!öp Bonaire wordt ZOUT uit ZEE
gewonnen door
zonnewarmte
4
*3 1
ran
TtSiWs kort is men op Bonaire begonnen met
hjien aantal projecten dat, na voltooiing, zeker
bijdragen tot de verbreiding van de naam
a "fan dit Flamingo-eiland tot ver over de wereld.
- trowel op het noordelijk gedeelte van het eiland,
'..ji-aar de nieuwe zenders van Radio Nederland
choWereld Omroep zullen komen, als in het zuidelijk
jjgedeelte, waar de zoutpannen weer in produktie
voosullen worden gebracht, gonst het van activi-
"Jeiten.
pariVooral het zuidelijk deeldat in tegenstelling
eo)°* noordelijke gedeeltevlak is, werd dank zij
het gereedkomen van de 23-km-lange weg ont-
—floten. De aanleg van deze wegwelke via het
vliegveld de verbinding vormt met Sorobon, als
mede de aanvang van de werkzaamheden, voor
afgaande aan het weer in produktie brengen van
de zoutpannen, zijn projecten welke bijdragen tot
de vooruitgang van Bonaire.
Was de weg om de zuid een schenking van de
E.E.G., een bijdrage tot ontsluiting van het zui
den kosten 1.500.000 Ned. Antillaanse gul
dens de uitvoering van de dijkaanleg, de bouw
van de pompinstallaties tussen de zoutpannen en
het bouwen van aanlegplaatsen voor de schepen,
die in de toekomst het zout zullen afvoeren, is in
handen van particulieren.
Rftrote Amerikaanse firma's zijn bijzonder geïn
teresseerd in dit project en hebben veel materieel
■%ngevoerd om de werkzaamheden zo snel moge-
Ijk te doen verlopen. Met zeewaardige pontons
optoom alles rechtstreeks uit Miami (Florida). Het
Kfrerd niet, zoals gebruikelijk, gelost in de haven
Kralendijk, maar rechtstreeks op de kust gezet
>ij het werkterrein. Door met bulldozers dam-
op te werpen die de pontons raakten, kon
voorkomen dat al het materieel nog eens van
iendijk, over de weg, naar de pannen moest
gebracht.
werkzaamheden voor de aanleg van de dijken
ar verwacht wordt al in augustus 1968
jindigd worden; het zal evenwel tot midden
170 duren voordat het eerste zout wordt gewon-
dat ook werkelijk uitgevoerd kan worden.
)rie eeuwen geleden
geschiedenis herhaalt zich ook op Bonaire,
lehonderd jaar geleden was er enorme belang-
•lling voor het zout, dat hier als het ware voor
opscheppen lag. De West-Indische Compagnie
m als winnaar uit de concurrentiestrijd naar
n en begon de exploitatie. Een eeuw nadat
met zoveel verwachtingen was begonnen aan
5 zoutwinning, ging de produktie achteruit; dit
- zich voort tot 1956, toen de winning geheel
irerd stopgezet.
■te oplevingen in deze periode konden niet voor-
it één van Bonaires inkomstenbronnen
:1 verloren dreigde te gaan.
het begin van de jaren zestig werden er ©ven
besprekingen gehouden, welke uiteindelijk
Iden tot de hernieuwde zoutwinning, welke nu
volle gang is. Als eenmaal het eerste schip
achter zich zal laten, is dat die start voor
fen jaarproduktie welke duizend maal zo groot zal
lorden als de 585.000 kg. die in 1956 nog 25.000
jJcd. Ant. guldens in de kas van de toenmalige
fgenaar deden vloeien.
■u
van de Salt Company en sinds juni 1966 verblij
vend op Bonaire, ons het beste vertellen. Zijn ver
weerde uiterlijk bewijst, dat hij vanaf midden 1966
niet veel binnen heeft gezeten en doorlopend aan
wezig was bij het buitenwerk. Met de zekerheid
die de Amerikaan kenmerkt als het over miljoenen
dollars gaat, neemt hij het woord en stort een
lawine van cijfers, verwachtingen en kennis uit.
Kristalliseervijvers
Het werkterrein van de 2000 hectaren ligt in en om
het Pekelmeer, ln het papiamento Awa dl Suid
geheten. Eén procent van dit oppervlak, midden
tussen de pannen, zal worden gereserveerd als
broedplaats voor de flamingo's, die het handels
merk zijn geworden voor Bonaire. Als terrein
r de kristalliseervijvers, denkt r
3 hectaren
D© laatste fase la dan bereikt en het vervoer naar
chemische fabrieken ln Centraal en Noord-Ame-
rika velgt. Al het gewonnen zout zal bestemd zijn
voor de industrie, geen korrel zal voor consumptie
op tafel kernen. Voor het eerst ln haar geschie
denis zal de International Salt Company dan zout
produceren dat met behulp van zonnewarmte, het
zogenaamde Solar zout, ls verkregen.
Voor de flamingo
Behalve voor de bouw ran de dijken, pompinstal
laties en duikers, waarvoor 6.000.006.- dollar is uit
getrokken, is er voor de flamingo's ook een bedrag
gereserveerd. Een bedrag dat weliswaar een frac
tie van bovengenoemde som is, 100.000 dollar, maar
dat zal genoeg zijn om er zorg voor be dragen dat
Een van de dijken in het
zoutwinningscomplex, welke
momenteel in aanleg is met
een wijkplaats voor elkaar
passerende trucks.
- -*^v'
uiljoenenwerk
md 1967 is de N.V. Antilles Salt Company, na
voorbereiding van bijna anderhalf jaar, be-
jnnen met dit miljoenenwerk. De N.V. Antilles
lilt Company is een doch ter -maatschappij van de
Upternational Salt Company uit de V.S., welke
iteds mijnen bezit in Cleveland, Detroit, Rochester
b Louisiana.
inke Smith Inc. uit Miami, een onderneming
-^e in het gehele Caraïbische gebied grote werken
nder handen heeft, verricht in samenwerking
let de N.V. Harsam, een Nederlands- Antilliaanse
laatschappij, de dijkaanleg. In totaal zal er 26
|n dijk moeten worden aangelegd, die de 2000
land en water zullen verdelen in 'n groot
1 pannen. In aoht maanden hoopt men
kubieke meter koraal, natte klei,
steen en zand te vervoeren. Al deze grondstof-
komen van Bonaire zelf en worden met 22
cks, die dag en nacht zullen rijden, naar de
nodig te hebben, de rest, 1800 hectaren, wordt ge
bruikt als indampingspannen.
Als het zeewater in de eerste pan wordt gepompt,
heeft het een zoutperoentage van 3%; zodra het
uit de laatste indampingspan in de kristalliseer -
vijver stroomt, is dat opgelopen tot ruim 25%. De
behandeling, die dan volgt, vindt plaats in de kris-
talliseervijver, die een constante laag zout zal heb
ben van 20 cm. Deze ijzeren voorraad zal nim
mer worden geoogst, maar zal als tussenlaag dienst
gaan doen, die moet voorkomen dat het te winnen
zout verontreinigd wordt door onderliggende grond.
Zodra er kristallen gevormd zijn, worden deze
hoeveelheden afgegraven en gedeponeerd op spe
ciale „drooghopen". De constante hoeveelheid zout
op deze drooghopen zal 800.000 ton bedragen. Ge
durende drie a vier maanden zullen deze hopen
de kust van Bonaire sieren om vervolgens via lo
pende banden in de ruimen vkn de wachtende
schepen te verdwijnen.
Voorts zal er gedurende de werkzaamheden, zo
deelde dr. P. W. Wagenaar-Hummelinck van de
Natuurwetenschappelijke Studiekring van Surina
me en de Nederlandse Antillen tijdens zijn ver
blijf op Bonaire in augustus 1967 mee, toezicht
worden uitgeoefend op de handhaving van ge
maakte afspraken. Niet voor niets was een van
de eerste punten tijdens de besprekingen voor her
vatting van de zoutwinning het lot van de roze
Bonaireaan De National Audubon Society bracht
rapporten uit en verstrekte adviezen.
Waarom Bonaire
Dat ondanks een aantal aanvankelijk* problemen;
goede verbinding over land met Kralendijk en de
voorzieningen voor de flamingo'6, inmiddels ge
heel opgelost, de International Salt Company toch
Bonaire koos voor haar zoutwinning door middel
van de zon had enige opmerkelijke redenen. Het
klimaat met de betrekkelijk lage regenval, en de
ze dan ook nog in een tijdsbestek van vier maan
den in de grote regentijd, en verder de aantrekke
lijke belastingen voor nieuwe vestigingen en wat
in deze streken zeer belangrijk ls: de zekerheid
van het niet uitbreken van revoluties of eventuele
staatsgrepen die onrust en onzekerheid met zich
mee brengen, brachten de direetie van de ISC er
toe om Bonaire te verkiezen boven andere moge
lijkheden.
Bekendheid
het financieel ln ieder geval mogelijk is om de
ze vogels op Bonaire te houden. Of de vogels al de
bedrijvigheid in hun tot heden zeer rustige om
geving kunnen verdragen, blijft natuurlijk de
vraag.
Na bespreking met de instanties die de be
scherming van deze langzamerhand zeldzame vo
gels zeer ter harte gaat, is overeengekomen dat
temidden van de vijvers en pannen een plaats
zal worden opengehouden welke speciaal voor de
flamingo's bestemd is. Volgens de heer Theilgard
een omstandigheid die de dieren een veel betere
leefruimte zal geven dan zij tot nu toe hadden. En
wel om twee redenen.
De dijken zullen een aangepaste, zachte glooiing
krijgen en de waterstand zal op een gewenst peil
gehouden kunnen worden, de verblijfplaats voor
de flamingo's zal namelijk worden aangesloten op
het duikersysteem dat alle pannen onderling ver
bindt. Door regeling van de waterstand zal voor
komen worden, dat de eieren van de flamingo'6
welke liggen in de kratertjes van de 30 tot 35 cm
hoge „heuveltjes" die *ij zelf opwerpen, van klei,
weg zullen spoelen, soala nu nog vaak voor
komt.
Zo zal door de komst van de mannen van de zout-
company en zeker ook door de aanwezigheid van
Trans World Radio, de religieuze zender die met
haar uitzendingen zowat de hele wereld bereikt,
de naam Bonaire regelmatig te horen zijn. Als in
het begin van 1969 ook nog Radio Nederland We
reld Omroep haar uitzendingen begint, via haar
eigen zenders, zal overal ter wereld de naam van
dit voor kort vrij onbekende eiland klinken.
Voor een eiland, dat zijn oog op de toeristen-
stroom heeft gevestigd, een niet onwelkome gra
tis reclame. Voortgaande op deze wijze zal Bonai-
De zgn. „Witte Pan" op Bonaire. Op dé
achtergrond de vervallen slavenhutjes, waar
in in vroegere eeuwen de slaven bij de zout
winning gehuisvest waren.
re spoedig als volwaardige partner van Curasao
en Aruba kunnen optreden. Dat zal in de tijd zijn
dat de drie slanke piramides aan de zuidkust, de
rode, witte en blauwe zuil, die in vroeger tijd aan*
gaven waar zich de overeenkomstige pannen be
vonden, hun baak weer gaan vervullen.
De flamingo's zullen, zo hoopt men, ook blijven
overvliegen in ai hun roze glorie. Alleen één ding
door J. A. J. Gerritsen
oud-Leidenaar, thans
werkzaam bij onderwijs
en pers op Bonaire
zai anders zijn. De tot een eeuw geleden nog ge
bruikte slaapvertrekjes voor de slaven, by de Wit
te en Rode Pan, waar men slechts op handen en
voeten in kan komen, zullen leeg blijven. Er wordt
nu vrijwillig door iedereen meegewerkt aan het
project dat Bonaire weer bekendheid zal geven
vanwege zijn zout. De resten van de hutjes, die
binnenkort gerestaureerd zullen worden, blijven
slechts stille getuigen van die tijd en zij zullen
hun onhoorbare commentaar leveren bij het zien
van zoveel techniek, die tot gevolg heeft dat bin
nen afzienbare tijd meer dan 500.000 ton zout per
jaar gewonnen zai worden.
Cgct<9<5§aKi<#cK80g0ï<S0§aK®0S0K&©gc*<£cgc*<!>g<3<8<5gcSc®C^^
Het eilandengebied Bo
naire pmvat de eilanden
Bonaire en het in de baai
voor de hoofdstad Kralen
dijk (afkomstig van Koralen
Dijk) gelegen niet bevolkte
Klein Bonaire.
De oppervlakte van beide
eilanden is 288 vierk. kilo
meter; slechts 7 vierk. km
komt voor rekening van
Klein Bonaire. Het klimaat
is tropisch. De gemiddelde
temperatuur is ongeveer 27.5
graden C. Regenmaanden
zijn oktober, november, de
cember en januari. De ge
middeld" regenval is onge
veer 50 cm. De heersende
wind is de Noord-Oost Pas
saat, welke zoals uit on
derzoekingen is gebleken
Steeds meer uit oostelijke
richting waait. De Ned. An
tilliaanse gulden staat ge
lijk met fl.90 Nederlandse
gulden.
Bonaire heeft momenteel
7500 inwoners. Er rijden
bijna 1000 auto's, vracht
auto's inbegrepen.
Behalve de hoofdstad Kra
lendijk. zijn belangrijke
plaatsen; Rincon, gelegen in
het heuvelachtige noorden
met) als hoogste punt de
Brandaris <248 meter); En-
trejol of Antrlol, Nikiboko,
Noord di Salinja en Terra
Cora. De taal is Papiamen
to; op de scholen is het Ne
derlands de voertaal.
Bonaire kan zich gaan
rekenen tot de eilanden met
de sterksite radiozenders. De
Trans World Radio is een
religieuze zender, welke on-
Tropisch
Bonaire
geveer 200 Amerikanen in
dienst heeft. Deze zender is
gebouwd temidden van de
zoutpannen, hetgeen soms
tot storingen aanleiding
geeft. De Radio Nederland
Wereld Omroep bouwt op
Barcadera, gelegen langs de
toeristenweg naar het noor
den.
Gezaghebber van het
eiland is de heer E. J. Mor-
kos. Twee gedeputeerden
assisteren hem en samen
met de eilandensecretaris
vormen zij het Bestuurscol
lege.
Bonaire heeft één confec
tiefabriek, Cambes genaamd.
Bonaire heeft in november
1967 zijn eerste toeristen
schip ontvangen. Het hoopt
in de toekomst op meer be
zoek van cruiseschepen.
Het eiland wordt regelma
tig aangedaan door schepen
van de K.N.S.M., de HAPAG
(een Duitse maatschappij)
en om de veertien dagen
door de Atlantic Lines.
Met Curasao, Aruba en
Caracas bestaan geregelde
vliegverbindingen.
De diensten worden ver
zorgd door de Antilliaanse
Luchtvaartmaatschappij
(A.L.M.). Curasao is ten
minste eenmaal per dag be
reikbaar.
Bonaire heeft twee hotels,
een derde is in aanbouw.
Op het eiland zijn de daar
wonende Nederlanders in
dienst bij het onderwijs, de
Wereld Omroep en techni
sche diensten, terwijl enke
len als ambtenaar werkzaam
zijn.
Tussen de zoutpannen be
vindt zich een flamingo-
kolonie. De sierlijke, roze
vogels worden op Bonaire,
mede uit toeristische over
wegingen, in ere gehouden.
Een bedrag van 100.000 dol
lar is ervoor uitgetrokken.
Op de foto ziet men de heu
veltjes, ivelke door de dieren
worden opgeworpen en waar
in zij hun eieren leggen.
Week«Indblil<
3 februari 1968
