Leids apparaat
Amerika
van
in satelliet
naar de ruimte
Speeltuin vermoedelijk
nog dit voorjaar open
Morgen lancering van Kaap Kennedy
Studie elektronen in
kosmische straling
Een jaar
gegevens
Verkouden?
Oplossing
in zicht?
- WOENSDAG 28 FEBRUARI 1968 LEIDSCR DAGBLAD PAGINA 3
Wanneer morgen de lancering van een Atlas-Agena-raket van
de Amerikaanse basis Kaap Kennedy gelukt, zal daardoor voor
de eerste maal een in Nederland en wel in Leiden ontworpen
instrument voor wetenschappelijk ruimteonderzoek in een baan
om de aarde worden gebracht. Het is een apparaat om de elek
tronen in de kosmische straling te meten en hun energiespec
trum te analyseren. Het instrument is ontworpen door de
Werkgroep Kosmische Straling van de Koninklijke Nederlandse
Akademie van Wetenschappen, welke werkgroep sinds enige
jaren is gevestigd bij de Leidse Universiteit.
Utrecht, met name het ruimtevaartlaboratorium van deze
universiteit, heeft de primeur van een Nederlands experiment
in een kunstmaan gemist doordat ongeveer een jaar geleden
de lancering van de eerste Europese kunstmaan mislukte. Daar
in was een Utrechts instrument opgenomen voor registratie van
de röntgenstraling van de zon.
De kosten van het thans pionerende Leidse experiment heb
ben tegen de anderhalf miljoen gulden bedragen, die via het
Ministerie van Onderwijs en Wetenschappen rechtstreeks uit
de F'ikskas aan de werkgroep ter beschikking zijn gesteld.
Het is de bedoeling, dat de Ameri
kanen satelliet OGO-E (het vyfde
exemplaar van de serie Orbiting
Geofysical Observatories) door een
als zeer betrouwbaar bekend staan
de Atlas-Agena-raket in 'n baan om
óe aarde wordt gebracht waarvan de
hoogte varieert van 148.000 tot circa
278 km. Wanneer de instrumenten
van deze kunstmaan en daarmee ook
het Leidse instrumentarium na een
testperiode in de ruimte van enkele
weken ruim een jaar blijven werken
en gegevens naar de aarde seinen, is
men zeer voldaan. Alles wat daarna
nog aan gegevens ontvangen wordt,
moet als een extra worden be
schouwd.
Reeds na de lancering van de eer
ste Russische kunstmaan in oktober
1958 pleegden Nederlandse astrono
men en natuurkundigen overleg over
de mogelijkheden, die de ruimtevaart
zou bieden voor onderzoek op hun
wetenschappelijke terreinen.
Dit overleg werd gekanaliseerd in
de Commissie voor Geofysica en
Ruimteonderzoek van de Kon. Ned.
Akademie van Wetenschappen. Aan
vankelijk was de werkgroep, die voor
het onderzoek van de kosmische stra
ling onder supervisie van deez com
missie werd ingesteld, gevestigd in
Delft, doch sinds 1966 is het weten
schappelijk centrum in Leiden geves
tigd onder leiding van prof. dr. H. C.
van de Hulst.
Bij de keuze van projecten, die Ne
derland zou nastreven in de eerste
De OGO-E-satelliet tijdens de
montage. Midden op de foto ziet
men de doos voor de wetenschap
pelijke instrumenten en de be
sturing sappar aten. De afmetin
gen van deze doos bedragen 2x1x1
meter.
I fase van deelneming aan het ruim
teonderzoek werd aansluiting ge
zocht aan gebieden, waarmee de Ne
derlandse wetenschap reeds goed be-
I kend was. Het middel van de ruimte-
j vaart was wel nieuw, maar het ob
ject van onderzoek, de ruimte, bleef
onveranderd, zodat men het beste
voort kon bouwen op onderzoekingen
waarvan met meer conventionele
middelen in ons land al een basis
was gelegd.
De Leidse sterrekundigen, die zich
een wereldnaam hadden verworven
op het gebied van de studie van de
structuur van 't Melkwegstelsel, lie
ten daarom hun keuze vallen op de
elektronen in de kosmische straling.
Hun intensiviteit en andere kenmer
ken houden nauw verband met de
Melkwegstructuur.
Het instrument, dat voor het ruim
teonderzoek werd vervaardigd, is ge
heel ontworpen door de Leidse werk
groep. Het is betrekkelijk klein, en
in van de 24 instrumenten, die
in de OGO naar de ruimte zullen
worden gebracht. Hiervan zijn 21 in
strumenten van Amerikaanse origine,
Nederlandse, 1 van Engelse en
i Franse herkomst. Amerika
heeft indertijd aan alle landen de
gastvrijheid in Amerikaanse kunst
manen voor wetenschappelijke in
strumenten aangeboden, mits deze
aan de hoogste eisen in wetenschap
pelijk en technisch opzicht zouden
voldoen.
Het belang, dat de meeste landen
in Europa hechten aan eigen en ge
zamenlijke ontwikkeling op het ge
bied van de ruimtetechnologie is ze
ker niet uitsluitend gebaseerd op we
tenschappelijke interesse. Veeleer
hoopt men door uitvoering van pro
jecten op dit gebied geleidehjk de
achterstand in technologie ten op
zichte van de Verenigde Staten te
kunnen verkleinen en zo ook beter te
kunnen concurreren ook in aanver
wante industriële toepassingen van
wat zich op het gebied van de ruim
tetechnologie aandient. Nederland
heeft in dit opzicht alleei. belangrijk
i ui vestiging van Estec,
h i -<fo>'sch laboratorium voor
de Europese ruimtevaartorganisatie
in iN oord wijk.
maal per seconde uit en seint de ge
gevens naar de aarde. Deze gegevens
worden door de NASA opgevangen,
geordend en aan de experimentato
ren op magneetbanden ter beschik
king gesteld, samen met de verlangde
gegevens van de satelliethuishouding
(bijvoorbeeld temperatuur, stand in
de ruimte, enzovoorts). De werkgroep
verwacht ruim duizend magneetban
den per jaar met gegevens te verkrij
gen.
De OGO beschrijft in de beoogde
tbaan één omwenteling in de 63 uur.
De satelliet weegt 605 kg (zwaar
der dan de vorige OGO';
Het instrument van de Werk
groep Kosmische Straling te Lei
den, zoals het is ingebouwd in de
OGO-E-satelliet. Het rechterge
deelte bevat de tellers. Links ziet
men de elektronische apparatuur.
De lengte van het instrument be
draagt dertig centimeter.
152 kg aan wetenschappelijke in-
I strumenten. De rest van het ge-
I wicht is afkomstig van de con-
structieonöerdelen, stabilisation -
j strumeten, wieken met zonnecellen
j en de apparatuur voor de energie-
voorziening en radioverbindingen.
Academische
examens
Aan de Leidse Universiteit zijn ge
slaagd voor de volgende examens:
doctoraal II geneeskunde de heren
A. P. G. de Gijzel (Oegstgeest), Ph. i
I Issa (Suriname). A. Labrie (Leiden),
I G Oliehoek (Den Haag) en J. B. M-
Wesseling (Scheveningen).
j semiarts: mej. Y. H. C. H. Scholtes
(Den Haag) en de heer P. W. Ooster-
ling (Oegstgeest)
I artsexamen: mevr. M. P. J. Ver-
I hoog-Bloembergen (Leiden), mevr.
W .E. M. Spoor-Tordoir (Leiden),
1 mej. E. H. M. J. Vollaers (Den Haag)
en mevr. A. Mak-de Vries (Capelle
aan de IJssel)
doctoraal scheikunde mej. J. W. L.
van Oyen (Leiden) en de heren R. I
C. D. E. Hasekamp (Leiden i en H. F. J
Poort (Leiden)
doctoraal wiskunde de heren P.
Timmers (Leiden) en D. Oudshoorn
j (Leiden;
kandidaats wiskunde en natuurwe-
I tanschappen de heren R. de Heer
i (Vlaardingen)A. Sevenster (Voor
burg), J. F. Boland (Leiden). J. A.
M. Droogh (Leiden), P. C. F. M. Ver-
I schure (Leiden), H. J, van Gorkom
j -Leiden). B J. v. d. Net Rotterdam
O. W. Mulder (Den Haag) en M-
Fransen (Leiden
Jeugdappèl in
Pieterskerk
Uitgaande van de Prov. commissie
Zuid-Holland van de Herv. Geref.
Jeugdbonden wordt zaterdagavond in
de Pieterskerk een jeugdappèl gehou
den. Ds G. Boer in Katwijk aan Zee
zal deze avond spreken over „Leven
en geleefd worden". Medewerking
aan dit appèl verlenen Feike Asma
(orgel) en het Waddinxveense koor
..Vox Jubilate".
ADVERTENTIE
(felfretas
Rillerig Onprettig?
Pas dan op!
Neem bijtijds 'ftSPRO'.
'ASPRO'bevat alles om Uw
verkoudheid snel en doel
treffend te bestrijden.
Belastingdienst
Bij beschikking van
taris van Financiën is de hoofdin
specteur van 's Rijks belastingen de
heer A H. Kuiper, hoofd van de in
spectie der directe belastingen te Lei
den. 2de afdeling, verplaatst naar
Hilversum en aangewezen als hoofd
van de inspectie der directe belastin
gen. 1ste afdeling aldaar.
BURGERLIJKE STAM)
VAN LEIDEN
W. K. Swagers
Annegien Johar-
Koopavond in Leiden?
De afdeling Leiden van de K.V.P.
houdt morgenavond In „Den Burcht"
een bijeenkomst waarin gesproken Kras: Waltei
zal worden over de vraag: een koop
avond in Leiden? Het afdelingsbe
stuur geeft aan deze avond een open
karakter. Niet alleen leden, doch
vooral ook huisvrouwen en midden
standers, verwacht men in deze bij
eenkomst. I Broek. 83 Jaar.
P. Ouwerkerk:
v. D. F. Nijhoff
Overbeek; Deldre. d. v.
Esther Maria, d v. A. A J. Noordove
Beelen. Timothy Sander.
Verwerking
in Leiden
Inlopen van
achterstand
De Nederlandse industrie heeft nog
te weinig ervaring gehad, om het
ontwerp te realiseren, zodat de Leid
se apparatuur is vervaardigd door
Ball Brothers te Boulder (Colorado,
USA). Men hoopt echter mettertijd
ook in ons land een technische vaar
digheid te ontwikkelen, die de eigen
produktie van instrumenten voor
ruimteonderzoek mogelijk maakt.
Wanneer de lancering van de OGO-
E morgen slaagt, zal deze kunst- I
in. -•-n een langgerekte baan om de
aarde bereiken waarvan de hoogte
varieert van ruim 148.000 tot onge
veer 278 kilometer. Tijdens óe eerste
weken van de vlucht van de satelliet
zullen de instrumenten en de energie
voorziening benevens de stabilisatie-
apparatuur worden beproefd. Daarna
hoopt men zoals gezegd gedurende
minstens een jaar wetenschappelijke
gegevens te ontvangen. Deze zullen
in Amerikaanse grondstations worden
opgevangen en geregistreerd. Voor
wat het Nederlandse experiment be
treft zullen bandopnamen van de ge
gevens worden vervaardigd die door
G ^e Flicht Centre in de
VS n v Leiden worden verzonden.
Deze banden zullen worden verwerkt
door de computer van het Mathema
tisch Centrum van de Leidse Uni
versiteit, die daartoe voorzien is van
een aparte lees-eenheid.
Ballom luchten
Tot dusver Is geen experiment in
een satellet uitgevoerd met dezelfde
i doelstellingen, als die van het mor
gen te ondernemen experiment. De
belangrijkste resultaten, die tot op
I. -■ <■•.)-,:Cht zyn bereikt, zijn
verkregen door middel van ballon-
vluchtcii tussen vyfendertig en veer
tig kilometer hoogte, die als voorhe
lm jding van dit. satellietexperiment
zijn uitgevoerd door de werk-
gioep. Tot nu toe zijn zeven geslaag
de vluchten met een kleine elektro
nendetector uitgevoerd van De Bilt
en van Kiruna (Zweden). Hoewel de
nauwkeurigheid in de resultaten
deze Nederlandse ballonvluchten
unstig wordt beïnvloed door de ge
ringe waarnemingstyd (ongeveer
tien uur per geslaagde vlucht), de
aardatmosfeer en het aardmagneet-
veld, zijn deze resultaten internatio
naal erkend als zeer waardevol.
Voor wie meer technisch weten
schappelijk geintersseerd is in het
Leidse ruimte-experiment nog de
volgende bijzonderheden.
Het instrument bestaat uit vyf ver-
cliillende fysische eenheden. De ver
schillende interacties van de kosmi
sche straling in deze eenheden resul-
«ren In zepr korte lichtpulsjes (tus
sen tien namoseconde en tien micro
seconden). De lichtpulsjes worden
a._ v isn door fotomultiplica
torbuizen zeven in totaal) en omge-
it in elektrische signalen evenredig
.net de grootte van de lichtpuls. De
grootte van de lichtpuls is een maat
voor de interactie. De identiteit en
energie van de kosmische stralings
elektronen worden bepaald door ana-
'yse van de pulshoogten, die gelijktij-
ig ir de vijf eenheden optreden. In
t instrument zelf worden de diverse
puis.i.ogien bepaald en via het zen
dersysteem van de satelliet worden
deze pulshoogten naar de aarde over
geseind
Ruim duizend
magneetbanden
Goed nieuws voor de kinde
en en hun ouders var
de Leidse Professorenwijk; de
speelweide aan de Van Vollen-
hovenkade zal vermoedelijk
nog dit voorjaar worden her
opend.
Daarmee komt dan een einde aan
een trieste speeltuingeschiedenis, die
behalve de buurt- en speeltuinvereni
ging „De Professorenwijk". de Leidse
Bond van Speeltuinverenigingen en
het „Stadhuis" veel zorgen heeft ge
baard. De speeltuinaffaire in de Pro
fessorenwijk dreigde een slepend ka
rakter te krijgen, maar na een publi
catie in het L.D. over deze zaak rijp
te bij alle betrokken partijen het be
sef, dat in het belang van de jeugd
een oplossing voor de moeilijkheden
gevonden moest worden. Zoals bekend
was het destijds in verband met de
bouw van de Vredeskerk noodzakelijk
dat de speeltuin van de Professoren
wijk van de Burggravenlaan ver
plaatst werd naar de Van Vollenho-
venkade. Het bij de speeltuin beho
rende (semi-permanente) clubge
bouwtje bleef na de verplaatsing nog
geruime tijd aan de Burggravenlaan
staan. Het werd in het afgelopen jaar
door de jeugd in puin gegooid en ver
volgens gesloopt. Het bestuur van „De
Professorenwijk" streefde al sinds de
verplaatsing van de speelweide naar
een nieuw clubhuis, maar het zag zijn
nieuwbouwplannen niet verwezenlijkt
aangezien er over deze kwestie tussen
de buurt- en speeltuinvereniging en
het „stadhuis" een ernstige kortslui
ting was ontstaan. Pogingen van de
T p'dse Bond van Speeltuinverenigin
gen om de storing op te heffen, had
den geen enkel resultaat. Als gevolg
van deze kortsluiting bleef de speel
tuin gesloten en de jeugd van de Pro
fessorenwijk gedupeerd.
De buurt- en speeltuinvereniging
„De Professorenwijk" heeft de speel
weide inmiddels in (voorlopig) beheer
overgedragen aan de Leidse Bond
van Speeltuinverenigingen, die op hel
ogenblik hard bezig is de weer in ge-
bruikstelling van de tuin voor te be
reiden. Uit de bond is nu een com
missie gevormd, die tot taak zal heb
ben 1) de tuin te exploiteren en 2)
te trachten een nieuwe speeltuinver
eniging op te richten. Voor de on
ontbeerlijke functie van portier heb
ben zich enige serieuze kandidater
aangemeld. Naar verluidt heeft wet
houder S. Sannes het bondsbestum
deze week uitgenodigd om over d-
openstelling van de speeltuin op kor
te termijn gezamenlijk te beraadsla
gen. Wanneer de speeltuin in de
naaste toekomst wordt geopend, zal
nog wel gebruik moeten worden ge
maakt van dagkaartjes tot een nieu
we vereniging heeft gevormd.
De speelwerktuigen van „De
Professorenwijk" verkeren nog in
redelijk goede staat, maar zij hebben
toch in elk geval een flinke onder
houdsbeurt nodig.
Met het tegelplateau is het echter
minder fraai gesteld, temeer omdat
tal van tegels zjjn verdwenen. Voorts
zullen de zandbakken moeten wor
den verschoond en zal ook de (uit- i
gedroogde) piasvijver moeten worden j
opgeknapt. Buurtbewoners die bereid i
zjjn in een (voorlopig) speeltulnbe-
stuur zitting te nemen kunnen zich
opgeven bij het secretariaat van de
Leidse Bond van Speeltuinverenigin
gen (Brahmslaan 103), Voor de j
jeugd van de Professorenwijk i« het
van het grootste belang, dat er zo
spoedig mogelijk een nieuwe speel-
tuinvereniging kan worden opgericht
Om misverstanden uit te sluiten zij
tenslotte nog vermeld, dat „De Pro
fessorenwijk" na de overdracht van
de speeltuinverantwoordelijkheid aan
de Leidse Bond van Speeltuinvereni
gingen als buurtvereniging is blijven
bestaan. De foto laat rien hoe leeg
het op dit ogenblik in de overigens
fraai gesitueerde speeltuin nog is.
(Foto LJÖ./Holvast)
