eilanders
willen baas zijn
in eigen huis
Populair sp
halve eeuw o
ZATERDAG 14 OKTOBER 1967
L.D.EXTRA 2
hem op te wachten. Wel vroegen
zes met houten namaak-geweren
behangen jongelui sarcastisch naar
zijn paspoort. En langs de 30 kilo
meter lange weg tussen het vlieg
veld en het hoofdplaatsje Lerwick
werd de minister bij herhaling ge
confronteerd met op muren en hui
den gekalkte leuzen als „Willie go
home", „Home rule for Shetland"
en „Willie Ros dead oss". Tijdens
een receptie, die de miinister de
volgende dag aan boord van de
treider „Norna" voor de notabe
len hield, demonstreerden 50 men
sen met soortgelijke leuzen op de
kade.
Oudste bewoning
Bij de schepping zijn de Shet
land-eilanden 'n beetje vreemd te
rechtgekomen op de scheiding van
de Noordzee en de Atlantische
Oceaan, precies tussen Schotland
en Noorwegen in.
Geografisch gezien kan men ze
met evenveel recht bij Noorwegen
als bij Groot-Brittannië indelen. De
uitdrukkingen. Shetland kwam on
der bestuur van de Schotse koning
in 1469, toen koning James III van
Schotland trouwde met een dochter
van koning Christiaan van Dene
marken. Men kwam overeen, dat
de Deense koning een bruidsschat
van 60.000 florijnen zou betalen.
Maar de goede man bezat op dat
moment geen cent en bood de
Orkney-eilanden aan als onder
pand voor 50.000 florijnen. Toen hij
echter ook niet over de resterende
10.000 bleek te beschikken, gaf hij
in een royale bui ook de Shetlands
als pand. Maar koning Christiaan
stierf zonder ooit in staat te zijn
geweest ook maar één florijn naar
Schotland te sturen.
De bewoners van Shetland en
Orkney waren verhandeld als koop
waar. In de praktijk kwam er niet
veel terecht van de belofte dat de
Deense wetten en gebruiken voor
de eilanden zouden blijven gelden.
Op de zo dicht tegen Schotland lig
gende Orkney-eilanden is het as
similatieproces vrij snel gegaan.
De Shetlanders echter, geïsoleerd
door hun verre ligging in zee, heb-
Enige verandering is er slechts in
de techniek van de visvangst, die
thans met moderne schepen wordt
toegepast. Deze schepen maken het
mogelijk dé gevangen vis recht
streeks naar Aberdeen te brengen,
waardoor de bedrijvigheid In de
eigen vissersdorpen is afgenomen.
Wel treft men er nog enkele vis-
verwerkende dndustrietjes.
Superieure wol
De wol van de Shetlandse scha
pen is van een superieure kwali
teit. De dieren worden niet gescho
ren, maar geplukt in de tijd, dat
de vacht loslaat. De wol wordt dooi
de vissersvrouwen tot draden ge
sponnen en omdat de mannen toch
op zee verblijven, doden de vrou
wen hun tijd met breien. Deze huis
industrie is een onmisbaar deel
van het inkomen geworden.
De Shetlanders worden welis
waar bestuurd vanuit Londen,
maar in het dagelijks leven wor
den zij geregeerd door de natuur,
die met snel wisselende weersty
pen, variërend van regen tot storm
en van vale zonneschijn tot dichte
mist een waar schrikbewind voert.
Dit heeft de saamhorigheid onder
de eilandbewoners versterkt. De
moderne communicatiemiddelen
hebben het isolement nauwelijks
kunnen opheffen; het slechte weer
maakt de dagelijkse vliegdienst
van Aberdeen en Glasgow slechts
voor vijftig procent van de dienst
regeling mogelijk en de dunne be
volking van de eilanden maakt
het niet verantwoord meer dan één
maal per week een boot tussen de
eilanden onderling te laten varen.
De streng-calvinistische en zeer
sober levende bevolking bestaat uit
individualisten, die met rust gela
ten willen worden en hun eigen
boontjes willen doppen. Zij hebben
weinig op met de Labourregering
in Londen, die zoveel zorgen heeft
met andere Britse problemen, dat
zij nauwelijks aandacht aan de af
gelegen eilandjes met zijn 17.000 in
woners kan schenken. De Shetlan
ders zijn anti-socialistisch en an
ti-communistisch. De opkomst en
de strijd van het socialisme kennen
William Ross, Brits minister voor Schot
land, heeft de moeilijkste week van zijn
politieke carrière achter de rug. Zijn
korte bezoek aan de Shetland-eilanden, waar
hij met de plaatselijke autoriteiten van ge
dachten zou wisselen over een verdere over
neming van bestuurlijke taken door Schot
land, is op een grote teleurstelling uitgelopen.
Nergens vindt hij begrip voor zijn voorstellen,
overal werd hij overladen met verwijten.
Want de bewoners van de Shetland-eilan
den en in wat mindere mate ook die van de
zuidelijker gelegen Orkney-eilanden zijn
het beu te worden geregeerd door de heren
uit Schotland en Engeland, die niet voldoen
de met de plaatselijke problemen op de hoog
te zouden zijri. Zij menen, dat hun belangen
niet behoorlijk worden behartigd in het Lon-
dense regeringscentrum en zij zien alleen
maar nadelen in de politiek van de Labour
regering, die een verdere centralisatie van
het bestuur nastreeft.
De Shetlanders weten deksels
goed wat ze wèl willen. Zij wijzen
op de status van de Kanaaleilan
den en die van het eiland Man, die
een eigen parlement kennen onder
de Britse Kroon. Onafhankelijkheid
binnen het Verenigd Koninkrijk is
het vurige verlangen van de eiland
bewoners en als de Britse regering
doof blijft, zal men niet schromen
een radicaler eis op tafel te bren
gen: aansluiting bij Noorwegen of
Denemarken.
De Ideeën van William Ross, de
„eerste minister van Schotland",
staan in lijnrechte tegenstelling tot
de algemene opinie op te eilanden.
Zijn ontvangst op de Shetlands viel
niet mis te verstaan. Men liet hem
duidelijk blijken, dat hij niiet wel
kom was. Op het vliegveld Sum-
burgh stond geen muziekkorps om
oudste sporen van bewoners zijn
6000 jaar oud, maar het heeft tot
ongeveer 800 geduurd eer de
eilandengroep een rol in de ge
schiedenis ging spelen. Dat was
toen de Noormannen ook in dit on
herbergzame oord van steen en
water de schamele bezittingen van
de vissersbevolking kwamen roven
en de Shetlands ontdekten als
springplank naar Schotland, Enge
land, IJsland en zelfs Groenland.
Koopwaar
Vijf eeuwen lang zijn de Shet
land-eilanden afwisselend Noors en
Deens bezit geweest. Alle plaatsna
men zijn ook nu nog Noors en het
Shetland-dialect is ook nu nog
doorspekt met Noorse woorden en
ben hun eigen karakter behouden.
Zij zijn nooit Britten geworden.
Individualisten
zij alleen uit boeken en kranten en
is altijd hun deur voorbij gegaan.
Terecht, overigens want Shetland
bestaat uitsluitend uit werkers. Er
woont geen enkele „kapitalist". De
vissersschepen en de enkele coas
ters zijn eigendom van de beman
ningen, die erop varen en de wei
nige bedrijfjes zijn het bezit van
degenen die er werken.
Voor William Ross hebben de be
woners van de Shetlandse dorpen
Lerwick en Scalloway dezelfde
rechten en plichten als die van de
Schotse steden Glasgow en Dun
dee. Maar de Shetlanders denken
er anders over. Zij vragen zich af
waarom zij dezelfde belastingen
moeten opbrengen als de Britten,
die wonen in gebieden, waar wa
terleiding en elektriciteit normale
zaken zijn. Het grootste eiland van
de Shetlands heeft sinds een aantal
jaren inderdaad elektriciteit, maar
de kleinere moeten zich Dehelpen
met een olielamp. Een waterleiding
is een droom, die waarschijnlijk
nooit in vervulling zal gaan. „Als
wij bestuurlijk bij Schotland horen,
willen wij, dat de regering dezelf
de aandacht besteedt aan de zwak
ke plekken in onze economie als
zij dat doet in andere delen van
Schotland, zo redeneren de eiland
bewoners. In dat verband wordt ge
wezen op het feit, dat Londen zich
bezint op maatregelen, die de ont
volking van Schotland moeten te
gengaan. Vele Schotten immers
zoeken een bestaan in Zuid-Enge-
landi waar de lonen hoger zijn.
Ontvolking
De ontvolking van de noordelijke
eilanden is echter een zorgwekken
de zaak, waarvoor geen enkele op
lossing is te verwachten. De Shet
land-eilanden hebben in honderd
jaar tijds de helft van de bewo
ners naar andere delen van het
Britse koninkrijk zien afvloeien. Zij
wijzen dan op de ontwikkeling op de
noordwestelijk gelegen Faroër-
eilanden, die als twee druppels wa
ter op de Shetland-eilanden lijken,
maar waar de bevolking is toege
nomen en de welvaart steeds stij
gende is. De Faroër liggen 1000 ki
lometer van het moederland Dene
marken, maar zij bezitten het zelf
bestuur binnen het Deense konink
rijk. Zij zijn in staat hun eigen za
ken te regelen. Dat is nu precies
wat de Shetlanders willen.
Er is ook een andere mogelijk
heid. En dat heeft William Ross uit
vele monden moeten horen: als
Commercial Street, de hoofd
straat van Lerwick.
„Wij zijn in feite Scandinaviërs",
zeggen de Shetlanders anno 1967.
zy zijn ziich er voorts van bewust
ook in hun leefwijze niets gemeen
te hebben met Schotland, waarbij
zij bestuurlijk zijn ingedeeld. In
hun wijze van bestaan is geduren
de de 6000 jaar van bewoning van
het eiland niet veel veranderd. Er
wordt nog steeds gevist op dezelfde
vis en wie het geluk heeft, dat de
rotsbodem in de omgeving van zijn
huis nog wat gras laat groeien,
heeft er nog wat schapen bij. Op
die vis en op diie schapen drijft
de economie van de Shetlands.
De voornaamste plaats op de
overigens onherbergzame Shet
land-eilanden is hendek. Hier
woont een kicart van de totale
bevolking van de eilandengroep,
welke nog geen 18.000 zielen be
draagt.
jullie ons werkelijk een deel van
Schotland willen laten zijn, zorg
dan voor kosteloze bootverbindin
gen met grote schepen, die gemak
kelijk auto's kunnnen vervoeren,
zorg dan ook voor goede wegen op
de eilanden, voor een goed-georga-
niseerde brandweer, voor een rio
lering en voor de vestiging van in
dustrieën, die de jonge mensen een
bestaansmogelijkheid op het eiland
geeft.
Het was een moeilijke week voor
minister Ross. Hij zou van heel
wat zorgen worden ontlast als de
Shetlanders het heft in eigen hand
zouden mogen nemen.
„Mens-erger-je-niet9
Tot de populairste en meest ver
breide gezelschapsspellen be
hoort ongetwijfeld Mens-erger
je-niet". Miljoenen kinderen en bij
na evenveel volwassenen spelen het
dagelijks op de hele wereld - en er
geren zich daarbij gruwelijk. Som
migen luid en met veel tranen an
deren moeizaam verscholen achter
een geforceerd lachje. Maar het
zal misschien niet zo bekend zijn,
dat dit ergerlijke tijdverdrijf niet
als „volksgoed" in de loop van de
jaren verzonnen en ontwikkeld
werd, maar dat een Duitse speel
goedfabrikant dit een halve eeuw
geleden in de Isarmetropool Mün-
chen bedacht heeft. Het gepaten
teerde spel wordt sindsdien door
zijn erven vervaardigd.
Josef Friedrich Schmidt, de uit
vinder en fabrikant van dit amu
sante gezelschapsspel, schilderde
ongeveer 50 jaar geleden "Mens-
erger-je-niet" voor de eerste keer
op een stuk karton, legde er een
stel dobbelstenen bij en verklaarde
het spel aan zijn kinderen, om ze
gedurende de lange winteravonden
bezig te houden. Dochters en zoons
toonden zich enthousiast over de
uitvinding van hun vader en haast
ten zich ook ooms, tantes en ande
re bezoekers van huize Schmidt in
het nieuwe spel in te wijden. Het
duurdeniet lang of „Mens-erger-je-
niet" genoot bij talrijke
burgers van München grote
lariteit. Vader Schmidt liet zij
vinding patenteren, gaf de:
door hem zelf bedachte,
rende naam en begon in
speelgoedfabriek met de
ervan.
De zegetocht van het
de wereld begon in de
van de Eerste Wereldoorlog,
in duizenden gewonde
der hen ook Schmidts oudste
hun pijn trachtten te vergeter
spel ging eerst met hen mee
het front en later naar het
vangenkamp.
Thans produceert de fabrie
Münohen per jaar ongeveer 1 niil
joen Mens-erger-je-niet-spellen. Be
langrijkste afnemers zijn behal' L
de Europese landen, de V.S., Can»
da en Noord-Afrika. Alleen de kic
deren in het communistische df
van Duitsland krijgen de bonte doc rie
met het knalgele gezicht niet ^eze
zien. Een firma in Leipzig heeft on en k
geacht het bestaande patentrecfc
het Münchense spel nagemaakt for vie
het de naam „Rausschmeisser'
(uitsmijter) gegeven. Met dit surro
gaatspel heeft dit bedrijf intus# heer
het monopolie voor alle Oostblo!: I gram
landen verworven. Maar daarovep gj.arK
ergert men zich in München ^f(ipro^
meer.
schij;
liter
De ontdekking van
goudschat van het schip
van de Oost-Indische Com
pagnie „De Liefde", dat in
1711 in een storm met man
en muis op één na
verging, heeft de aandacht
gevestigd op de Shetland-
eilanden. Op de foto de
drie duikers Owen Gan
der, Philip Allen en Ri
chard Turner, die hun
speurwerk met succes be
kroond zagen.
