Afbouw Bevrijdingsplein omstreden punt
Huize „St. Maarten
fraai gerestaureerd
In Leiden zit een
walvis in de boom
Burgerijavond P.v.d.A. in Leiden-Zuidwest
□Mngeiide
^noodzaak
Er klopt
niets van
Wan historisch gebouw tot modern tehuis
Boeiende expositie
van „Nat. Historie
in Hortus geopend
ir
[ATHRDAO 15 JUNI 19B8 LEtDSCH DAGBLAD PAGINA 3
ion el;
Verder deelt de kroniekschrijver
lee: „men kon de armen meestal
Heen van het allernoodzakelijkste
oorzien: brood en turf. Om de kas
ipg enigszins te spekken liet men
en deel van de kinderen perken bij
'gd' e spinnerij van de fabrikant Hiero-
"ec tonus van Beurden."
Pi In 1881 brengt een lid van de „Ver-
eniging in het belang der Weezen-
erpleging" te Amsterdam een bezoek
an het weeshuis. Over de huisvesting
hij niet absoluut tevreden, maar
de spijslijst is in orde. 's Morgens
'ordt ontbeten met wittebrood, tar-
febrood en koffie of melk. Het menu
iatb'oor het middageten is zondag soep
:t vleesch; maandag bonen met
Pek; dinsdag erwtensoep met reu
woensdag rijst met spek of
'leesch, donderdag aardappelen met
roente en vleesch, vrijdag gort; za-
lerdag aardappelen met groente,
'ordt er vleesch of spek gebruikt
ontvangt ieder plm. 2 ons per
>fd. 's Nam. 5 uur wordt een bo-
irham genuttigd en om 9 uur wordt
lemelksepap gegeten".
Hij rapporteert ook nog dat er aan
!t huis een varkensmesterij is ver-
iden. Door het huis werd ieder jaar
^500 halve kilo's spek verbruikt.
LEIDEN „Bij dit gewij
zigde plan is het algemeen be
lang niet gebaat". In felle be
woordingen uitte de heer Plu,
voorzitter van de winkeliers
vereniging „De Luifelbaan",
zijn verontrusting over het ge
wijzigde bestemmingsplan
Zuid-West. De heer Plu en een
aantal medebewoners van
Zuid-West konden hun grieven
tegen de manier, waarop het
gemeentebestuur heeft voorge
steld Zuid-West af te bouwen,
kenbaar maken op een gister
avond door de Partij van de
Arbeid georganiseerde „hea
ring", door gespreksleider M.
van Aken vertaald met „bur
gerij-avond".
Vijftig belangstellenden waren naai
de kantine van de Co-op aan de
Rooseveltstraat, gekomen, waar zij
achter de tafel de bijna voltalllige
PvdA-fractie in de Leidse gemeente
raad aantroffen. Ook de heer K. P.
Post van de afdeling Stadsontwikke
ling van Gemeentewerken was aan
wezig.
Twee fractieleden waren niet aan
wezig, wethouder S. Sannes (wegens
ziekte) en wethouder Piena (wegens
vakantie;.
De absentie van wethouder Piena
gaf de discussie een wat eenzijdig
karakter. Men uitte scherpe kritiek
op zijn beleid, maar hij was er niet
om dat beleid te verdedigen. In het
geding was de leefbaarheid, het ver-
zorgingspeil in Zuid-West.
Verscheidene sprekers constateer
den een gebrek aan algemene voor
zieningen. „Waar blijft het cultureel
centrum, het medisch-sociaal cen
trum, een groter hulppostkantoor
met meer dan een loket, een café
restaurant?"
De heer Plu constateerde het ont
breken van winkels voor duurzame
gebruiksartikelen. Volgens hem houdt
60% van de winkels aan de Luifel
baan zich bezig met de levensmidde
lenbranche. 7% met de geldsector.
Van de overblijvende 33% werkt geen
enkel bedrijf m de branche voor
duurzame levensmiddelen.
De voorzitters van de speeltuinver
enigingen „De Vijf Hoven" en „Prin
ses Beatrix" vroegen om meer ruim
te en meer mogelijkheden voor club
huizen voor de oudere jeugd, waar
voor zij de tekeningen klaar hebben.
Iemand stelde de vraag of de ver
houding werken wonen recrea
tie in Zuid-West door de eventueel
te bouwen woontoren op het Bevrij
dingsplein niet zal worden verstoord.
De heer Post gaf een heldere uit
eenzetting aan de hand van twee
maquettes van het gewijzigde plan.
Op grond van het feit dat het trot
toir van het Vijfmeiplein eigenlijk te
groot is voor een winkelplein zijn er
kleine eenheden winkels geprojec
teerd aan de kant van de Roosevelt
straat om het dode punt daar op te
heffen. Aanvankelijk zouden de win
kels in kleine eenheden over de ge
hele lengte van het plein komen,
maar men denkt dit beter té kun
nen gebruiken als parkeerruimte. Het
andere" dode punt van de L-vorm
van winkels ligt by de Churchilllaan.
Oorspronkelijk zou er op deze plaats,
parallel aan de flats aan het Bevrij
dingsplein een langgerekt hoog ge
bouw met winkels en flatwoningen
komen. Onder meer omdat dit voor
de bewoners van het Bevrydingsplein
een grote belemmering zou beteke
nen is het gebouw op papier inge
kort en verhoogd. De hoogte ervan
zal. als het plan wordt aangenomen,
gelijk zijn aan die van de Rijnland
flat aan de Churchilllaan en zo een
duidelijk merkteken zijn als afbake
ning van het winkelcentrum.
Namens de P. v. d. A.-fractie con
stateerde de heer Den Dubbelden dat
er weinig was ingebracht tegen het
schema van het plan.
De heer Van Aken deelde mee dat
de fractie uiteraard geen toezeggin
gen kon doen omdat de wijziging van
het bestemmingsplan naar zijn me
ning een zaak is, die op stadsbestuur-
lijk niveau moet worden uitgemaakt.
EIDEN Na twee jaar in de rommel te hebben gezeten, zijn we nu als een phoenix uit de
loop' herrezen. Deze woorden sprak prof. mr. W. L. G. Lemaire, voorzitter van de Stichting
Huize St. Maarten" (aan de St. Jacobsgracht)de stichting die destijds werd opgericht on-
;r de naam „De Roomsch-Catholijke Armen en het Wees- en Oudeliedenhuis. Prof. Lemaire
lelde op de restauratie van huize „Sint Maarten", ontstaan uit één huis door een armverzor-
ir bij zijn overlijden nagelaten. Het kreeg toen de bestemming van vergaderplaats voor
„armmeesteren" en weeshuis voor 20 a 25 kinderen. In de loop der eeuwen is dat ene huis uit-
e ctgroeid tot een groot pand aan de St. Jacobsgracht en de Raamsteeg. Het oude gebouw had
restauratie dringend nodig. Sommige plafonds bleken nauwelijks gestut te worden.
waardige gebouw te revalideren tot
een modern tehuis met. respect voor
het historisch gegroeide".
De 77 kinderen die nu in huize
„Sint Maarten" wonen (de jongste is
J lVz de oudste 1711. jaar» zijn inge
deeld in zes groepen, waarvan er vier
gemengd zijn. Elke groep heeft een
j dagverblijf waar men het gezinsleven
nabootst. Het is immers de bedoeling,
dat veel kinderen uiteindelijk weer in
I het huisgezin terugkeren. De kinderen
eten niet op zalen, maar ook in de
dagverblijven. Er ls naast elk verblijf
een kleine keuken. Voorts zijn er toi
letten en badkamers. De grote keu
ken van het huis is van alle moderne
gemakken voorzien zoals „warme pla
ten" om te voorkomen dat het eten
afkoelt.
Op de slaapzalen heeft men af
scheidingen gemaakt rond de bedden,
zodat het lijkt of het halfhoge ka
mertjes zijn waarin behalve een bed
ook een wastafel is aangebracht. De I
kinderen hebben er door het opplak
ken van plaatjes en foto's aan de
houten wanden hun eigen hokje van
gemaakt. De oudere meisjes hebben
op de tweede verdieping allen hun
eigen kamertje, een ruimte waar me
nige student jaloers op zou zijn.
Het centrale stuk van de ten
toonstellingeen door R. van As- I
sen geschilderde voorstelling van\
de harpoenering vanaf een jager
van een walvis met rechts op de\
achtergrond de Willem Barendsz.\
Dank zij een voortreffelijke op-1
bouw, schildering en belichting
ivordt een vloeiende overgang ver
kregen tussen het driedimensio
nale plecht van de jager met har
poenkanon en de tweedimensio
nale schildering van de entourage.
Dit harpoenkanon is een origi
neel exemplaar van de Willem
Barendsz, door het Leidse muse
um aangeworven toen dit walvis-
fabriekschip uit de vaart werd ge
nomen.
(Foto LD/Holvast)
Kinderen
d.
rda Iet weeshuis werd destijds ge-
cht door dr. Gerardus van Swieten,
^toemd leerling van Boerhaave en
- 5 er lijfarts van keizerin Maria The-
ia van Oostenrijk. Voor 1739 wa-
ji de r.-katholieken niet in staat
*s voor de armen te organiseren in
■band met het uitgevaardigde
kkaat tegen de Paapsche stoutig-
1", dat onder meer de uitoefe
van de r.-katholieke godsdienst
het openbaar verbood. Pas in 1767
:g men vergunning de r.-katho-
armen en wezen onder te bren-
in één huis. Tot 1787 was het
aan de St. Jacobsgracht alleen
igenshu5>s, maar in 1807 werden
jens, meisjes èn oudelieden in
huis ondergebracht.
na« Tijdens de ramp door het springen
n het kruitschip [in het Rapenburg
td 't gebouw ernstige schade. Twee
later, in 1809, werd het huis
rbouwd. Ook in 1860, 1829 en 1868
nden verbouwingen plaats. Bij de
«itste vernieuwing werd de capaci-
2{it op 250 gebracht; het huis had
en 140 inwoners. Nu, na diverse u>t-
tidingen is die capaciteit gesteld
82 kinderen. Wel een bewijs hoe
,]j inig bewegingsruimte destijds de
eeskinderen was gegund!
m Huize „Sint Maarten" wordt nu ge-
door de zusters Dominicanessen,
oor de komst van deze zusters in
116 was er nog een ander R.-K. Pa-
ichiaal Armbestuur, dat in 1916 met
j®, it van de St. Jacobsgracht een fu
aanging. Sindsdien ging het het
eeshuis steeds beter. De donkere tij-
van honger en armoede waren
djT 180 constateert een kroniek-
^jhryver, dat „de hooge prijzen dex
vensmiddelen de regenten noopten
it bezuiniging" en dat „voorlopig
het brood der weeskinderen geene
aas werd verstrekt". In 1824: „Ter
ilegenlieid van de 250-sten gedenk-
ig van Leidens Ontzet is den 3den
ctober op verzoek van Burgemees-
nen en voor rekening der Stad, aan
e Armen en Weezen brood en haring
tgereikt".
Onder het gezag van de regenten
waren er dikwijls moeilijkheden ge
weest met het burgerlijk gezag. Aan
vankelijk was een rentmeester inge
steld van „den Hervormden Gods
dienst". Op 19 maart 1805 vaardigde
de Raad van de stad Leiden een
strenge resolutie uit waarin werd be
paald dat er geen bedeling mocht
plaats hebben zonder opgave van ar
beid en loon. Zij die een ontuchtig,
ergerlijk of schandelijk leven leidden,
mochten niet bedeeld worden. Verder
werd bepaald „dat ouders die hunne
kinderen verlaten, als onnatuurlijke
menschen aan den lijve zouden wor
den gestraft".
De gevelstenen die in de loop der
eeuwen zijn aangebracht, hebben bij
de restauratie een plaats gekregen in
de binnenmuren. Zo is er de prachti
ge gedenksteen met het opschrift:
„Toen D'Arme Roomsche Wees, Wan
hopend Neder zat. Of, Schreyend,
Doolde Op 't Puin Der Half Verwoes
te Stad, Werd Hem Op D'Eigen
Grond Van Zijn Vernielde Woning,
Dit Ruim Verblyf Gesticht,DoorHol-
lands Eersten Koning. Thans Zeg-
Een van de drie binnenplaat
sen van huize „St. Maarten". In
verband met de restauratie van
het gebouxv is ook de tuin opge
knapt. Foto LD/Holvast)
nen Hier Te Zaam Des Voisten
Gunst en Deugd, Behoeftige Oudei-
dom En Hulpelooze Jeugd. Help Nu,
Weldadigheid. Dit Werk Der Liefde
Krooenen. De God Der Liefde Zelf
Zal 'T Eenmaal Ryj'lijk Loonen".
Architect B. van Oerle van het bu
reau Van Oerle-Schrama en Bos
heeft van 't eeuwenoude gebouw aan
de St.-Jacobsgracht een modern te
huis geschapen met lichte klem-en en
uitstekende voorzieningen op het ge
bied van water, licht verwarming en
ventilatie. Er is bijzonder veel aan
dacht besteed aan de afwerking. Elk
vertrek is zo veranderd dat er een
maximum aan ruimte en sfeer tot
stand kwam. De kosten van de res
tauratie, uitgevoerd door de aanne
mingmaatschappij v/h Bik en Bree-
develd, worden geraamd op f 1.400.000.
De architect heeft het als zijn op
dracht gezien het „slonzige, merk-
Voorts zijn er in het gebouw spreek
kamers voor de kinderen (het contact
met de ouders wordt zoveel mogelijk
onderhouden), lokalen voor vrjje ex- j
pressie, ziekenzalen, een fraaie aula
met een breed toneel, een kapel, een
eet- en recreatieruimte met keuken
voor de zusters en een spreekkamer
voor de psycholoog die vast aan het
huis vei-bonden is.
Voor het interieur heeft men har
moniërende warme kleuren gebruikt.
In de benedengangen hangen oud-
Hollandse tegels die tijdens de ver
bouwing onder de vloer van het huis
zijn gevonden en van grote waarde
bleken te zijn.
Op het ogenblik wonen er in huize
„Sint Maarten" nog veertien bejaar
den van wie de jongste 83 en de oud
ste 94 jaar is. Het is de bedoeling
dat het huis op den duur alleen voor
kinderen zal zijn; daarom neemt men
geen nieuwe bejaarden meer op.
Ir. C. M. J. T. K. Han, vice-voor-
j zittcr van de stichting „Huize Sint
1 Maarten" zegt: „Als je deze inricli-
ting bekijkt, zou je bang worden dat j
i de kinderen hier niet meer weg wil- j
len. Maar voor deze kinderen die toch j
al zoveel moeten missen, is immers
niets teveel?".
I
Een kijkje in een van de ge
zellig ingerichte dagverblijven.
Elk verblijf heeft een radio- en
televisietoestel, een boekenkast,
een royale bergplaats en centrale
verwarming.
(Foto LD/Holvast)
LEIDEN In de Sleutelstad zitten de walvissen in de bomen.
Ze blijven er zitten tot 15 september, wanneer de hedenmiddag
geopende expositie in de Orangerie van de Hortus over walvis
sen en walvisvaart, georganiseerd door het Rijksmuseum voor
Natuurlijke Historie te Leiden weer wordt gesloten. Het is af
gezien van een bescheiden expositie enkele jaren geleden de
eerste Leidse tentoonstelling van dit museum sinds 1914
Er klopt eigenlijk niets van, van
deze expositie. Allereerst het onder
werp: walvissen :zijn geen dieren die
aan de wal léven en bovendien zijn
het geen vissen maar zoogdieren.
Heel speciale Zoogdieren zelfs want
de grootste onder hen, de blauwe vin
vissen. kunnen een Jehgte van 33 me
ter krijgen en zijn daarmee de groot
ste nog op aarde levende dieren.
Maar ook de plaats van de tentoon
stelling is in wezen helemaal fout:
walvissen horen niet thuis in de bo
men, zeker niet tussen de beroemde
I bomen van de eerbiedwaardige Leid-
I se Hortus.
j Inderdaad, deze situatie is volko
men dwaas, maai daar kunnen het
I museum en de organisatoren van de
tentoonstelling niets aan doen. Het
f museum aan de Raamsteeg is al
tientallen jaren veel te klein zelfs om
I als een soort pakhuis te fungeren
voor de rijke collectie, die jaar 'in
jaar uit wordt aangevuld. Tentoon
stellingsruimte in het museum is er
niet. de instelling moest al jaren ge
leden voor het publiek vooi bezichti-
ging worden gesloten en het mate
riaal is zo opgepropt opgeslagen, dat
het zelfs zeer moeilik is om over een
j of ander onderwerp een expositie te
organisei'en. Onder die omstandighe
den is de staf van het museum van-
I zelfspreken ook niet berekend op de
j inrichting van exposities.
Dat niettemin deze tentoonstelling
I thans tot stand is gekomen is te dan-
I ken aan het enthousiasme van de di-
I recteur prof. dr. L. D. Brongersma
I en een tiental van zijn medewerkers,
die een kansje schoon zagen buiten
eigen terrein maar in de eigen Sleu
telstad eindelijk weer eens iets
j uit het eigen bezit te tonen. De Oran-
gei'ie, waar in de laatste jaren al de
j Aquahortus en de Teriahortus een
gastvrij onderkomen hebben gevon
den, staat in de zomermaanden leeg
wanneer de planten uit warmere dan
Hollandse sti-eken veilig in de buiten
lucht geplaatst kunnen worden; in de
wintermaanden worden zij liefde
rijk verwarmd in deze Orangerie.
Het Leidse museum kreeg enkele
jaren geleden het verzoek, op bijzon
der korte termijn (ruim twee weken)
een tentoonstelling in te richten op
Terschelling over de walvisvaart. Het
museum was daarbij eigenlijk inval
ler voor een andere instelling, die op
het laatste nippertje verstek moest
laten gaan. Het lukte dank zij enkele
medewerkers van het museum die de
uitdaging te provocerend vonden om
er zich vanaf te maken met het ar
gument dat het te kort dag was. La
ter is deze zelfde maar uitgebreide
tentoonstelling nog eens opgebouwd
in het Gelderse Rossum en in het
Rotterdamse Blijdorp. Nu is over
hetzelfde onderwei-p de Leidse expo
sitie opgebouwd, maar in geheel
nieuwe en zeer uitgebreide vorm.
De tentoonstelling geeft een rijkge
schakeerd beeld van de walvissen en
de jacht die op deze dieren gemaakt
werd door de Nederlanders, van een
grijs verleden tot het verrassend ac
tuele element van het haringworm
pje van vandaag toe.
Er zijn geraamtes van walvissen
te zien tegeneen achtergrond van
voortreffelijk op werkelijke grootte
getekende exemplaren zoals zij in de
natuur voorkomen. Voorts zyn er af
beeldingen van de walvisvangst in
vroeger tijden en van logboeken van
oude walvisvaarders, modellen van
vroegere instrumenten en werkelijke
exemplaren van werktuigen en wa
pens die in de moderne walvisvaart
worden toegepast.
De Nederlandse walvisvaart stamt
uit het midden van de zestiende eeuw
maar kwam pas goed op dreef na de
oprichting van de Noordsche Com
pagnie in L614. Al spoedig werden de
Nederlanders toen de voornaamste
leveranciers ter wereld van Walvis
traan en baleinen. In 't midden van
de achttiende eeuw waren zij eigen
lijk de enige 1 everanciers voor ge
heel West Europa. De enorme vang
sten van die tijd lijken haast onvoor
stelbaar wanneer men bedenkt dat
dit met uiterst primitieve middelen
gebeurde, iets waarvan deze tentoon
stelling in Leiden een indrukwekkend
beeld geeft. Toen de vangsten in de
noordelijke ijszeeën aanzienlijk terug
liepen door overbevissing vond men
in de zeeën rond de zuidpool nieuwe
jachtterreinen, maar daar werd al
lengs de vangst door concurrentie
van andei-e mogendheden ook langza
merhand fataal voor het voortbe
staan van de economisch aantrekke
lijke soorten. De Napoleonttische tijd
maakte een einde aan de Nederland
se walvisvaart, die over het alge
meen overigens pas weer tot bloei
bloei kwam na de invoering van de
stoomschepen en de uitvinding van
het harpoenkanon. De meest recente
opleving van de Nederlandse walvis
vaart was de periode van de twee
Willem Barendsz-schepen, die van
1946 tot 1965 een oude Hollandse glo
rie in ere hebben hersteld.
Van de laatste Willem Barendsz
heeft het museum indertijd enkele
belangrijke uitrustingsstukken (om,
een harpoenkanon) kunnen aanwer
ven toen het schip uit de vaart werd
genomen. Dit kanon prijkt thans in
een soort „panorama Mesdag" van
de Antarctische zee op de expositie.
Deze voorstelling is ongetwijfeld het
hoogtepunt van de tentoonstelling.
Dit centrale deel van de expositie
toont, samen met andere voorbeel
den, duidelijk aan wat enthousiasme
en vakmanschap vermogen, zelf*
wanneer organisatoren van een ten
toonstelling als deze te kampen heb
ben met zeer gi-ote moeilijkheden en
uiterst bepeikte middelen. De teke
naar R. van Assen (die terecht zijn
naam gaf aan een van de jarens op
zijn meesterstuk dat op de expositie
te bewonderen valt) heeft naast zijn
gewone wei"k voor het museum gedu
rende enige maanden naar schatting
500 uren overwerk gelevei'd om wer
kelijk voortreffelijke schilderingen
tot stand te brengen, die het in de
dimensies van de beschikbare ten
toonstellingsruimte verbluffend goed
doen. De effecten die hij heeft weten
te bereiken zijn bewonderenswaardig.
Maar eenzelfde, hoewel voor de be
zoeker niet zo aansprekende presta
tie is geleverd door alle krachten van
het museum die in korte tijd een
plantenkas hebben weten om te tove
ren in een expositieruimte e n deze
vooi-zien van een tentoonstelling, die
het museum alle eer aandoet en
waard is door velen bezocht te wor
den.
Kan. als deze tentoonstelling een
succes wordt, dit een stimulans zijn
voor de overheid, de middelen op al
lerlei terrein beschikbaar te stellen
voor een werkelijk girandioze exposi
tie van het rijke bezit van het mu
seum, wanneer dit in 1970 het 150-ja
rig bestaan viert? Het is te hopen.
