KRUISWOORDRAADSEL
Kerstfeest
door de
eeuwen heen
KERSTBIJLAGE 1966 VAN HET LEIDSCH DAGBLAD
Horizontaal
gek
hooghartige houding
gokspel
oosters muziekensemble
voorzetsel
godsdienstig boek
tennisterm
wiel
ouderwets lidwoord
nieuwsbureau
loot
lichaamsorgaan
smalle band
lidwoord
Griekse letter
deel van been
HOEVEEL LETTERS E
U mag uiteraard een volledig uitgewerkte oplossing inzer
den. Maar het uitschrijven daarvan kost zeer veel tijd. Wj
nemen daarom ook genoegen met Uw vermelding, hoevei
letters E in de ingevulde figuur voorkomen. Let wel, niet
de uitgeschreven tekst (waarin vele letters dubbel voorkomen
namelijk in een horizontaal en in een verticaal woord) maai
in de ingevulde figuur.
■i
5.
hallucinerend middel
179.
zangstem
279.
haartooi
14.
spot
116.
lekkernij
8.
zwakker worden
182.
deel van een vis
281.
gevuld
15.
aanlegplaats
118.
geloofsrichting
267.
slag
295.
kort ogenblik
11.
vruchten
184.
slotwoord van gebed
282.
kledingstuk
16.
ontkenning
119.
voorzetsel
268.
ambtsgewaad
296.
ondeskundige
12.
honderdste deel
185.
ligplaats
285.
de mensen over het algemeen
17.
kleur
120.
deel van bloem
270.
de lezer heil
298.
rivier in Oostenrijk
15.
werkruimte
186.
dier
287.
opening
18.
kerkelijke richting
121.
kledingstuk
272.
zeedier
299.
roem
19.
oppervlaktemaat
187.
bete
288.
speling van het lot
21.
makker
122.
tennisterm
273.
tot nu toe
300.
cijfer
20.
voedselbereider
189.
deel van het lichaam
291.
ondernemings-interessen
23.
doorgekookt
123.
span-touw
277.
wagen
302.
groente
22.
anti
190.
dwaas
293.
het volkomen andere
24.
deel van een walvis
124.
lekkernij
278.
stukje haar
304.
gelofte
25.
landbouwwerktuig
192.
beperkte hoeveelheid
297.
jaarlijks terugkerende
26.
klaar
126.
waterplant
280.
dier
306.
gewicht
27.
dwaas
193.
voorzetsel
vrije tijd
28.
vruchtbaar maken
127.
uitbundig plezier
281.
internationale organisatie
307.
persoonlijke voornaamwooj
28.
familielid
194.
kweker
299.
verharde huid
29.
kledingstuk
129.
ontwateringsinstallatie
283.
doelman
308.
cijfer
29.
wonde
196.
moeiteloosheid
300.
plak grasgrond
31.
straaljager
130.
dwingend verzoek
284.
ook
309.
heel veel
30.
hoofddeksel
198.
plaats in Zeeland
301.
smerig
33.
deel van een wagen
131.
precies
286.
plat woord voor vrouw
310.
deel van een wagen
32.
gereedschap
200.
inham
303.
slot
34.
lengtemaat
134.
teken
287.
gehecht
311.
tocht
33.
vaartuig
201.
voegwoord
305.
schoenmakerswerktuig
36.
brok materiaal in de ruimte
139.
groot brok steen
289.
aanlegplaats
318.
insekt
35.
teken
202.
aanplakplaats
306.
gevormd
38.
kabel
142.
afsluiting
290.
tevens
319.
prul
37.
rijtuig
203.
getijde
309.
iemand die van giften leeft
40.
gewoonte
143.
deel van mast
292.
indien
320.
Europeaan
39.
in kleine hoeveelheid
205.
geluidsinstrument
312.
ontkenning
41.
modern bandje
144.
ruimte
293.
wentelt
321.
voorzetsel
42.
landbouwwerktuig
206.
spoedig
313.
heelt
43.
strijdbaar onderdeel
146.
eenvoudig rekenmiddel
294.
dier
322.
aanwijzend voornaamwooi
44.
voorzetsel
208.
Engels voegwoord
314.
hoge zetel
46.
openingen
147.
jongensnaam
45. boom
46. persoonlijk voornaamwoord
47. deel van boom
49. onverstandig
51. uitsluiting
52. hechtplaats
54. beesten
55. ongunstig persoon
57. met positief resultaat
58. gangbare dracht
60. bescherming
62. ongevulde
63. muzieknoot
64. voorstel
66. lokmiddel
67. nummer
69. doorzichtige schildering
71. opwinding
74. demonstratie
77. deel van een schuit
78. verkeerd
80. druppelt
82. schrijfgerei
83. gebaar
84. schoenmakerswerktuig
85. erg
88. een van de grote
mogendheden
90. behoeftig
92. hete plaats
93. koud etmaal
96. vaartuigje
97. helder
99. stuk van een deling
101. gebouw
103. voorzetsel
104. vruchtennat
106. gereedschap
108. van de datum
110. deel van een boom
113. opening in de aarde
115. nauw
117. veelbesproken politicus
119. omzichtigheid
122. aanlegplaats
125. voorteken
126. stekel
128. gebouw
129. schamen
132. plaatsje bij Antwerpen
133. dier
135. bijwoord
136. zonder uitzondering
137. dier
138. bergplaats
139. muzieknoot
140. ragfijn weefsel
141. kleurnuance
142. meisje
145. cijfercombinatie
148. schoeisel
151. verpakkingsmiddel
152. verstotene
153. dof
155. opening
156. boom
158. hard materiaal
159. van de datum
161. de man van de straat
162. Joodse sage-figuur
164. afwatering
166. vruchtennat
167. laatstgenoemde
169. dier
171. heer en meester in de keuKeu
bewonderaars
heilige
jong dier
deel van een vogel
lieflijk
clown
dierenverblijf
indien
liefkozing
snel
alleraardigst
ouderwets wapen
bescherming
zuil
stuk
stootwerktuig
naaimateriaal
nauwelijks voldoende
begroeiing
vogel
deel van zeilboot
geldontvanger
oudste
motorwedstr ij den
imaginair land van
goochelaars en sprookjes
symbool dat in de kersttijd
veel wordt uitgebeeld
Verticaal:
1. heilige nacht
2. huid
3. wiel
hengelgerei
in gezelschap van
inhoudsmaat
muil
cijfer
aanwijzend voornaamwoord
wat ieder jaar omstreeks deze
tijd plaatsvindt
vrouwelijk opperwezen
gezichtsbegroeiing
aanwijzend voornaamwoord
elektriciteitseenheid
gebladerte
spant samen
slag
voorzetsel
vreemde munt
waterdier
vleesgerecht
horde
begin
zware storm
markering
kippenverblijf
deel van groter geheel
speeltuig
dier
deel van gezicht
deel van lichaam
laagte
dier
kwelling
woede
in gezelschap
schrijfgerei
getemd
gespannen
enigszins bedorven
stad in Zwitserland
de lezer heil
Stevig voedsel
zware hamer
terecht, tijdig
vreemde munt
waaraan behoefte bestaat
onwezenlijk ervaren
afdekking
kleefmiddel
kerel
zeedier
toeval
lange plant
kosteloos
cijfer
losplaa
afgeschoten deel
behoeftig
soort octrooi
betalingsmiddel
stukje haar
harde trek
familielid
beproeven
afschuwelijke plaats
smalle weg
ternauwernood
deel van de mond
opbrengst van kapitaal
gunstige speling van het lot
verkoopplaats
kameraad
uniek
voorzetsel dat twee betekent
lage stem
muil
dier
lofzai
zonder troef (afk.)
voornemen
heel eenvoudig
tuingerei
mep
klein smal schepje
stad in het Midden Oosten
hemellichaam
optelling
dier
lol
slotwoord van gebed
overeind
titel
zuivelprodukt
niets doend
geweldenaar
Frans lidwoord
getroffen
dier
deel van de schedel
dun
Engelse titel
vurig
metaal
vrucht
soort verf
omvang
deel van de schoen
opening
dik
voorzetsel
bekende motorraces
textiel
binnenste deel
stad in Italië
natie
PUZZEL
TTJ/fct kerstfeest van onze tijd is een mengsel van bezinnii
vrolijkheidvan kerkgang en lekker eten. Het kern
JLJL zich vooral door een vredige en gezapige stemming, dii
wordt versterkt door de hele entourage van kersth
kaarsen en kalkoenen. Voor ons is kerstmis geen an
tijd, geen tijd waarin we de toekomst met grote soberheid teg
zien. Dat is wel eens anders geweest, bijvoorbeeld in de M
eeuwen, toen het kerstfeest naast grote uitbundigheid ook vr
zien gaf, vrees voor het einde van de wereld. De dreiging va
komt aan leven en natuur een einde" was voor de middelt
reëel aanwezig en zijn beleving van het kerstfeest toonde
duidelijke sporen daarvan.
Er zijn in de middeleeuwse kerstviering drie invloedssferei
delijk te herkennen. Daar was in de eerste plaats het germi
heidense gevoel van crisis, daar was verder de Romeins-he
invloed van toekomstvoorspellingen rond de jaarwisseling ei
slotte vertoonde de viering ook het stevige stempel van het
tendom.
Nemen wij bijvoorbeeld de maaltijden en drinkpartijen, i
de middeleeuwen al vormden die een niet weg te cijferen de
het kerstfeest. Sterke invloed op de feestviering kan, zo zeg
Mak in zijn boek Het Kerstfeest", worden toegeschreven o
Romeinse saturnalia, die omstreeks 17 december werden g
De saturnalia werden gehouden ter ere van de zaaigod Sa
en gingen gepaard met eet- en drinkgelagen. Met het Roi
nieuwjaarsfeest, dat ook zeer uitbundig was, zijn de saturnal
gegaan in ons kerstfeest. En bij de Germanen was het d
anders. Want hun joelfeest kenmerkte zich ook door eten en
ken als heilige offerhandelingen.
rat at nu de middeleeuwer in de kersttijd? Vooral
ten waaraan een vruchtbaarheidsbevorderende
werd toegeschreven. Hoofdschotel vormde de e
door de Germanen was dit dier gewijd aan dr
tatiegod Freyr die ritueel werd geslacht. Het f
tig binnenbrengen van de varkenskop was hoogtepunt van i
remonte. Germaans van oorsprong ivas ook het drinken van
bier. Het bier werd speciaal bereid volgens oeroude recepten
Zeer duidelijk komt de vruchtbaarheidssymboliek ook no.
ren in het hedendaagse Ziveedse kerstbrood. Dat heet
(joelever) en heeft de vorm van een ever.
Het middeleeuwse kerstbrood was een en al symboliek: diL
gebleven resten werden vermengd met zaaizaad om aan te
dat de vruchtbaarheid van het oude jaar in het nieuwe ovi
de ringvorm van het brood (vergelijk onze kerstkransen) w
gens dr. Mak waarschijnlijk symbool voor de ononderbroken
gang der natuur. Verder had het kerstbrood een beschei
werking tegen storm en hondsdolheid, althans volgens de i
eeuwer, en schoot het moederkruid op ivaar de kruimels v
brood vielen.
Nu was het natuurlijk niet zo, dat alle kerst gerechten
Middeleeuwen een diepere betekenis hadden. Ook het gewo
kere eten en drinken zonder meer kwam voor en de ken
hield er in het oosten van Nederland zelfs de bijnaam „dikk
aovond" aan over. Feestelijk was het kerstfeest ook. Naast
voor de toekomst, ivas er ook pret en plezier en roerden de
versierd zoals zij dat ook nog steeds doen. Alleen was de ker
er nog niet bij. Het bleef bij losse takken van den of spar. a
Foorganger van de kerstboom was het kerstblok, een n
stuk hout, liefst van eikehout, dat gedurende de fe
gen in de haard brandde. Vooral in zuid-Frankrij n
het kerstblok in ere gehouden. Het binnenhalen
plechtig toe. Waarna de kinderen het blok met Hn:
genden. Dan sprak het oudste mannelijke familielid de zei
en werd het kerstblok aangestoken, waarbij het een spanne se
ment vormde of het hout inderdaad vlam vatte. Als dat ge n
zegende een der kinderen de spijzen op tafel. In Engeland l of
het kerstblok in de grote hal van het huis. Iedereen moei ic
het werd aangestoken op het Yulelog (het houten blok) gitr
ten, een liedje zingen en een heildronk uitbrengen. B£
In de kuststrook van België en Nederland is het kerstbic
doorgedrongen, in de rest van ons land wel. Helemaal opl
mocht het kerstblok niet. Ook hier speelde bijgeloof zijn
weer was ook de vruchtbaarheidsymboliek duidelijk: as im p
mengd met zaaizaad.
De kerstboom heeft in geheel Europa de plaats van he n{
blok ingenomen. Dat is voor een groot deel natuurlijk he
van onze tegenwoordige huizen, waar het gewoon onmoi uc
zo'n geweldig brok hout te verbranden. g(
Van oudsher horen bij Kerstmis ook zang en dans en vei i
ook in de Middeleeuwen het kerstfeest een feest van vrijgt M
Bedelarij ivas toegestaan en vele Middeleeuwen, die in het
leven niet bedelden, deden het in de kerstijd wel. Wat i w
weinig voorkwam, waren geschenken aan kinderen. Pas in n
tiende eeuw raakte onder invloed van het protestantisme flv
Nicolaasfestijn in de verdrukking en ging men in Europa,
derland na, over op Kerstmis als cadeaufeest. t
m 1/ 7" e hebben al gezien hoe heidens bijgeloof voor
mt/ langrijk deel de viering van de kersttijd bepaa !n
ff hing nauw samen met einde van het jaar en
gin van een nieuw jaar. De eerste kerstdag was
ditzelfde bijgeloof bepalend voor het hele jaar.
25 december overvloedig eet, zal het hele volgende jaar zoi
brek leven, wie steelt zonder betrapt te worden kan in de i kj
rustig zijn gang gaan, schijnt de zon op de eerste kersti
volgt een gelukkig jaar.
J. J. Mak geeft in zijn boek nog vele voorbeelden van l
rond Kerstmis. Paardegetrappel was een aankondiging v
log. Een meisje dat 's nachts tussen elf en tivaalf naar e H
gaat, kan het spiegelbeeld zien van haar toekomstige brum
Deze kan haar ook verschijnen, als ze spiernaakt in een 1 V
kruipt. Alles wat met Kerstmis gebeurde, had een bek;
schoenen die niet netjes naast elkaar staan, voorspellen twi t
Alles wat in de kerstnacht buiten staat, krijgt een bijzon t
gen, in het bijzonder als er dauw op valt. n
De kerstnacht is vol van geheime voorspellingen, de d x
dc stal beginnen om elf uur de toekomst te voorspellen, n w
ze afluistert sterft. Om klokslag twaalf is het vee weer st 'n
dan beginnen de bijen in hun korven te zingen.
Zo was het kerstfeest in de Middeleeuwen een heel wal
pender gebeurtenis dan in onze tijd. Voor veel van het t z
kunnen we nauwelijks begrip opbrengen in onze met zovel m
we dat noemen, gezond verstand doordrenkte eeuw. Laten K
leen niet vergeten, dat ook wij nog tal van heidense invlc 14
ons kerstfeest hebben overgenomen, al zien we de symboli
schien niet meer en hebben we er geen idee van hoe diep 1
nog met het feest van de geboorte van Christus is verwevt Di
