KOOTWIJK
oase tussen bossen en
zandverstuiving
Wèl een bewogen kerkhistorie
- i rv -
n
gelijkheid, dat anders op het laatste moment nog
wel eens een spaak in het wiel gestoken zou
kunnen werden. Dit gebeurde niet en geleidelijk
verdween Kootwijk daarna uit het landelijke
nieuws. Tot aan zijn emeritaat in 1918 heeft ds.
Houtzagers zijn gemeente, nagenoeg in haar ge
heel overgegaan, rustig kunnen dienen. Typisch,
althans voor die tijd was het feit, dat de her
vormde gemeente van Kootwijkerbrcek aan wel
ke het oude kerkje van Kootwijk na de Doleantie
toegewezen werd, het bedehuis meteen aan de
dolerende gemeente van Kootwijk verhuurde. Dit
is tot 1919 zo gebleven. In dat jaar werd de
Het eeuwenoude op een heuvel gelegen
kerkje met toren in Kootwijk ligt centraal in
het vredige dorpje, dat omzoamd wordt door
zandverstuivingenbossen en heidevelden.
In vroeger dagen konden Franse soldaten
Kootivijk niet vinden, doordat de kerk achter
zwaar gebootnte verscholen lag. In 1740 wa
ren er veertien huisgezinnen, die het kosters
ambt om toerbeurt bekleedden. Een timmer
man. die in 1838 de torenspits verlaagde,
haalde daaruit een anker met het jaartal
1010. Aangenomen wordt, dat kerk en toren
echter nog veel ouder zijn.
huur opgezegd, het kerkje werd weer hervormd
en de gereformeerden bouwden een eigen kerk
gebouw. „Kootwijk is een groene dal, die er
is, diè blijft er al", zo zegt een oud rijmpje
en een ander luidt: „Kootwiek is een darp, met
zeuven huuzen en een kark". Dat van die zeuven
klopt al lang niet meer met de werkelijkheid.
Bi- is heus wel wat bijgebouwd, maar het dorps
centrum is tot nog toe merkwaardig gaaf ge
bleven, evenals de naaste omgeving. Nog is Koot-
archeologische vondsten gedaan. Op oeroude ne
derzettingen wijst verder het feit, dat onder het
dikke stuifzandpakket op' enkele plaatsen de
bouwlandlaag van genoemde nederzettingen te
ruggevonden werd. Er leiden tal van paden door
de bossen rondom Kootwijk en er is zowel aan
wandelaars als aan ruiters gedacht. In het va
kantieseizoen trekt de Loofles, het nieuwe natuur
bad, talloze liefhebbers van zonnen, baden en
zwemmen. Een geweldig recreatiegebied is hier
wijk een idylle, omgeven door de akkers van
de kleine es, met meer paden en intieme wegge
tjes dan echte straten.
Ongeëvenaard
In het zuiden en oosten strekt het Kootwijkse
Zand zich uit. Volgens deskundigen is dit na
tuurmonument wat uitgestrektheid en grootsheid
van natuur betreft, in West-Europa ongeëve
naard. Geologisch en biologisch een merkwaardig
gebied deze Veluwse Sahara met hier en daar
de donkere eilandjes van grillige vliegdennen en
de slanke of bizarre figuren van oude jenever
bessen. In de zandverstuivingen werden heel wat
Uit hoge brandtorens in de droge tijd
de gehele dag bemand worden de Koot
wijkse naaldhoutbossen scherp geobserveerd,
teneinde in geval van brand snel en effectief
te kunnen ingrijpen.
ter beschikking van het Nederlandse volk. Moge
het nimmer meer getroffen worden door een
ramp als in de twintiger jaren van deze eeuw,
toen honderden hectaren dennenbos hier in en
kele uren tijds in vlammen opgingen. De brand
torens met hun uitkijkposten zijn in het kritieke
seizoen wel paraat om eventueel gevaar te mel
den, doch dé uiterste voorzichtigheid van het
publiek met vuur in bos en hei geeft de rode
haan de minste kans.
- T"
,v, y 1 ,f
Weekendbijlage Leidsch Dagblad Zaterdag 17 augustus 1968
Ruiters in het
Kootivijkse Zand.
Voor alle vormen
van recreatie
biedt de omgeving
van Kootwijk uniekt
mogelijkheden.
andere kant van de haag en tegelijkertijd op
het plein bij de kerk- nog veel meer mensen,
allen gekleed in 't. zondagse zwart.. „Zeg Wou
ter", informeerde de verbaasde herder en le
raar, „wat is er toch met jullie aan de hand?"
en Wouter: „Nou domeneej, nou mot ik toch
echt om je lachen. Je bent zeker een beetje
van slag en je hebt misschien gedacht: laten
we maar 's een zondag overslaan. Ik kan met
je meevoelen. Met dat mooie weer is 't ook
voor een domeneej beter in de hof dan op de
preekstoel".
Het was de predikant nu wel duidelijk, wat er
aan de hand was: hij had compleet vergeten,
dat. het zijn grote werkdag was en dus zondag.
Het hele verhaal, zo tekenend voor de. landelijke
rust in het kleine, afgelegen dorp, vindt men
aangehaald in „Kudde en herder", het b"ek,
waarin de Rotterdammer D. de Wit anno 1911
het heden en verleden van Kootwijks kerkelijk
leven de revue laat passeren.
Doodarm en ver
Het. is rond dat eenvoudige kleine kerkje niet
a'tijd even rustig geweest. Een eeuw geleden
bijvoorbeeld zijn er heel wat dagen en vooral
avonden geweest, dat onder het, rieten dak van
een der boerderijen de hoofden van boeren en
burgers bijeengestoken werden. De gesprekken
waren bijzonder ernstig en het was met name
de kerkeraad die in de zorgen zat. Het begon
allemaal ongeveer een eeuw geleden, toen Koot
wijks kleine hervormde gemeente haar predikant
naar elders zag vertrekken. Tal van beroepen
werden uitgebracht, om de lege plaats te bezetten,
maar de kerkeraad kreeg iedere keer nul op het
rekwest.. Nergens was een predikant te vinden, die
bereid was zich zover van de bewoonde wereld
op te sluiten. En verder was Kootwijk behalve
een kleine ook eeri doodarme gemeente. De her
derloze toestand was uiteraard funest voor het
kerkelijk leven.
De kerkeraadsleden van Kootwijk zochten
voor hun moeilijkheden steun bij mr. dr. W.
van den Bergh, die toen predikant was in
Voorthuizen. Het is vooral op diens advies ge
weest, dat de kerkeraad van Kootwijk, geen
gndere uitweg ziende, een beroep uitbracht
op de eerste afgestudeerde theologische kan
didaat van de Vrije Universiteit te Amster
dam.
Deze Kootwijkse stoutigheid maakte de pop-
pen aan het dansen. De hogere bestuurscol
leges der Hervormde Kerk erkende de exa
mens van de door hen geboycotte universi
teit niet. Er toas dus geen sprake van, dat
kandidaat J. H. Houtzagers, die het beroep
aangenomen had, op de hervormde kansel
mocht'komen.
De Kootwijken? boonden in d« daaropvolgende
dagen, dat ze in moeilijke omstandigheden voet
bij stuk durfden houden: ue besloten eenstem
mig de uitspraak van het kerkelijk gezag naast
»ich neer te leggen. Prompt werd de kerkeraad
van Kootwijk geschorst, maar in een vergadering
gehouden op 2 februari 1886, besloot dit college
op zijn beurt die schorsing niet te erkennen en
alle verdere besluiten eenvoudig te negeren.
Buiten oude kerkverband
Dit was nu in feite het begin van een ver-
zetsbeweging op kerkelijk terrein, die snel om
zich heengreep. Twee dagen na Kootwijk
volgde Voorthuizen. De Doleantie was begon
nen. In tal van gemeenten plaatsten grotere
en kleinere groepen xich buiten het oude
kerkverband. Niet van de hoofdstad des lands
of een andere grote stad ging het initiatief
uit, maar van de Veluwe, van het kleine
Kootwijk.
Het heeft nog heel wat voeten tn de aarde ge
had, eer de heer Houtzagers de kansel beklom.
Zijn bevestiging vond plaats op een ongebruike
lijk uur en er werd weinig ruchtbaarheid aan
gegeven, omdat men rekening hield met de mo-
dagelijkse plicht gedaan hebben en het getik
van het uurwerk in de oeroude, lage toren.
Als we in die morgenstilte bij dat ontroerend
mooie, kleine bedehuis staan, kijkend naar de
af- en aanvliegende duiven, naar de oude daken
van het Zwarte Paard en van de Roskam aan
de overkant van de Brink, altijd ook weer ge
nietend van de pasteltinten zacht-rood, grijs
en violet-roze van de muren van kerk en
boren, dan komt ons onwillekeurig weer in de
gedachten, wat een Kootwijkse predikant eens
overkwam. Het was in de tijd, dat een plattelands
dominee wat blij was, als hij behalve over een
flinke akker voor het verbouwen van aardappe
len en groenten, ook kon beschikken over een
stal, waarin enkele geiten of als 't heel mooi
was, een koe onderdak konden vinden.
V erstoorde idylle
Kootwijks pastor Loci was op een mooie zon
dagmorgen in de voorzomer in zijn hóf bezig
een mand gras te snijden voor zijn geiten. Door
het schone weer, de koesterende zon, de geuren
van de morgen en zijn druk bezig-zijn vergat
zijn eerwaarde volkomen de tijd en tevens de
preek, die hij voor de zondagmorgen gemaakt en
ingestudeerd had. Een kerkeraadslid, die over de
haag keek, verstoorde de idylle met een overigens
welgemeend „Goeie marrege, domeneej!" De
predikant schoot overeind, zag de man aan de
i- A de verbindingen van Kootwijk
i buitenwereld wel het een. en ander
flerd sinds de eigenaar van 't Hil-
n U destijds het enige hotel-restailrant
v latse in het begin van onze eeuw
teerde: Onbereikbaar voor auto's!
ede man bedoelde dat als attractie,
ijk om stiltezoekers mede te delen,
rust en de zuivere lucht op dit ge
ile plekje nog niet bedorven werden
notorgeronk en benzinedampen.
cordig neemt men voor z'n tocht naar
van Harskamp af de asfaltweg richting
slaat men na een paai- kilometer rechts-
ANWB-handwijzer zorgt daar wel, dat
niet verkeerd doet. Rechtsaf betekent
opnieuw een smalle, maar geasfalteer-
g. Het blauwe bordje bij het begin
dat u nu op de Heetweg rijdt,
is in dit verband geen tempera-
Qduiding: het is de oude Veluwse naam
itde. Van Harskamp af kunt u ook de
toeristische weg nemen, die genoemd
C. M. van 't Hoff, van 1919-1945 hout-
ij het Staatsbosbeheer te Apeldoorn.
es de vroegere aanbeveling „onbereikbaar
BJito's sinds lang verleden tijd, Kootwijk
ilukkig nog iets van zijn dorpskarakter
ust weten te handhaven, 's Ochtends kan
de Groene Brink bij het oude, geheel
Eeen opgetrokken kerkje ook nu nog zo
V fredig zijn dat men weinig meer hoort
(koeren van de tortels, het kraaien van
iet gekakel van vele kippen, die hun
Naast Amerikaanse eik en vogelkers, wordt
in de boswachterijen van Kootwijk ook de
berk als brandscherm geplant, waardoor aar
dige singels ontstaan, waarvan één hier in
beeld.
