Max Tak: 'n man die men
terdege zal missen
bij
Hörbigers vormen een
grote toneelfamilie
Bezorgdheid heerst
de Joden in Polen
Een bekende stem van
,New York calling'"
kunst
kalei öoscqqp
Chagall bewondert
liet meest Monet
FEIKE ASMA PRESENTEERDE
UITEENLOPEND PROGRAMMA
Jongste dochter nu
ook in het vak
Zij
PAGINA 6
LEIDSCH DAGBLAD
DINSDAG 8 AUGUSTUS 1987
VEELZIJDIGE FIGUUR HEENGEGAAN
•>r
Een aards chauvenist, zo noemde Max Tak zichzelf. Vastge
roest aan Holland, vastgeroest aan Amsterdam, waar hij op 9
augustus 1891 werd geboren. Hoeveel liedjes heeft hij niet over
„zijn" stad geschreven? Ontelbaar vele, maar ze zijn bijna alle
nog steeds bekend en in ieder geval Amsterdams gemeengoed,
zeker onder de oudere generatie. Zijn liedjes gaan over de
grachten, over de pleinen, over de Jordaan, over de Wester
toren, over de tulpen uit Amsterdam, en samen met Alex de
Haas schreef hij het Amsterdamse volkslied.
Max Tak, gedurende het tijdvak
tussen de beide wereldoorlogen een
van de topfiguren uit onze vader
landse showbusiness, heeft een won
derlijke carrière meegemaakt Al jong
werd hij door Mengelberg als violist
in het Concertgebouworkest opgeno
men Tien jaar bleef hij 's lands eer
ste orkest trouw. Het was de tijd
waarin Gustav Mahler, Richard
Strauss en Debussy als ultra-modern
werden aangeduid, de tijd waarin het
salaris van een aankomend violist
niet veel hoger lag dan f 25,- per
maand.
„Schnabbelen"
Schnabbelen, dat was het woord
dat ook in die tijd al was uitgevon
den en Max Tax dééd het:, hij speel
de om er iets bij te verdienen op
bruiloften en partijen en voor de
rest handelde hij in snaren en strijk
stokken.
Hoewel hij zijn ziel en zaligheid
had verpand aan 't Concertgebouw-
Orkest, kwam er toch ineens een
ommezwaai in zijn carrière. Een
chansonrecital in de kleine zaal van
het Concertgebouw inspireerde hem
zo. dat hij koortsachtig aan de gang
ging met teksten schrijven en mu-
Zending moet
Assam verlaten
Ongeveer 75 buitenlandse zendelin
gendie werkzaam zijn in de noord
oostelijke Indiase staat Assam, krij
gen geen verlenging van hun ver
blijfsvergunning en zullen na ver
loop van hun vergunning het land
moeten verlaten, zo is door de rege
ring van Assam meegedeeld. De
maatregel heeft betrekking op zende
lingen voornamelijk Amerikaanse
baptisten in de onrustige grensge
bieden van het noordoosten.
Het stadje Höchstadt aan de
Aidsch bij Neurenberg beschikt
over een bijzondere attractie. In
de 600 jaar oude toren van de
vroegere stadswacht er s, het hui
dige Museum voor Heemkunde,
wordt een vlag bewaard, die in
haar soort uniek is. Het betreft
om het uit het jaar 1658 stam
mende gildesymbool van de tim
merlieden, een kunstig vlechtwerk
van kundige gildemeesters. Als
materiaal gebruikte zij brede
houtkrullen. Deze oude gileevlag
verkeert nog in zeer goede staat.
Niet alleen vanwege de orginali-
teit. maar ook omdat de vlag een
grote historische waarde verte
genwoordigt, is zij voor 10000 D.M.
tegen schade verzekerd.
ziek componeren. Via Max Blokzijl,
toen nog een braaf pianist, kwam hij
in aanraking met Jean-Louis Pisuis-
se Het werd een langdurige en
vruchtbare samenwerking.
Daarna volgde de zomeravond-con
certen als dirigent en viool-virtuoos
in het oude Bellevue. Ze bezorgden
Max Tax een overweldigende popu
lariteit Na tien jaar verhuisde Max
Tax geheel naar de lichte muze: hij
werd muzikaal illustrator in Cinema-
Pallas, als opvolger van Boris Lensky.
En deze fase ging weer over in de
Tusohinsky-periodehij was er van
september 1921 af tot aan het uit
breken van de tweede wereldoorlog
dirigent van het grote theaterorkest.
Uit die tijd stammen ook de zater
dagmiddagconcerten die rechtstreeks
door de AVRO vanuit dit theater
werden uitgezonden. En voor de
AVRO deed hij nog meer: hij maakte
de time voor de Bonte Dinsdag-
avondtrein.
De oorlog leek een enid aan alles
te maken. Dankzij de „vatenkoning"
Bernard van Leer en (merkwaardig
genoeg) dankzij Willem Mengelberg,
kon hü In begin 1940 ons land ver
laten. HU kwam terecht op Curasao.
Na twee jaar vertrok hij naar New
York, waar hü weldra de centrale fi
guur werd bü de Nederlandse uitzen
dingen in oorlogstijd. Tot aan zijn
dood toe was Max Tak in de Ver.
Staten uitvoerend secretaris van het
comité voor Nederlandse muziek, een
comité dat o.a. de toernees van het
Concertgebouw-Orkest, van het Ne
derlands Strykkwartet en van het
Residentie-Orkest door Amerika ver
zorgt.
Van zijn aankomst in New York
af nam Max Tak een ander métier
ter hand: hij werd journalist-buiten-
lands correspondent voor verschil
lende dag- en weekbladen en dè man
van „New York calling" met altijd
dezelfde beginregel: „Hier is Max
Tak uit New York" voor de AVRO.
In Amerika werd hij hèt opvangcen
trum voor alle Nederlandse artiesten
die even kwamen oversteken hij,
samen met zijn grote vriend Leo
Fuld. Wie van al die mensen die
door hem geholpen zijn kan niet ge
noeglijker verhalen vertellen van de
gezellige en altijd op iets positiefs
uitlopende ontvangsten op Times
Square in New York, waar Max Tak
zijn bureau had?
Eenmaal in zijn leven heeft Mak
Tak een boek geschreven: „Onder de
bomen van het plein" êen wat
nostalgische herinnering aan de bes
te jaren van zijn leven, zijn Amster
damse tijd de jaren *30. Regel
matig kwam Max Tak uit de Ver.
Staten even overwippen naar Neder
land. Dat was ook nog vorig jaar het
geval, toen hij hier zijn 75ste ver
jaardag kwam vieren.
„De onvergetelijke"
i Washington
Met Max Tak is niet alleen de deken
van de Nederlandse journalisten in
Amerika heengegaan, maar ook het
hoffelükste, charmantste en meest
onderhoudende lid van deze kleine
groep. Voor de meesten van ons was
hü een harteUjke altijd hulpvaardige
vriend, die zijn hogere leeftyd nooit
een barrière liet zijn voor levendige
openhartige communicatie.
Musicus en journalist, beide was
Max Tak en zijn wortels in de eerste
decennia van deze eeuw in Amster
dam brachten met zich mee, dat hij
in beide beroepen groot gevoel had
voor het virtuoze gebaar, de grote
allure. Van gepriegel en kleinzielig
gezeur hield hü niet. Zyn vrienden
waren steeds zyn grote vrienden en
zijn favoriete musici ongeëvenaarde
meesters. Met welk een enthousiasme
sprak hij altijd over vroeger, over
zijn grote tijd, die hij veel meer dan
de huidige gekenmerkt zag door
sterke individualisten, bizarre en
fascinerende persoonlijkheden. De
Grote intelligentie
Een lange, goed geconserveerde
man, de eeuwige sigaret met het
ein das eraan, tussen de lippen ge
klemd. Een van de laatsten van het
soort artiesten dat uitsterft: de
chique, goedgeklede bon vivant, ge
zegend met een groot gevoel voor
humor en betrekkelijkheid, een man
met een scherpe opmerkingsgave,
grote intelligentie en veelzüdige be
langstelling.
Nederland en Amsterdam in het
byzonder zullen hem terede mis-
laatste jaren kreeg hij wel steeds
meer het gevoel alleen overgebleven
te zijn met zijn herinneringen. Soms
klaagde hij er over dat de jongere
generaties hem vreemd waren en geen
enkele relatie met het verleden leken
te hebben.
Veel van zijn vrienden stamden dan
ook uit het verleden. Niets vond Max
Tak heerlijker dan over iemand te
kunnen zeggen„Ik ken hem niet erg
goed, want ik ben pas 60 jaren intiem
met hem bevriend".
De eerbewüzen die hem de laatste
jaren nog zijn toegevallen waren be
paald aan hem besteed, want Max
Tak genoot van festiviteiten, vooral
als zij in zün oude Amsterdam plaats
vonden. Maar eerbewyzen, decoraties
en foto's van Max met „de groten
der aarde" maakten hem nooit on
uitstaanbaar. Van harte kon hij soms
zeggen: „Ach kom, ik ben maar een
gewone Amsterdamse Jodejongen".
Nu, „gewoon" was Max Tak zeker
niet! De Nederlanders in New York
zowel als zyn vele Amerikaanse
vrienden zullen zijn warme kleurryke
persoonlijkheid missen en nog vaak
denken aan de man, die de bijnaam:
„de onvergetelUke Max" verdiende.
Agressieve beren
Een grote beer, die een vrouw aan
viel terwijl zij aan het frambozen
plukken was in de bossen bü Polan-
ka, in oostelijk Tsjecho-Slowakije,
ging op de vlucht nadat haar man
hem ee n paar flinke messteken
had toegebracht. De man, een
zekere Stefan Bova, hoordde zijn
vrouw plotseling om hulp roepen. Hij
was dapper genoeg om de beer met
zijn jagersmes te lijf te gaan. Het
echtpaar liep slechts geringe ver
wondingen op. De beer beleefde niet
veel plezier van zijn aanval: hij
werd later dood in het bos gevonden.
Minder gunstig voor de mens ver
liep een gevecht met beren in Perzie:
twee boeren verloren het leven en
acht werden gewond in een hevig
gevecht met enige beren die hun
gewassen vernielden. De strijd werd
geleverd bij het dorp Masjed Solei-
man, niet ver van de Perzische Golf.
Dankzij de hulp van de plaatselijke
politie konden de boeren de beren
tenslotte verjagen.
Anti-semietisme of Russische druk?
De oorlog in het Midden-Oosten
heeft onmiskenbare spanningen te
weeg gebracht binnen de Poolse com
munistische party en heeft geleid
tot het afzetten van leidende figu
ren bü de luchtmacht. By de 30.000
Poolse Joden heerst bezorgdheid.
Het eerst teken van onrust was
de scherpe waarschuwing welke de
eerste partijsecretaris Gomoelka op
19 juni uitte aan het adres van
Poolse Joden, die voor Israël zyn.
Sindsdien is de waarschuwing een
aantal'malen herhaald door dagbla
den en door andere sprekers, hoewel
een zinsnede over een „vijfde colon-
i Poolse Joden daarin is weg-
Generaals ontslagen
Betrouwbare westerse zegsleiden
hebben meegedeeld dat tenminste
vier Poolse generaals zijn verwij
derd, omdat ze geweigerd hebben
anti-Israëlische propaganda te ver
spreiden, of omdat ze de taktiek
van de Israëlische luchtmacht heb
ben geprezen. De vier zijn generaal-
majoor Mankiewicz, commandant
van de luchtverdediging, brigade-ge-
(Van onze Weense correspondent)
Het echtpaar Paula Wessely en Attila Hörbiger moet zich bij
het feit neerleggen dat alle drie dochters het voorbeeld van hun
ouders hebben gevolgd en nu op de planken staan. De laatste
aanwinst voor het Oostenrijkse toneel is het „nestkuiken" Ma-
ria-Thérèse. Nauwelijks had zij op de toneelschool het be
roemde Reinhardt-Seminar haar eindexamen gedaan of ze
werd al voor een rol geëngageerd. Ze treedt op onder haar fami
lienaam Hörbiger, voorlopig althans.
De oudste dochter zag in die naam
een handicap en acteert nu al Jaren
lang vooral in Duitsland onder de
naam Maria Orth. De middelste
dochter Christiane geniet in Oosten
rijk de meeste sympathie, waar
schijnlijk omdat zij juist bij het ac
teren zoveel op haar moeder lijkt en
ook omdat zij haar heil tot nu toe
niet in het buitenland heeft gezocht.
In de naam Hörbiger zag zij geen
bezwaar ofschoon zij intussen met de
tv-regisseur Glück getrouwd was. Dit
huwelijk schijnt niet gelukkig te zijn
geweest, echtscheiding volgde en nu
is Christiane Hörbiger kort geleden
in het huwelijk getreden met dr. Rolf
Bigler, de hoofdredacteur van het
Zwitserse weekbald „Weltwoche". Zij
krijgt de Zwitserse nationaliteit en
zal nu ook meer in Zwitserland op
treden, maar als actrice doet ze geen
afstand van haar familienaam. Ze
zegt dat die naam een „merk" is en
bovendien een goed merk.
Er zijn overigens nog meer Hörbi
gers. In de eerste plaats Paul, de
broer van Attila. Paul verschynt nog
op de planken, maar zingt wel her
haaldelijk gezellige wynliedjes in ou
de en nieuwe films. Ook de zoon van
Paul Hörbiger, Tommy, is in het vak
gebleven. Wel niet als acteur of zan
ger maar als medewerker en mana
ger van zyn vriend Udo Jürgens.
Voor hem heeft Tommy zelfs een
aantal goede teksten ontworpen die
een plaats krijgen in de moderne
opera van Jürgens „Hero en Lean-
der".
zwom over
de Theems
De actrice Diana Bradbury ergerde
zich zó toen drie Amerikaanse toe
risten beweerden dat Engeland geen
fut meer had, dat ze met kleren en
al in de Theems sprong en naar de
overkant zwom. Behalve f200.voor
het winnen van de weddenschap
kreeg ze ook een standje van
politie.
De 80-jarige schilder Marc Chagall, houdt het meest van Mo
net „omdat ik hem op mijn zestigste leerde waarderen, net als
Mozart".
Gekleed in een kleurig gestreept hemd stond Chagall de pers
te woord aan de vooravond van de opening van de tentoonstel
ling „hommage aan Chagall" in het Maeght Instituut in St.
Paul-de-Vence (Fr.). De tentoonstelling duurt tot 3 oktober.
uit 1947 tot en met een schilderij
„Op je twintigste kan het je alle
maal "niet söhelen", zei hij. „Je let
niet op. Maa rpas veel later besefte
ik dat Mornet zuivere kleuren had.
Hij was de grootste colorist ter we
reld, en door hem hou ik ook van
Watteau, om zijn pigmentatie en
penseeltechniek".
De tentoonstelling omvat doeken
met
de verf nog niet droog
De schilder vertelde over zijn
jeugd in het Poolse dorp Vitebsk,
waar zijn vader in een haringconser-
venfabriek werkte.
„Zwijgen is een grote deugd", zei
hij. „en ik heb mijn vader nooit
meer dan 20 woorden horen zeggen
in een week"
Orgelconcert in Noord wijk:
Hart aan César Franck verpand
Op het programma van Feike Asma voor het (mooi bezochte)
concert in de Grote Kerk van Noordwijk Binnen, georganiseerd
door „Het Orgelcentrum", zouden verzoeknummers voorkomen.
We nemen aan, dat de namen Jan Zwart en Asma zelf daarmee
te maken hadden.
Mogelijk de stemmige Pastorale van de 2de Symfonie van
Widor, die zonder grootheid van vorm te verraden toch wel
onderhoudend is, en de Voluntary in d van Handel's blinde
jongere vriend Stanley. Deze Stanley verdient overigens een
gerechte plaats in een klassiek programma; vooral in het eerste
Allegro ontwikkelt zich een melodieuze gracieuze en edele ver-
tuositeit.
Vooraan had Asma een „Kleine
Partita Ps 17" gesteld van Klaas
Bartlema (we vermoeden: een Am
sterdamse collega van de concertge
ver). Deze weinig interessante suite
miste elke eigentijdse klank. Ze was
na één maat van Bachs' Fuga in c
al een vergeten geval. Asma gaf deze
goed gespeelde Fuga een verstilde re
gistrering in de expositie mee. Bui
tengewoon goed verklankt werd een
Bach-Fuga in g, een meesterlijk stuk,
waar men merkwaardigerwijs mate
riaal in hoort verwant aan de spring
dans (een volkslied!) „Merck toch
hoe sterk".
Na Zwitserland moet men geen
„Klein Zwitserland" (het hertogdom
Luxemburg bijv. wordt wel zo ge
noemd) bezoeken. Wegens de anti
climax is de omgekeerde volgorde de
betere. Zo'n effect ontstond door de
variaties over „Wer nur den lieben
Gott lasst walten" vn Georg Böhm
na Bach te spelen. Deze Bach-v
loper schreef hoog te waarderen
composities, maar wijst a.h.w. met de
vinger naar de „Heiland der taon
kunst", die na hem zou komen. Niet
temin vonden we. dat de speelsheid
van de 4de variatie al Baclis' niveau
nadert.
Asma speelt graag Franck. Ditmaal
het 3de Choral, waaraan hij zyn hart
verpand heeft. Het kreeg een loffe
lijke vertolking. Hachelijk kan het
zijn om Jan Zwart daarop te laten
volgen. „Trio Gebed des Heren"
niet slecht van makelij en misstond
dan ook geenszins, maar het „Ele
gisch Voorspel Ps 51" zeker wel. Ver
schil van mening! En de gebruikelij
ke vergissing ,dat „devoot" traag-
slepend nodig heeft. Dan hadden we
meer vrede met Asma's „Melodiebe
werking. Komt als kind'ren van het
licht". Dat klinkt fris, spontaan, wel
luidend, hoe verromantiserend vir
tuoos ook, plus de gebruikelijke hym
nische opvaart naar het einde.
eer
De 25-jarige Diana liep de twee
tannen en het meisje uit de V.S.
tegen het lijf bij het verlaten van
feestje in Chelsea. „Ze begonnen
af te geven op Engeland en zeiden
dat het land geen ruggegraat meer
had", vertelde ze.
Ze verdedigde haar land vurig en
de Amerikanen wedden om f200.
niet over de Theems kon
Diana sprong in minirok
in het water en bereikte veilig de
overkant!
Een van de toeristen raakte echter
in paniek en riep de politie, zodat
de zwemster werd opgewacht door
e enreddingboot, patrouillewagens
een ziekenauto.
„We hebben haar een uitbrander
gegeven", zei de politieagent.
De toeristen verloren hun gezicht
en hun deviezen Diana had hun
niet verteld dat ze zwemkampioene
van het graafschap Gloucestershire
is geweest.
Passiespel Tegelen
is minder populair
(Van onze correspondent)
De Tegelse Passiespelen ondervin
den deze keer een opvallend gerin
gere belangstelling dan voorgaande
malen het geval was. Men komt nu
maar tot slechts tweederde van
normale aantal bezoekers dat weke
lijks (d.w.z. zaterdags en zondags) de
uitvoeringen bijwoont. Tot dusverre
had men een gemiddelde van onge
veer 4500 bezoekers, soms nog meer.
Dit jaar haalt men nauwelijks de
3000. Uitgaande van de 26 uitvoerin
gen in 1967 betekent dit een zwar<
financiële strop, daar men kan reke
nen op zo'n 20.000 minder verkochte
toegangskaarten, hetgeen ruw
schat neerkomt op f 75.000
neraal Dabkowski, belast met poli
tieke zaken, brigade-generaal Sta-
mieszldn, de chef-staf van Mankie
wicz, en generaal Blum van de me
dische dienst.
Een westelijke zegsman heeft ver
klaard dat in totaal ongveer veer
tig Poolse officieren met voortijdig
pensioen zijn gestuurd wegens hun
Joodse afkomst of op verdenking
onbetrouwbaarheid tegenover de
officiële anti-Israël-politiek. Officiële
bevestiging Is hiervan niet te krijgen.
Zegslieden wijzen er op, dat het in
deze vakantietijd moeilijk is om vast
te stellen of iemand uit zün functie
is verwijderd.
Meningsverschillen
Mankiewicz heeft in de tweede we-
reloorlog in de ondergrondse bewe
ging gezeten. HU is door de Gestapo
gearresteerd en gemarteld. Hij was
een persoonlUk vriend van de Pool
se minister van Defensie, maarschalk
Spichalski. Deze heeft op 20 Juli in
rede te Warchau gezegd, dat
de overwinning van Israël heeft ge
leid tot scherpe meningsverschillen
op politiek en militair gebied.
Mankiewicz zou als zUn verdedi
ging hebben aangevoerd, dat hU mi
litair is en geen politicus, toen hem
werd verweten, dat hU de anti-Is
raëlische politieke indoctrinatie had
verwaarloosd.
Naar in Warschau wordt gezegd,
heeft Gomoelka met Tel Aviv moe
ten breken en zich tegen Israël moe
ten keren onder druk van Moskou
als tegenprestatie voor de Russische
steun by zUn campagne tegen de
Westduitse toenadering tot Oost-Eu
ropa in de afgelopen winter. ZUn
critici voeren echter aan dat dit nog
geen excuus is voor het aanvallen
van Joden in een land, waar Hit-
Ier drie miljoen Joden heeft ver
moord, en evenmin voor het uitjou
wen en lastig vallen van Israëlische
diplomaten toen ze het land op 18
juni moesten verlaten.
Sommige Poolse Joden vragen rich
af of het bewind geen concessie heeft
gedaan aan de elementen die de Jo
den graag zouden verwijderen uit de
handel, de pers, het leger en de
party.
HENGELSPORT
De Gulden Voorn hield Imar twee
de wedstrijd in de Langeraarse Plas
sen. Het weer was goed, doch de
vangst slecht. De uitslag luidt als
volgt: 1. H. v. Houten 1350 (gr. voorn
en gr. blei), 2. F. Smit 1240, 3. H. v.
Alphen 1110, 4. H. Schouten 630, 5.
C. v. d. Zwan 520, 6. G. Bavelaar 500,
7. G. Harland 310. 8. W. Lardee 305.
9. F. Velthuizen 200, 10. M. P. Hoog
kamer 110.
ADVERTENTIE
Als BRIEF te versenden. Frankeren met 20 et
Het LEIDSCH DAGBLAD gaat met U mee wanneer U deze bon
ingevuld aan ons toezendt.
Woonplaats:
Kwartaal abonnee
wat niet van
i ons blad ln adresband ls POST abonnement.
VAKANTIEADRES
Eerste dag van toezending:
Laatste dag van toezending:
ALLE gegevens invullen.
