c
VLUCHT NAAR DE
VRIJHEID"
NIEUWE SLAG
De organisatie van vluchtroutes uit het bezette gebied
scheen aanvankelijk geen direct gevaar te lopen
de arrestatie van de medewerkster ,Else'. Men vertrouw-
volkomen op haar zwijgzaamheid. Er waren reeds eerder
van de organisatie gegrepen zonder dat het op een ramp
Maar tot ontzetting van Jean Weidner en zijn mede-
barstte er enige tijd na de gevangenneming van Else
lawine van arrestaties los. Jean zelf ontkwam er slechts
door een wonder aan.
zijn gewoonte in besloot onderscheiden met de Nobelprijs voor
op een bepaalde dag niet de vrede voor 1954.
naar de kerk van de Zevende
Adventisten te gaan maar op
nabijgelegen park
in zijn bijbeltje te lezen. Juist
die dienst werd de kerk over- Dutch-Pans zich geleide-
door de SD, die Weidner daar 'dk herstelde van de zware slagen
aan te treffen. Zij vonden dfr laa'ste W. ^oeS het noodlot op"
niet, maar wel zijn zuster Ga- nie™ toe'5" Tou'ouse werd Jean
die gevangen werd gezet en °p 20,mel 1944 met een aantal m!"
dewerkers opnieuw gegrepen, ditmaal
door de Franse „milice", een speciale
Franse politieorganisatie die door de
nauwe samenwerking met de Duit
sers wel de Franse Gestapo werd ge
noemd. Jean bevond zich in Tou-
die Jean tijdens dit drama 'odse Jaar uit voor h,et frf
i wi u-oij ze" via Spanje naar Engeland te
kreeg, want hu hield vertrekken. Men had in ^nden
deze zuster, die overi-
het werk van Dutch-Paris
had deelgenomen,
veel aarzelingen kwamen Jean
naaste medewerkers uitein-
tot de conclusie, dat de golf
moment al vrijwel de gehele
WoaorSfep^sTafhS i
naar het concentratiekamp Ra-
werd gebracht, waar zij in
945, de dag na de bevrij-
het kamp door de Russen,
was wel de zwaar-
zijn komst verzocht en Jean zou na
zijn verblijf in Lpnden weer naar
Frankrijk terugkeren.
Na zijn arrestatie bleek, dat de
milice hem ervan verdacht een
zekere Dupont te zijn, naar wie
slachtoffers groot. In totaal
SD reageerde met een ter dood-
j i J™ n° DutVch-P^ rDuit^han: Jean t0<f™ dat h« inderdaad wel
IJl te zi,n nevallen wat op hem leek' vooral
can voelde zich' persoonlijk ver- ™nJCam°U"
woordelijk voor de ramp. omdat f bleef ontkennen nu nt te
Else zo blindelings had vertrouwd .dea" 1b™tke""en DUPÏÏ.L
haar zoveel details over de orva- zu" ook 10611 men hem vla etektr0"
btehad laten weten des op plaata6b »an z«"
ptie had laten weten. lichaam folterden met stroomstoten.
Tijdens die marteling bleek echter,
dat Jean de verse littekens op de
eling van Jean b« verstek en schouders ontbeerde, die Dupont
stellen van een prijs op zpn bl(Jkbaar moest bebben Informaties
Jan vpt miljoen franken Zo die teiefonlSch in Vichy werden inge-
zeT,sre,l« dLomaheLe wonPH1 maakten het de milice dui-
ta"„^t.rg a bP fwit „t! delijk, dat het ontbreken van die lit-
tóat Wrtdne^af en tol asirt vel- tekens Kn dpldelUk b«wijs was. dat
IS in Z^rlaL dezel'de waa ala Du"
Jean werd van zijn boeien bevrijd
en naar de deur geleid, toen een van
de leden hem nog even vroeg: „Een
minuut nog, wij weten nog altyd
niet wie U dan wel bent
Even aarzelde Jean, en die aarze
ling werd hem noodlottig. Weer werd
hij geboeid en juist wilden zijn mar
telaren hem in een kuip met koud
water dompelen, toen een andere man
van de milice binnen kwam stormen.
„Natuurlijk is dat Dupont niet",
schreeuwde hij, „Het is Jean Weid
ner. Hier hebben we de Duitse gege
vens, hier is zijn foto zonder snor.
Jean Weidner, de grote man van
Dutch-Paris! Is me dat even een
prachtvangst".
Jean weigerde ook nu inlichtingen
te geven.
„Neem er dan maar U gemak van,
dan gaan we eens even kijken wat
die vrienden van U weten".
De twee Fransen verlieten het ver
trek en begaven zich naar de kamer
van een van Jeans lotgenoten, Jac
ques Rens. Zü vertelden hem dat
Jean Weidner alles bekend had. Met
de gegevens uit het dossier konden
zij de indruk bij Rens wekken, dat
Jean inderdaad had doorgeslagen.
Daardoor begon zich een nieuwe
ramp over Dutch-Paris te voltrekken.
Van het hoofdkwartier van de mi
lice werden zij naar de gevangenis
overgebracht. De volgende ochtend
werd het verhoor voortgezet. Jean
wist, dat hij ook nu moest zwijgen.
Weer waren er de badkuip en de
stroomstoten, ditmaal zelfs gecombi
neerd.
In een wanhopige poging om aan
de marteling te ontkomen richtte
Jean zich tot de mannen van de mi
lice.
„Ik wil Uw chef spreken. Ik moet
hem iets zeggen dat ik alleen aan
hem en niet aan U vertellen kan".
genover zijn eigen volk, altijd de ge
hoorzame dienaar van de nazi's.
Maar toch, hij was Fransman en het
was altijd mogelijk een beroep te
doen op zijn oer als Fransman. Jean-
besloot een poging te wagen.
„U weet dat ik het hoofd ben van
een vluchtorganisatie. Maar U weet
ook dat niemand van mijn mede
werkers en ook ikzelf niet ooit
iemand heeft gedood, geen Frans
man en geen Duitser. Wij houden
van ons land en hebben maar één
behoefte: vrij te zijn. Maar de Duit
sers hebben mijn land en Uw land
tegen onze wil bezet. Zij arresteren
allerlei mensen wier enige misdaad
is, dat zij anders denken dan zij. En
wat erger is, zij arresteren mensen
alleen maar omdat het joden zijn.
Ik acht het mijn plicht, mijn plicht
als mens, deze medemensen te red
den. Dat is het doel van mijn orga
nisatie. Uw mannen vragen mij na
men en adressen van medewerkers.
Wanneer ik die geef, worden ook zij
gearresteerd. Het is mij niet moge
lijk, hun vertrouwen te beschamen
en hen te verraden. Uit rapporten,
die U over mij heeft, weet U dat ik
nog nooit iets heb losgelaten, ook al
werd ik gemarteld. Dit keer zal ik
ook niet spreken, al zouden Uw men
sen mij doden. Ik ben, zoals U weet,
officier in het Nederlandse leger en
U bent officier in het Franse leger.
Als ik U eens gearresteerd had en
U om namen van Uw mensen zou
vragen, wat zoudt U dan doen?"
Jean kon zich sinds enige tijd of
ficier noemen, omdat hem tijdens
een bezoek aan Zwitserland was
medegedeeld dat hem deze status
was verleend niet alleen als blijk
van erkenning, maar ook om hem
iets van een officiële positie te ge
ven voor het geval hy in vyande-
ïyke handen zou vallen.
Herman Laatsman, werk-
zaam aan het Nederlandse
consulaat te Parijs, die van
de Duitsers bevel kreeg om
naar Nederland terug te ke
ren, doch in plaats daarvan
i zich in het verzet in Parijs
stortte en de centrale figuur
werd van Dutch-Paris in de
verduisterde Lichtstad.
!n die tyd, waarin het voor Weid-
Irdus zelfs in Zwitserland niet
volkomen veilig was, kreeg hy
cht een vertegenwoordiger van
gehele Nederlandse verzet naar
ien te helpen vluchten. Het was
Van Heuven Goedhard, de leider
'an het illegale Parool. De gevaar-
Bke tocht slaagde en de vluchteling
#reikte Spanje en Portugal, van
siwaar uit hij per vliegtuig naar En
gland reisde. Hy werd minister van
ptitle in het kabinet-Gerbrandy en
*950 Hoge Commissaris van de
prenigde Naties voor de vluch-
4 iMflirigen' Tijdens de uitoefening van
Geze functie werd het VN-bureau
POGING
Na enige aandrang lukte het. Jean
werd teruggebracht naar zün cel en
later geboeid naar het kantoor van
de plaatseiyke chef de milice, Marty,
gebracht. Deze Marty was een van
de ergste collaborateurs van Frank-
ryk. Al collaborerend had hij zich
omhoog gewerkt, altyd vyancüg te
arty zat een paar minuten
zwügend voor zich uit te sta-
„Ik begrijp wat U bedoelt", ze ihy
tenslotte. En toen, terwyi hy zyn
stoel omdraaide in de richting van
de deur, riep hy: „Bewaker, doe die
officier de handboeien af". En tot
Jean: „Ik zal U niets meer vragen
en ik zal myn mensen order geven
U evenmin verder te verhoren en U
niet meer te folteren".
„Ik hoop dat U ertoe kunt beslui
ten, my vry te laten", drong Jean
verder aan, „en dat U de Duitsers
niet over myn arrestatie zult inlich
ten. Zy hebben my ter dood ver
oordeeld en zoeken my overal".
Tot dit laatste kon Marty niet be
sluiten, want daarvoor had hy toe
stemming van zyn chef Darmand no
dig, waarom hy schrifteiyk zou vra
gen.
Later op de dag verscheen een van
de mannen, die Jean hadden gear
resteerd, in diens cel. zy kregen een
gesprek over godsdienst, naar aan
leiding van een zakbybeltje dat op
Jean gevonden was. Het bleek dat
de man, René Brunner, toch wel
enigszins te 'bepraten viel. Van hem
hoorde Jean ook dat een van zijn
lotgenoten, Paul Veerman, die met
hem was gearrresteerd, er in ge
slaagd was te ontvluchten.
„We moeten hem terughebben, of
allerlei loopt verkeerd af. Als U met
my mee wilt komen om hem te zoe
ken, dan beloof ik U dat ik U niet
zal volgen als U ergens binnen gaat.
Controlepost in Andorra
op de grens van Frankrijk en
Spanje. Langs deze route zijn
vele vluchtelingen naar de
vrijheid getrokken.
als U my maar belooft niet te zul
len ontsnappen".
Kennelyk zat de milice zwaar met
het geval van de ontvluchting in
haar maag en vreesden zy, het met
hun superieuren aan de stok te zul
len krijgen.
Jean ging op de suggestie in. Veel
hoop dat hy Veerman zou kunnen
vinden en hem over zou kunnen
halen naar de milice terug te keren,
had Jean niet, maar op deze wyze
zou hy een goede kans krijgen, con
tact met zyn organisatie op te ne
men en allerlei dingen te regelen en
in veiligheid te brengen.
Brunner toonde zich in zoverre be
trouwbaar, dat hy Jean inderdaad
niet in de huizen volgde en ook geen
adressen opnam. Tenslotte moest
Jean na vele omzwervingen aan
Brunner bekennen: „Ik kan er ver
der niets meer aan doen. Veerman
is Toulouse al uit".
Op zekere dag verscheen er een
milice-man in de cel van Jean om
hem te zeggen, dat de opperchef
Darnand weigerde hem vry te laten
en bovendien de SD had ingelicht.
„Morgen komen zy U halen. Zy
hebben al maatregelen voor Uw exe
cutie getroffen. Als U Uw familie
nog iets te schrijven hebt, zult U dat
vandaag moeten doen
Het duurde niet lang of Brunner
verscheen in de cel. „Ik heb zojuist
het slechte nieuws gehoord", begon
hy. „Het spyt me oprecht. Ik wilde
wel dat ik iets voor U kon doen".
Jean greep die laatste kans.
„U weet, dat het spoedig met de
oorlog is afgelopen. Brunner. Na de
oorlog zullen de geallieerden U ar
resteren. U zult ongetwyfeld de ko
gel krygen omdat U zoveel verzets
mensen hebt geëxecuteerd. Nu ga ik
U een voorstel doen. U helpt ons ont-
PAGINA IT
Onder druk van de Duitsers heef t Else doorgeslagen. Tientallenleden van de
vluchtroute-organisatie Dutch-Paris worden opgepakt. De leider, Jean Weidner,
staat voor een zware crisis. De SD zet op zijn hoofd een prijs van vijf miljoen
frank. Hier het laatste deel van Weidners bijzondere oorlogservaringen.
Ik ben een gelukkig man, geluk
kig in myn werk, gelukkig door
myn vrienden, gelukkig in
Gods dienst. Een vreugde is het om
aan het verleden terug te denken,
toen ik anderen naar beste weten
trachtte te helpen. Een vreugde is
het óók om in de toekomst te zien,
in het geloof aan een God die zich
nooit vergist.
Met deze woorden van Jean Weid
ner eindigt dit boek over een .ron-
deriyke episode in een uniek leven,
De ouders van Jean
Weidner met zijn zusters Ga-
brielle (rechts) en Annette.
De foto werd genomen op
Kerstmis 1943, enkele maan
den voordat de grote ramp
Dutch-Paris trof, die ook Ga-
brielle het leven zou kosten.
king. Tussen de geallieerde landing berichten binnen te druppelen over de
en de bezetting van Parijs en Brus- leden van Dutch-Paris. Diegene was
sel drie maanden later werd de toe- er niet meer, en die niet, en die
stand in de bezette gebieden zelfs niet Omgekomen in concentra-
verwarder dan ooit. tiekampen, doodgemarteld, gefusil-
Begin augustus ondernam Weid- leerd, op de vlucht neergeschoten.
ner een nieuwe poging om Londen Enkelen kwamen terug,
te bereiken. Jean werd door een Onder hen bevond zich een vrien-
vliegtuig van de geallieerden opge- din van Jean uit het verzet, die hem
pikt na een geheime landing ergens schokkend nieuws over Gabrielle
in Frankrijk. bracht. Vlak voor de bevryding van
Het onderzoek, waaraan iedereen het concentratiekamp Ravensbrück
die in de laatste maanden van de staken de Duitsers de barakken in
oorlog uit Frankryk naar Engeland brand. Gabrielle, die in een maand
kwam, zich moest onderwerpen, was tyd volkomen uitgeput was, kon nog
buitengewoon streng. Meestal duur- buiten komen, maar de emoties wa
de het een paar dagen, vaak zelfs ren te sterk geweest. De volgende dag
weken voor men zich in Engeland de- toen de Russen het kamp al had-
finitief vry man mocht noemen. Op den ontzet, was zy overleden,
de komst van Weidner was echter
iedereen voorbereid, zodat in zyn ge- ri f r TC Dl Ifl
val de controle slechts een paar mi- lLJL IlKUÜ
nuten duurde. Niet lang nadat Jean zyn ouders
De volgende ochtend werd Jean het treurige nieuws over Gabrielle
door Gerbrandy ontvangen die hem had moeten brengen, vernam hy in
nadrukkelyk vertelde, dat Nederland Parys dat „Else" bevryd was en in
trots op hem en zyn werk was. Nederland was teruggekeerd.
Jean had in Londen contacten met Jean ging haar met een vriend op-
vele officiële instanties, waarmee al- zoeken om haar te arresteren onder
lerlei zaken besproken werden, en verdenking, verantwoordelyk te zyn
ook met velen, die hy zelf uit de be- voor de arrestatie van een groot
zette gebieden naar de vrijheid had aantal medewerkers van Dutch-Pa-
cr»qnnon TT rroot «w geholpen. ris. zy vertelde het hele verhaal, over
snappen en gaat met onsmee Een paar dagen v00r hg Londen de martelingen, over de bedreiging je-
ïmï SS ml H» n 1 weer verlat«n zou' werd hii opgebeld gens haar ouders, over de ontzetting
bf^wfto?Wim? J dat Konln£'n Wilhelmina hem graag toen zij zich eenmaal realiseerde wat
?t i voorspraak zyn wilde spreken ha(J ver00rzaakt toen 2(j sprak_
«fmün fw „I rjrtrtta» Dle middag werd Jean tn de cen" Else werd vrijgelaten, nadat Jean de
ginnen. Dat betekent^ Uw redding VOUdige behuizing van de Koningin hele affaire diepgaand had doorge-
maar ook de onze twee uur in particuliere audiëntie sproken met familie en organisatie.
Een aantal maanden later stuurde
.JA vertelde hy haar over de toestanden Else een brief aan mevr. Weidner.
maar wel bereid te zyn iets te wil- in de bezette gebieden en over zyn niet om zich schoon te praten maar
len helpen by een ontvluchtingspo- werk en ervaringen. om schuld te belijden en te probe-
ging. Hy bracht Jean en Rens on- Korte tyd later vertrok een bom- ren iets te verzachten van het zware
der in een cel op een andere ver- menwerper van een Engels vliegveld, leed, dat zy de Weidners had aange-
WSa ontsnapping die Jean naar het zojuist bevryde daan
makkelyker zou zyn Brussel bracht. Daar begon hy aan Toen de zaak-Else afgewikkeld
Die nacht lukte het Jean en Rans, njeuw werkt namelyk het geven van was, keerde Jean terug naar zyn
de vryheid te herwinnen. Met hulp en steUn aan hen, die als zyn werk in Parys. Bissoir, die Else ge-
werktuigen, die door Brunner naar vrienden de bezettingstyd zoveel marteld had tot zy doorsloeg en dia
binnen waren gesmokkeld, wisten zy aan anderen hadden gegeven, de leiding had gehad by het oprol
de zwakke celdeur open te krygen len van Dutch_*PariSf ^erd totP le_
In een leeg kantoor wachtten zy vyf venslange dwangarbeid veroordeeld.
lange uren by een geopend raam tot GABR ELLE H" had het alleen aan da protectie
ït J l de spertyd voorby UMDl\ILLLL y£m bepaalde hoge persoonPkheden
was en zy zich veilig over straat d6 dag voordat de Amerikaanse te danken, dat hy niet de doodstraf
zouden kunnen bewegen. Emdelyk troepen ParUs binnentrokken, had- kreeg.
konden zy een poging wagen, toen den de Duitsers alle gevangenen met Ook Brunner, die Jean had helpen
een schildwacht zich ver van het de jaat5te treinen, die de stad ver- ontvluchten, kwam voor de rechter,
raam bevond. Zy wisten by kennis- beten, naar het oosten gesleept. Jean Die hulp kon natuuriyk niet goed-
sen een veilige schuilplaats te berei- ontmoette na veel zoeken iemand, maken wat hy verder had misdreven.
Tir die zyn zuster Gabrielle nog had ge- maar Jean stelde toch alles in het
Op 1 juni kreeg Weidner nieuwe zien vlak voordat zy met een derge- werk, ook via De Gaulle, om clemen-
°H« VvS?afr- r-'We. Hjke trein op transport werd gesteld, tie voor hem te verkrygen. Het ge-
juni bereikte hy het viye Geneve, Zy was toen nog gezond en vol goe- volg was, dat Marty ter dood werd
byna een maand na de arrestatie in de moed veroordeeld en geëxecuteerd maar
Toulouse die byna noodlottig voor inmiddels was aan Weidner ter Brunner tot twintig jaar dwangar-
hem geworden was. vergemakkelyking van de vele taken beid werd veroordeeld.
die hy van geallieerde zyde opge-
Toen Weidner en Rens in Genève dragen kreeg, de Nederlandse diplo- FFPRFWII7FN
aankwamen troffen zij daar matieke status verleend. LLIXÜL TT IJLLll
iedereen in de grootste opwin- De vlifde mel 1945 capituleerden Onderscheldinge.. en eereetoon
ding aan. Eindelijk zou de invasie de Duitsers. De volgende ochtend vielen Jean Weidner na de oorlog in
in Frankrijk een feit worden. Toch stond Jean voor de deur van Co- stromen ten deel. Eisenhower betoon-
zou die invasie nog niet betekenen, lumbusstraat 13 in Den Haag zijn de hem zijn dank en schonk hem
dat er van de ene op de andere dag ouderlijk huis. een oorkonde. Uit handen van een
een einde zou komen aan de massa- Na een ontroerend weerzien waar- Franse generaal ontving hij het Le-
moord, de terreur en de onderdruk- bÜ bleek' dat z«n beide ouders de «loen ïan Eer werd hij ook
laatste verschrikkeiyke winter rede- met andere hoge Franse oorlogson-
lyk hadden doorstaan, kon Jean hen derscheidingen begiftigd. Op het Bin-
vertellen dat zyn zuster Annette vei- nenhof werd hem door een Ameri-
lig in Zwitserland was, maar ook kaanse diplomaat de Medal of Free-
moest hy bekennen wat er met Ga- dom uitgereikt, en later volgde de Or-
brielle was gebeurd en dat hy niets der of the British Empire. Voorts
van haar uiteindelyke lot af wist. werd hy benoemd tot Officier in de
Langzamerhand begonnen meer Orde van Oranje Nassau, terwyi Ko
ningin Juliana en Prins Bernhard
hem later het Kruis van Verzet over
handigden met de toekenning waar
van ook Gabrielle werd geëerd.
In Parys werd Jean by een ont
moeting met vroegere medewerkers
voorgesteld aan een bekende van een
hunner: Jacqueline Bouvier. Nie
mand kon toen nóg bevroeden, dat
zy enkele jaren een jong Ameri
kaans senator zou trouwen, vervol
gens first lady van de VS zou wor
den en thans de beproefde weduw#
van een vermoorde Amerikaanse pre
sident.
Tegenwoordig heet Jean anders:
John Henry Weidner. Hy woont in
Pasadena in Californië en is ge
trouwd met een opgewekte verpleeg
ster, die hy in Amerika heeft ont
moet.
Gezicht op het meer van
Annecy en een deel van de
stad, waar een belangrijk
centrum van Dutch-Paris
voor de vluchtweg naar Zwit
serland was gevestigd.
ÖJDERDAG 11 MEI 1967
