tAALgeBRuiken en -qeBneken
Kruiswoordraadsel
Shonpa kiest eieren
voor zijn geld
V.V.V.-en
Kom er ACHT-er
tëRDAG 18 FEBRUARI 1967
LEIDSCH DAGBLAD
L.D.-EXTRA 5
m 1 EN folder over Harderwijk vertelt ons: „de
ÊJ kazerne aan de Smeepoortstraat was oor-
spronkelijk een klooster, daarna Munt om
later te dienen tot kazerne van het depot
van koloniale troepen". Een merkwaardig om"-
gebruik, waaruit men schijnt te moeten opmaken
dat dit klooster Munt is geworden met het do el
(want dat impliceert toch het woord „om''-') later
kazerne te worden.
Een voorbeeld van dikdoenerij en gebrek aan
werkelijkheidszin, uitgedrukt in taal, levert de
Harderwijkse V.T.B., een maatschappij die o.m.
rondvaarten langs de Zuiderzeewerken organi
seert, met: „Tijdens de tocht neemt u als het ware
deel aan een heroïsch gevecht tegen het water".
Een andere vervoersmaatschappij verzekert ons:
„Het vervoer gebeurt met het modernste materi
eel Ik vind het vervoer gebeurteen bij
zonder onbeholpen formulering; als men schrijft
„het vervoer vindt plaats" kiest men een
kernachtiger omschrijving, hoewel tevens een
clichéterm: er vindt al zoveel plaats in onze lec
tuur! Waarom niet alle omslag vermeden en een
voudig geschreven: „Wij vervoeren onze passagiers
met het modernste materieelof iets in die
geest?
De Enschedese Natuurhistorische Museumvere
niging accepteert de meest bizarre schenkingen
zoals dat „wespennest in een lampekap" van de
heer Schouwink, die „sprinkhaan met groente ge
ïmporteerd" van de heer Du Fresne, de bulla van
Balaenoptera physalis" van meneer Westhoff uit
Den Haag en de „door hagel gewiekte fazante
vleugel" van meneer Scholten uit Enschede.
„Natuur en Museumhet orgaan van de vereni
gingvermeldt dankbaar alle goede gaven, ook die
van de heer Vunderink uit Enschede: ..een bunzing
(overreden te Holten)", Dat laatste is ongetwijfeld
een tragisch detail, maar men vraagt zich toch af
of het van een dergelijk belang is, dat de natuur
historische kroniekschrijver het voor het na
geslacht diende te boekstaven.
In de rubriek „kolderieke conditioneringen'' zou
ik willen onderbrengen: „Als u-van wandelen
houdt, heeft de plaatselijke V.V.V. een folder,
waarin diverse tochten zijn uitgestippeld". Ergo
als „u" niet van wandelen houdt, zit die V.V.V.
plotseling zónder! Tot dezelfde categorie behoort:
„Degenen, die de fiets hebben meegenomen, tref
fen er een afwisselend net van fiets- en bromfiets
paden aan"; ik neem aan, dat ook zij, die te voet
ter plaatse arriveren, hetzelfde net „aantreffen",
al is het misschien niet zoals de schrijver waar
schijnlijk ten aanzien van die fietsers heeft willen
meedelen te hunnen behoeve aangelegd.
Volgens een andere scribent staat er bij sommige
boeren in de Krimpenerwaard een Keulse pot in
het keukenkastje. Waarom? „Mocht u zich af
vragen waarom hier en daar een Keulse pot in het
keukenkastje staat, dan is dat omdat het brood
daar langer vers in blijft". Maar als we ons dat nu
eens niet afvragen, waarom staat die pot er dan?
Een obsederende vraag, die tot.de wildste specula
ties aanleiding kan geven. Het antwoord erop zal
ons voorlopig wel onthouden blijven.
JAPIN
Iplosslngen onder het motto
uiswoordraadsel" dienen voor
snsdag a.s. te 9 uur v.m. in het
it te zyn van de redactie, Wil te
gel 1 te Leiden. Onder de goede
jssingen stellen wij een eerste
i f 5 en twee prijzen van
.50 beschikbaar waarnaar alleen
kunnen mededingen
PLOSSING VAN
DRIGE OPGAVE
t eerste prijs van f 5 werd toe-
end aan de heer M. G. Sloter-
Julianastraat 3 te Warmond,
twee prijzen van f2.50 aan
P. J. v. d. Wateren-Lin
oten, Jan van Goyenkade 19 te
en aan mevr. Van Dorp,
MarLnus Poststraat 53 te Valken
burg.
Dé prijzen worden de winnaars
toegezonden.
Kom er ACHT-er
1. middelste man zyn hoed
2. towtje aan luchtballon
3. bloemetjes links
4. bril man met sigaar
5. halsbandje van hondje
6. ketting vrouw
7. boomschors
8. raampje minder in flatgebouw
HORIZONTAAL
inhoudsmaat
ingezetene USSR
i. deel van het lichaam
L drukking
looizuur
i. 60 minuten
voorzetsel
t. titel, afk.
I toiletartikel
l. Ohin. afstandsmaat
zanger-diohter bij de Kelten
meisjesnaam
de lezer heil, afk.
i. vermoeid
bladvezels, tot hennep verwerkt
i. deel van het gelakt
I. gedagtekend, afk.
wandversiering
I. uitroep van afkeer
i. bergweide.
i. pers. voornaamwoord
I. riviertje in Drente en N. Br.
I. zie 32
niet meer gedragen kledingstuk
zoogdiertje dat goed graaft
k onberispelijk
kippeprodukt
traag van begrip
1. voorzetsel
mand
I. persoonl. voornaamwoord
1. wereldtaal
1. hoog bouwwerk
kraakbeen vis
1. edelgas, afk.
I. militaire tocht
vis
i. getijde
boom
elem. Titanium, afk.
r. muzieknoot
vrouw van Adam
beoefenaar der aardkunde
rivier in N.W. Afrika
i. limited, afk.
opening
i. rond voorwerp.
VERTICAAL
1. klein afgebroken stukje
2. ijzerh. grond
3. naschrift
4. muzieknoot
5. heilige, afk.
6. een ongenoemde, afk.
7. boom
8. onderdeel v. e. motor
9. vaas
10. bevel
11. uit Ierland afkomstig
13. de edelen
14. heel vochtig
15. badplaats in D.B.R.
21. rustplaats
22. aanwijzend voornaamwoord
23. zangstem
24. groente
28. steekcontact
31. gem. in Gelderland (Oostel.)
33. voordelig
34. bergweide
35. vorm
37. afval bij het dorsen
38. vlaktemaat
39. gelofte
40. snoer van een hengel
43. R.-K. sacrament
47. onverwacht ongeluk
48. bloedverwant
49. woud
50. vangwerktuig
52. ernstige mate
54, drietal
55. ongaarne
57. scherpe kant. zelfkant
59. Alg. Transport Ondero., afk.
61. kloosterzuster
63. dansfeest
65. vaatwerk
68. het ik
70. Gode zij lof <Laus Deo), afk.
71. Gouverneur-Generaal, afk.
72. heilige, afk.
73. laagty
Kent u het rijtje nog? Aruba,
Bonaire, Curasao. De drie Be
nedenwindse eilanden van de
Nederlandse Antillen.
Over Bonaire in tegen
stelling tot Curasao zelden in
het nieuws handelt onder
staand artikel, geschreven door
de oud-Leidenaar A. J. Ger
ritsen. thans onderwijzer aan
de Prinses Beatrixschool te
Kralendijk op Bonaire.
BONAIRE Tras di Montagna, hetgeen papiamento voor „achter de
berg" is, herbergt een bijzonder stukje grond. Daar halverwege de Mon
tagna ligt de Koenoekoe, kortweg knoek, van Shonpa Evertsz. Wat de
volkstuintjes in Nederland betekenen voor de amateurtuinder is hier de
knoek, die vaak van vader op zoon gaat, voor de Bonairiaan. Er zyn maar
weinig Bonairianen zonder knoek. Geen knoek zou kunnen betekenen:
geen eten. De strijd voor het leven is hier ecuwen oud en debeste sociale
en economische voorzieningen blijken niet In staat deze oerdrift te ver-
dryven.
WIE IS SHONPA?
Shonpa is opzichter,/ boswachter
in gouvernementsdienst. Zijn ei
genlijke naam is Pascualito,
maar op Bonaire komt het bij be
kende personen voor dat zij voor
de eerste letters van hun eigen
naam het voorvoegsel „Shon" krij
gen, dus Shonpa. Zo kent men ook
Shonda, Shon dit, Shonma enz.
De knoek die hij in zyn vrye
tijd houdt, is van vader op zoon
gegaan. Reeds veertig jaar staat
daar een huisje; inmiddels heeft
Shonpa daar verscheidene optrek
jes omheen gezet, alle van hout.
Het „oerhuisje" is nog gemaakt van
gevlochten takken, bestreken met
klei. die zodoende stevige wanden
vormen. De verbindingen tussen de
muren wordt gevormd door stevige
takken, aan de top van de muren
iets daarin verzonken.
Rond de knoek van Shonpa
lopen, tot zelfs bovenop de Mon
tagna, zijn 160 kabrieten of geiten
en zijn 20 schapen. Zelden komt
het voor, dat hy een kabriet slacht.
,Mjjn vrouw en mijn jongens lus
ten geen eigen geit', zegt hij, ter
wijl hij de lievelingsgeit. Rijna een
extra stukje maishi chikitu toe
stopt.
De geiten dienen als reisico-
dekking. Mocht er ooit, plotseling
geld nodig zijn, dan komt de kud
de geiten in aanmerking om ver
kocht te worden, ,het is ons enige
bezit'. De schapen zijn voor .ei
gen gebruik, vertelt hij. ,Het is
goed vlees, zeer gezond vlees voor
de kinderen'.
Het hele gezin verhuist aanvang
januari naar de knoek. De huis
jes die daar staan zijn, hoewel zij
slechts in de weekenden en in de
oogsttijd bewoond worden, zo inge
richt, dat alle gezinsleden er kun
nen eten en slapen. Zo ook de tien
kinderen Evertsz en hun ouders.
Van de oudste. 20 jaar. tot de
jongste, 6 jaar helpen zij mee. Ie
der heeft een taak en het regiem
van vader is niet mals. Hij is er
zich van bewust dat in zeer korte
tijd de slag geslagen moet worden
waarop zijn bedrijfje het hele jaar
zal moeten teren.
MAISHI CHIKITU
VERHUIZING
Zodra het nieuwe jaar is aan
gebroken, maakt een onrust zich
meester van de bonairiamen. De
knoek wordt vaker bezocht naar
mate de oogsttijd nadert en elke
regenbui wordt verwelkomd als wa
re het een bijzondere gast. Dan
komt de tijd van waakzaamheid.
De vier hectare die hij met
maishi chikitu, wat kleine mais be
tekent, heeft ingezaaid, staan er
grandioos bij. Shonpa moet zeker
acht jaar in zijn herinnering te
ruggaan. wil hij zich zo'n grote
oogst voor ogen kunnen halen. Alle
Bonairianen hebben trouwens hoge
verwachtingen. Heeft het immers
ooit zo geregend? Sinds oktober, de
eerste regenmaand van de vier, is
meer dan de dubbele neerslag van
andere Jaren gevallen. Het eiland
dat anders een stoffige en dorre
aanblik vertoont, is op het ogenblik
groen van noord naar zuid en van
oost naar west. Niet alleen de
maishi maar ook de chimarucu, de
kibra hacha en de patia's staan er
bijzonder goed bij. De maishi chi
kitu is een lange, soms 2-3 meter
hoge, stengelachtige plant, waar-
aab de top de vrucht, de mais dus,
groeit. Om die vrucht is het te
doen. Zowel mens als dier leeft er
Landbouw in dienst van de vee
teelt, dat is op Nederlandse scholen
een zin die erin gepompt wordt en
of de kinderen dan maar meteen
willen reageren met; Achterhoek
of Noord-Limburg of Drente. Maar
ze zouden Bonaire er ook zo lang
zamerhand als voorbeeld van kun
nen geven. De maishi staat nu nog
wuivend tegen de heuvelglooiing;
Shonpa en zijn kippen.
begin maart echter vangt de grote
slag aan. De vrucht is dan vol
doende door de zon gedroogd om te
worden geoogst. De regentijd
is normaal gesproken immers eind
januari afgelopen.
De maishi wordt dan verwerkt
tot foenchi, het volksvoedsel by
uitstek. Deze foenchi gebruikt de
Bonairiaanse vrouw voor het be
reiden van pulding, pannekoeken
of pap, ook wel polenta genoemd.
Ook wordt de foenchi gegeten als
stevige meelbal en doet dan den
ken aan de in Oostenrijk beken
de kartoffelknodel. Vis. zelf gevan
gen, die ter vervolmaking dan de
ze eenvoudige maaltijd, die vele
Bonairianen nu nog als gerecht
nuttigen. Alleen op zondag komt er
iets anders op tafel, en wel sopi
kabrieto, de overbekende geitensoep
van Bonaire.
De lezer ziet wel dat de afwisseling
die de Nederlandse huisvrouw kan
brengen hier onmogelijk is. Dit
zeer eenzijdige voedsel heeft dan
ook nog al kwalijke gevolgen voor
ie conditie van menig Bonalri-
De maishi dient niet alleen als
voedsel voor de mensen, maar is
>ok bestemd voor de dieren van
Ihonpa. Zijn geiten, schapen en
cippen gebruiken het als hoofd-
voedsel.
Uit ervaring weet mijn vrouw
dat het verkrijgen van eieren op
Bonaire niet gemakkelijk is. Als de
Supermarket uitverkocht is en het
volgende schip met levensmiddelen
komt niet spoedig, dan breekt er
een eierloos tijdperk aan. Shonpa
heeft daarom een groot aantal kip
pen uit Miami laten komen en zo
doende zijn kippen-stapel zo uit
gebreid dat de hoeveelheid eieren
van voorheen voor eigen gebruik
nu zal worden tot een aantal van
ongeveer 250 per dag voor de ver
koop. Hij zal dan, zoals hU het
noemt, een service-dienst beginnen
en huis-aan-huis gaan bezorgen.
In mei zal zyn eier-service op vol
le toeren draaien.
De inwoners van Noord dl
Salinja, Entrejol en Kralendyk
kunnen dan rekenen op geregelde
leverantie van eieren aan Luis.
Een uitbreiding van het voedspel-
patroon voor de Bonairiaan en dat
is een belangrijke bijdrage tot fy
sieke vooruitgang, want ondervoe
ding komt hier nog te veel voor.
Maar voordat Shonpa Evertsz
met zijn plannen kan beginnen,
komt eerst nog de simadan, de
oogst van de maishi, en dat zal in
de vele knoeken op Bonaire een
feest met veel inheemse gebruiken
worden.
In het byzonder voor Shonpa en
z'n gezin, want is niet hij het die dit
jaar nog zal starten met een ge
heel nieuw project?
Jan Gerritsen
