d
Tempels bij
Aboe Simbel
werden in
stukken gezaagd
Redding scheen
onmogelijk
Yeekeïndbijlage Leidsch Dagblad
-
iterdag 5 november 1966
p een plateau van de zand-
tenen rotsen by Aboe Simbel,
het geschiedkundig zo
hatrijke Nubië, liggen op over-
„„•htelijke stapels zo'n zevendui-
nd reusachtige blokken, alle ge-
tmmerd en gecodeerd. Het zijn
irkwaardig gevormde blokken
ndsteen: en enkele ervan her
ent men een paar immense zand-
I ;nen voeten, andere vertonen
fd-Egyptische voorstellingen en
(sten.
Diep beneden het plateau ver
enen uitlopers van het grillige
ndsteengebergte in het water
n een nieuw meer, het Nasser-
ser, dat bezig is te ontstaan bij
jjjj bouw van de Assoeandam zo ver
^vorderd is dat het Njjlwater kan
irden opgehouden om duizenden
ctaren Egyptische woestijn t©
tanderen in vruchtbaar land.
PLANNEN
li
ZONNETEMPELS
Iet water stijgt dagelijks, on-
ïrkbaar, maar onstuitbaar. Het
*^eft de voet van het gebergte be-
irefkt en het zal, na nog tot het
ade van dit jaar gerezen te zijn,
stig meter hoger staan dan nu.
n de zandstenen rotsen vertonen
i ingangen der ravijnen merk
aardig geprofileerde wanden, als-
men geprobeerd had ze met
agusachtige messen vlak te snijden,
a die plaatsen hebben twee van
werelds beroemdste historische
onumenten gestaan, de zonne-
mpels die Ramses II 3300 jaar
leden liet bouwen voor de zon
reden van Egypte, én voor zich-
brfc<
deJf en zijn gemalin, konmgin Ne-
oftari.
amv ijf entwintigduizend slaven
Ldtfoegden er twintig jaren op. Uit
4 kleurrijke, niet zo moeilijk be-
jrkbare zandsteen hieuwen zij
nd|ee reusachtige tempels.
;n
cia|Na het verval van het rijk der
rao'a heeft de wereld zo'n drie-
lizend jaar niets geweten van de-
historische monumenten in de
verlaten troosteloosheid van de
Nubisohe woestijn, totdat ongeveer
een eeuw geleden, een archeologi
sche expeditie de tempel ontdek
te. Vanaf dat moment behoorden
ze tot 's werelds rijkste geschied
kundige schatten.
RECONSTRUCTIE
Nu liggen ze, in zevenduizend
si,ukken gezaagd, op stapels op een
veiliger plateau, waar het water
van het Nassermeer ze niet kan
bereiken. En nu staat een interna
tionaal team van archeologen en
technici aan het begin van fase 2
van de meest spectaculaire en om
vangrijkste „reddingsoperatie", die
ooit is uitgevoerdvan de zeven
duizend gc-weldige blokken, waar
van de meeste tonnen en soms
tientallen tonnen zwaar zijn, gaat
men de twee- tempels opnieuw op
bouwen. Vijfenzestig meter hoger
en 188 meter westelijk ten opzich
te van de oorspronkelijke plaats.
Wanneer dat kolossale werk ge
reed is en in het voorjaar van 1969
weer belangstellenden kunnen wor
den toegelaten tot de beroemdste
zonnetempels uit Egyptes archeo
logische rijkdom, zal „operatie
Aboe Simbel" ongeveer 140 miljoen
gulden verslonden hebben, een som
die via Unesco door 45 landen
(waaronder ook Nederland) bijeen
is gebracht.
ONDER WATER
Het Assoean-project, dat Egypte
ren geweldige oppervlakte aan
nieuw vruchtbaar land en een
nieuwe belangrijke energiebron zal
verschaffen, heeft tot gevolg dat
een groot stuk land, 500 km lang
en 10 km breed onder water ver
dwijnt. Dit ls geen ernstig verlies,
want het Nubische land bestaat uit
nauwelijks iets meer dan rotsen
en onafzienbare woestijngebieden.
Vcoi de bewoners van de twee
honderd dorpen en stadjes, die op
geofferd moesten worden, konden
nieuwe woonplaatsen en betere
bestaansmogelijkheden worden ge
schapen. Niettemin waren tallozen
in de gehele wereld diep geschokt,
toen zij hoorden, dat zestig meter
water dit deel van Nubië zou gaan
bedekken. Want het mag be
schouwd worden als de best voor
ziene geschiedkundige schatkamer
en het meest grandioze „open
luchtmuseum" van de wereld,
waar reeds tientallen archeologi
sche expedities uit verscheidene
.anden de opwindendste vondsten
hebben gedaan.
Behalve de vele begraafplaatsen
voor een deel nog niet eens on
derzocht bevatte het te inun
deren gebied zo'n twintig grotere
historische monumenten, waaron
der verscheidene tempels. Vanaf
hel ogenblik waarop het Assoean-
project in uitvoering kwam, heb
ben archeologen uit de gehele we
reld in haastig tempo de laatste
niet onderzochte objecten ter hand
genomen en maakten zij plannen
voor de redding van de grote on
vervangbare monumenten. Rege
ringen van verscheidene landen
„adopteerden" bepaalde objecten,
veelal tempels. Samen met de re
gering in Cairo financierden zjj
gedurfde technische osd er nemin
gen om de bouwwerken, geheel of
gedeeltelijk ontmanteld, naar veili
ger plaatsen over te brengen. Over
rails, in onderdelen op grote op
leggers of op welke wijzen dan ook
kregen de historisch- onschatbare
monumenten een plaats waar het
water ze niet kon belagen.
Alleen voor de grootste twee, de
tempels vat-. Ramses II en Nefer-
tort, scheen geen redding mogelijk.
De tempels by Aboe Simbel
vormden namelijk één geheel met
de zandstenen rotsen, waarin ze
destijds ten koste van miljoenen
manuren uitgehouwen zijn. Ze wa
ren zó groot dat er geen beginnen
aan leek. Het zag ernaar uit dat
ze. wanneer in de tweede helft van
1966 het water in het Nassermeer
naar zijn definitieve peil zou stij
gen. voor eeuwig onder het water
zouden verdwijnen.
Dertig eeuwen lang hadden ae
onder het stof der vergetelheid ver
keerd, gedurende één eeuw hebben
de uitverkorenen die Aboe Simbel
bezochten, het wonder beleefd de
tempels uit de zwarte woestijn
nacht te zien opgloeien ln de eer
ste stralen van de zon. De ^rote
tempel, aan Ramses II toegewijd,
was zo geconstruèerd, dat de al
lereerste stralen van de zon voor
de oude Egypte naren de grootste
onder de goden door de zeven
den meter diepe Zuilenhal sche
nen, vervolgens hun weg zochten
door twee andere tempelzalen, om
tenslotte, zestig meter diep in de
zandstenen rotsen, in het heilige
der heiligen de geweldige beeltenis
te beschijnen van Ramses en de
drie voornaamste zonnegoden. Dit
wonder nu dreigde onherroepehjk
verloren te gaan.
Al Jarenlang waren verscheidene
jlannen geopperd om ook de twee
tempels van Aboe Simbel te red
den. Een schrander maar onuit
voerbaar plan wilde de tempels
onder een laag zand begraven. Als
dan in de verre toekomst kernener
gie het Assoeanproject overbodig
zou maken, zou men het Nasser
meer kunnen laten leeglopen,
waarop de tempels tevoorschijn
zouden komen. Maar dit denkbeeld
was niet mogelijk: zandsteen bleek
namelijk niet bestand tegen wa
ter en de tempels zouden niet op
deze wijze geconserveerd kunnen
blijven. Een Franse firma had een
beter idee: zij stelde voor rondom
de beide tempels een half-cirkel-
vormige dam te bouwen, ruim
•zestig meter hoog, die het water
op de plaats van de monumenten
op een afstand zou houden. Maar
de tempels zouden daardoor in een
diepe put komen te liggen en om
die put droog te houden zou er
jaarlijks voor anderhalf miljoen
gulden moeten worden gepompt.
Toen kwamen Italiaanse con
structiefirma's met een derde
plan: zaag de beide tempels los van
het gebergte, zet er 300 reusachti
ge vijzels onder en draai ze dan
voorzichtig zestig meter omhoog.
Het leek een fantastisch plan,
maar het comité dat zich met de
ïeddingsoperattes bezighield, gaf
zijn voorlopige toestemming en
droeg het over aan een groep des
kundigen. Een Zweeds ingenieurs
bureau maakte het plan bestek-
klaar en toen stond er nog slechts
eén factor de gigantische operatie
ln de weg: de kosten van 320 mil
joen gulden. En dat geld was er
niet
Toen kwam een vroeger plan
van Zweedse zijde opeens weer op
de voorgrond: een jaar tevoren
hadden Zweedse deskundigen reeds
gesuggereerd de tempels in grote
stukken te zagen en ze daarna op
nieuw te monteren. De kosten zou
den slechts 40% van het Italiaanse
plan bedragen en het bleek mo
gelijk dit bedrag wèl bijeen te
brengen. En toen stond de tempel
redders niets meer in de weg om de
bouwwerken van 3300 jaar oud hi
tukken te zagen. De tjjd was in
tussen gaan nijpen: het was al
1963 en een jaar later zou het eer
ste water verschijnen om korte tijd
later de voet van het zandstenen
gebergte te bereiken.
Met spoed begon dus een groep
van duizend personen met het ge
weldige werk. dat voltooid moest
worden ln een streek, die door geen
enkele weg of spoorweg met de be
woonde wereld was verbonden. En
omdat de tijd beperkt was moest
een damwand worden geslagen om
het stijgende water van het Nas
sermeer, dat tegen de voet van het
gebergte kwam klotsen, weg te
houden.
Tenslotte was er nog een pro
bleem: een stenen tempel, al i6 hij
dan ook van zandsteen, laat zioh
niet gemakkelijk ln stukjes zagen.
Het grote beeld van Ramses II
wordt met een speciale zaag,
voorzien van hardmetalen tan
den. met uiterste precisie in
stukken gezaagd.
Maar ook daarop kwam het ant
woord: Europa's grootste zagen fa
briek, ln het Zweedse Sandviken,
vervaardigde voor dit doel specia
le handzagen, voorzien van hard
metalen tanden. En daarmee ging
men de tempels te lijf: Egyptena-
ren, Duitsers, Italianen en Fran
sen zaagden, vele maanden lang,
.rechte, smalle sneden in het onder
de verzengende Nubische zon als
het ware in talloze kleuren op
lichtende zandsteen.
Hoog tegen het gebergte hingen
hun stalen steigers, meter voor me
ter werd behoedzaam van de tem
pels afgezaagd, en geleidelijk kwam
men lager, dichter bij de vlakte
waar het gestaag stijgende water
voortdurend herinnerde aan de
krappe tijdslimiet. Nu heeft het
stuwmeer de tempelvloer bereikt.
Het water speelt over de plaats
waar de tientallen meters hoge
beelden van de Oud-Egyptische
zonnegoden hebben gestaan. Ze
zijn er echter niet meer. In reus
achtige blokken liggen ze. ruim zes
tig meter hoger, opgetast. Ramses
en zijn vrouw Nefertarl. Amon-Re
en Pthah- Tetenen, en alle an
deren, samen ruim 150.000 kubieke
meter zandstenen, een gigantische
en onvoorstelbaar kostbare legpuz
zel Ze wachten tot ae weer ver-
lijmd zullen worden tot de tempels
die ons en alle volgende generaties
verhalen van een der belangwek
kendste episoden uit de boeiende
wandeling van de mens over de
aardboL
Links: Elke zaagsnede is te
voren nauwkeurig door archeo
logen bepaald. Na de recon
structie zal dit fraaie reliëf nau
welijks verraden, dat het een
legpuzzel is geweest.
Rechts: Een donkerhtiidige
Nubiër toont zich geïnteresseerd
in de ondernemingwelke Euro
peanen van tegen de Poolcirkel
hebben uitgedacht: Uvee reus
achtige tempels met de hand in
stukken zagen.
