Partijhervorming
klopt op papier
maar wat komt
er van terecht....
ave-
door
drs. J. van Putten
kruik gaat zo fang te water tot zij frreefci, In.d&Necler^
landse politiek is de kruik te water. Voor ieders ogen wordt
dit hoe langer hoe duidelijker. De vraag is nog. wanneer
de breuk komt. Daarop wordt met bijna ademloze spanning
gewacht.
ïï|!4 is het vandaag: het kabinet De Jong wordt gesteund door vier partijen, de
[VP, de VVD, de ARP en de CHU. Maar binnen drie van deze partijen, met
ïame in de KVP en de ARP, zijn er niet weinigen, die allesbehalve gelukkig zijn
iet deze politieke samenwerking. De scheidslijnen lopen vandaag de dag niet
ïeer evenwijdig aan de partij grenzen, maar gaan dwars door de partijen heen.
In de ARP protesteerden „spijt6temmers" openlijk tegen de samenwerking met
le VVD. In de KVP brachten „radikalen" een beweging op gang die heel veel
jpzien heeft gebaard en
liet meer kan worden te-
ggedrongen. Het meest
teressant is nu, hoe de
nitwikkeling verder zal
it pan.
Op papier ts de gedachten-
|ang van de meeste spelers ge-
nakkelijk weer te geven. De
.radicalen" wensen de tot-
Itandkomlng van een progres-
,n8® lieve concentratie, een samen-
i. o rerking van vooniitstevende
ti «rtijen, die bij de volgende
terkiezlngen een meerderheid
louden kunnen krijgen. Het
kïjestuur van de Partij van de
irbeid heeft zich op hetzelf-
vm le atandpunt gesteld: het heeft
«gestemd met een conclusie
:™c'.fan die strekking in het rap-
Een stem die telt",
1sta 1st een PvdA-commissie on-
angs heeft opgesteld. Ook in christelijke partijen tot nu toe op
zijn er velen, die deze voerden: de kiezer in het onzekere
laten over de samenwerking na de
ïgf [edachte aantrekkelijk vin- verkiezingen De kiezer zal dan
den. Het commentaar van mr. n,et alleen bepalen wie er in de Ka
mer komen, maar zijn keus zal ook
Van Mierlo op het PvdA-rap- van beslissende betekenis zijn voor
port Is daarvan een duidelijk de vorming van het kabinet: de mi
nisters zijn afkomstig uit de com
binatie die de verkiezingen wint.
Minister-president P. de Jong,
de verrassing van 1967
wil zien (waardoor het hele parle-ieeld in de KVP en de ARP uit-
menlaire stelsel zou worden scheef- eindelijk de radicalen de overhand
getrokken), maar in die zin, dat dit krijgen, zodat beide partijen bij de
aan het parlement wordt opgedra- volgende verkiezingen reeds tevoren
gen. Als men dit het parlement on- voorkeur uitspreken voor samenwer-
middellijk na de verkiezingen laat king met laten we zeggen de PvdA.
doen, zullen de partijen reeds vóór
de verkiezingen hun standpunt moe- Maar zeker van de KVP gelooft
ten bepalen en tot samenwerking njgniand dit. Ook gelooft nauwe-
moeten komen. Het gekrakeel bij
een kabinetsformatie nadat de kie- >'iks eimand dat het de ™d'=»l«<
zers zich al hebben uitgesproken zal lukken, de KVP in haar go-
(het huidige systeem) kan dan te- beel in hun maobt te krijgen. Dus
vens tot het verleden behoren.
moet op een gtfeven ogenblik de
Op papier zit het dus allemaal „scheiding der geesten" waarop al
zo dikwijls is gezinspeeld tot stand
komen. Maar hoe?
Nu kost het niet veel moeite
om op de weg naar dit fraaie
toekomstbeeld een heel legertje
te ontmoeten. Zal het in de
praktijk werkelijk tot zo'n blok-
geeft tevens de grote vrij
wel goed in elkaar. Op papier zijn
de nieuwe federaties al te vormen
of reeds gevormd en op papier is
ook al aangegeven hoe deze concen
traties in het parlement een meer-
motie is het te danken geweest, dal
in de KVP-fractie zoveel onenig
heid ontstond, dat Schmelzer uitein
delijk zelf met een eigen motie
kwam en het kabinet-Cals ten val
bracht.
Zoiets zal zich nu niet spoedig
herhalen, want wie drs. Schmelzer
In de Kamer ziet ageren weet niet
beter of Schmelzer en dit kabinet
zijn twee handen op één buik. Maar
de KVP-fractie telt natuurlijk wel
andere weifelmoedigen, evenzo de
ARP-fractle en misschien zelfs die
van de CHU.
Maar de grote partijen hebben net derheid kunnen kritéen- Maar
zo goed als de kleine schuld aan de Praktijk. Niemand weet, hoe hij
de huidige impasse. Een systeem t0*dit d°el kan kome"-
dat werkt, zal er dus op gericht Gemakkelijk zal het inderdaad
moeten zijn, de grote partijen kleur niet Saan-
te laten bekennen. Dit is, naar het
zich momenteel laat aanzien, al
leen mogelijk bij een vorm van een
districtenstelsel, die alle partij
en die niet geweldig groot zijn in
hun bestaan bedreigt en dus nage
noeg alle Nederlandse partijen op
straffe van verdwijning tot het zoe
ken van samenwerking met andere
partijen dwingt.
Velen zullen dergelijke wijzigin-
Daartegenover leeft bij vele libe
rie; reien het verlangen naar een nieu-
„Geen nood", zeggen daarop de
partijhervormers, „door middel gen wellicht te rigoureus vinden,
van wijziging van het kiesstelsel is Ook daarentegen zijn argumenten te
vorming kunnen komen? En als daaraan wel Iets te doen". Inder- vinden. In de eerste plaats kan men
j ,llW w v,n Han daad zijn voorstellen om het kies- bedenken, dat de middelpuntvlieden-
dat inderdaad lukt, hoe kan dan verand£ren de afgelopcn de krachten ook nu al bijzonder
worden bereikt dat een van die maanden als paddestoelen uit de groot zijn. Het kost nu al steeds
blokken in het parlement de grond gerezen. Hoe meer men zich meer moeite, in het parlement een
meerderheid kriist? in het kiesstelsel verdiept, des te meerderheid te vinden, waaruit een
meer mogelijkheden kan men
u den om iets te veranderen. deze ontwikkeling voortgaat,
Om met die laatste vraag te be- ^et heel goed mogelijk zijn,
ginnen, het is natuurlijk helemaal Men kan een districtenstelsel na- (joor verder verlies van de grote en
Een andere mogelijkheid is. dat
de botsing zich in het parlement
voordoet. Bijna-botsingefl zflgn de
laatste tijd niet van de lucht, maar
of botsingen zelf zullen ontstaan is
nog de vraag, zeker wanneer men
let op de vreedzame woorden, die
de radicale fractieleden onlangs na
de vergadering van de KVP-fractie
in Berg en Dal hebben laten horen.
De regering moet het wel erg
bont maken als de radicalen in de
confessionele partijen uit de Doot
zullen vallen. Het kan zijn dat de
regering al bezig is, het erg bont te
maken, maar wie minister-president
De Jong een tijdje als bewindsman
heeft meegemaakt, weet dat nij
weliswaar moedig, maar ook erg
slim is en zeker geen botsingen zal
uitlokken, als dat niet strikt onver
mijdelijk is.
Natuurlijk kan de oppositie een
handje helpen. De oppositie leeft
De strijd om tot andere partij- zich al helemaal in deze rol in en
kabinet kan worde gevormd. Als verhoudingen te komen speelt zich heeft nu reeds haar best gedaan,
zou af op twee tonelen, binnen de par- het regeringskasteel te ondermij-
dat tijen en in het parlement. Op één nen. Toen onder het kabinet-Cals
.„.«v.. en van deze tonelen moet zich dus ook de VVD in de oppositie was, heeft
niet vanzelfsprekend, dat zo'n blok streven zoals voor 1919 gold: ieder ven}ere winst van de kleinere par- d® ontknoping voltrekken. Het is mr. Toxopeus het van zijn kant
een meerderheid krijgt. Niet alle district kiest één man in de Ka- tijen na de voigende verkiezingen theoretisch mogelijk, dat bij voor- eveneens geprobeerd en aan zijn
U.OIWV... -da Ka- M
W opstelling, die men bepaald ]iberalen zunen graag samenwer- mer. Men kan elk district meer af- belëmaal «en™meerderheid"meer
*"et conservatief wil noemen ken met de meer behoudende aan- gevaardigden laten kiezen; men kan kan WQrden gevonden. En wat dan?
lie wei een tegennanger zou hang van de confessionele partijen. de combinatie die de verkiezingen 0 k zonder Dartiihervorming -nu
inoefen zijn van de bovengenoein- ultra.linkse socialisten zullen uit de wint een premie van 25 zetels ge- het a, wel nodig kunnen zijn_ het
de linkse concentratie, men zou PvdA |0pen_ wanneer deze gaat sa- ven; men itan volstaan met het leg- kiesStelsel te hervormen om te
vellicht met de resterende aanhan- menspannen met christen-radicalen gen van een drempeltje, dat alleen voorkomen dat de centrifugale
ué F* van de confessionele partuen en D,66 In D.66 zijn er nu al men_ de k)eine partijen uit de Kamer krachten te gr00t worden.
t »t een vergelijk kunnen komen, sen> jjUn teleurstelling over de Weert; kortom er is een enorme
ten stembusakkoord kunnen sluiten koers van de Kamerfractie nauwe- verscheidenheid van mogelijkheden,
of zelfs een nieuwe partij vormen. ]|j^s kunnen verbergen, laat staan
Op die manier zouden aan de voor- ajs koers nog wat duidelijker in de Nederlandse situatie zal
t svond van de verkiezingen twee WOrdt aangezet. In de confessionele een systeem moeten worden be-
«kh( blokken zijn ontstaan, die de partijen zullen ook niet allen tevre- dacht, dat enerzijds een eind maaKt
io kiezers een duidelijk alternatief ^en zjjn Rechts van de ARP Ion- aan de politieke versplintering van
lofl biedent een blok dat het accent iets jten VOorbeeld de SGP en de het ogenblik en anderzijds de gro-
meer op het collectieve legt en een partij van de heer Jongeling. Kort- te partijen tot samenwerking en
blok, dat vooral de betekenis van oni) ^>ij blokvorming zullen zich al- kleur bekennen dwingt. Dat bete-
teder afzonderlijk, van het individu, ierjej middelpuntvliedende krachten kent dat met het leggen van een
bi de politiek wil beklemtonen. voordoen en in plaats van concen- drempeltje niet kan worden vol-
Daarmee zou dan een einde zijn tratie zou verdere versnippering het staan. Men houdt dan wel de klei-
gezè]|ekomen aan het spookspel, dat de gevolg zijn. ne partijen buiten de Kamer, maar
Natuurlijk is het een recht van
de kiezer, te kiezen wie hij wil. Hij
mag ook mensen kiezen, met wie
géén regering kan worden gevormd,
zoals communisten, pacifisten, boe
ren, SGP, Jongeling, Koot, Zeegers,
noodraad, enz. Maar als deze
splinterclubjes te talrijk worden,
hoe moet het land dan worden ge
regeerd? Hetzelfde geldt als bijv.
de KVP en de PvdA te klein wor
den. De democratie doet zichzelf
daarmee de das om.
Er zijn meer mogelijkheden om
de vorming van een werkmeerder-
heid in het parlement te bevorde
ren, bij voorbeeld het kiezen van
de minister-president. Niet in de
geest van D'66, die de premier
rechtstreeks door het volk gekozen
WeekeindblJVage Leidsch Dagblad
:r'
rr -- - a* V
Mr. H. van Mierlo (D'66):
„Het bestel is ziek en moe
Motie dus en misschien, wie weet,
een initiatief. Als de staatscom
missie of de regering niet tijdig
met wijzigingen van de Grondwet
of de kieswet zouden komen, kan
de oppositie, die de democratie hoog
zegt te houden, altijd de eer aan
zich houden en met initiatiefwets
ontwerpen komen. Een motie is iets
van een dag of een week, maar
een wetsontwerp is in beginsel voor
altijd. Wie het daarmee in zijn
hart eens is, stemt in de Kamer
niet zo gemakkelijk tegen.
Men kan ermee de parlementaire
geschiedenis ingaan..., als men dat
zou willen. Het is per slot van re
kening al eens eerder voorgeko
men, dat een (verworpen) wetsont
werp over het kiesrecht tot politie
ke aardverschuivingen heeft geleid:i
dat was in 1894, er kwam toen een
scheuring tussen de anti-revolutio
nairen en de christelijk-hirtorischen
(toen nog in één partij bijeen) en
m de liberale gelederen.
Natuurlijk, dit zijn slechts be
spiegelingen. Het kan zijn dat er
zoiets komt, dat het kabinet vóór
1971 valt, dat er nieuwe verkiezin
gen nodig zijn, dat zich dan een
politieke hergroepering voordoet, en
zo verder. Het kan ook anders
gaan. Zelfs is het mogelijk, dat de
partijcongressen In het najaar de
gewenste vernieuwingen zullen op
leveren: de ARP op 21 oktober, de
werkgroep van christen-radicalen op
10 en 11 november, de PvdA even
eens in november, de KVP op 8 en
9 december en de CHU op dezelf
de datum.
Ongetwijfeld zullen deze bij
eenkomsten de ontknoping
dichterbij brengen, maar of
zij de ontknoping zelf zullen
opleveren moet nog maar
worden afgewacht. Hoe dan
verder? Voorspellen is moei
lijk in de politiek. Er zijn
slechts twee zekerhedenr L
de kruik gaat lang te water,
2. maar niet eindeloos.
