NS
„Men is altijd
ontkennen wat
bezig
men
te
is
New York bejubelt „Anatewka"
voordelige
vakantie
agenda
IN DECEMBER
GROOTSTE MUSICAL
Al eerder
op toneel
Leegte
i UW KLEINE j
I GROTE VAKANTIE:
31 NS VAKANTIE DAGTOCHTEN
Ntti'EY
Lbiuotil Üauu^AJ)
ÓAiErtDAG lb Jüi*i jjJ
HET beeld staat in het Amsterdamse atelier van Wessel
Couzijn aan het Borssenburgplein. Een wat keurige wijk,
met middelhoge woningflats. Het atelier is een te groot
voormalig elektriciteitshuis, te groot in verhouding tot het parkje
waar het in staat en dat geurt en bloeit alsof het die hele architec
tonische onrechtvaardigheid moet goed maken. De huizen rondom
hebben een kille netheid, ze zien eruit of de bewoning ervan heel
kort geleden gestaakt moest worden, de gasfornuizen en de lampen
juist zijn uitgedraaid, de planten water is gegeven en de bewoners
een massale busreis hebben aangegaan waarvan ze denken nog
vanavond terug te komen.
Het oude elektriciteitshuis is pretentieus van hol modernisme, het
zal altijd lelijk "blijvenHet is gebouwd omdat men meer dacht aan
het modernisme dan aan het feit, dat het er ook zou blijven staan.
Het is ook van binnen een bunker, weinig licht, de ramen die er zijn
werden van ijzeren luiken voorzien. Couzijn opent er een paar en
doet de hoge t.l.-buizen aan waardoor de lichtsterkte van een open
bare gelegenheid wordt verkregen. Het heelt de atmosfeer van
niets.
Het atelier heeft geen atmosfeer wat haar in stand houdt. Maar
warmte, eigenheid, geen be wo
rdingsgeschiedenis. Het is leeg geen,
leegte die verlangen oproept, geen
leegte van gemis. Het is een leegte
waarin alles van buiten, mens-we
reld-dingen, een evenwicht heeft in
het er niet zijn.
Midden in die leegte staat het
beeld, waar onlangs het afgieten
van is begonnen. Een over een
kachelscherm induikende golf van
wasplaten, omhoogvegend tegen de
duik in die toch een duik blijft, bij
na brekend via een plaatdunne ver
binding en dan belandend, in lood
zware bolvormen zoekt het versprei
ding langs de bodem maar is al in
de opgaande beweging gevangen
naar het tweede, hoge, kachel-
scherm waar bovenuit de triomf al
zichtbaar is terwijl op de grond nog
verder geklauwd wordt en voortbol-
lingen en dode gewichten iets willen
dat daarboven al voorbij is maar we
ten zij veel.een beeld dat zich ver
heft boven zichzelf uit, maar ge
maakt is van alles waar het zich te
gen verheft: dat zijn bestaatn krijgt
van wat het belemmert, geen eigen
volumes heeft, maar een scherp ac
cent is dat volumes maakt. De leeg
te er om heen wordt betekend met
g „In 1954 zat ik in een co- g
mité voor een gedenkteken W
jö in Auschwitz. Èr was daar v
k toen een reünie van oud- S
gevangenen. Van hen heb ik
g het allemaal gehoord en ik g
o kon het er zien. Toen wist
ik: een beeld is altijd iets dat
hiér niet bij kan. Ik ben uit
het comité gegaan. Ja, een
g' architect had een plan waar
V ik mij mee verenigen kon.
g Dat was: giet het hele
kamp af. maak het kamp het
beeld. Wat me het meest
schokte, was niet het fascis
me. het anti-semitisme dat
tot dit alles had gevoerd.
Nee. dat de gevangenen
zélf het kamp in stand hiel
den. Die medewerking, dat
is het. De Duitsers hadden
het alléén nooit kunnen
doen. Dit beeld slaat daar-
°P
t houdt haar in stand, wat
dat beeld dat de beschouwer kippevel
geeft, huiver en op het nippertje
geen wanhoop? Wat is dat nippertje?
De onverzoenbaarheid der beeldele
menten maakt hun gelijktijdige ver
bondenheid beklemmend.
Vergeten
Het beeld is af. omdat Couzijn er
niet meer aan wil werken. Er moe
ten foto's van gemaakt worden. Als
de gegoten stukken later aaneenge-
last moeten worden wil hij de oor
spronkelijke situatie precies voor
zich hebben: „Ik vergeet een beeld
meteen als ik 't gemaakt heb". Hij
sluit de ijzeren luiken weer. We gaan
naar zijn woning in de Kerkstraat.
Wessel Couzijn praat nooit over zijn
beelden: „Je kimt niets zeggen van
een ding, een beeld of een schilderij
al die woorden maatgevoel,
stand, compositie ze gaan nooit
over 't ding, 't zijn verbergingen".
„Als het alleen maar ging om een
mooi ding maken, was ik allang op
gehouden. Als er iets gebeurt, waar
door het de mens mogelijk wordt
alle remmen weg te laten vallen, dan
merk je pas waar we van gemaakt
zijn. Dat is bijna altijd angstig. Ik
vind dat men zich in de loop der
eeuwen in alles bezig gehouden
heeft met te ontkennen van wat we
zijn. Je brengt pas respect op voor
je medemens als je erkent dat je
niet bent zoals je in je cultuurpa
troon ligt geprojecteerd. Erken,
„scratch!", dat je wilt klauwen. Dan
pas kun je afspreken dat we 't niet
doen. We zijn allemaal ook moorde
naars, dieven, alleen heeft de een
een belangrijker reden zich daarvan
te weerhouden dan de ander.
Niet figuratief
Wessel Couzijn heeft vroeger heel
mooi figuratief werk gemaakt. We
vragen of hij nog eens op die wijze
denkt te gaan werken, bijvoorbeeld
als in „De vlucht uit Egypte" of „De
Emmaüsgangers".
„Ik geloof dat ik het niet meer zou
kunnen. De wyze waarop ik nu werk,
daar hoef ik niet bij na te denken
over plastische en vormproblemen.
Het interesseert me nu alleen of ik
tot uitdrukking breng waar ik op af
ben. Opleiding en al die begrippen
die ermee samenhangen als bouw,
vorm, compositie en al die dingen
elke kunstenaar heeft die al, dat
is zijn maat, ik vertrouw er gewoon
op dat het voor zichzelf zal zorgen.
Al die begrippen, ik zal er aan een
beeld nooit iets om veranderen en
WESSEL COUZIJN in zijn atelier
daar komt bfj dat ik het gewoon j een tafel en een stoel gemaakt, ik
niet meer kan, ik heb er het geduld heb enorm gedacht om een titel te
niet meer voor. Ik wil nu alleen vinden die de aandacht afleidde
maar dat 't iets doet dat ik wil, en van waar het om ging. Ik maak al-
als dat zo is kan 't me niet schelen j leen iets om me te bevrijden op een
of andere dat ook zien. Ik heb laatst I of andere manier".
Tewje de vrouw zal worden van de
oude, ordinaire. onsymphatieke
Lazar, wiens enige d«u?d zijn geld
blijkt te zfjn.
Maar Tzeitel zelf heeft andere
plannen. Zij heeft haar hart verlo
ren aan de straatarme, zich kleer
maker noemende stumper Motel.
Tewje moet de situatie redden en
doet dat door zijn bijgelovige vrouw
Golde totaal van de wijs te bren
gen met een lied, ruimschoots door
spekt met de uitroep „Mazzel tof",
waarin hij beschrijft hoe hij in zijn
droom Goldes grootmoeder heeft ge
zien, die hem op het hart heeft ge
drukt. dat Tzeitel met de arme
Motel Kamzoil moet trouwen en niet
met de rijke patserige slager.
(Van onze correspondent in Amerika)
Iedereen hier is een speelman op het dak en probeert een pret
tige eenvoudige melodie te spelen zonder zijn nek te breken".
Dat zegt de onnavolgbare Joodse melkbezorger Tewje over zijn
leven in het kleine plaatsje Anatewka in het Tsaristische Rusland.
Zijn filosofie lijkt aan te slaan bij het publiek in de meest dyna
misch, ambitieuze en wereldwijze stad ter wereld: New York.
Want van 22 september 1964 af is er geen avond ook maar één
stoel leeg geweest in het Imperial Theatre vlakbij Broadway, waar
men in de musical "Fiddler on the roof' (die in Nederland Anatew
kazal gaan hetenTewje de melkboer met zijn wat kijverige vrouw
Golde en zijn vijf dochters het leven in Anatewka ziet trotseren.
De musical, die gecomponeerd werd
door Jerry Bock en op de planken
werd gebracht door het „genie" van
Amerika's musicaltoneel Jerome
Robbins (hij was ook verantwoor
delijk voor choreografie en regie van
successen als „The king and I" en
„West Side Story") ontleent zijn ver
haal aan de beroemde geschiedenis
sen over Tewje en zijn vijf dochters
~van Sjolom Aleichem.
Deze Jiddische verhalen bereikten
de theaterplanken al eerder in de
vorm van een toneelstuk, dat in het
begin van de jaren vijftig in een
Broadwaytheater te zien was en dat j
trouwens ook in Duitsland bekend is
geworden. Voor „Fiddler on the roof"
werd sjolom Aleichem nog eens1
apart bewerkt door Joseph Stein, j
die naam heeft gemaakt met tek- j
sten voor revues en een paar popu- I
laire musicals.
Traditie
De „Fiddler" schetst eerst hoe Tew- I
je en zijn dorpsgenoten zich door het
barre armoedige leven van tsaris-
tisch Rusland slaan door ferm vast
te houden aan de traditie, hun jood
se religie, de Torah en de Talmoed
Een gemeenschappelijk üed „Tra
dition, tradition" probeert deze ach
tergrond tot leven te wekken. Daar
na komt er echte handeling.
De koppelaarster Jente komt Tewje
en zyn vrouw het heuglijke bericht
brengen, dat de rijkste inwoon -
ster van Anatewka, de slager Lazar
Wolf, hun dochter Tzeitel wil trou
wen. Grote vreugde in het schame
le huis van de melkbezorger en het
duurt niet lang of in aanwezigheid
van het halve dorp wordt de over
eenkomst gesloten dat Tzeitel van
Zo gebeurt het en een stralende
bruiloft volgt, welke echter wordt
verstoord door de komst van de tsa
ristische politie, die Tewjes huis en
een groot deel van de huwelyks-
cadeuaus kort en klein slaat.
Afscheid
Intussen is een andere dochter van
Tewje en Golde. Hodel, verliefd
geworden op Pertsjik. een levendige
jongeman, die zyn hart aan de re
volutie tegen de tsaristische overheid
verpand heeft. Nog voordat Hodel
met hem kan trouwen wordt hü
gearresteerd en naar Siberië verban
nen, waarheen Tewjes dochter hem
na een afscheidlied volgt.
Steeds duidehjker wordt het
nu, dat de veilige traditionele wereld,
waarover het openingslied ging, in
stukken valt. Zelfs het gehucht Ana
tewka raakt betrokken in de maal
stroom der veranderingen en
Tewje en de andere joodse inwoners
van de plaats moeten weg. Trouwens
over de weliswaar armoedige en niet
erg veilige, maar toch vertrouw
de wereld, die zij moeten achterla
ten. pakken Tewje en de zijnen
hun schamele biezen en gaan in de
laatste actie op stap, vol hoop, dat
zy elders een betere wereld zullen
vinden. Zonder haat, armoede. Wille
keur en wreedheid.
Kern
De kem van het stuk, in elk ge
val van Spoloms Aleichens verha
len, is echter belangryker dan de
gebeurtenissen. Deze kern is Tewjes
hartveroverende persooniykheid en
filosofie, die wij zouden willen sa
menvatten als een schelms gebruiken
van traditie, etc, ten bate van het
meer onstuimige leven, dat door de
kieren van de vermolmde facade van
Tewjes maatsehappü opborrelt.
Vele delen
verloochenen
jiddische
afkomst niet
Tewje staat steeds aan de kant
van dat nieuwe leven, maar hy be
seft best. dat een beetje sclujn van
traditie geen kwaad kan. Vandaar dat
hij zyn zogenaamde droom met de
verschyning van Goldes stokoude
grootmoeder gebruikt om Tzeitel aan
haar arme kleermaker te helpen.
Vandaar, dat hy zyn conversatie
doorspekt met citaten uit Torah en
Talmoed, die in feite uit Tewje'a eigen
brein stammen, maar door hun pe-
tentie van traditie meer effect boe
ken en werkzamer zyn by de kern-
opgave van het leven voor Tewje,
Golde, hun vyf dochters en hun
tyd- en lotgenoten: aanpassen aan
de barre omstandigheden van het
leven zonder de identiteit te verliezen.
Op de vraag, of hy zich thuis voel:
ln deze tijd. „Deze tyd? Ik schik na
erin. Ik weet waar 't van genmlr
is en daar houd ik rekening mee. Ii
wil niets ervan verbloemen. Ik het
eens een ontwerp voor een lucht
vaartmonument gemaakt. Van éi
K.L.M. zeiden ze: je maakt dat 0.
mensen bang worden om te vlieger
Toen zei ik: bèn je dan niet ban?'
Dat kunnen ze als luchtvaartmaat-
schappy dan niet toegeven.
Maar waarom niet? Ik ben bani
maar ik vlieg tóch. Ik geef me or
aan het machien en doe die stap d
ook. By een auto ook. Maar je mi
niet doen of er geen reden is vi
bang-zijn. Gewoon leven is een
sico, het heeft geen status die blijft
er zyn geen zekerheden. Als je
niet erkent bedrieg je je*".
Jiddisch
Van dit alles brengt de musical nog
slechte een afschaduwing, maar iets
is er wel overgebleven van de at
mosfeer van het joodse leven in het
tsaristische Rusland. Vooral het lied
„If I were a rich man" heeft een
jiddische ondertoon en ook diverse
andere delen van de „Fiddler" ver
loochenen de afkomst van het stuk
niet, Wy kunnen ons indenken, dat
de Israëlitische uitvoering, die eind
juni van het vorig jaar in Tel Aviv
voor het eerst te zien was, deze
achtergrond nog meer tot leven heeft
gewekt.
In New York ging het stuk eerst
met de fenomenale Zero Mostel in
de hoofdrol en zyn Tewje (die wy
slechte gehoord, maar niet gezien
hebben) was volgens velen blijer en
humoristischer dan de Tewje, zoals
hy nu door Herschel Bernardi wordt
gespeeld en die inderdaad klaaglyker
en minder schelms wys is dan wy
ons by Sjolom Aleichems Tewje
hebben voorgesteld.
Deze tijd
„Optimist"
Schittering
„Na mijn bezoek aan Auschwiti
heb ik maanden niet kunnen
ken. Ik heb er steeds aan gedachl
maar nooit bewust aan een beeld da:
er .verband mee hield. Ik wist stwó
zekerder: de moordenaars, we had
den het zelf kunnen zyn. Elk and«
denken plaatste ons terug. Toen k
atelier klaar was stonden ei
twee kachelschermen. Dat maakti
indruk op me. Brandmerken. Vori|
jaar zat ik op een Grieks eiland
Toen heb ik een ets gemaakt, 't eni
ge ontwerp tot dit beeld. Toen ik k
rug kwam ben ik eraan begonnet
Het is niet Auschwitz, het is: da:
Auschwitz me heeft bewust gemaat
van wat er altijd geweest is
is".
„Nee, ik ben geen pessimist. Ik bfi
optimist. Ik geloof in de dingen
de mensen van de wereld".
In de Newyorkse opvoering vindt
men overigens wel alle schittering,
die musicals nodig hebben. Er zyn al-
j lerei gi-oepsacties, een aantal ballet-
j ten en interessante costuums om de
toeschouwers bezig te houden. Het is
I te begrypen, dat „Fiddler on the
roof" de prijs van de Newyorkse to
neelcritici won voor de beste musi
cal van het seizoen en dat het stuk
ook nog negen ..Tony Awards"
kreeg.
Dat de musical ondanks de door
critici geloofde terderheid, smaak,
humor en styl toch subtiliteit mist
valt misschien alleen diegenen op, d-ie
Tewje en zyn dochters al kenden,
voordat de „Fiddler" op de planken
verscheen, en beinvloed zijn door
Marc Chagall geschapen beeld van
de kleine mysterieuze Westrussische
dorpen, waar de dieren door de lucht
vliegen en een melancholieke speel
man soms op het dak zit.
De Nederlandse uitvoering van de
musical wordt zoals gemeld
voorbereid en zal 23 december in
Theater Carré in première gaan. De
rol van Tewje wordt hier gespeeld
en gezongen door Lex Goudsmit. En-
ny Mols- de Leeuwe heeft in New
York indrukken opgedaan voor de
Golde, die ze. hier op de planken gaat
zetten.
Twaalf gewonden
bij ontploffing
in kruitfabriek
Twaalf personen hebben verwot
dingen opgelopen als gevolg vi
ploffingen die zich voordedt
in een kruitfabriek in Carthi
ge, in de Amerikaanse staat Mis
souri.
De explosies werden veroorzaal
door een vrachtauto, die vlam t
Het vuur sloeg over op een ander
auto, geladen met dertien ton krui
die met een reusachtige klap in c
lucht vloog. Op deze ontplof fit
volgde een vyf tal andere, waarn
in een straal van 30 km geen
meer heel was- Toen brandalan
werd gegeven bevonden zich twef
honderd werklieden in eer
tal over het terrein verspreide lood
sen. Zy hadden voldoende tyd jzid
in veiligheid te stellen.
Geruime tyd bestond geva
het vuur een loods zou bereikt
waar zeer explosief glycerietrinitrü
werd vervaardigd. Met
en macht wist men' dit gevaar te t<
zweren. De plaatselyke autoriteit*
en de gouverneur van Missott
hebben in het gebied van Cartlias
de noodtoestand afgekondig. De ei
plosie werd waargenomen in Okli
horna, 200 km van Carthage. Brok
stukken vielen kilometers verder na
en auto's werden omver geblaze
Een zestigtal huizen in de omgeri
van de fabriek liep zware schade o?
H00RNSE
MARKT
Bonte, oer-Hollandse
markttaferelen tussen
sierlijke gevels van
eeuwenoude koop
manshuizen. Raakt
u er ooit op
uitgekeken? Neem
desnoods élke week
de „Hoornse Markt-
Expres" van
Amsterdam C.S.
tussen 29 juni en
31 augustus.
SCHAGERMARKT S
Oftewel de „dansende
markt". Westfriese
boeren en boerinnen
in authentieke
klederdracht zetten
met muziek en ritme
kleur bij aan de
levendige markt.
West-Friesland heet
u dansend welkom in
Schagen. Van 7 juli
•t/m 1 september
vertrekt van
Amsterdam C.S. de
„Schager Markt Expres".
KAASMARKT
ALKMAAR
i Ook wel genoemd: i
J „De 40+ attractie". J
i Wereldberoemd. Een
heel aparte belevenis,
het gilde van de witte
i kaasdragers bezig te i
J zien onder de
i klokketoren van de i
Waag. Met de
„Kaas-Expres" bent
i u er zó, van
j Amsterdam C.S.,
i Rotterdam C.S. en
Den Haag H.S.
■Van 1 juli t/m 2 september. J
Even lekker op adem
komen in Friesland,
Zeeland, Zuid-
Limburg, Twente,
Vlaanderen, Brabant
of Montfcrland.
Geheel verzorgde
8-daagse NS-Vakantie-
reizen compleet met
excursies al vanaf
f 139,50, ongeacht
van welk station u
vertrekt.
(Tot half september.)
Buitenland
Veelt u voor een
dagreis naar het
schilderachtige,
romantische
Teutoburgerwoud, i
naar het trotse Aken, j
naar het verdroomde i
Brugge, naar Antwerpen
of voor de 3-landentocht j
naar Monschau?
Goede raad: reserveer
2 dagen tevoren en i
haal het NS-Vakantie- j
dagtochtenboekje
aan het station. i
31 DAGTRIPS I NIET DAGELIJKS I BIJNA DAGELIJKS
Een rijke keuze uit
maar liefst 31
interessante dagtrips.
Uw dagtochtreisbiljet
geeft recht op trein,
bus, boot en toegang
tot de in het
programma vermelde
attracties. U weet
van te voren wat het
vakantiedagje u gaat
kosten! U gaat
i heeft.
In eigen land j
Een greep uit 26 i
tochtèn: een dagje j
Gaasterland, per i
trein naar Enkhuizen
met de boot naar
Staveren en per bus i
door de Gaasterlandse J
bossen naar Hindelopcn. i
Of: naar Arnhem, de
Westerbouwing; naar J
de Efteling; punteren i
in Giethoorn; varen naar J
de Deltawerken; wandelen i
in de duinen bij Texel;
door Zeeland.
