sraël
Nederlandse
Architecten
louwen
adio- en
v-studio in
v->"
len ook in de Israëlische studio werkelijkheid wor
den en de bewondering oproepen van iedere be
zoeker. Amerika moge dan het land zijn van de
vele technische wonderen, ten opzichte van de
bouw van studio's voor de radio blijft het bij Ne
derland achter.
Het Israëlische radio- en tv-gebouw, van een
andere kant bezien. Thans nog als maquette
op een tafeltje in Amsterdam, over een jaar
of drie werkelijkheid in Jeruzalem.
De geluids- en liohtteohniek hebben hier een
stormachtige ontwikkeling doorgemaakt. En de
bouwer heeft zich daarbij aangepast.
Fenomeen
VANZELFSPREKEND kwam in ons gesprek met
de Nederlandse architecten het fenomeen Is
raël ter sprake. Ir. Visser was juist terug van een
bezoek aan dat land.
„Het is fantastisch wat je er ziet. Vijf jaar gele
den kwam ik er voor het eerst. Je ziet het groen
op de rotsen groeien. Jordanië: bruine, kale heu
vels. Het buurland Israël: alles groen. Daar ge
beurt wat. Ook wat de bouw betreft. Tel Aviv,
Haifa, noem maar op. Er zijn daar prachtige
rANNEER hopelijk in juli a.s. wordt aangevangen met de bouw van
een hyper-moderne radio- en televisie-studio in Jeruzalembetekent dit
tevens het begin van de realisering van een brok denkwerk aan Neder-
landse geest ontsproten.
hg dat. Kol Israëlde Israëlische radio-omroep, tot dusver provisorisch onder
licht, wenste een echte studio, een betere apparatuur. Israëliërs zwierven de hele
|Id af op zoek naar een voorbeeld, dat aan hun verlangens beantwoordde. Zo
men ze ook naar Holland, het land met zijn magische klank voor het Israëlische
14o7jZe zagen de studio's in Hilversum, bekeken de nieuwe VARA-studio en toen wis
te het! Dat was wat ze zochten.
varen gefascineerd geraakt door de eenvoud en de doelmatigheid van de schep-
\n van de N.R.TJ. met haar eigen laboratoria en het beste equipment ter wereld,
(i-an de leiding berust bij prof. dr. ir. J. J. Geluk.
Behalve ir. Van Gelderen, zijn de overige drie ar
chitecten allen één- of meermalen in Israël ge-
wpest.
Israëlische medespeler
EEN IEDEALE oplossing is geweest, dat de onge
veer 60-jarige architect Sharon uit Tel Aviv aan
de Nederlanders werd toegevoegd. Hij immers
kende het terrein en was van allerlei plaatselijke
toestanden op de hoogte. Sharon, die oorspron
kelijk uit Galicië stamt (hij maakte de Oosten
rijks-Hongaarse monarchie nog mee), is een der
grootste architecten van Israël. Hij werkt samen
met zijn zoon. Hem werd door de Israëlische rege
ring ook de opdracht gegeven de planning van
de oude stad Jeruzalem aan te passen bij het
nieuwe stadsdeel. Een taak vol voetangels en
klemmen!
Hoe is de samenwerking?, wilden we weten.
„Uitstekend"' was het antwoord van de Neder
landse. architecten. „Aanvankelijk waren er wel
verschillen in benaderingswijze, maar de opvat
tingen zijn in de loop van de tijd sterk naar el
kaar toegegroeid. Van de Israëlische regering
Van
onze
feature-redacteur
DE N.R.U. gevraagd werd als adviseur
e willen optreden bij de bouw van een radio-
in televisie-studiocomplex in Israël werd
lie zijde gesteld, dat het wenselijk zou zijn
le Nederlandse architecten, belast, met de
lbouw in ons land, tevens de architecten zou-
dcfejn van de bouw van de Israëlische studio,
ki architecten waren volkomen ingespeeld in
oeilijke materie en waren de realisten van
-ènsen van de N.R.U.
dus het architectenbureau Elling in
3 U Ijler dam de ontwerper van de Israëlische radio-
winstfstudio' we*ke zal verrijzen op een heuvel in
Itgeringscentrum Hakyria in Jeruzalem vlak
jd Knesset (parlements) -gebouw.
De binnenplaats van de studio met op de ach
tergrond de entreehal, van waaruit de trap
toegang geeft tot de hogere en lagere verdie
pingen.
directeur was jhr. Sandberg, voorheen directeur
van het Stedelijk Museum in Amsterdam.
Het architectenbureau van wijlen prof. P. Elling
(t 1962) telt vier geassocieerde jonge architecten
te weten: ir. A. van Gelderen, ir. H. C. Hoogewo-
ning, ir. A. de Leeuw (Oegstgeest) en ir. K. Visser.
Vooral deze laatste houdt zich bezig met studio
projecten, wat niet zeggen wil, dat de andere le
den van het bureau hun partij niet meespelen.
Wat uit hun handen te voorschijn komt, is ideaal
teamwork van uitermate deskundige en kunstzin
nige vakmensen.
werd de grootst mogelijke medewerking ondervon
den. Niet al dat formaliteitengedoe wat we hier
kennen. De dingen worden daar nuchter en zake
lijk bekeken
Bij de uitwerking van de plannen stuitten de ar
chitecten op de volgende moeilijkheid. Naar Ame
rikaans voorbeeld wensten de Israëliërs een plan
uitgewerkt tot in de kleinste details. Wat in Ame
rika mogelijk is, is dat hier niet altijd. Telkens
komen er weer nieuwe vindingen op het gebied
van radio- en bv-techniek. Die moet je in de loop
van de bouw in het geheel kunnen verwerken.
Wil je alle details tevoren „up to date" geregeld
zien, dan kom je nooit klaar. En dan raak je uit
eindelijk achter op het tijdschema. Het uitwerken
van detailkwesties tijdens de verwezenlijking van
het project geeft ook wel moeilijkheden, maar
daar kom je wel uit, zo zeiden de Nederlandse
architecten.
We begrepen het. Het architect-zijn is een zich
dagelijks geconfronteerd weten met allerlei moei
lijkheden, problemen welke dienen te worden op
gelost met vakkundigheid en een soepele en
speelse geest.
Dertien miljoen
DE BOUW in eerste aanleg kost 13 miljoen Is
raëlische ponden, dat is ongeveer 14,3 miljoen Ne
derlandse guldens.
We zagen foto's van de maquette van de nieuwe
studio. Ondanks zijn enorme omvang (70 bij 100
meter met een torengebouw tot een hoogte van 60
meter), een sierlijk, speels bouwwerk. Een lust om
naar te kijken. Eenvoudig en logisch opgezet. De
bouw in terrasvorm op de heuvelrug met zijn op
pervlak tev erschil 1 en gaf de architect tal van mo
gelijkheden, welke ten volle zijn uitgebuit.
Het hoge torengebouw met zijn terugvallende ra
men (ter wering van de warmte) is zodanig ge
bouwd, dat het een betonnen kern bevat, welke
tevens als schuilkelder kan dienen. Je kunt nooit
weten
Van een representant van een oudere architecten
generatie, Jan Wils, hoorden we eens een lezing
over „nut en schoonheid". Beide factoren komen
in dit project ten volle tot uiting. Want ook deze
jonge generatie streeft naar een samengaan van
beide in volle harmonie.
Alle nieuwste snufjes van technisch vernuft, wel
ke in de studio's in Hilversum zijn toegepast, zul-
Het parlementsgebouw
in Jeruzalem,
de Knesset.
Weekendbijlage Leidsch Dagblad Zaterdag 13 april 1968
Maquette van het door het Nederlandse ar-
chitectenbureau Elling in Amsterdam ont
worpen radio- en tv-studiocomplex in Israël.
Men ziet hier het gebouw aan de straatzijde;
rechts is de ingang. Behalve het bureau El*
ling, is nog een Nederlandse firma bij de bouw
betrokken, namelijk het Adviesbureau Ver
hoeven uit Amersfoort, dat is ingeschakeld
bij de „airconditioning", of in goed Neder
lands „luchtbehandeling". Constructeur is de
Israëliër Weidenfeld, de man die na de twee
de wereldoorlog het verwoeste keizerlijke Pa
leis Schöpbrunn bij Wenen heeft gerestau
reerd.
bouwwerken verrezen. Er is nu al weer een te
kort aan arbeidskrachten. En het is bijzonder
prettig werken in deze pionierswereld.
Het vorig jaar leek het me, dat de stemming er
down was. Men zat midden in een recessie. Daar
van getuigt het volgende wrange grapje, dat de
typisch Joodse zelfspot verraadt.
In de luchthaven Tel Aviv hangt een biljet aan
de muur met de woorden „Wil de laatste die weg
gaat, het licht uitdoen?!"
Thans is het Israëlische volk weer opgeveerd. Je
merkt dat als buitenstaander aan alles. Vooral
aan de jeugd ook, die laaiend enthousiast is.
„Wij jongeren", zo zeggen ze, .mensen van tussen
de twintig en vijfentwintig, hebben de vijfdaagse
oorlog gewonnen". En ze hebben niet helemaal
ongelijk.
Er wordt hard gewerkt in Israël. Ook de econo
mie veert weer op. Wat de vreemdeling opvalt, is
dat men op de wegen in Israël vele Jordaanse
auto's ziet; ook wagens uit de Gazastrook. Met het
oog op de Arabische verzetsbeweging is daar een
risico aan verbonden. Men neemt dat echter wel
bewust. Want elke Arabier, die Israël bezocht heeft
en naar zijn land terugkeert, betekent propagan
da vóór Israël.
En voor de bewoners van de oude (Jordaanse)
stad Jeruzalem is het leven ook belangrijk veel
beter. Er heerst daar een druk zakenleven, terwijl
de bevolking profiteert van openbare voorzienin
gen, w-elke eertijds slechts in een droom mogelijk
geacht wei-den.
Monument
ZO ZAL DAN drie Jaar na "het begin van de
bouw van de Israëlische radio- en tv-studio een
monument verrezen zijn, dat ln al zijn eenvoud
met zijn strakke, maar toch speelse lijnen, getui
genis zal afleggen van een volmaakte Nederlands-
Israëlische samenwerking.
H. de LANGE.
In de onmiddellijke nabijheid van de gebou
wen van het Nationaal Museum in Israël (in
de ronde koepel rechts worden de Dode Zee
rollen bewaard), komt de nieuwe studio te
staan.
