riekse kunstenaars hebben
het zwaar te verduren
Sinterklaascadeau
Toneelgroep Centrum
speelde „Joker"
Ned. Blazersensemble
mensen
die
van
héél mooie
dingen
houden
krijgen
cadeaus
uit
de
luier junta van Papadopoulos
j
èumm,
„j ijkgevarieerde bundel
Politiek theater in tweedehands moderne stijl
Tiveemaal in Zuiderkerk:
0..1BER 1968
(Van een speciale medewerker)
NE (GPD) De directeur van het Griekse weekblad
nos", Roussos, is een succesvol schrijver van his-
toneelstukken. Nog nooit was het hem overkomen,
[voorstellingen werden stopgezet, zoals bij zijn laatste
rtover Theodora, keizerin van Byzantium: „Van de mod-
L de troon". Na een paar dagen mocht het stuk weer
).Er was één wijziging aangebracht: het stuk heette nu
i de grote".
e Roussos schreef in het dagblad „Ta Nea" een artikelen-
\ance in slavernij". Het onderwerp: de liefde van Lord
r een Atheens meisje. Ook dié serie hield plotseling op om
j dagen later hervat te worden onder de titel: „De maagd
ali?
en haar censoren vonden
dat moddier, troon en sla-
op hun eigen carrière
waren. Een hoogst
Grieks filmwerk werd af-
omdat de (tamelijk alle-
lenfcen van de hoofd-
toevallig overeenkwamen
ran premier Papadopoulos:
die zijn vrouw verlaat en
maitresse wil trouwen. Dit
de onschuldigste ingre-
de junta in het Griekse
Biltlfeaars zijn uitgeweken (zo-
23; chrijver Vassilis Vassilikos
2d, ijs). leven in balling
een afgelegen dorp (de
Theodorakis) of ze zitten
oncentratiekamp (de sohrij-
q|' mis Angelou). Anderen zijn
roeten, maar hun werk is
(zoals de 80-jarige dichter
palis)
acleurs, schrijvers, schil
;i hebben allen dezelf-
,Wat op 21 april 1967 is
de militaire staatsgreep
alle geestelijke beweging
Die geestelijke bewe
net heel levendig gewor
"32 hebben we alleen maar
nrjeroorlog, halve en hele
gekend. Sinds '52 hadden
ïlatieve vrijheid. In 15 jaar
Aiigifckenland een tiental bej
prozaschrijvers en een
ide dichters voortge
M jWe hadden wereldbekende
at-Kc ten van moderne en van
De schilders zochten
der-Aieuwing, de volksdans her-
Tl
Da
m
Hoe breng je dan nog liefde op voor
je taal? De laatste jaren begonnen
we juist te hopen, dat Griekenland
kunst kon voortbrengen, die ook
voor de rest van Europa interes
sant zou zfjn. Dat is allemaal afge
sneden."
Meteen na de 21ste april 1967
werd een wet uit de Nazi-bezetting
Q942> afgestoft en in werking ge
steld: alle theaters moesten hun rol-
lenboeken aan een censor voorleg
gen. De censor kon voorstellingen
laten staken, stukken verbieden of
omwerken. Een theater kon. aJls het
tweemaal een stuk had voorgelegd
dat werd afgekeurd, gesloten wor
den.
Stukken van de klassieken
Aischylos, Sophocles, Euripides,
Aristophanes werden gecensu
reerd. Vreemd genoeg werd ,De
meiden" van Genet compleet opge
voerd volgens sceptische Grieken
omdat de inhoud de censor boven
z'n pet ging.
Griekenland heeft twee toneelsei
zoenen: dJe winter in overdekte
theaters, de zomer in de openlucht.
Winter '67-'68 en zomer '68 gingen
allebei naar de maan. De zomerfes
tivals in Epidaurus en Athene had
den geen programma's, geen mede
werkers, die publiek trokken. Aan
het eind van de winter waren 10 van
de 20, in andere jaren florerende,
theaters gesloten.
Oktober '67 kwam de politie zo
als gebruikelijk de zalen keuren en
gaf aan alle twintig theaters per
missie om te openen. Maar het pu
bliek bleef weg. Het was niet in de
stemming voor toneel. En het toneel
repertoire was niet aantrekkelijk
genoeg. De Griek gaat graag naar
Griekse stukken. En omdat de beste
toneelschrijvers vast zaten, in liet
buitenland woonden of de censuur
niet konden doorbreken, kwamen er
alleen wat onbenullige komedies en
revues uit (zo juist is er zo'n pro-
dukt over het huwelijk
Jacky in première gegaan).
Toneel in last
beiders elke avond goedkoper
het theater."
eur voorspelt: „Als dit re-
tien jaar aanblijft, zfjn we
lap 50 jaar terug. En
tl door wat ze met de taal
bevoordelen het dode
wsa," de officiële taal,
ss spreektaalhet „Dimo-
Gija
r i voor dat Nederlandse kin-
k ens alleen nog maar mid-
Nederlands mochten spre-
«J** hun ideeën moesten
q, a. Stel je voor, dat ze hun
p v, l,het moderne Nederlands,
„."hun achtste jaar leerdenWeldra lekte uit, dat het Griekse
ekt i* dan nog genuanceerd? toneel in moeilijkheden was. De ga
ges konden niet betaald worden.
Vrijdagavond was altijd de avond,
waarop arbeiders tegen gereduceer
de prijzen naar het theater konden.
De junta probeerde de zalen voller
te krijgen door „een eind te maken
aan de discriminatie van de wer
kende klassen. Voortaan mogen ar-
Een acteur: „We hadden de laatste
jaren voor het eerst de vrijheid om
zélf ons repertoire te kiezen. De rege
ring betuttelde ons niet. Ze wilde niet
weten, wie onze acteurs waren en hoe
ze politiek dachten. Ze zei: „hier is
je subsidie, ga je gang". Er werd
hard gewerkt, er waaide een andere
wind. En we moeten maar afwach
ten, wat het dit seizoen wordt. Ik
heb uit voorzorg deze zomer wat ex-
tia's verdiend bij een bakker. Een
collega zit in de bouw. De meisjes
gingen uit naaien.
naar dezer dagen zongen in een klein
buurttaveernetje een stuk of 30 jon
ge mensen, waarvan de meesten el
kaar niet kenden, aan één stuk Theo-
dorakis-liederen. Bij de regel: „Deze
grond behoort aan hun en aan ons"
uit zijn Mauthausencyclus werden de
glazen plechtig geheven.
Literatuur
zwaar getroffen
De Griekse dichter Mikis
Theodorakis en zijn echtgenote
Myrto.
kleion op Kreta, waar ze zeer slecht
behandeld worden en gebrek hebben
aan de meest elementaire zaken op
hygiënisch en op voedsel gebied. De
meeste vrouwen hebben al anderhalf
jaar op het oancentratiekampeiland
Yaros gezeten.
Andere schrijvers zijn „zoek": ze
zijn misschien van de ene gevange
nis naar de andere overgebracht, ze
Maar het zwaarst 1» de literatuur 1 """üW*-. erSenf
1 uithoek van Griekenland of ze zyn
getroffen. Het moeilijkst hebben het
Zwflflniinfldl CP sc,1rijvers, dichters en ook journa-
listen. Van het eiland Leros is de
Theodorakis ?'c"ter ,Bi,sos "Ueelaten
I (hij was anderhalve maand voor on
derzoek in het Atheense Kander-in
stituut en daarna teruggebracht). Op
Leros zitten o.m. de dichter-criticus
Kouloufakos, de theatercriticus Sta-
Dromazos, de historici-schrij-
„Hatzidakis. componist van ,Nooit
op zondag" zit al maanden in de VS
en vertoont weinig neiging om terug
te komen. Mikis Theodorakis heeft
in zijn oord van ballingschap, een
gehucht in het zuiden van de Pelo-
ponnesus, geen muziekinstrument tot j vcrs Tasos Gornas e„ Giann,s Nc_
zyn beschikking. Maar hy compo
neert, zoals hü ook in zfjn onder
duiktijd en later in de Averof-gevan
genis componeerde: schrijvend, zin
gend, met een lepel op het tafelblad
tikkend.
Zfjn laatste liederencyclus, date
rend van augustus, is op de band op
genomen en verschynt in het voor
jaar in het buitenland op de plaat.
Er klinkt een nieuwe Theodorakis in
door met een bijna teleurgestelde
stem. zwaarmoedige muziek op tek
sten die hij zelf heeft geschreven en
die de hopeloze toestand van Grie
kenland symboliseren.
Zijn muziek is nog steeds verbo
den en nog steeds niet vergeten. Een
gropontis, de journalisten Thanasis
Stoiiparopoulos. Leonidas Kirkos (te
vens oud-parlementslid), Manolis
Glezos (verzetsheld uit de wereldoor
log; en de Cyprioot Sofianos Chri-
sostomidis.
De schrijver Spiros Plaskovitis leeft
niet zijn vrouw en dochter in ge
dwongen ballingschap op het eiland
Kasos. De bekende schrijver en film
criticus Pavlos Zannas zit in Thessa
loniki in de gevangenis. Met 148 an
dere vrouwen zitten de journalistes
Dionisia Bitzeleki en Aphrodite Pan-
deleskou in de gevangenis van Hera-
vrjj gelaten en houden zich op de ach
tergrond.
De index vermeldt aan Griekse na
men en dit is maar een greep
het werk van iedereen, die vast zit en
verder van: Ritsus. Varnalis, Stratis
Tsirkas, Dimitris Fotriadis (schrijver
van historische werken), Giannis
Krrdatos (schrijver van een belang
rijke „Geschiedenis van Grieken-
land")Menelaos Loudemis, Vassilis
Vassilikos, Marias Pliritis, Dimitria
Chatzis, Kostas Kioutaias, Andreas
Nenedakis, Zisi Skaros, Avgeris, An
dreas Fragias en van de schrijfsters
Melpo Axioti, Dido Sotiriou en Elly
Alexiou.
ADVERTENTIE
Hasselman Pander Botermarkt 21-22 Leiden
Mal
IJ «uiten.
ij] lergrede, Multatuli, Coenen, Nijhoff,
wi. 'iggelt, Achterberg, Minco, Lucebert)
teiyDaamen. Den Haag.
ff'
u vrienden en familieleden met een behoorlijk I.Q. dit
irisl lig ve rassen op vijf december, dan zult u volgens mijn
moeilijk iets aardigers kunnen vinden dan deze acht
J( boekjes in een foedraaltje, die terecht „Toppunten" he-
ójn met goede smaak uitgegeven, fris en kleurig om te
k *d gedrukt, niet te klein om te lezen en klein genoeg om
tui b'j te stoppen. Ze maken een fragiele indruk, doch ze zijn
I Het achttal slingert nu al geruime tijd door mijn huis,
11 grijpt ernaar en toch zien ze er nog ongeveer zo fris
wn ze van de uitgever kwamen.
inhoud zal niemand zich
tot staat wel vast. Inder-
toer letterkundige toppun-
«rootst mogelijke variatie
n bestek bijeengebracht.
hebben een naschrift, an-
'K moment waarop ik me
iCl °ïdercl ^eb was bij de al-
11 tonnismaking beter, de
"l Het eerste toppunt bevat
to Bergrede in de vertaling
w l«- Leuvense Bijbel. Hoe
Wer dat geschrift denken
niet uit door buiten-
van vorm- Het
r h» reeks lessen om
l i P' indien deugdelijk
mens in het rijk der
hemelen kunnen doen belanden:
„wherever that may be". Daar de
boekjes chronologisch gestapeld zijn
ligt dit bovenop. Iets dat de niet al
te aandachtige zoeker mogelijk op
het idee zou kunnen brengen met
heel iets anders te doen te hebben
dan wat deze reeks wil zijn. Maar
goed het naschrift van dr. W. A
Grossouw uit Nijmegen is interes
sant genoeg voor de belangstellende
Het tweede toppunt bevat wederom
een rede. maar nu een échte. Het is
de toespraak van Max Havelaar tot
de hoofden van Lebak; een overbe
kend maar altijd weer indrukwek
kend stuk proza. R. Nieuwenhuis
geeft het naschrift waarin hij de ach
tergronden van de beroemde rede be
schouwt, wijst op taalbijzonderheden,
invloeden e.d. om tot slot te komen
tot het eigene van het werk van Mul
tatuli.
Nummer drie bevat geheel iets an
ders. Zonder ook maar iets af te wil
len doen aan de waarde van de an
dere teksten, zou ik toch willen zeg
gen dat de bundeling van zes schet
sen van Frans Coenen (1866—1936),
onder de titel „Provo avant la let-
tre" een vondst is. Wat inhoud en op
vatting betreft zouden ze vandaag
geschreven kunnen zijn. Het verschil
is dat ik althans vandaag niemand
zou weten die dat zo voortreffelijk en
met zoveel geest zou kunnen.
Dan komt M(.artinus) Nijhoff met
de acht mooie zonsopgangsonnetten
die, naar de dichter gezegd
heeft, ontstaan zijn door invloed
van Huizinga's „In de schaduwen
van morgen" en die ook aan deze op
gedragen zijn. In wezen zijn
deze sonnetten een verkapte en
zachtmoedige polemiek. Ze gin
gen en gaan vergezeld van
een open brief, met vervolgens
Huizinga's dankbrief voor de op
dracht. In een kort commentaar
zegt Karei Meeuwesse, ook al uit Nij
megen, dat men deze acht sonnetten
niet goed kan lezen zonder eerst het
hoofdstuk Jesaja gelezen te hebben
en hij wijst erop dat Isaac da Costa
reeds naar deze profeet verwezen
heeft in ijzn werk. Door mij met be
langstelling en als kennisgeving aan
genomen.
Vijf: een wat langer verhaal van
Simon Carmiggeit genaamd „Het
Panorama". Subliem in zijn geraffi
neerde eenvoud en voorzien van het
beste commentaar dat men zich als
schrijver wensen kan: tekenin
gen van Peter Vos. Ziehier een teke
naar die begrijpt waar hi/ over te
kent als hij een werk illustreert.
Het zesde nummer het aantal
rode punten op de achterzijde geeft
de nummering aan heet „Zestien"
en bevat 17 verzen van Gerrit Achter
berg. Deze vormen een kleine cyclus
van jonge erotiek, teder en vertede
rend. Geen bijschrift ditmaal, het
welk ook overbodig zou zijn bij deze
zo verstaanbare verzen.
Als zevende boek een aangrijpend
verhaal van Marga Minco in de trant
zoals wij dat van haar gewend zijn.
En tot slot een .klein radiostem-
menspel" getiteld ,De Perfecte Mis
daad" van niemand minder dan Lu-
(van onze kunstredactie) I maar tenslotte laten de oude mak
kers blijken, dat ze hem allang door-
li AARLEM (GPD) Dop- hebben en daarmee verliest hij
pelkopf", het eerste toneelstuk tevens waarde voor de Sectie.
Inplaats van op twee stoelen tegelijk
te zitten, komt hij met een harde
smak op de vloer terecht. Met een
sterke overtuiging en een imposante
strijdvaardigheid trekt de schrijfster
te velde tegen de sociale hypocretie
waarmee een bepaald soort onderne
mers hun personeel in de watten pro
beren te leggen.
De regie van Peter Oosthoek was
geheel bij de neo-expressionistische
styl aangepast en zo was er een
sterk gestilleerde opvoering tot stand
gekomen waarin vooral de gescan
deerde groepsdialogen in druk wek-
van de Berlijnse hoorspel- en
kinderboekenschrijfster Ger-
lind Reinsbergen, heeft het vo
rige seizoen in West-Duitsland
vrij veel aandacht getrokken,
deels als een veelbelovend de
buut, maar vooral als een op
merkelijke poging om het Duit
se politieke theater, dat sedert
de dood van Bert Brecht,
twaalf jaar geleden, op dood
spoor was geraakt, een nieuw
en fris gezicht te geven.
De toneelgroep Centrum heeft gis
teravond In de Haarlemse Stads
schouwburg de Nederlandse premiè
re gegeven van dit stuk, dat in de
vertaling van Peter Oosthoek de ti
tel „Joker" heeft gekregen; en wij
hebben met enige verbazing gecon
stateerd. dat Gerlind Reinshagen dat
kende hoogtepunten vormden. Maar
die stillisering ging ten koste van de
sfeer van geforceerde feestelijkheid,
die men toch op de achtergrond had
willen voelen, en bracht mee, dat
het uiteindelijke conflict de opvoering
al van begin af aan zo volledig over
heerste, dat er later geen sprake
meer was van een climax.
Het knappe spel van Piet Römer
als de carrièremaker was een enor
me steun voor de opvoering, waarin
verder ook EDsabeth Hoytink, W'im
van den Heuvel, Frans Vorstman en
Karin Haage mooie vertolkingen ga
ven. De schrijfster woonde de haar-
lemse premiere bij en werd aan het
slot met bloemen en applaus gehul
digd.
cebert met tekeningen van hemzelf, nieuwe, frisse gezicht van het poli
Het eigenlijke spel is een zeer korte tieke theater meent te hebben gevon-
eenacter waarin vooral de „liederen"
(Het Lied van de Tegennatuurlijke
Overeenkomst, Slaapliedje der Reac
tie» doeltreffende teksten zijn. Luce
bert zegt in zijn eigen nawoord „de
Perfecte Misdaad dertien jaar later"
den in de Duitse toneelliteratuur van
zo'n jaar of veertig geleden.
De „Joker" in dit spel is de direc
tie-assistent van een machinefabriek,
Hendrik Hofman, een gladde carriè-
dat hij zijn stemmenspel had ge- re-maker, die nog met één voet tus-
schreven „uit bezorgdheid over de sen het personeel staat, waaruit hij
herbewapening van West-Duitsland"
Nu in mei '68. wijst hij op de situa
tie in West-Duitsland en de VB. en
zegt dat er niets veranderd is, inte
gendeel alleen verergerd. Ik vestig
de aandacht op het vers in deze be
schouwing „De Soldatenmoeder"
door Lucebert zelf als „een smart
lap" betiteld.
U ziet het, een grote variatie van
interessant werk in dit pakje. Wie zo
gelukkig mocht zijn dit reeksje onder
zijn heilige surprises te vinden is
zich moeizaam omhoog heeft ge
werkt en de andere voet al tussen
de deur van het privé-kantoor heeft.
Met zijn Januskop (vandaar de Duit
se titel .Doppelkopfvertoont hij zich
voor de drie directeuren, van wie hij
er één spoedig hoopt te wippen, als
een heel ander mens dan voor het
personeel, dat hij met genoegen zou
verraden om bij de bazen in het ge
vlei te komen.
Als de organisator van het perso
neelsfeest van de fabriek moet hij de
voor de rest van de avond tegen al- vuurproef doorstaan en een a vond
les gevrijwaard! lang zowel de directeuren als zijn
I oude makkers naar de mond praten
CLARA EGGINK Een tijdje schijnt dat goed te gaan,
Het nog niet lang geleden
uitvoerig in deze kolommen
besproken Ned. Blazersensem
ble presenteerde zich gister
middag en -avond in de Zui
derkerk, tijdens twee Toon
kunstconcerten o.l.v. de stimu
lerende jonge dirigent Edo de
Waart.
Ditmaal helaas niet op volle sterk
te.
Dit uit 17 leiden bestaande
gezelschap waarvan de perfecte
krachten uit niet minder dan zes or
kesten betrokken worden was
door verbintenissen van acht musici
elders, helaas op het laatste moment
gedwongen de programma's geheel
te wijzigen.
Toch hebben de aanwezigen niet te
klagen gehad.
De fijnzinnige, subtiel genuanceer
de en uiterst gedifferentieerde klank
werkingen kwamen ook in de beperk
te samenstelling volwaardig tot ex
pressie in werken van Beethoven
(Rondino in Es dur), het Divertimen
to no 3 van de in Deventer wonende
componist Ludwig Otten en de Petite
Symphonie van Gounod waaraan
's avonds nog de Serenade no 12 in
c-moll van Mozart werd toegevoegd.
Wellicht was 's middags het in
Frans-impressionistische. Ravelliaan-
se sfeer gehulde Divertimento van
Otten voor de jeugd iets te hoog ge
grepen, hetgeen zich uitte door een
lichte onrust. Dat was voor Edo de
Waart terecht aanleiding een waar
schuwend „bestraffend" woord te
spreken. Gelukkig was 't daarna
plotseling muisstil.
Het Jeugdconcert had ook een di
dactische inslag: de Instrumenten
werden één voor één door de con
certgevers leerzaam en geestig
besproken en kort bespeeld, wat
groot enthousiasme veroorzaakte.
Het voorname spel heeft ook deze
maal een eminente indruk gemaakt.
De Nederlandse muziekwereld
mag trots op dit homogeen klinkende
ensemble zijn.
H.
