Spotprenten
van leven
in derde rijk
Xk
Voor
hetzelfde
geld
Rein Bloem geeft ons
onderwijs in poezie
f Wfc..
WA 1'sA''
fcfjf
<r«
VERHEUL - VAN DER MEER,
UNIEKE TWEE-EENHEID
CAFÉ CFÏME
1.75
Zuidlimburgse politie
kuustclieveu op spoor
HALBRITTER TEKENT BURGER VAN GEVAARLIJKSTE KANT
w,v
V
j V'vv- 'irA
V
L H
rookt u
20 geurige Café Crème
sigaartjes.
i OtËl ,w.
Ar
VX
la(
en(
Deventer sticht
antiekmarkt
in Maria-kerk
KUNST IN
HET KORT
Toonkunstconcert in Zuiderkerk
r -D, A-
HENRI WINTERMANS
Jeugddagspel
VRIJDAG 21 FEBRUARI 1969
LEIDSCH DAGBLAD
PAGINA ff
M
iteiia
I. DB
33»
BONN (GPD) „Het vervelendste boek van deze eeuw", zo noem
de de „Abendzeitung" Kurt Halbritter's „Mein Kampf". Toch bracht
deze bundel bitter-meelijwekkende prenten uit het leven van alle
dag tijdens Hitiers derde rijk, de uitgevers Baermeier und Nickel al
een half miljoen mark op. Kennelijk spreken de tekeningen de Duit
iers aan omdat ze nauwelijks beschuldigeneerder een alibi be
tekenen voor de hulpeloosheid van de man in de straat (waar ook
ter wereld) die gezin met have en goed tegen de politieke stormen
wil beschermen.
„Erik. denk aan de kinderen, en
jij wil toch ook wel eens vooruit ko
men". zegt het eenvoudige vrouwtje
achter haar naaidoos in haar Bie-
dermeierhuiskanier tegen de man die
weerstrevend en bonkig uit het raam
kennelijk nog niet overtuigd
dat hij zich bij de NSDAP moet aan
sluiten, of zijn zoon tot de Hitier -
jugend zal dienen toe te laten. Of
het oude moedertje, dat tijdens het
bezoekuur in de gevangenis tegen
jhaar kaalgeschoren zoon met het in-
ItelleotuelenbriMetje fluistert: „waar
om schrijf je ook zulke dingen, ter
wijl je weet dat het verboden is".
De tekeningen van Kurt Halbritter
maken de stille indruk van iemand
die veel begrepen en geïncasseerd
heeft. Ze tonen geen extreme situa
ties. maar getuigen van het gedrag
ran de middelmaat, van het gros der
onheldhaftigen. dat door dictatoren
gemakkelijk wordt overschreeuwd.
Bitterder worden de teksten om
dat zij al een verdergaande tragiek
raken onder de prenten waarin de
relaties tussen de Joden niet-Joden
in die dagen wordt getekend. Het
kiene Jodenmeisje Judith roept voor
het tuinhekje naar haar vriendin
Marion strik in het haar, joden
ster op haar schortje, bal onder de
arm maar de moeder van Marion
buigt zich uit het raam en zegt dat
Judtih maar naar huis moet gaan,
omdat „Marion haar moeder moet
helpen en daarom nu niet kan spe
ten".
Gruwelijker nog. omdat het de
vinger legt op een soort van on ver-
Ie T. geeflijke. maar zeer reële domheid,
rlannjn teksten en tekeningen van het
poort als die, waarop een voorbij -
{ganger zich tot „Herr Stern" wendt,
die vertwijfeld voor zijn voordeur
staat en dof naar een Jodenster
{staart die op zijn stoep is getekend
iet het onbeholpen bijschrift „Hier
rohnt ein Juden." De voorbijganger
•eetot dan de woorden: „Als u
Tkeliik geen Jood bent. meneer
Stern, dan zou ik een klacht indie-
W |nen."
De katholieke geestelijkheid komt
bij Halbritter slecht af. Hier
{heeft de kijker-lezer het gevoel, dat
tekenaar iets van zijn serene soe
vereiniteit voor een nauwelijks on-
Jterdrukte haat heeft ingeruild. De
(kindertjes die staan te bidden in de
s; het door de kapelaan voorge-
gde gebed: „Heil Hitler; in de
am van de vader, de zoon en de
heilige geest amen." Dan is er de
pastoor die in de kerk een vertwij
felde en in de rouw gestoken vrouw
de troost meegeeft: „Weest u toch
niet verbitterd, mijn lieve vrouw en
i geeft u toch de Flihrer niet de
schuld. Denkt u eens aan de lasten,
die deze man te dragen heeft."
1 Twee welgevulde zakenlieden bie-
I den elkaar een forse sigaar aan in
I de rookkamer van hun club. De een
j zegt tegen de ander: „Wees nu eer-
j lijk: als we de nazi's niet hadden,
dan hadden we de communisten."
Uit deze mentaliteit van h et ver
weer tegen de eigen persoonlijke be
dreiging, met veronachtzaming van
de opdracht die men als burger wel
licht heeft voor het lot van een klei
ner of groter deel van lijdende me
deburgers, vond e en generatie van
Duitsers de weg van de minste
weerstand.
Een minder uitgekookt deel van
deze strijders om een bestaan zon
der moraal bevolkt nu de duizenden
kroegen in de Bondsrepubliek en
slaat daar de taal uit die Halbritter
tn zijn „Mein Kampf" ook nog eens
heeft weergegeven, om duidelijk te
maken dat niets tot het verleden be
hoort en alles te allen tijde opnieuw
kan beginnen, omdat de in het derde
rijk geschilderde mentaliteit helaas
zo menselijk is. Halbritter laat daar
om een serie prenten uit het „ver
leden" regelmatig onderbreken door
een blik op een zeer karakteristieke
„Stammtisch" in de Bondsrepubliek.
Hetgeen de tekenaar zijn persona
ges daar laat zeggen is een bijna
klassieke bloemlezing uit al datgene
wat iedereen die de Bondsrepubliek
langer kent. herhaaldelijk zelf heeft
kunnen horen. „We hadden een
Führer waarover je van mening kon
verschillen, maar we hadden ten
minste Ordnung." „het was beslist
een boze tijd, maar wat je vandaag
de dag aan vuiligheid in onze veel
geroemde kranten vindt, dat Is een
schandaal," „die hebben tegenwoor
dig goed praten, dat kon je toenter
tijd toch niet voorspellen." „dat met
die Joden was natuurlijk overdre
ven," „vriendschap en kameraad
schap. waar vind je die nog?"
- t ritii? Dimk an iHe Kinder, und du av ills* doch aueh mal
«nttr kommen
DEVENTER (GPD) De uit de
13de eeuw daterende Maria-kerk of
Lieve Vrouwe-kerk in Deventer zal
een nieuwe bestemming krijgen. Het
voormalige bedehuis waarvan alleen
nog maar de mur enovereind staan,
wordt een permanente antiekmarkt.
De zeven oude pothuisj es aan de
voet van de kerk worden bestemd
voor antiquairs. De gemeente De
venter verleent alle medewerking.
De initiatiefnemers hebben het
voorbeeld voor ogen van de Londen se
Portobello Road, die bekend staat als
één grote „antiekmarkt". De enige
tijd geleden opgerichte stichting die
nieuw leven wilde blazen in de ver
waarloosde kerk hoopt in mei te kun
nen starten met de antiekmarkt. In
principe zal de markt alleen op de
vrijdagavonden en de zaterdagen
worden gehouden. De organisatoren
zijn ervan uitgegaan dat niet al
leen het middeleeuwse bergkwartier
de nodige aandacht verdient, maar
ook de talrijke andere historische ge
bouwen in de Deventer binnenstad.
An tal Dorati. de dirigent van het
Philharmonisch Orkest van Stock
holm is benoemd tot de nieuwe eer
ste dirigent van het nationale sym-
phonie-orkest van Washington.
Dorati, die in deze functie. Ho
ward Mitchell zal opvolgen, zal in
oktober 1970 zijn nieuwe post in
Washington gaan bekleden.
De dirigent van het Zwitsers or
kest gedurende tal van jaren, Ernest
Ansermet. is donderdag in Genève
overleden. Hij was 86 jaar. Anser
met. die het orkest in 1918 oprichtte
stond vele malen als gastdirigent
voor bekende orkesten over de ge
ADVERTENTIE
1 hele wereld. Hij was een der oprich-
I ters van het Russische ballet-Dia-
ghilew en schreef verscheidene com
posities.
LEIDEN Men heeft tijdens het
musiceren van twee eminente figu
ren op het Toonkunstconcert in de
Zuiderkerk weer eens kunnen con- j
stateren, wat het „volmaakte" in-
houdt. De fluitist Koos Verheul en 1
de pianist Jan van der Meer vor- j
men een uitzonderlijke „twee-een-
I heid": dit duo verwierf zich dan ook j
I Halbritter tekent in .Hein
I Kampf" meer een mentaliteit dan
een afgesloten historie. Hij schildert
I een bourgeoisie van zijn gevaarlijk-
j ste kant. Want het gaat om een
j soort nestdrift, die tot alles leiden
i kan, die in het tijdperk van de
I straalvliegtuigen eerder als reac-
ties sterker wordt, en die men niet
alleen onder Duitsers vindt.
RUDOLPH BAKKER
(Kurt Halbritter: „Adolf Hit-
Iers Mein Kampf". uitgeverij
Baermeier und Nickel. Frankfort/
Main, prijs DM 16,80).
A
v "'-Km
T
in de loop der jaren zowel nationale
j als internationale faam.
i Voor hun doen brachten zij een j
tamelijk gematigd programma. Zij j
I zijn immers specialisten in de meest
I extreme muzieken. waartoe ditmaal j
1 echter alleen Garak 1963 van de
Koreaanse componist Isang Yun
1 (geboren in 1917) gerekend kon wor
den. Deze is indertijd uit Duitsland
ontvoerd op beschuldiging van j
spionage voor Noord-Korea en ver-
blijft thans na veroordeling tot le- i
venslang, in de gevangenis te Seoel, j
Zijn atonaal geschreven Garak 1963 j
is een opeenvolging van Koreaanse
volksmelodieën, die door hem op zeer
I persoonlijke wijze zijn behandeld.
Merkwaardig te constateren, hoe on-
danks een westerse componeertrant,
i deze moeilijke muziek, waarin zowel
I aan fluitist als pianist de zwaarste
eisen gesteld worden, toch in menig
j opzicht oosters getint is. Een inte-
i ressante kennismaking, die zeker om
i herhaling vraagt.
j Voor het overige een vrij probleem
loos geheel.
Allereerst een der talrijke sonates
van Carl Philp Emanuel Bach, twee
de zoon van Joh. Seb. Bach uit diens
JT*\ X "A N i
- ,v
eerste huwelijk, namelijk die in D.
gr. t„ waarin van der Meer de kla
vecimbelklank voortreffelijk imiteer
de. Ondanks diens enorme produk-
tie heeft deze opvolger van Tele-
mann als cantor te Hamburg, toch
steeds een hoog niveau weten te be
waren. Zyn invloed op navolgers is.
tot zelfs in de romantiek toe. groot
geweest. Vervolgens het Rondo in e
moll van Frans Xaver Mozart, de in
het stervensjaar (1791) geboren zoon
van de geniale Wolfgang. Toen zijn
moeder de bijzondere gaven van
haar zoon ontdekte, heeft zij hem
weer Wolfgang Amadeus genoemd.
Zijn noodlot is geweest, dat hij
voortdurend in de schaduw heeft ge
staan van de grote vader: zijn leven
was dan ook een aaneenschakeling
van teleurstellingen. ondanks
vriendschappen met bekende man
nen uit zijn tijd als Schumann,
Grillparzer, de Schubertzanger.
Spaan e.a. Hij is in 1844 tijdens
een kuur in Karlsbad tragisch ge
storven. Dit Rondo waarvan het
handschrift zich bevindt in de biblio
theek van het Mozarteum in Salz
burg, toont intussen overduidelijk
aan. dat ook hü over belangwekken
de compositorische gaven beschikte.
In Schuberts lieflijke „Introduktion
und Variationen über „Ihr Blümlein
alle" bereikte het soepele, vloeiende
en briljante samengaan van fluitist
en pianist ongeëvenaarde hoogtepun
ten. Koos Verheul, wiens stralende
toon tot de zeldzaamste gerekend
mag worden die wij ooit hoorden.
bewees ook in het impressionistische,
pastoraal getinte, beroemde Syrinx
(pour flüte seule) een waar mees
ter te zijn. Getweeën eerden Ver
heul en Van der Meer nog Albert
Roussel met diens Joueurs dé Flüte
(Pan, Tityre, Krishna en mr. de la
Péjaude) en tenslotte een opmerke
lijke hedendaagse figuur: de in 1916
in Angers geboren Henri Dutilleux,
die in 1938 de Prix de Rome behaal
de. In diens meeslepende Sonatine,
waarin invloeden van Fauré, Ravel
en zelfs een enkele maal Strawinsky
te onderkennen zijn, kwam het duo
tot magistrale prestaties.
Th. J. Hannema.
(ware grootte)
Fijne geselecteerde tabak, verwerkt tot
slanke, gave, geurige sigaartjes.
Café Crème, van Henri Wintermans.
Twintig van die geurige sigaartjes gaan er
in een elegant aanbied-blikje.
't Is maar hoe u uw rook-geld besteden wilt
20 voor
Goede slag in Echt
Ij A
Hcd Hitler! lm Namen des
IfciSKtyvw*.;!- Amen.*
Atcrs» des Solmes uhd des
(Van onze correspondent)
ROERMOND (GPD) —De rijks
politie in Echt heeft twee mannen
op heterdaad betrapt bij het roven
van kostbaarheden uit de kapel van
Onze Lieve Vrouwe van de Vrede
in het gehucht Schilberg in Echt. De
politie hoopt door deze aanhoudin
gen zoveel aanwijzingen in handen
te krijgen dat een eind gemaakt kan
worden aan het werk van een al lan
ge tyd in Limburg opereerde bende
kunst- en antiekdieven.
Al eerder deze maand konden een
lid van die bende, de 26-jarige bij
een schilderijendiefstal in Heerlen be
trokken H. R. uit Schimmert en een
heler van in het Belgische Zuten-
daal weggehaalde schilderijen, de 28-
jarige J. V. uit Sittard, worden aan
gehouden en opgesloten. De twee
mannen die in Echt hun slag wilden
slaan, zijn de 21-jarige W. uit Sit
tard en de 31-jarige Z. uit Heerlen.
Het duo poogde plateaus met tien
tallen zilveren exvoto's uit de kapel
te halen. De politie was van dat plan
op de hoogte gekomen en had samen
met beheerder Chr. Baaten uit Echt
een val opengezet. De politiemannen
sloegen toe toen de twee dieven juist
de eerste twee lijsten met exvoto's van
de muur hadden gehaald en op de
grond hadden neergezet.
Na de diefstal van de kostbare
i anna-trits uit de kerk van Nieuw-
stadt, de schilderijendiefstal in de
I kerk van het Belgische Zutendaal en
de roof van een collectie doeken
en antiek by de Heerlense bioscoop-
exploitant Hirschberg in de laatste
maanden van 1968 is in het begin
van dit jaar een golf van dief
stallen uit kapellen en van weg-
kruisen over Limburg gegaan. De
laatste weken werd o.m. nog geroofd
in Spaubeek (een kruisbeeld), Ur-
mond (koperbeslag van de deur van
de Ned. Herv. kerk), Wessem (een
meterhoog kruisbeeld)Ohe en Laak
(koperen kandelaars) en Thorn (An-
toniusbeeld)
LEIDEN Zondag wordt in een
gecombineerde dienst van doopsge
zinden, vrijzinnig hervormden en re
monstranten in de Doopsgezinde
kerk (Pieterskerkstraat 1) voor de
tweede maal het jeugddagspel „De
I Koninklijke Bruiloft" opgevoerd door
een aantal catechisanten uit de drie
j gemeenten. Het thema van het spel
is ontleend aan de gelijkenis uit
Mattheus 22. Voorganger in de dienst
is ds. H. van Bilderbeek, doopsgezind
predikant te Leiden. Aanvang 10.00
uur.
Zich af te vragen wat poëzie is.
heeft langzamerhand weinig zin
meer. De maatstaven zyn zozeer
veranderd dat men de indruk krijgt
dat geen twee mensen het over deze
vraag eens zyn of kunnen zyn. Be
grijp ik het wel dan is de enige
maatstaf die men nog aanlegt de in
tuïtieve van: is deze strofe, zijn de
ze regels, vers of geen vers? Deze
maatstaf is, wel beschouwd, nog de
minst individuele want de ervaren
verzenlezers zijn het gewoonlijk en
meer dan men verwachten zou,
eens op dit punt. Met de waardering
van het vers is het een ander geval.
De mogelijkheid dat iemand met
stelligheid erkent dat een hoeveel
heid woorden wel degelyk een ver*
is, maar er onmiddellijk aan toe
voegt: „voor mij hoeft het niet* of
woorden van die strekking is geens
zins uitgesloten. „De Bomen en het
Bos" geschreven door Rein Bloem
(verwarring met J. C. Bloem lykt
me volkomen uitgesloten) is een
bundel van heel veel papier en naar
verhouding weinig vers.
Mocht men zich af willen vragen
hoe deze verzen tot stand gekomen
zyn dan zou men tot het antwoord
kunnen komen: met geestelijk knut
selen. Dat antwoord behoeft hele
maal niet minachtend of denigre
rend te klinken, want iemand die
in staat is zoveel er al of niet aan
de haren by te slepen als hij een
bundel maakt, moet een belezen
iemand zijn en belezenheid is steeds
een sieraad. Doch terzake.
Het grootste gedeelte van deze
bundel wordt gevormd door een
hoeveelheid strofen genummerd van
1-57. Deze zyn niet achter elkaar af
gedrukt doch wel vlot te volgen.
Daaraan vooraf gaat een vers van
de uiterste simpelheid, bestaande
uit tweemaal twee regels waarin de
betreffende bomen opgesomd wor
den: „Beuken, eiken, dennen, ber
ken/ in een samenhang van bos:
(regel wit) Zwijn, hert, vos, wezel/
In de samenhang van bomen." Sub
tiel is zonder twijfel de vervanging
van „een" door „de" in de tweede
strofe. Het volgende vers bestaat uit
zes korte regels betreffende „De On
zalige Bossen." Ik kan het niet cite
ren want iedere regel staat in een
rechthoek en die rechthoeken zyn
niet alle even groot, zodat ik de ma
ten er op de mm nauwkeurig by zou
moeten geven. Hetwelk ondoenlijk.
De 57 strofen (schrikt u niet; ook
onder deze strofen zyn vele zeer
kleine. De laatste b.v. luidt slechts
„Einde van de film") vertellen een
verhaal. Een verhaal van „een ge
baarde jager in jagerskostuum" die
met zijn Simca 1500 het bospad op
of in is komen rijden. Hij haalt een
picnicmand uit de achterbak. Ook
„een meisje in het wit" stapt uit de
Simca. De jager bereidt zich op de
Jacht voor; het meisje „sleept de
mand door het bos." Dan komt er
weer een los vers, dat luidt: „Hoe
veel bomen zjjn er nodig/ voor een
bos./ Een met bomen begroeide/
uitgestrektheid gronds./ Akkoord
Dr. J. Naarding die vooral ten
dienste/ van het onderwijs/ de vijf
entwintigste druk' uitgaf van Koe
nen-Endepols Verklarend Hand
woordenboek Der Nederlandse Taal'
(Tevens Vreemde-Woordentolk)/
Maar hoeveel."
Ter instructie had de auteur by
dit probleem van „hoeveel" even
kunnen wijzen op het speelliedje
„Mijn vader zou eens een raampje
beslaan" of, indien iemand een op
lossing op de weg der poezie zou
wensen, op Emily Dickinsons „To
make a prairie it takes a clover and
one bee,/And Revery./ The revery
alone will do/ If bees are few." Dat
klinkt toch altijd prettiger dan Koe
nen-Endepols. Maar gaan wy ver
der. Zij, de jager en het meisje, pak
ken nu de mand uit, hij spreidt de
dekens en hij richt zyn kijker. Mocht
nu iemand behoefte hebben aan
weer een woordenboek, dan volgt er
nu iemand behoefte hebben aan
weer een woordenboek, dan volgt er
nu iets uit Een Jagerswoordenboek
Maar dit is meer bedoeld als inlei
ding tot het optreden van een echte
jager die blijkbaar sluipt tussen de
bomen en het bos. Een geheimzinni-
ge om niet te zeggen symbolische
jager want over hem hoort men „H<iJ
is ook niet de dood" en als men de
verwijzing naar onderaan de blz.
volgt, dan blykt die jager ook niet
de hooggeleerde Gomperts te zyn,
want daar kan men lezen „Laat)
staan/ een jager om te leven."
Het wordt te veel als ik u alles ga
vertellen dat in deze bundel aan te
treffen is. Ik zou nog even willen
I wijzen op o.a. een boek van A.
i Koolhaas, een notenschrift dat, naa*
i ik aanneem, de jachtsignalen geeft,
j de foto's van wilde zwijnen die aan
I het spit geregen worden en het zoe
nen van jager en meisje. Het ge
heel eindigt met een dichte hoeveel
heid aantekeningen, zonder spatie
gezet, waarin de schrijver inderdaad
zegt dat deze bundel „aanschouwe
lijk onderwijs in poëzie" bevat en
nog een register om aan te tonen
dat dit verzen lezen resp. schrijven
niet zomaar gaat; men heeft er een
welvoorziene boekenkast voor nodig.
Ik ben er wel van overtuigd hie#
te doen te hebben met een wat
moeizame maar niet onbeslaagde
parodie op het moderne verzen
schrijven. En voor wie deze bundel
werkelijk als „een leergang" wil ge
bruiken; wit papier te over voo*
eigen aantekeningen.
Rein Bloem. De Bomen en hel
Bos. De Bezige Bij. Amster
dam.
CLARA EGGINM
Schaatsen Hoewel Kees Ver
kerk noch Europees noch wereld
kampioen is geworden, hebben zijn
bewonderaars gemeend hem tocli,
voor hetgeen hij presteerde, een hul
diging te moeten aanbieden. Een
uur was maandagavond voldoende
om een bedrag van f 2540,- op t»
brengen.
Boksen De Schot Walter Mao-
Go wan heeft in verband met eea
voetblessure uitstel aangevraagd
van het boksgevecht om de Europe
se titel in het bantamgewlcht teger
de Italiaanse kampioen Sal va tor
Burruni. dat voor 27 februari te B/
me op het programma staat.
