Oppenheimer
de atoombom
van
vader
overleden
Haringaanvoer
was gering
Russische vloot vist
voor Afrikaanse kust
Briljant fysicus
vereerd en verguisd
Treilervloot
van Duitsland
iets kleiner
WONINGRUIL ROTTERDAM
STENO-TYPIST
LEIDSCII DAGBLAD
MAANDAG 20 FEBRUARI 1967
Marktberichten
(Van een onzer redacteuren)
In zijn woning te Princeton in New Yersey (V.S.) is op 62-
jarige leeftijd overleden de natuurkundige prof. dr. J. Robert
Oppenheimer. Buiten zijn wetenschappelijke kring heeft Op
penheimer wereldvermaardheid gekregen als „vader van de
atoombom'*, een benaming die hij overigens zelf altijd heeft
verafschuwd.
Met Oppenheimer is niet alleen een briljant fysicus heen
gegaan, doch ook een der meest besproken, zowel met eer
bewijzen overladen als veroordeelde en vernederde natuur
kundige. Zijn werk, persoon en levensgeschiedenis zijn sym
bolisch voor het gewetensconflict van de laatste kwart eeuw
rondom de satanische vernietigingsmiddelen, die wetenschap
en techniek een geestelijk nog onrijpe mensheid in handen
spelen.
Ct J! helpen. Tragischer was nog. dat de
Cl III lilt 111 bom uiteindelijk toch gebruikt
V.S. en Europa
Oppenheimer werd op 22 april 1904
in New York geboren als zoon van
een Duitse immigrant. Al
blonk hij uit door z'n scherpe inzicht,
zijn originele invallen, wetenschap
pelijke intuïtie, redenaarstalenten en
docerende overtuigingskracht. Lijn
eerste wetenschappelijke opleiding
ontving hij aan de Universiteit van
Harvard. In die Jaren na de eerste
wereldoorlog was Europa nog het
dorado van de natuurwetenschappen.
Oppenheimer deed wat zovele fysici
uit het Amerika van die tijd deden
hij stak de oceaan over om zijn
studie af te ronden bij de coryfeeën
van de wetenschap aan de oude Eu
ropese universiteiten, in Cambridge
in Engeland, in het Duitse Göttin-
op een moment, dat Japan toch al
bereid scheen, het hoofd in de schoot
te leggen. De bom is hierdoor niet
alleen de laatste klap in de hete oor-
jong j log geworden, maar ook de eerste In
de koude tussen de voormalige bond
genoten Amerika en Rusland. In de
ze hele ontwikkeling lag de oorzaak
van de groeiende twijfel der geleer
den, of hun werk wel verantwoord
was geweest.
Waterstofbom
Ook Oppenheimer twijfelde, doch
hij nam niet als anderen een duide
lijk standpunt in. Diezelfde twee
slachtigheid toonde hij enige jaren
later toen onder druk v. d. Rusische
gen
hü
het vermaarde natuurkundige
centrum van Leiden bij De Haas en
Ehrenfest en in Zürich bij Einstein.
Terug in de Nieuwe Wereld werd
hij docent aan de Universiteit van
Californië in Berkeley nabij San
Francisco.
Twee factoren
In de jaren van het opkomende
nationaal-socialise, dat hfj als mens
en jood verafschuwde, deden zich
twee ontwikkelingen voor die bepa
lend zouden worden voor zijn ver
dere leven, zijn latere roem en zijn
vernedering. In de eerste plaats
doemde de mogelijkheid op van
atoomsplitsing en eigenlijk direct
daarna al het denkbeeld van de
atoombom. De tweede ontwikkeling
lag op maatschappelijk terrein. Ver
moedelijk mede als reactie op de ge
beurtenissen in Duitsland kreeg hij
meer en meer sympathie voor ultra
linkse politieke stromingen en bond
hij vriendschapsbanden aan met
echte en krypto-communisten. Zijn
echtgenote was eerder getrouwd ge
weest met een arts, die in de Spaan
se burgeroorlog tegen Franco's fas
cisten streed.
Hoogste leiding
Van stonde af aan heeft Oppen
heimer zich diepgaand met het pro
bleem van de atoombom bezig ge
houden, niet in de eerste plaats uit
het oogmerk een verschrikkelijk wa
pen te scheppen, maar omdat het
ging om een wetenschappelijk fas
cinerende uitdaging. Mede op grond
van zijn reeds duidelijk aan de dag
getreden organisatietalenten werd
hem in 1942 de kans van zijn leven
geboden, toen hij benoemd werd tot
wetenschappelijk directeur van het
nieuw te bouwen centrale kernbom-
laboratorium in Los Alamos in
Nieuw Mexico. Oppenheimer leidde
deze gigantische wetenschappelijke
en technische onderneming met
grote vaardigheid, vernuft en door
zettingsvermogen ondanks eindeloze
organisatorische moeilijkheden, in
triges, conflicten tussen prin
cipiële vrijheid van wetenschap en
militaire eisen van geheimhouding en
knellende veiligheidsmaatregelen,
ondanks ook psychische spanningen
en gewetensconflicten bij alle mede
werkers, die wisten waarom het ging.
In die jaren trachtte Oppenheimer
zich weer los te weken van zijn con
tacten met links-georien teerden uit
de overweging, dat de belangen van
zijn vaderland in die jaren voor al
les gingen. Geheel geslaagd is hij in
deze bevrijding van zijn verleden
nimmer. Hij heeft nooit een van zijn
vroegere relaties verraden, maar in
één enkel geval heeft hen toch een
zeer kwalijke rol gespeeld tegenover
een relatie, die hij valselijk bloot
stelde aan verdenkingen van de zij
de van de Amerikaanse veiligheids
diensten. Deze affaire was overigens
tekenend voor de sfeer van intriges,
van verdenkingen, van geheimzin
nigheid en van psychische spanning
en onzekerheid, waarmee het gehele
atoombomproject omgeven was. Die
spanning zou tot ontlading komen,
toen het werk was voltooid.
laude promoveer- atoombom en verdere onderzoekin
gen de vraag gesteld werd, of Ame
rika moest overgaan tot ontwikke
ling van de nog veel afschuwelijker
waterstofbom. Oppenheimer voelde
daar niet veel voor maar sprak zich
niet krachtig uit. Wel vertraagde hij
voortduren d de beslissing en in
leidende onderzoekingen, zozeer zelfs
dat tenslotte aan zijn collega en ri
vaal dr. Edward Teller de opdracht
gegeven werd het superwapen te
ontwikkelen. En toch heeft Oppen
heimer ook daaraan tenslotte, zij het
niet van harte, meegewerkt.
Vernedering
I Inmiddels was de heksenjacht op
communisten in Amerika goed op
dreef gekomen, mede al gevolg van
het atoomverraad van de eerste
atoombom. De antecedenten van al
le atoomgeleerden, die toegang tot de
diepste geheimen hadden, werden
opnieuw onder de loep genomen, ook
die van Oppenheimer.
Men stuitte weer op zijn vroegere
linkse relaties, die indertijd niet ge
vaarlijk en later zelfs verbro
ken schenen. Dit verleden, gekoppeld
aan de kennelijke tegenzin om Ame
rika de waterstofbom te geven ook
toen vermoed werd dat Rusland dit
wapen ontwikkelde, leidde er toe dat
Oppenheimer in 1954 afgezet werd
als voorzitter van de Amerikaanse
Twijfel
Toen de eerste bom In Nieuw
Mexico was beproefd, rees bij de
scheppers van het monsterwapen de
twijfel, of het gebruik van de bom
menselijkerwijs wel verantwoord
was, dat de ontwikkeling ter hand
was genomen op grond van het ver
keerde vermoeden, dat Duitse na
tuurkundigen bezig waren Hit-
Ier aan het afschuwelijke wapen te
commLssIe 1
atoomenergie en ult-
ran alle geheime gege-
Deze indertijd door president Ei
senhower genomen opzienbarende
en wereld schokkende beslissing be-
Man mishandelt
vrouw en dochter
(Van onze Roermondse
correspondent)
Na een eenvoudige woordenwisse
ling heeft een 43-jarige mijnwerker-
machinist in zijn woning aan de
Willemstraat in Amstenrade (Limb.)
een aanslag gepleegd op het leven
van zijn 42-jarige vrouw en een 19-
jarige dochter. Beiden zijn daarbij
ernstig gewond in een ziekenhuis in
Heerlen opgenomen. Gisteravond
waren zij buiten levensgevaar. De
man heeft na de aanslag eerst ge
probeerd brand te stichten in de
woning, daarna heeft hij zich op de
zolder van het leven beroofd.
Het familiedrama speelde zich af
in de nacht van vrijdag op zater
dag. De man had een paar uur met
zijn vrouw naar de t.v. gekeken. In
de voornacht kreeg hij met zijn
vrouw ruzie, die zo hoog oplaaide,
dat de man In dolle drift naar een
moker greep en zijn vrouw daarmee
tegen het hoofd sloeg. Op het lawaai
kwam de 19-jarige Els de oudste
van 9 kinderen naar beneden.
Toen ze haar moeder wilde helpen,
beukte de man opnieuw met de ha
mer op zijn vrouw en dochter in.
Beiden liepen letsels aan het hoofd
op en bleven bewusteloos achter toen
de man het huis uit vluchtte.
Korte tUd later is hij daar terug
gekeerd. Hij probeerde in de keuken
brand te stichten. Die brand werd
door de buren ontdekt. Nog voordat
de politie en brandweer ter plaatse
waren, hadden zij de brand al ge
blust. Toen pas ontdekten zij in de
huiskamer de beide slachtoffers. La
ter vond de politie op de zolder het
stoffelijk overschot van de man. De
acht kinderen, die op de eerste ver
dieping sliepen, hadden niets van het
drama gemerkt.
tekende voor Oppenheimer een die
pe vernedering. Hjj stond voor de
keus zonder meer vrijwillig af te tre
den, of een verhoor te ondergaan. Hij
koos het laatste. Hij gaf zijn vroe
gere relaties volmondig toe, hij be
aamde zijn aarzeling omtrent de wa
terstofbom, maar hij verzekerde,
niet uit anti-Amerikaanse maar uit
morele overwegingen gehandeld te
hebben en niets te hebben gedaan
of nagelaten, wat de veiligheid van
de VS ook maar enigszins zou kun
nen bedreigen. Niemand heeft Op
penheimer dan ook ooit van verraad
in enigerlei vorm beschuldigd en van
verraad is ook zeker nooit sprake ge
weest. Niettemin voelde Oppenhei
mer het terecht als een zeer ernsti
ge krenking, dat men toch zijn in
tegriteit in twijfel durfde trekken.
Rehabiltatie ten halve
Dit hem aangedane onrecht is
nooit geheel goedgemaakt. Toen hij
In 1963 uit handen van president
Johnson de Fermi-prfjg kreeg voor
.uitzonderlijke verdiensten', werd
dit opgevat als een rehabilita
tie maar deze is nooit volledig ge
weest, want de toegang tot atoomge
heimen is hem tot zijn dood ontzegd
gebleven.
150-165, Winter Gold 135-150, Pax 160-
225-275, Olaf
Golden Harvt
200-230, Narcl
150-175, Prominence
Carlton 90-100,
cinten Gemengi
eHya-
i-225, Golden Yellow
per bos; Am.
Witte Sim 30-40, Rode Sim 28-
Sim 32-42, Carry Sim 30-35. Crowlv
kist)
renkool 7-1
kg-
BARNEVELD, 20 febri
kalverenmarkt
handel slepend. PrlJ:
Na zijn degradatie werkte Oppen
heimer als hoogleraar aan het In- bruarl Groenteveiling
stitute for Advanced Studies te Prin-
ceton. Hij legde zich voorts toe op
een studie van de betekenis van de
wetenschappen voor het leven van
de mens, zowel historisch als filoso
fisch bezien. Het. is nog niet bekend,
of hij hierover ook nog niet uitge
geven beschouwingen op schrift heeft
gesteld. Ongetwijfeld heeft hij zich
in deze studies ook bezig gehouden
met de thans meer dan ooit klem
mende vraag, in hoeverre de we
tenschappelijke onderzoeker moreel
verantwoord is zijn arbeid voort te
zetten wanneer blijkt, dat de vruch
ten daarvan ten kwade gebruikt zul- j markt
len worden. Het is deze vraag ge- koelen
weest, waarover zovele natuurkundi C1>
gen mèt Oppenheimer gestruikeld 1370-385^325-350!' stieren
zijn en die heeft bijgedragen tot het kwal. 405-455. worstkoeien
vernederende lot van deze briljante i 315-340. Niar-ktoverziclit
fysicus. ^.^F/tfsVe
In het midden van de week zorgde België en West-Duitsland. Volgens de
een aantal spannen uit Texel voor I gegevens van de Dienst Nederlandse
een redelijke aanvoer van verse ha- j Haringcontrole bedroeg de uitvoer
ring. Hoewel deze haring niet groot in de week van 6 t.m. 11 februari
was. Vond ze toch nog een goede af- vanuit Katwijk 1655 vaten (van 100
trek bij de verwerkende industrieën, Vlaardingen 894 vtn en IJmuiden
dit nihil. Totaal 4032 vtn (v.j. 4986 vtn).
Amaryllis 25-30 per kelk. soort haring liep van f22 tot f27 De export van gerookte haring
KATWIJK AAN DEN RIJN. 18 fe P" kist. Eveneens vond nog import der rijkscertificaat bedroeg 45.915 kg
(p- plaats van koopharing uit Schotland, nette (v.j. 23.564 kg
makreel is nog gering. De aanvoer
119.000
6,30, Al 4,50-6.00, A2
h«ft rUet,V veel "uT be tekenen" Zo"'a- eeschiedde in kle'ne kls,ies' d,e ge"
neett niet vee te betekenen lo wer middeld f25 opbrachten. De export
den in de week van 4 t.m. 11 februari va nverse haring had weinig te bete-
in Vlaardingen 68 kantjes harmg1
aangevoerd, de overige plaatsen had-
je kwal."3,60-1 den geen aanvoer. In de overeen-
"'20' 2e k^al' 3-30"3155' 3 kwal. 2,90- J komstige week van vorig jaar was de
1 aanvoer veel groter en bedroeg 3958
BARNEVELE», 20 februari Coöp. j ka.
kenen.
per 100 1
10.50-10.75,
ïrveiling „Ede"
stuks, handel matig. Prljzei
11 februari
'53 gram
11.68, 60/
1-12.26, ö'S/öö gr 12,65-12,93.
Vaticaan en Polen
ROTTERDAM, 20 februa:
onderhandelaar
Agostino Casaroli. die zoals
koeiei
koeien korter,
Rusland is misschien van al de
Europese visserijlanden de staat die
zich het meest bekommert om de uit
breiding van zijn visserij-industrie.
Kosten noch moeiten worden ge
spaard om dit doel te bereiken. Ook
aan de opleiding van vissers wordt de
grootst mogelijke zorg besteed. De
Russische vissersvloot is een dienst,
zoals het leger of de zeevaart, met
precies dezelfde discipline en orga
nisatie, voorts een eigen ministerieel
departemen in Moskou, namelijk een
visserij admiraliteit.
De vissersvloot van dit land kan in
4 groepen worden verdeeld: de vloot
voor de gebieden bij Amerika, de
Noordzeevloot, de Atlantische vloot
en de vloot, die de visserij uitoefent
nabij de Westkust van Afrika. De
Noordzeevloot en de Atlantische
vloot oefenen in hoofdzaak de ha
ringvisserij uit in de noordelijke
Noordzee en de gebieden tussen de
Faröer eilanden en IJsland. Ook vis
sen zij vaak in de zuidelijke Noord-
De commandant van ieder van deze
vloten is een officier-visser en tevens
politiek commissaris. Op operationeel
administratief en politiek vlak heeft
hy het bevel over zijn vloot, die hem
een absolute controle toelaat.
Opdracht
Russische
De bemanningen van de schepen
komen overal uit Rusland vandaan,
sommigen zelfs duizenden kilometers
uit het binnenland. De kapiteins en
hun officieren zijn zeer bekwame
zeelui, die een uitstekende opleiding j 17
hebben genoten. De bevelvoerders
worden betaald op basis van een pre
mie op de vangsten, hetgeen een uit
gesproken wedijver en discussies ver
oorzaakt als een bepaalde kapitein
van oordeel is, dat zijn vaartuig min
der goede visgronden werden toege
wezen.
De kapiteins hebben tevens een
aandeel van 5% in de winst van het
vaartuig. Vandaar het grote verlan
gen om de vangsten in Nigeria te
verkopen. De opbrengst wordt dan
onmiddellijk geïnvesteerd in aanko
pen ten voordele van de familie. Zo
als in alle Russische diensten heerst
er ook tussen de officieren en de on
dergeschikte bemanningsleden een
zekere afstand.
Iedere treiler heeft ongeveer 70 be
manningsleden aan boord, waaronder
i. De vrouwen worden te
werkgesteld als kokkinnen en opdien-
sters, terwijl zij ook deelnemen aan
het ledigen van de vangsten. Geval
len waarbij een vrouw het bevel over
een treiler voert zijn zelfs bekend.
Op de meeste vaartuigen is een goed
uitgeruste bibliotheek, terwijl voor
andere recreatie wordt gezorgd. Ook
wordt speciale aandacht geschonken
aan de communicatie tussen beman
ning en familie. Op geregelde tijden
mogen de bemanningsleden radiotele
grammen naar hun families verzen
den.
Vanaf 31 mei 1966 t.i
1967 bedroeg de totale
Scheveningen 157.473 ka (v.j. 203676
ka), in Katwijk 97.306 ka (v.j. 110.936 De Vaticaanse
ka» in Vlaardingen 66.596 ka (v.j. mgr Agostino
72.855 ka> en in IJmuiden 12.931 ka
(v.j. 7331 ka». Totaal 343.306 ka (v.j Ireeds gemeld in Polen vertoeft, zal
394.848 ka). daar verscheidene weken blijven
De uitvoer van het gezouten pro- kathoiieke opinie door en door
- hoofdzaak tot 1
te peilen, aldus is van gezaghebben
de kerkelijke zijde in Warschau ge
zegd. Hij heeft geen formele contac
ten met de Poolse regering behal
ve eventuele beleefdheidsbezoeken
op zijn programma staan. Er zijn
geen onderhandelingen met de Pool
se regering voorzien. Ofschoon de
Poolse autoriteiten op positieve wij
ze hadden gereageerd op het verzoek
van het Vaticaan om faciliteiten
voor de reis van mgr. Casaroli.
Mgr. Casaroli zei voor enkele kor
te pexioden naar Rome te zullen te
rugkeren, teneinde aandacht te
schenken aan zijn routinewerkzaam-
heden als onder-secretaris voor lui
tengewone zaken van het Vaticaan
spreken
De Duitse verre visserij is het nieu
we jaar begonnen met een vloot van
153 schepen, twee minder dan waar
mee 1966 begon. In 1965 waren het
146 eenheden.
Onder deze 153 schepen zijn 52 hek-
treilers. Dit type is nog steeds 0vel
de gehele linie in opmars. Over één
kant vissende treilers worden in
Duitsland niet meer gebouwd.
Van de Duitse vloot zijn 38 treilers
uitgerust met diepvriesimtaHaties. Z» ^/'afhangen van de beperkte tijd,
,a maar verwacht wordt dat
sprekken zullen zijn met pro-
munistische r. katholieken, echter
De vraag met
kunnen
als diepgevror
Zeventien treilers va
ren als volledige diepvriezers. Zij pro
duceren uitsluitend diepgevroren vis.
Maar ook de aanvoer van verse vis
houdt bij de Duitse vissersvloot de
volle belangstelling. Nog altijd over
treft het aantal schepen voor de ver
re visserij dat van de drijvende „vis-
fabrieken". Deze tweezijdige belang
stelling komt ook in het nieuwbouw-
programma tot uitdrukking. Moderne
schepen voor de verre visserij berei
ken bij hun activiteiten goede resul
taten.
Omtrent een mogelijk bezoek
de Paus, door de Poolse president,
Edward Ochab die in het komende
voorjaar in Italië wordt vernacht, is
van Poolse zijde nog niets bekend ge
worden.
Evenmin werd iets bekend o\
vraag of mgr. Casaroli ook Moskou
zal bezoeken.
KILO VLEESKRABJES 1.98
In alle TEEKENS winkels.
AANGEBODEN: fraaie 3-KAMERFLAT, lage huur, goede
diJ>dirth"tnim"iBUri«n'Tnh'M^öu "^RAAGD: 3-kamerflat, lilt ot le etaee. Leiden of omge-
worden uitgewerkt zijn vaak verba- I vmg*
zingwekkend. Zo kreeg onlangs een j Correspondentie: Hoge Rijndijk 17, Leiden, telefoon 25886.
schipper opdracht een gebied te be-
vissen van 8 bij 250 meter. Ook al
heeft hij hier tegen argumenten, het i
gebeurt. Het is dan ook deze con-
trole en deze operationeele tucht, ge-
voeld door een overvloed aan inlich
tingen, die de enorme vangsten mo- I
gelijk maken en die de Zuid-Afri-
kaanse vissers de haren ten berge
doen wijzen.
Op het admiraalschip beschikt de
commandant over een centraal ope-
ratieplan, met gegevens die bij voor
beeld. voor wat de Zuidafrikaanse
gronden betreft, teruglopen tot 1960.
Zo kan hij bijv. zeggen: „In een be
paalde periode in 1963, bij deze of die
weersomstandigheden bevond de vis
zich in dat gebied op een diepte van
150 meter". Hij kan hierdoor zijn
vloot Instellen op deze gegevens.
Het visserij vakblad „South African j
Shipping News and Fishing Industry j
Review", dat deze gegevens publi
ceerde, voegt hier nog aan toe, dat de j
Russische vloot voor de visserij in de 1
Westafrikaanse wateren over het al-
gemeen bestaat uit 30 tot 50 hektrei-
lers met een tonnage van rond de
2500 ton.
Een groot deel van deze vloot werd
gebouwd op Oostduitse scheepswer
ven. Deze eenheden worden bijge
staan door grote transportschepen,
die behalve voor transport ook dienst
doen voor de bevoorrading. Deze
schepen zijn tevens voorzien van
werkplaatsen voor herstel van even
tueel opgelopen defecten aan schip,
motor of instrumenten.
Technische leiding
De technische leiding van de vloot
is onderverdeeld over de verschillende
vaartuigen. Er is een hoofdingenieur
met verscheidene andere officier-
werktuigkundigen, een aantal inge
nieurs In de elektriciteit, duikers, etc.
Over het algemeen staan drie dokto
ren ter beschikking van de vloot,
waarvan één vrouwelilke arts.
Het merendeel van de vloot voor
Westafrikaanse gebieden is gevestigd
in de havens van de Zwarte Zee, dit j
neemt niet weg, dat er ook schepen J
zjjn in de Baltische Zee thuisho
ren. Men heeft geen zekerheid hoe
lang zo'n reis duurt, maar over het
algemeen vist men vier maanden. Re-
kening houdende met de heen- en
terugreis, het oponthoud in de Weet-
afrikaanse havens of andere belem
meringen wordt algemeen aangeno
men, dat iedere reis circa 6 maanden
duurt. Een vooruit geschoven basis
van de vloot werd ingericht in Nige-
Schriftelijke sollicitaties
Leiden (postbus 54).
Op de afdeling corresp
dentie van de N.V. Leid
Dagblad is plaats
Bij voorkeur in het
van U.L.O. of gelijkwaai
diploma. Leeftijd ca. 20 Js
adres: Witte Singel
