„IK DEED HET ALLEEN"
I
Voor uw buitenlandse
SheUtounng pakket
iGeenschoonwassen'
Historisch overzicht
a* I
i V i
vsszsg&xr"
7s
Van het begin af is de Rijksdagbrand
een politiek' twistpunt geweest: zij
werd of door nazi's of door communisten
gesticht. De Westduitse onderzoeker
Fritz Tobias is van oordeel, dat er
I slechts één dader was: Van der Lubbe
i«|
van het recht
Verkrachting
DONDERDAG 11 MEI 1967
LEIDSCH DAGBLAD
PAGINA 1®
>P1
Het Is niet waarschijnlijk, dat de waarheid
omtrent de Rijksdagbrand in 1933 nog ooit
met volstrekte zekerheid kan worden vastge
steld. Daarvoor zijn reeds te veel getuigen-
van-het-eerste-uur van het toneel verdwenen.
Maar bovendien is deze brand van het begin
af te zeer een twistpunt van politieke aard ge
weest om een voor iedereen overtuigende
reconstructie mogelijk te maken. Wie het des-
>5]|tijds waagde de Leidse metselaar Marinus van
der Lubbe als de enige dader aan te wijzen
zoals hij zichzelf deed kwam automatisch
bij de ene of bij de andere groep onder ver-
jil^denking te staan. En daarin is in feite nog
weinig veranderd. Toch is deze affaire zo
boeiend, dat de Westduitser Fritz Tobias w&s! Tenslotte had Heisig nog iets Groot ls het aantal legenden, dat
zelf een slachtoffer van de nazistische zuive- anders ln8ezien- dat van betekenis ertoe heeft bygedragen de figuur van
i noo j j- j was: dat Van der Lubbe, hoewel Van der Lubbe in een kwaad dag-
ring van 1933 na de oorlog een diepgaand „„rspr„nkeiyk een actief lid van de licht te stellen, zoals het sprookje
onderzoek instelde naar de ware toedracht, communistische partij in Nederland, over zijn gebrek aan intelligentie. De
Toen hij twaalf jaar geleden meer tijd kreeg later was overgegaan naar de „In- eerder genoemde commissaris Hei-
om zich aan deze historische „hobby" te wij- ternationale communisten", de hier- sig, die de arrestant tijdens de ver-
ri,ro_ nuoi-tiii rtA r)n+ boven genoemde Raden-communisten, horen uitstekend leerde kennen,
T u'u X. overtuigd, dat Van der dig zeJfs vyandlg tegenover de offi- roemde diens snelle begrip voor zijn
Lubbe zoal geen handlanger, dan toch in elk ciële opvattingen van de
geval een ongewild slachtoffer van de nazi's van Moskou stonden,
was geweest. Maar naarmate zijn studie vor-
Raden-communist
Vraagt men rich af, of het werkelijk zoveel verschil maakt of één man die
brand stichtte dan wel met behulp van een van de extremistische groepen
roemde diens snelle begrip voor zijn
vragen, zijn uitzonderlijk goede ge
heugen, zijn ongewone oriënterings
vermogen, zijn daarmee samen
hangende kennis van de stad soms
groter dan van Heisig zelf! en ten
slotte zijn tekenkunst, waardoor al-
Het is niet zonder belang na te lerlei situaties in een ogenblik duide-
hulp van wie ook, met vuurmakers het enor- gaan wat Raden-communisten nu W» *ardan-Maar da indruk, die Van
eigenlijk wilden. Wat zij wilden ver- der Lubbe in de rechtszaal maakte,
schilde in wezen niet van de commu- was van d*e aard» dat een van de
nistische doelstellingen. Maar zij wa- raadsheren van de Hoge Raad in
voor een opstand tegen hem, de Fiih- ren wat later „Titoisten" wer- Leipzig de tolk Meyer-Collings meen-
rer en Rijkskanselier! den genoemd: in tegenstelling de moeten vragen of Van der Lub-
Maar op datzelfde ogenblik ver- tot de dictatuur van Stalin Z1C" niet primitiever
klaarde Van der Lubbe tijdens in de Sowjet-Unie wilden
derde, veranderden zijn inzichten: het werd
hem steeds duidelijker, dat de Leidenaar de
waarheid had gesproken en als enige, zonder
me gebouw in vlammen had doen opgaan.
zich niet
drukte dan de gemiddelde
uit
eerste verhoor, dat hü de brand die doelstellingen bereiken door de beider- Tot ieders verbazing gaf
alléén had gesticht, geheel uit eigen macht in handen te leggen van arbei-
(nari's of communisten), dan moet het antwoord bevestigend luiden. Het bewejdn& en zonder van a"d*" ^raon?2>Arae[nn'Hpe^r^vX?iTnHo nf
maakt Inderdaad verschil, natuurlijk niet voor degenen, die vervolgens in ren. Omomwonden gaf hU toe te heb- ^an^eerdlm de verschillende be
de molen van de nazi-terreur werden fijngemalen, maar wél voor die ene en gehandeld uit anti-kapitalls- cniint/>nrrn#>n coViii
Nederlander, Marinus van der Lubbe, die 33 jaar nadat hjj op schandelijke tische gezindheid en met de bedoe- hAhh*n Xiat L
wijze werd terechtgesteld, recht kan laten gelden op een eerlijk historisch «ing de arbeiders te prikkelen tot ^wikketog fn ^e ^owfet-Ünie niet
irdeeL Het te ondoenlijk Tobias' boek „Der Reichstagbrand, Legende und verzet tegen het nieuwe regime. Die _mfH_ oomLimiiiirc
irklichkelt een werk »an 700 bladzijden in een dagbladartikel sa- arbeiders hadden al veel te lang ge- Ktplf^^^tir!^"
ten te vatten. In wat hier volgt zijn naast opvattingen uit enkele andere wacht, zij dienden nlt hun verdoving
.jonnen enige van Tobias' argumenten in het kort vermeld. Dat dit niets te worden wakker geschud. En om
*^f|$net .schoonwassen van de nazi's" te maken heeft, spreekt wel vanzelf. Hun dat te bereiken had hij hun dit voor-
!misdaden zjjn zo onvoorstelbaar groot, dat de zienswijze van Tobias Van beeld gegeven. Na een geslaagde op-
|der Lubbe stichtte de brand alléén in dat opzicht geen enkel verschil stand zou er een arbeidersparlement
tenztf men in blinde politieke woede het tegendeel wil beweren, komen en konden zij zelf de staat nnit*» insH.
Iet gaat dus om een juiste historische beoordeling van de figuur van Van regeren. By deze verklaringen, die raad geweten Een Raden_
Lubbe. En natuurlijk te iedereen vrij met Tobias van mening te ver- zoals gebruikelijk opschrift werden communist wa* was dat? In Duits
die eigenlijk niet verschilde van het
gevaar, waarvoor Van der Lubbe de
Duitse arbeiders wilde waarschu
wen: Hitier en zijn trawanten.
Met die afwijkende opvatting van
30-1-1933 Hitier wordt rijkskanselier.
1 februari Ontbinding van de Rijksdag (parlement), uitschrijven
van nieuwe verkiezingen tegen 5 maart
25 februari Van der Lubbe sticht brand ln het bureau van Maat
schappelijk Hulpbetoon in Neukölln (Berlijn), het
raadhuis van Berlijn en het Schloss
27 februari Van der Lubbe sticht brand in het gebouw van de
Rijksdag.
28 februari Torgler, voorzitter van de communistische parlements-
f ractie, stelt zich ter beschikking van de politie en wordt
in hechtenis genomen: afkondiging van de .Noodver
ordening ter bescherming van volk en staat".
1 maart vergaderverbod voor de communistische partij (KPD)
5 maart Hitiers „kabinet van nationale concentratie" behaalt
52% der stemmen (dankzij uitschakeling der commu
nisten)
9 maart de Bulgaren Dlmltrow, Popow en T&new in Berlijn
22 juni
14 juli
21 sept.
verbod van de KPD
wet tegen het oprichten van nieuwe partijen
voor de Hoge Raad in Leipzig begint het proces tegen
Van der Lubbe, Torgler en de drie Bulgaren
23 december Van der Lubbe ter dood veroordeeld, vrijspraak voor de
vier anderen
10-1-1934 terechtstelling van Van der Lubbe
27 februari de drie Bulgaren uitgewezen en op het vliegtuig naar
Moskou gezet
30-11-1936 Torgler vrijgelaten.
Marinus van der Lubbe had het
ongeluk met zijn daad—waarmee hij
de Duitse arbeiders uit hun lethargie
wilde wakker roepen—terecht te ko
men tussen de extremisten van links
en van rechts. Hij moest ondervin
den, dat politiek extremisme schijnt
te inspireren tot het gebruik van de
5 crrliederlijkste verdachtmakingen. Ver-
Jleriykt mens, pyromaan, misda-
f lïger, asociale figuur, dat waren zo
7,9ide uitdrukkingen van de kant van
de nazi's. En de communisten de
den daarvoor niet onder met woor
den als omgekocht werktuig van
de fascisten, souteneur, syphilitische
afstammeling van een avonturier, po
litiespion, arbeidersverrader en
iwakzinnige. Het communistische
„Bruinboek" van de in Parijs zete
lende Münzenberg poogde hem af te
schilderen als een homosexuele ex-
communlst, die zich voor het kar
retje van de nazi's had laten span
nen. Zowel de familie van Marinus
als zijn vrienden hebben tegen deze
voorstelling van zaken fel geprotes
teerd, laatstgenoemden in een „Rood
boek". Maar veel konden zij niet
uitrichten tegenover de comunis-
tische centrale van Münzenberg in
J de Franse hoofdstad, die na het
eerste Bruinboek nog een tweede
i deel liet verschijnen en haar werk
V; in verschillende talen liet publiceren
gesteld en door de arrestant werden land was dat begnp onbekend En
dus werd het rapport van commissa
ris Heisig terzijde geschoven. Het
kwam Berlijn trouwens niet gelegen
verschil te maken tussen Radencom
munisten en Stalinistische communis
ten.
Bedoeling
ting als een soort godsdienstige han
deling opvatte
Braaf naar huis
ADVERTENTIE
ZEMEN ZONDER ZORQEN
Van der Lubbe was ervan over
tuigd en liet zich herhaaldelijk in
die zin uit dat hij niet iets gewel
digs had gedaan. Alleen de regering
had er iets belangrijks van gemaakt...
Hij bleef erbij, dat hij juist had ge
handeld. De Duitse arbeiderspartijen,
socialisten zowel als communisten,
hadden verstek laten gaan. Hun ver
gaderingen waren door de nazi's ver
boden en daarop was men braafjes
naar huis gegaan. Dat was geen ac
tie! Dat gebrek aan activiteit was
volgens hem onvergeeflijk. HIJ had
geen geluk gehad, toen hij poogde
althans een klein groepje voor zijn
dadendrang te interesseren. Toen ook
dat niet lukte had hij besloten alléén
te handelen. En dat had hij gedaan
toen hij met zijn vuurmakers de
ii Dreigend en uitdagend was Rijksdag in vlammen liet opgaan,
nazi, die zich als communist zou heb- tijdens het Proces in Leipzig de Tijdens het proces werd hem hoe
ben voorgedaan, zou direct door de houding van Hermann Goering, langer hoe meer duidelijk, dat zijn
mand z(jn gevallen. En dat zou voor voorzitter van de Rijksdag en, als „eenvoudige daad" was uitgelopen
Van der Lubbe reden genoeg zijn ge- Pru^sc^ minister van Binnen- op een eindeloos durende „zaak."
weest om op zjjn hoede te zijn. Zeer landse Zaken, hoofd van de Dat maakte hem hopeloos. HU wilde
politie. niet meer „meedoen" en zweeg hard
nekkig. Dat dit zwijgen en gebogen
uovr ucl vernaa, .omomen ue neerzitten zijn „Image" (de indruk,
lucht kwam te hangen, al droeg het ^eyer-Collmgs ten antwoord dat die men van Iemand heeft) niet ten
er wel toe bu om Van der Lubbe n der Lubbe de taal van beschaat" «roede kwam. ligt voor de hand
zwart te maken.
Ook de officiële communisten
kwam het verschil met de Raden
communisten niet van pas. Zo be
weerde het Bruinboek, dat Van der
Lubbe het slachtoffer was geworden
van een verkapte nazi, die zich als
communist zou hebben voorgedaan
en hem zou hebben overgehaald steun
te verlenen aan het in brand steken
van dc Rijksdag. Dit verhaal is ech
ter niet erg waarschijnlijk. Want het
ls uitgesloten, dat Van der Lubbe
niet ogenblikkelijk zou hebben Inge
zien, dat hü hier niet met een poli
tieke vriend te maken had. Duitse
communisten wisten immers niets af
van het Raden-communisme en een
waarschijnlijk heeft ook Münzenberg
die fijne nuance niet gekend, waar
door het verhaal volkomen in de
Voor een Juiste beoordeling van dit
i Bruinboeken dient men onder-
ille scheld te maken tussen wat daarin
l/wrionthuld werd over de misdaden van
akje.de nazi's en over de Rijksdagbrand
of Berustte het eerste op goede informa-
i tie, bij de reconstructie van de
brand moest men zich, bij gebrek
wn documenten en gemis aan con-
het met getuigen, beperken tot metselaar uit
ZomTve' .ta^Luhbe in ÈteSta'een de Iegenden te °ntmasl«!ren, zoals Leiden, die de Duitse arbeiders tot
T, 1 i, rnï 11U Tobtas dat doorl°Pend doet of P°ogt verzet tegen het nazi-regime had
ontaoetlng hebben gehad mrteen te d°en- willen prikkelen, was tijdens het
fa Mf- da Ber'«fe P°b'f; proces in Leipzig niet meer dan
he?Brl'bVSaarv'oor opgeeft! DoOI' liet tlolle liedl
«trie maaiuien ^ult ^omdat hij zich in Toen Hitier en Goering-de eerste ïïfafa'i ?rl?en
Lelden In het bureau van Maatschap- als rUkskanselier en de tweede als 7j b v
Pel® Hulpbetoon uit protest tegen voorzitter van de Rijksdag en Prui- CVbeJe"énllu.
een geweigerde verhoging van zijn sisch minister van Binnenlandse Za- a"es te™ega ®a? 'el"
lnvalidlteitsrente misdragen had. De ken op 27 februari 1933 op het ter- lngln8 op suhstlsche kneepjes.
Khrijvers van het Bruinboek hadden rein van de brand verschenen, ver- En verder was met name „Krimi
een speciale bedoeling met hun ge- keerden zij in staat van hevige op- nalkommissar" Heisig op grond van
j kleurde inlichtingen over Van der winding. Vooral Hitler was door het de verhoren van Van der Lubbe er-
ij Lubbe. Hfj was n.l. een tydlang lid dolle heen en brulde, dat dit het be- van overtuigd geraakt, dat deze de
geweest van de communistische par- gin was van een communistische po- brand alléén had gesticht. Na een
tfJ en byzonder actief in de jeugdbe- ging tot opstand. Toen de chef van bezoek aan Leiden onderstreepte hy
beging. Maar op zeker ogenblik was de geheime staatspolitie Diels op- dit tegenover de Nederlandse en in-
-op ideologische gronden—een con- merkte, dat het hier ging om de ternationale pers nadrukkeiyk. Het
niet ontstaan en Van der Lubbe was daad van een gek, werd hy door Hit- was voorts volstrekt onmogeiyk, dat
gedwongen zyn lidmaatschapskaart Ier weggehoond met de woorden, dat „helpers van Van der Lubbe zouden
te geven. Nadien behoorde hy tot thans een lang voorbereide, zeer ge- hebben kunnen vluchten." Die ver
een splintergroep, de Raden-commu- raffineerde opzet van de communis- klaring van Heisig wekte de woede
bisten, maar toch achtten de commu- tische misdadigers aan het licht was van zyn superieuren in Beriyn. Ze-
risten zich verplicht zich zoveel mo- gekomen. Was de arrestant, die men ker, Heisig had met zoveel woorden
gelijk van hem te distanciëren. in het gebouw te pakken had gekre- ontkend, dat Van der Lubbe door
Niets werd dan ook nagelaten hem gen, soms géén communist? En wa- nazi's was geholpen, maar tegeiyker-
B en zyn familie in een kwaad dag- ren de laatsten, die het Ryksdagge- tyd had hy in feite verklaard, dat
jf Hcht te stellen. Toch is Van der bouw die dag hadedn verlaten, niet er ook geen communisten waren ge-
fj Lubbe's afscheiding van de commu- de communistische afgevaardigden weest, die de arrestant hadden by-
nistische party achteraf van beteke- geweest? Er bestond geen twyfel: gestaan! En dat was nu Juist het
J nis, wanneer het erom gaat bepaal- de Ryksdagbrand was het signaal punt waarom het de nazi's te doen
i beschaaf- goede kwam, ligt voor de hand
ie mensen sprak. Tegenover de fel-aanvallende en
Er waren tal van oorzaken, die er- soms razende Bulgaar Dlmltrow
Het Bruinboek is trouwens aller- toe hebben geleid, dat men Van der maakte Van der Lubbe de Indruk van
minst kieskeurig in zijn beschuldi- Lubbe niet voor „vol" aanzag. Zo een sukkelaar, die niet helemaal „by
gingen. Zo wordt gesuggereerd, dat verklaarde hy tydens zyn eerste ver- de tyd" was.
Van der Lubbe homosexuele neigin- hoor, dat zyn aandacht tydens de De enige onderbreking in zyn zwy-
gen zou hebben gehad en op die ma- brandstichting was afgeleid door een gen was zyn lach, die op onverwach-
nier door de nazi's zou zyn gechan- schot (afkomstig van Oberwacht- te ogenblikken weerklonk. Van der
teerd. Maar om dit aan te tonen meister Buwert, buiten het gebouw). Lubbe had een wat kinderiyke zin
wordt een uitspraak van een van zyn Maar dit woord „aandacht" werd voor humor. En aangezien dit niet de
vrienden slechts ten dele geciteerd, door de Duitsers begrepen als „An- sterkste zyde van de gemiddelde
De woorden, waaruit blykt, dat Van dacht," dus in de zin van „eerbiedige Duitser is, werkte die lach van de
der Lubbe juist géén homosexuele stemming," „devotie." Dus moest Nederlandse beklaagde prikkelend,
neigingen had, zyn, kenneiyk uit Van der Lubbe een doorgewinterde hoe begrijpeiyk Van der Lubbe's re-'
boos opzet, weggelaten pyromaan zyn, die zyn brandstich- actie dan ook was. Een duideiyk
5
N ZEMEN ZONDER ZORGEN
voorbeeld deed zich voor, toen Mari
nus' verdediger dr. Seuffert aan da
Bulgaar Tanew liet vragen of hy da
Nederlander reeds vroeger had ge
kend. Tanew: Maar hoe zou ik hem
hebben gekend? Ik versta geen woord
Duits. Hoe zou ik met hem gesproken
kunnen hebben? Waarop dr. Seuffert
gewichtig vaststelde, dat Van de*
Lubbe tydens de vraag van hem, dr.
Seuffert, hat zitten schudden van het
lachen. Wie een klein beetje zin voor
humor heeft, kan zich die reactie van
de Leidse jongen indenken. Alleen da
styf-plechtige Duitse Juristen begre
pen er niets van. Men lacht nu een
maal niet in een rechtszaal, tenzij
men geesteiyk gestoord ls.... Maar
Van der Lubbe zag de loodzware
ernst van de situatie niet in: hy had
bekend en waarom moest er nu zo
eindeloos geredekaveld worden?
Waarom sprak men nu eigeniyk het
schuldig niet uit en vertelde hem
hoeveel jaren hy zou moeten zitten?
Van der Lubbe, die zyn zaak als
„eenvoudig" zag, begreep niet, waar
om het een „affaire" geworden was.
Vervolg op pog. 21
ADVERTENTIE
gra
Alstublieft, opnieuw een voor een gratis
voordelig vakantie-artikel
kwam hy dus metterugwer-
kende kracht in aanmer
king voor de doodstraf, die ten
slotte op 10 januari 1934 aan
hem werd voltrokken.
Op schandelijke wyze hebben
de nazi's zich Jegens Van der
Lubbe schuldig gemaakt aan
rechtsverkrachting. Volgens de
strafwetgeving, die geldig was
toen Van der Lubbe de Ryksdag
in brand stak, had hy alleen tot
gevangenisstraf veroordeeld
kunnen worden. Maar op 29
maart kondigde het kabinet een
wet af de „Lex Van der Lub
be" waarin de doodstraf voor
bepaalde politieke misdaden was
neergelegd, ook wanneer die tus
sen 31 januari en 28 februari
1933 waren begaan. En aange
zien Van der Lubbe zyn daad
gepleegd had op 27 februari
