zo slecht en schoten artistiek
zo tekort, dat ze die opvoering meer
stoorden dan ondersteunden.
NEW YORK (ANP) De Austra
lische professional Tony Roche is als
eerste geplaatst bij het open tennis
toernooi van Madison Garden in New
York, waar voor 25.000 dollar aan
prijzen te verdienen is. Roche is bo
ven Rod Laver geplaatst, die alge
meen als de sterkste tennisser ter we
reld wordt beschouwd. Roche is ech
ter 23 jaar, Laver 29. Voor Tom Ok
ker is de zevende plaats ingeruimd.
De plaatsing ziet er als volgt uit: 1.
Roche, 2. Laver, 3. Ashe, 4. Gimeno,
5. Newcombe, 6. Graebner, 7 Okker,
8. Santana.
Atletiek Een verzwakte Russi
sche atletiekploeg zal zaterdag en
zondag deelnemen aan de Europese
indoorkampioenschappen voor da
mes en heren in Belgrado. Onder de
atleten en atletes, die thuis moeten
biyven bevinden zich drie Olympi
sche bronzen medaille winnaars, na-
meiyk de kogelstoter Eduard Goets-
jin, Tatjana Talsjeva, de ver-
springster, en de kogelstootster Na-
dezjda Sjizjova.
LEIDEN Dat het zelfs in het
nuchtere Holland op een koude
avond in maart warmbloedig en
temperamentvol kan toegaan
heeft het vijfde concert in de K.
en O. Meesterserie van het Resi
dentie-Orkest in de propvolle
Stadsgehoorzaal op deze Frans-
Spaanse avond bewezen. Althans
na de pauze.
Daarvóór werd de aandacht opge
ëist door de poëtische, lyrische taal
van César Franck met de orkestrale
delen (dn* zonder koor) uit diens on-
vergelykelyk „Psyché-gedioht". in
het verder verloop uitlopend op een
vervoerende sty ging, waarin ook
Eros zyn woord meespreekt. Met
zulk een enorm orkest-apparaat als
waarover Van Otterloo de scepter
zwaaide, is de mystieke sfeer
waarvan de aanvang getuigt, moei-
ïyk te realiseren: in feite werd daar
aan dan ook maar ten dele voldaan
Franck: de grote orgelmeester is ook
in deze nartituur, waarin twee zielen
uiteindelijk het volmaakte geluk vin
den, duidehjk hoorbaar. Ravel was
vertegenwoordigd met de statige
strakke en hoofse „Pavane pour
une infante défunte", waarin de ty-
pisch-Spaanse, weemoedige rouw-
stemming domineert. Maar ook met
zyn subK^mn liederencyclus Shéhé-
razade, met meesterschap geïnstru
menteerd. Zy werd gezongen door de
Mexicaanse sterk naar het alttimbre
neigende mezzo-sopraan Oralia Do
minguez, wier perfeote beheer
sing van het subtielste pianissimo,
en stemmingsvolle, voordracht sterk
de aandacht trokken. Het contact
met het auditorium zou echter véél
hechter zyn geweest, Indien men
had kennis kunnen nemen van de
prachtige teksten van Tristan Kling-
sor (pseudoniem)dat deze niet ver
strekt zyn, is betreurenswaardig. De
ze liederencyclus behoort zeker zo
wel wat de geestelijke als de muzi
kale waarde betreft, tot de meest
verhevene, die wy kennen. En Ra-
vel heeft er zich met waar meester
schap in verdiept.
Oralia Dominguez kon zich na de
pauze vocaal veel méér laten gelden
in Manuel de Falla's ,E1 Amor Bru-
ja" („De liefde als Tovenaar"): lie
deren en orkestrale fragmenten,
waarin de warmbloedigheid in alle
heftigheid domineert. De Andalusiër
De Falla heeft het Andalusische zi-
geunerfeest met de losbarstende, we
reldvermaarde vuur dans in alle mo-
geiyke felheid en facetten gekarak
teriseerd. De passievolle Flamenco
met talrijke Moorse invloeden, de
opzwepende ritmiek: alles heeft er
toe bygedragen. dat deze suite als
ballet triomf op triomf heeft beleefd
Maar ook in de concertzaal ont
komt men niet aan de biologerende
felheid van deze brandend-geëmotio
neerde muziek. De merkwaardige
stem van Oralio Dominguez leende
zich uitmuntend voor deze typische
volksliederen, waarin het weergeven
van de sfeer veel sterker geldt dan
schoonheid van de zang. Het orkest
volgde haar, evenals in Ravels Shé-
hérazade op de voet en muntte uit
door de rake en preciese vertolking
van de talloze markante en coloris-
tische détails, waarvan beide weer
galoos gecomponeerde partituren ver
vuld zyn.
Aan het eind een climax of mis
schien toch een anti-climax?.
Het is maar hoe men het opvat.
De muren van de stadsgehoorzaal
sidderden onder het geweld van De
Falla's meeslepende suite uit „El som
brero de tres picos" „De driekante
steekhoed"), gebaseerd op een bur
lesk badletgegeven. Deze drie oer-
geestige dansen voeren geleide
lijk naar steeds heviger tumult jn
een fantastishc-fasicnerende instru
mentatie, waarvan De Falla het uit-
zonderl-yk geheim bezat. Van Otter-
loo dirigeerde het werk met overrom
pelend dwingende kracht. Hy zette
alle orkestregisters wfjd open ln
uitbundige explosies. Maar voor ons
persooniyk was het, alsof we plotse
ling ln een vroiyk. evenwel al te
luidruchtig kermisgewoel waren te
recht ""lomon.Het applaus was
even frenetiek als de muziek zelf
Th. J. Hannema
