Relaas van wijlen Robert Kennedy over
twee weken op de rand van de ondergang
SPANNENDE DAGEN OM
CUBA
AGIO
IftRTlNI
Leven in waagschaal
Ex-vertegenwoordiger
leverde „pillen"
Sommige mensen
kiezen
Martini
omdat bet
beter
staat
De meeste mensen
kiezen
MARTINI
omdat die
beter
smaakt
LETDSCH DAGBLAD
PAGINA 7
(1)
Dinsdagochtend 16 oktober 1962, even na negen uur, belde president Kennedy mij op en
verzocht me naar het Witte Huis te komen. Hij zei alleen, dat er „grote moeilijkheden" dreig
den: een U-2-vliegtuig had een fotografische missie beëindigd en de Intelligence Community
was er zeker van, dat Rusland bezig was raketten en atoomwapens op Cuba te stationeren.
Dit werd het begin van de Cuba-crisis: een confrontatie tussen de twee gigantische atoom
machten, de Verenigde Staten en de U.S.S.R., die de wereld aan de rand van vernietiging
door kernwapens en het einde van de mensheid bracht.
gebeuren en vertrok. Ik rappor
teerde het gesprek aan president
Kennedy en aan de ministers van
Buitenlandse Zaken Rusk en die van
Defensie, McNamara. drukte mijn ei
gen sceptische gevoelens uit en stelde
voor, dat het misschien raadzaam zou
zijn een verklaring uit te geven
waaruit onomstotelijk vast kwam te
staan dat de Verenigde Staten nooit
konden toestaan dat er aanvalsra-
ketten of enigerlei andere aanvals
wapenen op Cuba ingevoerd zouden
worden.
Diezelfde middag, 4 september, ver
zond de president een soortgelijke
waarschuwing, naar een ontwerp
van Katzenbach (waarnemend mi
nister van Justitie) en my. en wees
op de ernstige consequenties die een
dergelijke stap zou hebben.
Een week later, op 11 september,
ontkende Moskou openlijk elk plan
tot het ondernemen van een derge
lijke actie en bevestigde dat er geen
enkele noodzaak bestond voor het
transporteren van kernwapens naar
landen buiten de Sowjet Unie, met
inbegrip van Cuba.
Vanaf dat moment In het kantoor van president Kennedy tot zondag
ochtend 28 oktober ging het om myn leven en voor Amerikanen en Rus
sen, voor de hele wereld, ging het ook om hün leven. Diezelfde ochtend om
11.45 uur kwam een aantal hoge regeringsfunctionarissen bijeen in de
vergaderzaal van het Kabinet, waar de CIA, de Intelligence Agency, een
officiële verklaring deed. Wy kregen foto's te zien. Er kwamen deskundigen
met kaarten en aanwijsstokken die ons zelden dat, als we maar goed keken,
te zien was dat er een raketbasis werd aangelegd vlakbij San Cristobal op
Cuba. Ik moest het van hen aannemen. Ik bekeek de beelden heel nauw
keurig, maar uit wat ik zag, kon ik niet veel anders opmaken dan dat er
een terrein vrygemaakt werd voor een boerderij of de bouw van een huis.
Ik was opgelucht, toen ik later hoorde dat nagenoeg alle aanwezigen, ook
president Kennedy, dezelfde reactie hadden gehad. Nog enkele dagen daar
na, toen er op dat terrein meer werkzaamheden verricht waren, maakte de
president de opmerking, dat het net een voetbalveld leek.
Stomme verbazing
De overheersende reactie van de
aanwezigen op die vergadering was
een gevoel van stomme verbazing.
Niemand had verwacht of gevreesd
dat de Russen ballistische landraket-
ten op Cuba zouden opstellen. Ik
dacht aan myn gesprek met de Sow-
jetrussische ambassadeur Dobrinin,
enkele weken tevoren in myn kan
toor. Hy kwam me vertellen, dat de
Russen bereid waren tot een verdrag
tot stopzetting van kernproeven in de
atmosfeer, mits wij toezeggingen wil
den doen met betrekking tot onder
grondse proeven. Ik zei hem toen, dat
wij binnen het Kabinet ernstig be
zorgd waren over de hoeveelheid mi
litaire uitrusting die naar Cuba ge
zonden werd. Diezelfde ochtend had
ik dit onderwerp besproken met de
president en de ministers van Bui
tenlandse Zaken en Defensie. Er wa
ren bewijzen dat de Russen behalve
de luchtdoelraketten-bases die ge
bouwd werden onder het mom van
een vissersdorp, bezig waren met de
aanleg van een grote marinewerf en
een basis voor onderzeeërs. Dit werd
allemaal nauwkeurig in het oog ge
houden door agenten in Cuba, die
veel te weten kwamen via onder
vraging van vluchtelingen als die in
Florida aankwamen, en door U-2
vluchten.
Het was verkiezingstijd. De herfst
dagen van september en oktober wa
ren vol beschuldigingen en tegenbe-
sohuldigingen. Republikeinen „za
gen met verontrusting" dat de Ver
enigde Staten niet voldoende stappen
ter bescherming van onze veiligheid
ondernamen. Sommigen, zoals Sena
tor Homer E. Capehart van Indiana,
suggereerden dat we militair tegen
Cuba moesten optreden.
Bezorgdheid
Ik bracht ambassadeur Dobrinin
President Kennedy's ernstige be
zorgdheid inzake de toestand over.
Hij zei me. dat ik niet bezorgd moest
zyn want dat hij instructies had ont
vangen van de Sowjetrussische pre
mier Chroestsjow om president Ken
nedy de verzekering te geven dat de
ze militaire opbouw van generlei be
tekenis was en dat hy. Chroestsjow,
In de herfst van het vorig
jaar dicteerde (wylen) Senator
Robert op basis van zijn dag
boeknotities en herinneringen
een geschiedenis van de Cubaan
se rakettencrisis van oktober
1962. Kennedy had tengevolge
van ztfn onverwachte dood geen
gelegenheid meer het verhaal
te herschrijven en te voltooien,
een taak. die, zy het in zeer be
scheiden mate. werd overgeno
men door Theodore C. Sorensen.
Sorensen was elf jaar lang een
van de naaste medewerkers
van wylen president Kenne
dy met de titel van „speciale ad
viseur". Hij beperkte zich tot
kleine correcties. Met zyn zin
voor historie zorgde hy ervoor,
dat een belangrijk document
niet werd opgeborgen in de la
van een familie-archief, maar
dat ieder kennis kan nemen van
wat er zich op het hoogste ni
veau in de Amerikaanse rege
ring afspeelde tijdens „de der
tien dagen, waarin de wereld
bijna ophield te bestaan".
Vandaag en in de komende da
gen zullen wij de belangrijkste
passages van deze geschiedenis
over de Cubaanse rakettencrisis
in het Leidsch Dagblad publice
ren.
niets zou doen dat de verhouding tus
sen onze beide landen gedurende de
ze periode voorafgaande aan de ver
kiezingen zou kunnen schaden. Hij
zei voorts dat Chroestsjow Pre
sident Kennedy heel graag mocht en
hem zeker niet in moeilijkheden wil
de brengen. Ik wees erop dat hy
naar myn mening dan een hele
vreemde manier had om zijn bewon
dering te uiten, omdat wat de Rus
sen in Cuba gedaan hadden de Ver
enigde St. met grote zorg vervulde
en dat zijn vriendschapsbetuigingen
weinig betekenden naast de militaire
activiteiten in de Caribische Zee. Ik
zei hem ook dat wy de ontwikkeling
met de grootste nauwlettendheid
bleven bezien en dat hij wel moest
bedenken dat het plaatsen van ra
ketten door de Russen op Cuba de
ernstige gevolgen kon hebben. Hij
verzekerde me dat dit nimmer zou
ADVERTENTIE
fi 'n lekkere sigaar!
Russische leugens
In datzelfde tijdsbestek bracht een
hogere ambtenaar van de Sowjetrus
sische ambassade, die uit Moskou te
rugkwam, mii een persoonlijke bood
schap van Chroestsjow aan president
Kennedy over, waarin werd gezegd,
dat eerstgenoemde de president de
verzekering wilde geven dat er on
der geen enkele omstandigheid land-
raketten naar Cuba gezonden zouden
worden. Toen vertegenwoordigers van
de CIA op de ochtend van dinsdag
16 oktober de U-2 foto's verklaarden,
begrepen we dat het allemaal leu
gens, dat het één gigantische leugen
was geweest. De Russen stationneer-
den raketten op Cuba en ze waren al
bezig met de verscheping en de bouw
van de opslagplaatsen op het mo
ment waarop die vele particuliere
en openlijke verzekeringen van pre>
mier Chroestsjow aan president Ken
nedy verstuurd werden. We waren
dan ook hoodfzakeiyk geschokt. We
waren door Chroestsjow bedrogen,
maar we hadden ook onszelf voor
de gek gehouden.
Geen enkele regeringsambtenaar
laad ooit de veronderstelling tegen
president Kennedy geuit dat de Rus
sen weieens raketten op Cuba zouden
kunnen stationeren! Verscheidene
malen had de president aan de in
lichtingendienst gevraagd wat de be
tekenis voor de Verenigde Staten kon
worden van die opbouw. De Intelli
gence Community had hem telkens
gemeld, dat niet verwacht kon wor-
den, dat Moskou van Cuba een stra
tegische basis zou maken, vooral om
dat het risico van vergeldingsmaat
regelen van de zyde der Verenigde
Staten veel te groot was om dit risi
co te nemen.
Later hoorden we dat er in sep
tember 1962 rapporten van agenten
binnengekomen waren die de aanwe
zigheid van raketten op Cuba ver
meldden. De meeste rapporten waren
onjuist, sommige doordat onervaren
waarnemers de landraketten niet
hadden kunnen onderscheiden. Ver
scheidene rapporten bleken echter
juist. Zo was er een verslag van
iemand, die de piloot van premier
Fidel Castro op een avond had ho
ren bluffen over de kernraketten die
Cuba van de Russen zou krijgen.
Maar vóórdat deze rapporten uit
gebracht werden moesten ze gecon
troleerd en nogmaals gecontroleerd
worden. Men achtte ze niet betrouw
baar genoeg om doorgegeven te wor
den aan de president of aan hogere
regeringsfunctionarissen. Achteraf is
dit misschien fout geweest. Maar
dezelfde nabeschouwing leverde de
conclusie dat de Verenigde Staten
niet tot daden had kunnen over
gaan voor het moment waarop wy
dit deden, omdat zelfs de films op 16
oktober niet voldoende zekerheid ga
ven om de regeringen en de volke
ren van de wereld te overuigen van
de aanwezigheid van aanvalsraketten
op Cuba.
op woensdag 17 oktober toonde ver- I van hem. President Kennedy had
scheidene andere installaties, methem in 1961 gevraagd een rapport
tenminste 16 en mogelyk 32 raket- samen te stellen voor de Nationale
ten met een relkwjjdte van meer dan 'Veiligheidsraad, waarin een advies
1000 myi. Onze militaire adviseurs moest worden gegeven hoe we de
meenden dat deze raketten binnen I RussJsche bedreigmg in Beriyn het
een week in werking konden komen.
De volgende dag, donderdag, schat
te onze Intelligence Community dat
er op Cuba raketten gereed stonden
met een potentiële kernlading van
ongeveer de helft van de lopende
ICBM (Intercontinental Ballistic
Mistiles)-capaciteit van de gehele
Sowjet-Unie. De foto's wezen uit dat
de raketten op bepaalde Amerikaan
se steden gericht stonden en naar
schatting zouden enkele minuten na
dat ze afgevuurd waren 80 miljoen
Amerikanen gedood zyn!
Militaire actie
De leden van de gezamenlijke
chefs van staven waren unaniem van
mening dat er onmiddellijk tot mili
taire actie moest worden overgegaan.
Ze beklemtoonden krachtig hun
standpunt dat een blokkade geen en
kel nut zou hebben. Generaal Curtis
LeMay, hoofd Luchtmacht, drong
sterk bij de president aan op de
noodzaak van een militaire aanval.
Toen de president de vraag stelde
wat het antwoord der Russen zou
zei: „U zit wel dik in de narigheid,
meneer de president. „De president
kunnen zUn verzekerde generaal Le-
hoofd konden bieden. Toen ik naar
zyn rede luisterde had ik overwogen
dat lk nog nooit iemand zo helder en
overtuigend had horen spreken en
dat ik het nooit oneens met hem zou
kunnen zyn. Nu bracht hy op de
zelfde heldere, briljante manier zyn
argumenten voor een luchtaanval en
een invasie naar voren. Hy zei dat
de president van de Verenigde Sta
ten verantwoordeiyk was voor de
veiligheid van het volk van de Ver
enigde Staten en van de hele vrye
wereld en dat het zyn plicht was de
enige actie te ondernemen die deze
veiligheid zou beschermen en dat
betekende vernietiging van de ra
ketten. Met enige schroom betoogde
ik dat, hoe belangryk de militaire en
politieke argumenten voor een aan
val boven een blokkade ook waren,
de Amerikaanse traditie en geschie
denis een dergelyke actie niet toe
stonden. Welke militaire redenen hy
en de anderen ook konden aanvoe
ren, ze pleitten niettemin in laatste
instantie toch voor een plotselinge
aanval van een heel groot volk op
een heel klein volk. Ik beweerde dat
de VB. dit nooit zouden kunnen
doen als we onze morele positie
thuis en op de aardbol wilden behou
den. Onze strijd tegen het commu
nisme over de gehele wereld bete-
Top-groep
Hetzelfde groepje, dat die eerste
ochtend in de vergaderzaal van het
Kabinet byeenkwam. zat gedurende
de daaropvolgende twaalf dagen
vrywel voortdurend byeen en verga
derde tot een week of zes nadien
vrywel dagelyks. Het waren, behal
ve president Kennedy, de minister
van Buitenlandse Zaken Dean Rusk
en diens plaatsvervanger George
Ball, de waarnemend ondersecretari
ris van Buitenlandse Zaken U.
Alexei Johnson, Edward Martin, be
last met de zaken van Latyns-Ame-
rika, voorts ook Charles Bohlen, die
echter na de eerste dag vertrok om
ambassadeur in Frankrijk te wor
den en die opgevolgd werd door
Llewelyn Thompson als adviseur
voor Russische zaken. Voorts minis
ter van Defensie Robert McNamara
Een historische foto: wijlen
senator Robert Kennedy, schrij
ver van bijgaand relaas over de
spannende dagen van de Cuba-
crisis, samen met president Ken
nedy's adviseur Theodore C. So
rensen, die Robert Kennedy's
verslag persklaar maakte.
en diens plaatsvervanger Roswell
Gilpatric, alsmede Paul Nitze, as
sistent van McNamara. Dan de di
recteur van de Veiligheidsdienst
(CIA) John McCone, generaal Max
well Taylor, voorzitter van de geza-
meniyke Chefs van staven, de minis
ter van Financiën Douglas Dillon,
president Kennedy's adviseur voor
veiligheidszaken McGeorge Bundy
en de presidentiële adviseur Theo
dore C. Sorensen. Incidenteel by
verschillende vergaderingen waren
aanwezig: vice-president Lyndon B.
Johnson, de Amerikaanse ambassa
deur by de V.N. Adlai Stevenson,
president Kennedy's speciale assis
tent Kenneth O'Donnell, en Donald
Wilson, onder-directeur van de Uni
ted States Information Service. De
ze groep kwam dus dagelyks byeen,
maakte ruzie in die kritieke dagen.
Maar bovenal: zy gaven adviezen
aan president Kennedy, waaruit de
ze tenslotte zijn koers bepaalde. Het
waren mannen van groot intellect,
arbeidzaam en moedig en toegewyd
aan het welzyn van het land. Dat
geen van hen vanaf het begin tot
het einde der besprekingen aan zyn
mening vasthield, is hun stellig niet
te verwijten. Juist die vrye en open
geestesgesteldheid was essentieel
belangrijk. Sommigen veranderden
slechts weinig van opvatting, mis
schien was het maar een enkele ge
dachte. Anderen wisselden dagelyks
van mening en weer anderen leken
zelfs hun oordeel en stabiliteit te
verliezen onder de druk der gebeur
tenissen.
In het begin was men het er alge
meen over eens dat er iets gebeuren
moest. Enkelen, hoewel slechts een
kleine minderheid, meenden dat de
raketten het machtsevenwicht niet
verstoorden en dat er geen actie no
dig was. De meesten hadden het ge
voel dat in dat stadium een lucht
aanval op de raketbasis de enige
weg was. Na de vergadering liep ik
met de president terug naar het
woonhuis. Het zou een moeilyke
kwestie worden: er stond zeer veel
op het spel, maar hy begreep dat er
gehandeld moest worden. De V.8.
konden niet accepteren wat de Rus
sen hadden gedaan. Hoe er gehan
deld moest worden was nog een
open vraag. Maar hy was er vanaf
het begin van overtuigd dat hy iets
zou moeten doen. Om de discussies
niet te remmen en ook om geen
aandacht te trekken, besloot hy niet
al onze vergaderingen by te wonen.
Dit was verstandig! De mensen ver
anderen in aanwezigheid van de
president en het gebeurt vaak dat
zelfs sterke figuren adviseren in de
richting waarvan ze vermoeden dat
de president die wenst.
Blokkade
ra de sterkste pleiter voor een blok
kade. Hy betoogde, dat dit een druk
zou betekenen die, als de omstan
digheden zulks rechtvaardigde, ver
sterkt zou kunnen worden. Later be
krachtigde hy zyn standpunt door te
betogen dat 'n verrassings-luchtaan-
val uitsluitend gericht tegen de ra
ketbases een precisie - lucht
aanval, zoals dit werd genoemd
vanuit het standpunt van de Geza-
meniyke Chefs van Staven gezien,
militair niet praktisch zou zyn en
dat een dergelyke militaire actie te
gen alle militaire installaties op Cuba
gericht zou moeten worden en ten
slotte tot een invasie zou moeten lei
den. Misschien zouden we nog zover
moeten gaan, betoogde hy. Misschien
zou een dergelyk verloop onvermy-
deiyk zyn. „Maar laten we daar niet
mee beginnen", als de kans bestond
dat een dergelyke confrontatie met
Cuba en noodzakerlykerwyze met de
Sowjet-Unie nog vermeden kon wor
den. Degenen die een militaire maat
regel prefereerden boven een blok
kade betoogden dat een blokkade Jn
feite niets veranderde aan de raket
ten en zelfs de voortgang van het
werk op de raketbases zelf niet kon te
genhouden. De raketten waren al op
Cuba en met een blokkade zouden we
alleen „de put dempen nu het kalf al
verdronken was". Voorts beweerden
ze, dat we door het aanhouden van
hun schepen een confrontatie met de
Sowjet-Unie zouden veroorzaken,
terwyl we ons op Cuba en op Castro
moesten concentreren.
Hun krachtigste argument luidde
dat onze blokkade tegen Cuba een
zelfde reactie van de Russen tegen
Berlijn zou oproepen. Als wy de ver-
wydering van de raketten van Cuba
eisten als prys voor opheffing van
onze blokkade, konden zy de verwy-
dering van de raketten rond om de
Sowjet-Unie eisen.
En zo redeneerden we en zo re
detwistten we. allen vastberaden, in
telligente mannen, die het oneens
met elkaar waren en elkaar bestre
den over de toekomst van hun land
en de mensheid. Intussen verstreek
de tijd.
Een onderzoek van foto's genomen
brief zouden schrüven, dat we een
brief aan Castro zouden schrUven.
dat we pamfletten boven Cuba zou
den uitstrooien voor de aanval zou
beginnen. Al deze en andere plan
nen werden om militaire of andere
redenen weer verworpen. We stre
den en twistten met elkaar en met
onze gewetens want het was een
zaak die ons allen de grootste zor
gen baarde.
ADVERTENTIE
M.y hin, dat irsren react,i.oiiko-i^^ wn llchamf.
men. President Kennedy was seep- owerleven: ons erfgoed en onze
tisch. ..Ze kunnen toch evenmin als I uietien lagen eraan ten grondslag
»1) die dingen laten gebeuren ion- J en m de nlet vernietigen,
der Iets terug te doen. Na al die ver
klaringen kunnen ze ons toch niet Gedurende de volgende vjjf dagen
hun raketten laten vernietigen, een besteedden we meer tüd aan een
heleboel Russen laten doden en dan I antwoord op deze morele vraag dan
niets doen. Als ze ln Cuba niet tot aan iets anders. Verscheidene ma-
actie over gaan doen ze het stellig len werd voorgesteld dat we
in Beriyn". j Ghroesjtsjow vierentwintig uur voor
het bombardement zou beginnen een
De president stelde voorts uitdruk-
keiyk vast dat hy de geldigheid van
de argumenten van de gezamenlyke
chefs van staven erkende, het gevaar
zag dat er voortdurend meer ra
ketten naar Cuba zouden worden
overgebracht en de waarschyniyk-
heid dat, als wy niets deden, de Rus
sen naar Beriyn en andere streken
in de wereld zouden optrekken in het
gevoel dat de V.S. volkomen mach
teloos waren. Dan zou het te laat zyn
nog iets in Cuba te ondernemen,
want dan zouden al hun raketten
operationeel zyn. Generaal David M.
Shoup, commandant van de Marine,
vatte ieders gevoelens samen toen hy
zei: „U zit wel diik in de narigheid
meneer de president". De president
antwoordde snel. „We zitten in de
zelfde schuit". Iedereen lachte en de
vergadering werd zonder eindbeslis
sing verdaagd.
Later deelde minister MacNamara
de president mede, dat, hoewel hy
het niet eens was met de generaals
en liever een blokkade dan een aan
val zou beginnen, de nodige vlieg
tuigen, manschappen en amunitie
vrygemaakt waren en dat we, als
het besluit zou vallen, op dinsdag 23
oktober met de luchtaanvallen zou
den kunnen beginnen. De plannen
dagen klaar voor een eerste aanval
met 500 vluchten, waarby alle mili
taire doelen, ook de raketbeses.
vliegvelden, haven en battery op
stellingen konden worden bestookt.
Ik stond aan McNamara's rijde en
was ook voor een blokkade. Niet
vanuit een diepgewortelde overtui
ging dat deze succesvol zou rijn,
maar vanuit het gevoed dat dit be
sluit wat beweeglijker was en min
der onherroepelijke gevolgen zou
hebben dan een militaire aanval.
Voor my lag het zwaartepunt, even
als by anderen, hierin, dat ik de ge
dachte niet kon aanvaarden dat de
Verenigde Staten een bommenregen
op Cuba zou laten vallen, waarby
duizenden en nog eens duizenden
burgers zouden worden gedood. Mis
schien was het alternatief ook niet
aantrekkeiyk, maar ik vond zo n op
treden voor ons land eenvoudig on
aanvaardbaar.
Achesons advies
De vroegere minister van Buiten
landse Zaken Dean Acheson begon
onze vergaderingen by te wonen en
ook hy was sterk voor een luchtaan
val. Ik was een groot bewonderaar
In de loop van de namiddag en
avond van die eerste dinsdag begon- j
nen we het plan van een quaran-
taine of een blokkade te overwegen
's Woensdags was minister McNama-
DEN HAAG (GPD) De Bredase
handelaar, die op illegale wyze de
anti-conseptionele pil merk „Stediril"
heeft verkocht, had deze tabletten in
zyn bezit gekregen van een ontslagen
vertegenwoordiger van een fabrikant.
De vertegenwoordiger had by het ver
laten van de dienst een aantal artike
len. waaronder de bedoelde tabletten,
achtergehouden.
Dit antwoordt minister Polak (Jus
titie), mede namens de staatssecre
taris van sociale zaken en volksge
zondheid. op vragen van het lid van
de tweede kamer mej. A. A. M Kes-
sel (groep Aarden), die wilde weten
hoe deze anti-zwangerschapspillen,
die uitsluitend door apotheken en op
doktersrecept mogen worden verstrekt
door een handelaar in ongeregelde
goederen vry aan iedereen kunnen
worden verkocht.
De minister deelt tenslotte mede,
dat het onderzoek ertoe heeft geleid,
dat tegen de vertegenwoordiger pro
ces-verbaal is opgemaakt ter zake
van misdryf en tegen de handelaar
ter zake van overtreding. De politie
zowel als de inspectie voor de volks
gezondheid voor de geneesmiddelen
zullen nauwlettend toezien op de na-
j leving van de betreffende wetteiyke
I regeling.
Rosso - Bianco - Extra dry
