Paul Citroen (zeventig):
mijn werk is stilintiem"
„WAT IK AL DIE JAREN HEB MISDAAN"
Groots overzicht van
140 schilderijen
OOK IN VIERPOLDERS
STAAT EEN VAN DE
MEER DAN 1300
VESTIGINGEN VANl
DE RAIFEEISENBANK
Spirituals-gospels
in Hazerswoude
Veel nog te puur Hollands
- ONDERDAG 24 NOVEMBER 1966 LEFDSCH DAGBLAD
O ja, even naar Prononce
voor een B.H. of step-in
Zwolle vraagt:
Hoe denkt u
over de kerk?
ml Citroen wordt in december zeventig jaar.
Pulchri Studio te Den Haag opende zijn collega
vriend Willem Sclirofer gistermiddag een ten-
onstelling: „Paul Citroen, schilderijen, 1913—
•66". Het is een expositie, die op Citroens eigen
itiatief is ingericht. „Ik wil ter gelegenheid van
e verjaardag graag een expositie om eens te zien
it ik in al die jaren heb misdaan", zegt hij.
Nu, flie gelegenheid heeft hij dan gekregen.
140 schilderijen, waarvan hij bet eerste maakte
en hij een knaap van zeventien was. Van het laat-
zal de verf amper droog zijn.
Weemoed
werk, houdt geen enkel advies voor
een ander in. Als je je zelf niet wilt
bedonderen en dat wil ik liever
niet moet je maken wat voor je
zelf waarde heeft".
Citroen ziet het als iets onvermij
delijks dat een kunstenaar wordt
beinvloed door eigentijdse stromin
gen.
„Als je daar dan niets van jezelf
hebt tegenover te zetten wordt je
onherroepelijk meegesleurd. Na de
oorlog is de abstracte kunst van
Amerika uit een zegetocht begonnen
over de hele wereld. Er zijn er veel,
die daar een mogelijkheid in zagen.
En ze hebben gelijk: die mogelijk
heden zijn er, maar ik ben er inmid
dels te oud voor".
IS iemand is oud
Paul Citroen wordt zeventig. Vijf
jaar ouder dan iedere in eer en
deugd gepensioneerde. Maar hij
denkt niet aan rusten. Zijn werk is
zjjn rust.
„Het is mijn plezier van het leven.
Hoe ouder ik word hoe beter ik me
kan concentreren. Ik heb niet zo
veel dingen meer die me afleiden.
Ik ken zo langzamerhand alle kan
ten van het leven wel. Er komt voor
mü niets anders meer in aanmer
king dan schilderen".
Met milde spot op de betrekkelijk
heid van de ouderdom besluit hij:
„Bij Kokoschka vergeleken ben ik
een broekje. Hij is tachtig. En wat
denk je van Adenauer? Die is negen
tig maar heeft onlangs nog drie we
ken voor Kokoschka staan poseren.
Die oudjes konden het best met le-
kaar vinden. Kokoschka heeft Ade
nauer nog geschreven dat ze beiden
misschien nog wel vijftig jaar voor
de boeg hadden. Ken jij écht oude
mensen? Niemand heeft in deze tijd
toch nog de kans om „oud" te wor-
Op 16.000 adressen in de stad
Zwolle wordt in de komende dagen
een brief bezorgd, waarin de inwo
ners van Zwolle wordt gevraagd hoe
zij over de kerk denken. Duizend
vrijwilligers hebben zich bereid ver
klaard deze brief af te geven en over
enkele dagen het antwoord op te ha
len. Zes protestantse kerken en het
Leger des Heils hopen op deze wijze
een vrij volledige indruk te kunnen
krijgen van de instelling van Zwolle
ten opzicht van de kerk.
De deelnemende kerken zijnde
I Ned. herv. gemeente, de geref. kerk,
de chr. geref. kerk. de evang. luth.
gemeente, de bapt. unie en de vrije
'evang. gemeente. Voorts werkt het
Leger des Heils aan de aktie mee.
i De aktie is simpel opgezet. In de
brief namelijk worden drie vragen
gesteld de belangrijkste ervan is
„Hoe denkt u over de kerk?" en
de geadresseerden wordt verzocht
hierop een antwoord te geven. De
kerken hopen, dat velen aan dit ver
zoek gevolg zullen geven en tevens,
dat zij, die kritiek hebben, deze kri
tiek niet onder zich zullen houden.
De reacties zullen na binnenkomst
zorgvuldig worden bestudeerd en
voor zover gewenst ter beschikking
worden gesteld van de wijkpredi-
kanten.
selijk niveau is nog niet eerder ge
houden. In kerkelijke kring buiten
Zwolle wordt h^t verloop van de ak
tie dan ook met belangstelling ge-
„AUTO HOME'
'at me vooral interesseert is
mijn werk in die lange periode
samenhang heeft behouden,
ziet er voor mij uit dat die
lenhang ondergronds sterk
\wezig is. Ondanks verandering
\tijl en vorm heeft het van be-
tot eind een verrassend gelijke
itiming. Mijn werk is(hij
:t lang en vergeefs naar een
d en komt danniet hele-
1 tevreden op: „mijn werk is
intiem".
>n heeft het veel duidelijker
zijn boekje „Notities van
schilder", een bundeltje met
mamelijk aforismen over kunst,
pas is verschenen. Daarin schrijft
Weemoed die voel ik door héél
werk als de bepalende sfeer, zij
zo te zeggen over alles
ik doe, doordringt mijn leven,
gesproken, "dat je haast mis-
wordt. Het misselijk» wor-
behoedt mij voor sentimentali-
Citroen heeft vooral ver-
.eid gekregen door zijn subtie-
portrettekeningen. Maar hij ging
1920 al de kunstgeschiedenis in
de man van de fotomontages. „Ik
d het alleen een aardige grap,
ir ze hebben serieuze ingang ge-
den in de historie'.
It overzichtstentoonstelling in
Ichri omvat alleen zijn schilderij-
Schilderijen, die hij voor zichzelf
tft gemaakt. „Ik heb 25 jaar les
[even aan de Academié, ik heb
2 tallen pdraChten aangenomen.
ten om de schilder Citroen te
J nen onderhouden, de man, die
oefte heeft te schilderen".
iet klinkt cynischer tegenover zijn
tgere leerlingen aan de Academie
t Beeldende Kunsten dan hij in
[lelijkheid meent.
heb me wel degelijk sterk voor
kunstonderwijs geïnteresseerd, ik
graag de grondslagen van wat
i kan leren van het tekenen en
ilderen willen overbrengen. Ik
iemand leren tekenen. Maar ik
hem géén kunst leren. Kunst
ai innerlijke belevenis, daarvoor
gt ieder zijn eigen verantwoor-
kheid".
figuratie trouw
legd. voornamelijk door de Zwitser
Johannes Itten. Hij kreeg er ook les
van Paul Klee en Kandinsky. In
1927 kwam Citroen voorgoed naar
Nederland, nadat hij in de mobilisa
tiejaren 1914-1918 hier al als soldaat
was geweest.
Citroen is in zijn gehele oeuvre
de figuratie trouw gebleven. „Heel
lang geleden heb ik wel eens abstrac
te proefjes genomen maar dat was
niets voor mij'.
Hiermee wijst hij de abstracte
kunst beslist niet van de hand. „Ik
sta positief tegenover alles wat
iemand maakt als het maar bij hem
past. „Ja, iedere kunstenaar moet
doen wat bij hem past ,een kunst
werk moet authentiek zijn".
„Een kunstenaar moet zichzelf le
ren kennen, steeds proberen. Hij mag
eerst gerust rotzooi maken als hij
maar langzaam tot zich zelf doortast.
Er zijn er maar enkelen, die meteen
weten wat ze willen. Ik ben altijd
nog een twijfelaar tegenover mezelf".
En: „Als je jong bent probeer je
alle kanten. Op mijn leeftijd weet
je wat je je kan permitteren en wat
niet. Maar het feit, dat ik figuratief
Gamelancursus
in Wassenaar
Voor het eerst in ons land is gis
teravond 'n Indonesische cursus voor
Nederlanders in het bespelen van de
Javaanse gamelan begonnen. De les
sen zijn georganiseerd door de Ba-
suki-stichting, olie zich bevordering
van Indonesisch onderwijs en Indo
nesische culturele uitingen ten doel
stelt, en worden gegeven in de Indo
nesische school in Wassenaar. Leraar
is de directeur van de school, drs. I
Soedjaja.
Tot dusver hebben zich vijf Neder- j
landers voor de cursus opgegeven.
Het onderricht ,zal echter pas volle- j
dig kunnen zijn als er tien deelne-
mers zijn, d.w.z. de minimale bezet- j
ting van een gamelanorkest.
De Indonesische ambassaderaad
voor de voorlichting, de heer Wijarto,
heeft gezegd dat zo mogelijk een In
donesische dansgroep naar ons land
zal komen Hij zei te hopen dat een
Nederlands gezelschap naar Indone-
zal kunnen gaan. Het doel van deze
uitwisseling is elkaar beter te leren
kennen, aldus de heer Wijarto.
Beter gezegd: juist In Vierpolders. Het Is een kleine
gemeente op Voorne en Putten met slechts 1000 In
woners. Maar ook in deze kleine gemeente wordt
gespaard en worden andere bankzaken gedaan.
Daarom is er een Raiffeisenbank. Vierpolders heeft
grote plannen. Er komt een tuinbouwgebied, men
denkt aan een rekreatie-centrum aan de Brielse
Maas en het wordt een knooppunt van grote ver
keerswegen. Er zullen steeds meer mensen in
Vierpolders komen wonen. En reizigers of toeristen
zullen het bezoeken. Dan staat de Raiffeisenbank
klaar om in een prettige sfeer aan alle wensen op
bankgebied te voldoen. Zoals de Raiffeisenbank dat
overal elders doet 2.000.000 spaarders, ruim
5 miljard gulden spaargeld, 1300 vestigingen.
lfi)lUJ[£UM[Ê.lWLLl£[£lKJiD)i
spaarbank en alle bankzaken
De Parijzenaars stromen thans i verbazing trekt. Binnenkort ko-
in eindeloze rijen naar de enorme men wij nader op deze expositie
Picaso-tentoonstelling, die in terug,
het Grand Palais bewondering en I
De aangebeden vrouw, die met U door alle oer-
wouden naar het eind van de wereld zou willen
gaan, heeft U graag als „heer" bij zich: Met de
BAMBOE Shave-Lotion in de origi
nele flacons van 5,95 en 9,95
Bij BAMBOE Shave-lotion hoort, ir
dezelfde pittige, frisse geur; BAM
Er zijn fraaie geschenkcombi
naties van ƒ2,75 tot ƒ14,75
aangenaam-frisse geur van BAMBOE, die sportief S?Ê^vJme
BAMBOE Eau de Cologne. »s een produkt van MOUSON.
Bamboe won in 1966 de Coupe d'or du bon gout Francais
aangelegde mensen een streepje voor geeft.
De Hazerswoudse Culturele Commissie heeft (fn het raadhuft
aan de Rijndijk) een concert georganiseerd, geheel gewijd aan het
zingen van negro-spirituals en aan gospelsong.
De spiritual is een lied-uiting van de onderdrukte, de gospel van
de vrijgemaakte Amerikaanse neger. Zowat een 30-tal van deze
geestelijke zangen zijn aan bod gekomen en ze hadden goeddeels
gemeen de eigen positie van de plantage-slaaf onder de blanke
heerser. De bijbel is de grote bron, de inspiratie komt overwegend
van die bijbelfragmenten waar neger en Israëliet in een vergelijk
bare dwangpositie verkeren: slavernij in Egypte, uittocht naar het
beloofde land, enz.
Het koor, dat zich „The Spiritual
Singers te Hazerswoude" noemt, lijkt
zich tot deze negerliederen te beper
ken Dat suggereert de naam althans,
i Dit jeugdkoor met een overmaat aan
lichte jongemeisjesstemmen zingt
I fijntjes, rank. egaal en soepel. Wat
j dit betreft heeft de dirigent Hans
Peil eer van zijn werk.
Maar, als de jeugdige koristen een
madrigaal hadden ingestudeerd in-
plaats van een negro, had het wat
de klankvorming aangaat soortgelijk
geklonken. Een negro-melodie blijft
meest binnen de grenzen van een
oktaaf, de kleur heeft er een des te
belangrijker rol door en die kleur
had van een mannenkant moeten
kunnen u-orden gevoed. Een compli
ment staat hier tegenover: het En
gels was keurig, alleen dus door de
stand van zaken niet volbloed kleu
rig.
Het scheen ons toe alsof de diri
gent met het doordenken van wat
een overtuigende opvatting zijn kan
nog niet met zichzelf tot klaarheid
Is gekomen. „Were you there when
they crucified my Lord?" bijv. miste
door do slepende gang de ontzetting,
die erdoor moet worden uitgespro
ken. De neger onderging al die
teksten emotioneeL Dit nummer werd
iets puur Hollands en ging lijken op
een com posit ie trant van Nederlandss
koordirigenten, die |n accenten en
harmoniek veel te lang ln de roman
tiek waren blijven steken van bim-
bam en druipende aandoenlijkheden.
Maar het ls ook échter toegegaan.
Want er was een medewerker met
neger bloedMariua Monkau uit Am
sterdam, die (met gitaar) solo's zong
of als voorzanger optrad. Als Monkau
meezong, boog het koor de stemmen
om naar zijn klankkleur toe en ver
soepelde het tevens de ritmischs
gang. Dat kon dan een prachtig re
sultaat teweegbrengen.
Monkau heeft de gave het geeon-
gene als „bijbel-vertéllii*" aan te
bieden. Wat het koor (nog) ntet kon,
doordat het aan de westerse maat-
starheid was vastg Klonken, kon
Monkau wel: de synooop functioneel
maken als een ladende motorische
stoot voor de gevoelsaandrijvlng.
Daaruit volgt haast vanzelf de Im
proviserend lijkende voordracht.
