„Stad zonder
adressen"
heet nu
Wolgograd
7
voorzitter van de
i Zolotorjow.
i «winning in de slag 0111 Stalingrad mag dan voor de Russen gelden als een mirakel van
I ettingsvermogen en opofferingsgezindheid de wederopbouw van de stad, die sedert
ils Wolgograd op de kaart genoteerd staat, vormt een wonder dat het leven van zijn in-
ifszeer concreet beheerst. Uitermate trots wijzen zij op de nieuwe gebouwen in nieuwe
»n, op de nieuwe woningen voor nieuwe mensen,
igrad van voor de oorlog bestaat niet meer. De stadsplattegrond toont het beeld van
1 verschillende steden en sommige van de plaatselijke helden, die de oude stad
igden, kunnen in de nieuwe stad slechts ten naaste bij de plek terugvinden, waar zij
lanhaftige daden verrichtten.
iwe stad niet alleen, maar nieuwe inwoners ook. Na de slag waren er nog zo'n 32.000
over. Een zeer groot aantal was omgekomen tijdens de gevechtshandelingen, veel
'jen dan vooral vrouwen, kinderen en invaliden, hadden een uiterst riskante evacuatie
tip Wolga meegemaakt. Hoe dan ook, de rijen waren gedund in Stalingrad. Voor de
ÈO aanval 500.000 inwoners; de teruggekeerden meegerekend 135.000 na de slag.
ar later, zijn er 770.000 stadsbewoners en het totale district, dat bij de stad behoort, meet 114.000 vier-
km. Meer oppervlakte dan landen als Zwitserland, België, Denemarken of Nederland beslaan, maar
bevolkt. Want op die 140.000 vierkante kilometer wonen alles bijeengenomen ruim 2.132.000
^Dit totaal moet met het inwonertal van de stad worden verminderd, om des te duidelijker te kun-
i itstellen, dat de bewoners van het rayon Wolgograd per persoon een ruim bemeten stuk grond ter
ping hebben.
ïcan|van de stad nu, zou op te trekken zijn uit het bouwmateriaal der statistieken, maar deze grand-
pe belangwekkend ook, biedt weinig houvast omtrent de
die er leven, noch deelt zij iets mede omtrent het aanzien van
i werk hadden gedaan, was men
Stalingrad helemaal niets
k niet helemaal te kloppen. De
stadsbebouwing, doch dit neemt
aanzicht van het geheel der des-
nauwelijks iets te betekenen had. Het is dan ook niet te veel
t val.dat er een geheel nieuwe stad moest komen het is ook niet
gezegd, dat die nieuwe stad weliswaar in buitengewoon hoog
n0Vrrees, maar dat zij nog niet is voltooid.
i graagte citeren de inwoners van Wolgograd de Russische dich-
ïet fasow die, uit de kwaliteit
•qtoilaHBMntwrikaiafc
tot begeestering, klaarblijke-
ivigheidswaarde verschafte
overigens nogal voor de
jende, vaststelling: „Al-
vil van de mens en zijn
ken[jcheppen een werkelijk
Niettemin, voor Wolgo-
Jdeze slagzin op maat ge-
van de Sowjet-Unie
arbeidskrachten en
naar het terrein vol
grana att rechters
jar wilskrachtig verzet te
llers machtswaanzinnige
ringszucht was, als voor
ik Europa ten westen van
fde Rijk, dat in die dagen
)ed putte uit de Russische
.tingen.
te wijze daar werd ge-
I, verraadt de geschiedenis
It Pawlowhuis, dat gerust
lest beroemde gebouw van
[rid mag heten. Het was
I rste woongebouw dat her
rit erd. In het kader van vrij-
eid-na-gedane-arbeid, door
uwen van Stalingrad. Het
ook niet overdreven om
I stellen dat aan de weder-
I dag en nacht werd door-
de werkelijkheid en zij is maat
staf geworden voor veel van wat
er in Wolgograd wordt onderno
men. Zeer bewust wordt daarbij
gepoogd de afstand tussen de his
torie en het heden zo gering mo
gelijk te houden, door elk kind
van jongs af aan in te prenten,
dat het woont in een stad, die het
leven te vuur en te zwaard heeft
moeten verdienen. En er zijn in
Wolgograd meer dan genoeg
mensen, die aan de historie zelf
hebben meegeschreven, om zulks
zeer breedvoerig en voorlopig nog
uit de eerste hand te kunnen
doen.
opgebouwd. Niet alleen
de bewoners ervan,
terugkeerden toen het
was geweken, doch door
waarvoor deze stad Bovendien moet de aansporing niet
een symbool van on- worden onderschat, die uitgaat
van de doorschoten lidmaat-
schapsbewijzen van communisti
sche partij en Komsomol, die in
het museum worden bewaard.
Want juist in de Grote Vaderland
se Oorlog kreeg de communisti
sche partij een ongekende toeloop
te verwerken van nieuwe leden,
die rondweg verklaarden dat zij,
zo zij moesten sterven, zulks als
communist wensten te doen.
Daarom is het vermoedelijk niet
zinvol de vraag te stellen wat de
Russen, en die in Stalingrad in
het bijzonder, heeft bezield: de
liefde voor hun vaderland of de
verdediging van het politieke sys
teem, dat in dit vaderland
heerst. Die zaken zijn nauwelijks
te scheiden, zij het dan, dat Sta
lin in zijn oorlogsredevoeringen,
tijdens de donkerste dagen van
de Duitse inval, geen middel on
beproefd heeft gelaten om juist
het patriottisme aai te wakkeren.
Na de oorlog moest de stroom van
nieuwe leden der partij uit leger-
kringen rigoureus worden afge
damd. Andere waarden gingen
weer 'n rol spelen. Zelfs werd ver
manend geschreven: Als je niet
werkt aan de opbouw van het
land, zijn al je oorlogsdaden ook
niets waard. Met andere woor
den: niet rusten op de lauweren.
Deze instelling was Stalingrad
vreemd, kón daar ook geen post
vatten, omdat iedereen weer een
dak boven het hoofd moest heb
ben, en omdat zeer velen uit an-
jiderd miljoen roebel beliep
kle schade en het feit, dat
t herstel in een dergelijk
werd begonnen terwijl
id nog ruim twee jaar oor-
pest voeren. terwijl er
g zoveel andere steden her
weten worden zegt iets
it de betekenis, die aan de
lenissen in Stalingrad werd
end.
id is in velerlei opzichten
pd van uitersten. Hoge,
i flats tegenover zeer klei
ige, in particuliere bouw
Irdigde, huisjes, die te za-
flch nog twintig prócent van
!ale stedelijke woonruimte
ten. Een bijtende koude in
ïter, een schroeiende hitte
k in de zomer. Een step-
foeiing buiten de stad, die
het het natuurlijke water
ternauwernood kan voeden
plantsoenaanleg in
instad, die vele malen per
idvoerig wordt besproeid
stad daarom ook op dat
I een reputatie heeft ver-
jen, voor zover zij uit de
komen: Wolga-kozakken.
jrtig. vriendelijk, gastvrij
gewone doen en onverzet-
niets ontziend, wanneer
te na komt. Zij hebben
in eigendom, zij hebben
tendien met eigen handen
eerst en toen herbouwd,
liedenis van hun woon-
behoeft geen kunsi. i mt.'g-
nog eens naar de opper-
pro te worden gehaald. Die ge-
behoort nog steeds tot
Btl
van het Wolgograder industrie
beeld nog wel wat feiten toe te
voegen: de industrie is in verge
lijking met de toestand van 1940
met 8,5 vermenigvuldigd. De
jaarlijkse groei bedraagt tien pro
cent. In het totaal der industrie
steden van de Sowjet-Unie bereikt
de stad ongeveer de twaalfde
plaats. Op een totale arbeidende
bevolking van 300.000 zijn er
170.000 industrie-arbeiders.
Er is méér gedaan in Wolgograd,
sedert 1943. Zolotorjow haalt de
cijfers uit een klein, eigenhandig
geschreven boekje met statistie
ken: „De woonoppervlakte was
voor de oorlog 1.900.000 vierkante
meter. Zij is nu 5.800.000 vierkan
te meter. Op een bevolking, an
derhalf maal groter dan die van
1940, is de hoeveelheid woonruim
te verdrievoudigd.
Dit zijn de bouwcijfers van 1967:
300.000 vierkante meter woonop
pervlakte; het grootste oorlogsge
denkteken van de Sowjet-Unie;
twee zwembaden; een circus; een
cultuurpaleis voor 1000 mensen;
twee bioscopen; twee sporthallen;
een cultuurpaleis voor aardolie
arbeiders. Bovendien nog een in-
M Kind van nu, bij de helden
van toen.
dus tri le bouw ter waarde van
260 miljoesi roebel".
Een van de zeer grote vraagstuk
ken waarmee Wolgograd nog
worstelt, is de woningnood.
De Joco-bungemeester: ,,Wij hebben
het woningprobleem nog niet kun
nen oplossen. Direct na de slag
konden we niet bouwen in het
tempo dat noodzakelijk was. Er
ontstonden dus overal tussen het
puin nederzettingen van kleine,
zelfgebouwde huizen, uit het al
lergoedkoopste materiaal ver
vaardigd. Die zijn we nu nog aan
het afbreken. Op de vrijgekomen
plaatsen bouwen wij flats. Per
jaar produceren wij voor 40.000
mensen nieuwe woonruimte. Bij
een gemiddelde gezinsgrootte van
vier komt dat neer op zo'n tien
duizend woningen per jaar. (Dat
is vijfmaal meer dan Den Haag).
Maar daarbij bouwt bij voorbeeld
de metaalgieterij uit eigen midde
len per jaar nog eens 460 flats
voor haar arbeiders.
De stad zorgt voor de huizen, die
ter beschikking komen van dege
nen, die niet op fabrieken wer
ken: artsen, journalisten, leraren,
bij voorbeeld. Maar het komt nog
steeds voor, dat in een drieka
merwoning twee families onder
dak moeten vinóen. We zijn nu
zover, dat wij voor nieuwe huizen
per persoon negen vierkante me
ter uitreiken, terwijl er volgens
een strikt cijfermatige berekening
voor de woningzoekenden niet
meer dan 7,5 vierkante meter be
schikbaar is. Die negen meter,
dat is het minimum, want we wil
len ten slotte naar twaalf en naar
zestien. De bouwkosten per vier
kante meter variëren van negen
tig tot honderd dertig roebel. De
mensen kunnen ook eigen wonin
gen kopen en die zijn kwalitatief
wel wat beter, maar dan moeten
zij direct een kwart van de bouw
som betalen en de rest in 15 jaar
aflossen met dien verstande, dat
het voorschot renteloos is".
Een ander probleem: het openbaar
vervoer in een stad, die ruim ze
ventig kilometer lang is. Vergele
ken met de gemiddelde vervoers-
afstand in andere steden, is die
in Wolgograd 2,5 maal groter.
Het openbaar vervoer bedient per
jaar 254 miljoen mensen, met
tram, bus, trein en taxi. Per et
maal dus 696.000 personen, dat is
bijna de hele bevolking. Het is
nog steeds niet genoeg en daarom
komt er een sneltram, ten dele
ondergronds. Kosten 12,6 miljoen
roebel.
Het stadsoppervlak zal niet meer
groeien. In plaats van de maxi
maal negen bouwetages van nu,
zullen het er in de nabije toe
komst, twaalf, zestien en zelfs 24
worden.
Zolotorjow :„Wij hebben ons hier
wel eens aan Westerse dagbladen
geërgerd. Onlangs is in zo'n
krant een foto verschenen van
een paard en wagen, naast het
waterkrachtwerk. En daar stond
onder: ,,Met zulke technische
middelen bouwt Wolgograd". Kijk,
dat is niet objectief. Wij hebben
wel tekortkomingen, maar de
hoofdzaak is, dat onze burgers
bijna met de dag welvarender
worden. In 1967 hebben wij hier
102 miljoen ton staal geprodu
ceerd. Deze stad ziet daarin een
getuigenis van de macht der in
dustrie. De inwoners van onze
stad willen vreedzame arbeid
verrichten. Wij willen geen oorlog
meer, maar dat is alleen moge
lijk, wanneer wij daar te zamen
voor strijden, hoe paradoxaal dat
dan ook mag klinken".
Dezer dagen beeft Wolgograd zijn
25-jarig bestaan gevierd. Zonder
veel feest, maar wel met toespra
ken. Tweehonderd veteranen,
overal uit Rusland hebben er nog
weer eens rond gekeken. Zij zul
len zich verbaasd hebben.
Stalingrad, dat eens „de stad
zonder adressen" werd ge
noemd, omdat er geen huis
meer overeind stond, is
Wolgograd geworden. Bij al
het eerlijke sentiment,
dat daar aan het nabije ver
leden wordt besteed, is het
oog voor nuchter profijt
niet verblind geraakt. Van
daar dan ook dat bezoekers
die uit oprechte belangstel
ling naar het gedenkteken
op de Mamayew-heuvel wa
ren gekomen, achteloos
voorbij gingen aan de Rus
sische fotograaf, die er met
behulp van een meege
bracht oud vrouwtje veel
kunstmatige droefenis stond
op te bouwen.
Het stationsplein.
Kinderen in museum aanteke
ning houden van Duitse wandaden.
dere delen van het land waren
gekomen om de herstelwerkzaam
heden met een enorme daad
kracht en slagvaardigheid op po
ten te zetten.
Michael Wassiliewitsj Zolotorjow
(48) is eerste plaatsvervangend
voorzitter van het stadsbestuur
men zou kunnen zeggen: loco-bur
gemeester. Een magistraat onge
twijfeld, met zeer uiteenlopende
zorgen. Zijn werkkamer is ver
lucht met eem ruime collectie
ontwerp-stadswapens. Want, vindt
Wolgograd, het tegenwoordige
stadswapen, nog door Peter de
Grote vastgesteld voor de stad
Tsaritsin (=Stalingrad=Wolgo-
grad), voldoet niet meer
aan de eisen. Het weer
spiegelt namelijk slechts de alou
de steurvisserij, maar geeft niets
weer van de gewelddadige histo
rie en de in de loop der jaren
ontwikkelde industriële bedrijvig
heid.
„Luister", zegt Solotorjow. „Onze
industrie Is nu 216 maal groter
dan voor de revolutie .In die da
gen was de stad voornamelijk
vanwege haar visserij bekend en
de geringen industrie berustte nog
voor eenvijfde op visverwerking.
Tegenwoordig betekent de vis
maar weinig meer. Wij bezitten
het tweede waterkrachtwerk van
Europa, dat elf miljard kWh per
jaar produceert. Het werd in zes
jaar gebouwd. De tractorenfa-
briek maakt meer dan 90.000
tractoren per jaar, die naar meer
dan twintig landen worden geëx
porteerd. Er zijn machinefabrie
ken, waar onder meer apparatuur
voor de oliewinning wordt ver
vaardigd. Op onze scheepswerven
bouwen wij de grootste binnen
vaartschepen ter wereld, van 6000
ton. Verder: een aardolie-raffina
derij, een staaldraadfabriek, een
imposante bouwnijverheid. nee,
ons tegenwoordige stadswapen
heeft met de tegenwoordige tijd
nu niets meer te maken. Maar
ja. het is niet gemakkelijk kiezen
uit die ontwerpen, want de men
sen van de staalgieterijen hebben
duidelijk gezegd, dat zij de in
dustriële bedrijvigheid niet willen
rien aangeduid met alléén maar
een tractor. Daar moeten we wat
anders voor bedenken". Als monument is deze ruïne blijven staan: een voormalige meelfabriek, thans in de omsin-
"r zijn aan Zolotorjows schildering 1 ^g van nieuwe huizen.
