»e buitenlandse stukken
iverheersen op Broadway
Hartstochtelijke polemiek
over Steiners Treblinka
"oneel in New York I
Kees Buurman exposeert
Grootste eer aan
niet-A merikanen
Boden de joden hem
wel alle weerstand?
ATERDAG 23 JULI
(Speciale berichtgeving)
k |en toneelseizoen zoals «lat van 1965 tot 1966
[tNew York nog niet dikwijls in de na-oorlog-
eriode zelfs nog nooit meegemaakt: het was
seizoen waarin de meest vooraanstaande Ame-
ianse toneelschrijvers hun nieuwe stukken éèn
Onze stadgenoot, de schilder' een abrupte, doch meer van een
Kees Buurman, exposeert van I geleidelijke overgang,
gisteravond af in Galerie Walen- j Het komt ons voor, dat Kees
kamp aan de Nieuwsteeg, wegens j Buurman nog met zichzelf wor-
voortijdige beëindiging van de stelt, om het nieuwe, te realiseren
voorgaande expositie. Hij is op j zoals het in zijn geest reeds ge
zoek naar een „nieuwe figuratie" stalte heeft aangenomen. Meer-
en geeft daaraan in hoofdzakelijk malen treffen zijn impressies door
zwartwitte beelden expressie. i vormkracht en een directe zeg
gingswijze.
Wie Kees Buurman van vroe
ger werk kent, is verbaasd over de
wijziging, welke het ondergaan
heeft, al is hier geen sprake van
Center, dat sedert de vorige herfst
met, royale overheidssubsidie (een no
viteit voor New Yrok!) wordt be
speeld door een ietwat avantgardis-
''lil» li ..ii ltisch ingesteld gezelschap onder lei-
voor een als bakstenen zagen vallen, terwijl de ding van Herbert Biau en Jules ir-
grote successen (afgezien van de musicals) alle van
buitenlandse oorsprong waren. En dat in New York
en op Broadway, dat zo vele jaren lang met snobis
tisch chauvinisme zijn neus heeft opgetrokken voor
buitenlandse „import" op toneelgebied!
vertrouwen van de volgens de maat-
staf van zijn geloof onsterfelijke In
ca maar die in zijn nieuwe illusies
wordt teleurgesteld door diens dood,
veroorzaakt enerzijds door de onstil
bare roof- en moordlust van Pizarro's
ving, is Bertold Brechts dramatische
legende „The Caucasian chalk circle"
ten tonele gebracht. Dit sluitstuk van
het eerste seizoen was tevens het
eerste werkelijke succes van het ge
zelschap (dat voordien in San Fran
cisco had geëxperimenteerd), hoofd
zakelijk dankzy de ideënryke regie
van Irving en het op enkele
zwak-bezette rollen na goede en
semble-spel. Met de opvoering van
dit ruim 20 jaar oude stuk, geba
seerd op de Chinese versie van een
Salomonsoordeel maar door Brecht
in een Sow-jet-Russisch kader ge
eigen mannen, ander^d* door het 1Plaatï' he5ïfn de leldf" VJ"> „hel
eigendenkeiyke cynisme van de door Theatre wnzleniyk btlge-
Pizarro trouw gediende kerk. Dit ge
wetensconflict, en trouwens de hele
figuur van Pizarro, is door Shaffer
overtuigend en boeiend getekend.
Veel minder overtuigend is de schil
dering van de ceremoniële wereld der
Inca's, waarin op een volstrekt on-
Indiaans klinkende muziek bewogen
en gedanst wordt en, met behulp van
een nogal dwaze tolk. een Karl May-
achtig Engels wordt gesproken. De
souvereine Inca Atahuallpa zelf
dragen tot een grotere en meer rea
listische waardering van Brecht als
toneelschrijver door pers en publiek
in Amerika. De reputatie van Brechts
stukken als „communistische propa
ganda" heeft tot dusver de opvoering
op Braodway van veel van zijn werk,
ook voor zover het elders in het Wes
ten ideologisch wel acceptabel was,
verhinderd.
Aan deze opvoering van „The Can-
Zij doen naar ons gevoel meer
malen somber en navrant aan.
Zijn schilderijen en monotypen
zijn titelloos: mestal betreffen zij
fiauren, doch een van de doeken
heeft in zijn strenge religieuse en casian chalk circle" kan echter nau-
pacifistische overtuiging wel geloof- wclijks iemand aanstoot nemen, want
waardige trekken, maar tegen de jer ^aat 11161 de minste politieke
handicap van het onechte show-ele- ■chökwcrtdng van uit. De voorstel-
ment waarvoor vooral de regie van
John Dexter verantwoordelijk was,
kan ook hij niet op. Het beste on
derdeel van de New Yorkse opvoe
ring was de uitstekende Pizarro van
Robert Burr.
Bertold Brecht
zou men met „Christus en de vol
geling" kunnen betitelen. Buur
man heeft ongetwijfeld talent,
doch wij zullen moeten afwach
ten. of de weg, welke hij voor
zichzelf gekozen heeft, de juiste
zal blijken te zijn.
In ieder geval is het interessant
van zijn zienswijze kennis te ne
men. Daartoe bestaat tot en met
29 juli gelegenheid.
H.
KEES BUURMAN: „FIGUUR"
(Foto LD, Hol vaat)
Speelde passiviteit Hitler in de kaart
BI
"jVewyorkers waren in het af
zien seizoen wel gedwongen,
Jiauvinisme te laten varen.
werden diep teleurgesteld
ijtuteurs wier naam alleen al
ieri \isver als een garantie van
werd beschomod: Tennes-
Ijlliams "Slapstick tragedy"
en volslagen fiasco. „Mal-
van Edward Albee moest
f voorstellingen van het re-
e worden genomen. Wil-
C| nge's "Where's Daddy? was
rile rangs débacle.
chrille tegenstelling daar-
trden tal van buitenlandse
P i zowel door het publiek
.1 ir de pers enthousiast ont-
!H .Met het voor Amerika
ongewone en menigeen
II lerende resultaat dat be-
ie onderscheidingen als de
I !r Prize, de Tony Aioard en
i van de New York drama
w Cricle voor de tieste to-
iéifMen (niet-musicals) van
'■lopen seizoen dit jaar alle
\ltenlandse schrijvers gin-
tt tekent de situatie dat de
|ep «n de Drama Critics Cricle
een hun onderscheiding
ten aan ,,Marat/Sadevan
tow, maar bovendien hun
"r voor nog zes andere Eu-
I stukken uitspraken boven
Pfierikaans werk.
debuut
i de buitenlandse stukken die
ei °P Cn 0m Br0 idway te zien
t,EI moet in de eerste plaats „Phi-
here I come"! van de in
I nog onbekende Ierse sehrij-
n Friel worden genoemd. Het
omedJe over een afscheid, het
dat een Ierse jongeman
hn xjjn dorp en zijn huise-
beving, van zjjn vrienden
li? terloren jeugdliefde, van al
Qe! *d»te kansen thuis, op de
Jtordat hy naar Amerika gaat
las laatste avond doorgrondt
O'Donnell de schamelheid
1 hy in Ierland achterlaat:
üchzelf gekeerde, verzuurde
tekenachtig-opschepperige
een in feite eenzame en
fg Me jeugd waarin hij noch
™oh daarbuiten menselijk be-
)Dft ondervonden.
IP stort hij zich in nieu-
«8 omtrent zijn toekomst
tika, waarvan hij zich een
■I op aarde voorstelt. Om
Kek duidelijk te maken wat
I l spraakzame Gareth in wer-
i 1 o van zijn omgeving (en ook
Kzelf) denkt, laat de schry-
i» door twee acteurs spelen:
Vertolkt de uiterlijke Gareth,
Jr e[' Wens innerlijk hard-op
tü W binnen-in Gareth leeft
in. gesproken blijft. Deze op-
ii "inert enigszins aan O'Neills
'Interlude", zy het met deze
*h dat de figuren van O'
Koor middel van monologen
Sflf to'iJk openbaren en dat bij
viel de uitgesproken gedach-
U aan de oppervlakte lig-
M O'nellls stuk was dan ook
(tj «O-analytisch drama, terwijl
„Philadelphia, here I ccme!" bedoeid
is als een vriendelijke lichtelijk
sentimentele comedie met sarcasti
sche ondertoon.
Historisch drama
De Engelse schrijver Peter Shaffer
(wiens eenacters „Horen en zien" in
1963/64 bij ons door de Haagse Co
medie werden gespeeld) verraste
Londen twee jaar geleden met zyn
historisch drama „The royal hunt of
the sun", het eerste stuk van een
moderne auteur dat door Laurence
Oliviers National Theatre werd op
gevoerd. Het was voor velen een
niet minder grote verrassing dat dit
werk waarin een ongewoon thema
op ongewone wijze wordt behandeld
ook op Broadway, met zijn nog
al conventioneel schouwburgpubliek,
in de smaak viel. Toch heeft het
De strijd tussen de echte moe
der en de pleegmoeder in „The
Caucasian chalk circle".
ook daar acht maanden lang volle
zalen getrokken, misschien wel om
dat het de Amerikanen een episode
uit de geschiedenis van hun wereld
deel voorzet die zich weliswaar niet
in Noord- maar in Zuid-Amerika
heeft afgespeeld maar waarin zjj
toch de botsing tussen de verove
raars en de oorspronkelijke bewo
ners, die in het Noorden zoveel lan
ger heeft geduurd, kunnen herken
nen.
Shaffers dramatisering van de
krachtmeting tussen de Spaanse ver
overaar Pizarro en de laatste Inca,
Atahuallpa een krachtmeting
waaruit Pizarro. door middel van
woordbreuk en bedrog, als geestelijk
overwinnaar tevoorschijn komt be
rust voor een deel op hooggestemde
spirituele dialogen, voor een ander
deel op een spectaculaire vertoning
van Indiaans ceremonieel die ge
makkelijk in een revue-achtig kijk
spel ontaardt. De kern van het stuk
is het gewetensconflict van de ruwe,
oude en ongeletterde vechtersbaas
Pizarro, die 'n nieuwe geesteswereld
ontdekt in het onwankelbare Gods-
(Van onze Parijse correspondent)
De nog jonge journalist-romancier Jean-Francois Steiner (28).
die zowel aan Sartre's maandschrift ..Les temps modernes als aan
het (Gaullistische) weekblad Candide meewerkte, heeft met zijn
boek over het uitroeiingskamp voor Joden Treblinka, dat nu al
sinds maanden op de Franse lijst der bestsellers prijkt en dat door
Simone Beauvoir werd ingeleid, een probleem aan de orde gesteld
dat onmogelijk géén hartstochtelijke discussies en felle polemieken
kon verwekken. Dat probleem luidt immers of de Joden zelf wel
alle weerstand hebben geboden tegen de duivelse plannen die de
nazi's sedert jaren tegen hen hadden gesmeed. En. subsidiar. of
i ze zich in sommige, doch concrete, gevallen niet als onbewuste of
j zelfs bewuste handlangers hebben gedragen van hun eigen beulen.
weest, dat hU by die analyse de Jo
den niet uitsluitend als pas
sieve slachtoffers beschouwd. Of Juis
ter: hun passiviteit, In vele geval
len, als nevenfactor heeft aange
wezen, waardoor de uitvoering van
Hitlers wetenschappelyk plannen ter
uitroeiing van een heel ras tot op gro
te hoogte kon slagen
Ou«le wond opengereten
j Alleen door deze vraag te stellen,
heeft Steiner uiteraard de oude
wonde van het onnoemeiyke leed dat
de nabestaanden van de miljoenen
I slachtoffers van Hitlers schrikbewind
i nog dagelijks ervaren, opnieuw
j w reedaardig opengereten, en de ge-
l volgen van die daad zgn hem dan
ook niet gespaard gebleven. Van tal
loze Joodse zijden Is hem te ver
staan gegeven dat hij een grof ver
raad aan de nagedachtenis van eigen
familieleden en rasgenoten heeft
gepleegd om dusdoende dan boven
dien nog in de kaart te spelen van
de huidige erfgenamen der nazi-Ideo
logie in Duitsland en elders, die hy
nu een nieuw bewijs zou hebben ge
leverd van het „Immoralisme" van
het uitverkoren volk.
Benauwend vraagstuk
Men zou die reactls zonder de min
ste moeite begrijpen zonder ze te de
len en daarom Steiner vanwege zyn
boek ongenuanceerd te veroordelen.
De gevangen Atahuallpa (Clay
ton Curbin) de broeder Francis
caan John Church), de lnca-ho-
gepriester 'Mylo Quam) in Peter
I Shaffers „The royal hunt of the
I sun".
Méér «lan registratie
Treblinka, een plaatsje in Polen,
heeft onder de beruchte concentratie
kampen van Auschwitz, Dachau, Ra-
vensbrück en Buchenweld, tot dus
ver betrekkeiyk weinig bekendheid
verworven.
Naast Buchenwald dat 75.000
mensen en Auschwitz dat ongev. het
dubbele aantal bergde, telde Treblin
ka dan ook niet meer dan een dui
zend, exclusief Joodse „bewoners", die
echter zonder uitzondering voor de
gaskamers waren bestemd. Het kamp
is gedurende de hele oorlog ln „func
tie" geweest en van alle tienduixen-
den Joden die de noodlottige reis, op-
Ten eerste, omdat Steiners eigen gepropt in beestenwagens, naar Tre-
familieleden, vader, moeder, broers, blinka moesten ondernemen, wisten
en zusters zonder uitzondering ook j door de vlucht niet meer dan
werden uitgemoord en zijn boek ze- een 600 aan dat uiteindeiyke lot te
ker niet de indruk wekt dat hy die j ontkomen,
slag gemakkehjk te boven zou zyn ge- j
komen. Integendeel, kan men Tre- steiner die elke vorm van verbaal
blinka eerder als de prys omscbryven berojsme heeft afgezworen, beschryft
die Steiner heeft moeten betalen om. me^ een pen wejnjg niussies res-
zo geen vrede met, dan toch een ver- pecU.ert> hoe die vluchtelingen uit
klaring van het feit te vinden dat i Trebllnka( buiten hun kamp veelal
in een wereld, die zich zelf als ge- ook nog onderv0nden op dichte deu-
civiliseerd beschouwde zo n mil- ren moe^en ki0ppen en toen het ro-
joenenslachting mogeiyk is geweest. de ,eger Polen elndeiyk binnenviel,
Steiner poogt, na zovele an- waren nog mftar efn 40 ex_gein_
dere auteurs, dit benauwende vraag- terneeIX,en van Treblinka in leven,
stuk op zyn beurt dus ook nog eens Het u vooral op van die
te analyseren. getuigenissen van die overleven-
Doch het is daarby zyn, zeg: ln- Iden geweest, dat Steiner §yn boek
tellectuele en morele verdienste ge- heeft geschreven.
Treblinka is niettemin géén repor
tage of een beschryving van een ge
tuigenverhoor geworden. Steiner. die
over een niet gering literair talent be
schikt, heeft die getuigenissen met
zyn persooniyke herinneringen ver
mengd. HUzelf is, ln deze dramati
sche waarheid, dan ook geen mo
ment uit het verhaal afwezig. Zyn
boek, dat soms de toon van een ro
man aanneemt, is dus aanzieniyk
méér dan enkel een registratie van
naakte en vaak weinig opbeurende
feiten.
Doch het is nu juist dat „meer"
dat de Jonge schrUver van sommige
Joodse zUden als verwyt voor de voe
ten Is geworpen. Ten onrechte, dacht
ik, omdat dat „meer" door het aan
deel van zyn literair verbeeldings
vermogen werd geleverd, waardoor
iyn boek nu juist zo aangrUpend
werd, zonder daarom de waarheid in
haar fundamenten aan te tasten.
Te vroeg
Als niet-Jood aarzelt men wel even
zich te mengen in een discussie,
waarvan de achtergronden door de
herinneringen aan het onvoorstel
bare ïyden van zes miljoen vermoor
de Joden wordt gevormd. Menseiyk
gesproken, heeft Steiner zyn boek
i misschien een enkele generatie to
vroeg gepubluceerd. Misschien mag
men van het restant Joodse overle
venden van Hitiers extermina-
tie-operatie nog niet verwachten, dat
zy reeds nu een historische objec
tiviteit zouden willen en kunnen be
trachten, waarvoor hun eigen herin
neringen èn ervaringen de plaats nog
niet vermogen te reserveren. Doch
Steiner van zyn kant moest dit boek
voor zyn eigen geweten en zyn „men-
seiyke conditie" nu eenmaal (van
zich af» schryven.
Het is diè noodzaak geweest, welke
tot gevolg heeft, dat de lezer door
I Treblinka evenmin meer gemakke-
|iyk wordt losgelaten.
