Yehudi Menuhin speelde
Alban Berg en Bartok
De standvastige prins
kunst
Elk jaar legt het Rijk
f 100,- voor u klaar!
In scherp contrast:
Vcrese's Integrates
Ha,
dat moet
u vaker
doen:
Slagroom
er op
TOYOTA
„AUTO HOME"
PREMIE SPAARPLAN
Mysterie en hysterie
N.V.S.H. publiceert
een verboden boek
Twee jongens
verongelukt
DONDERDAG 30 JUNI 1966
LEIDSCH DAGBLAD
PAGINA 7
IN HOLLAND FESTIVAL:
(Van onze kunstredactie)
Speelde Yehudi Menuhin vroeger op één avond de vioolconcer
ten van^ Beethoven en Brahms, gisteravond gaf hij twee andere
grote B's, nu uit een nieuwere tijd, t.w. van Alban Berg en Bela
Bartók, daterend van voor de tweede oörlog resp. uit de jaren 1935
en 1908. Men verwarre dit laastgenoemde concert niet met het
meer bekende van dertig jaar later. Het is een volkomen ander
tijdsbeeld, nu alreeds niet te vergelijken met de muzikale situatie
van vandaag. Al heette het toen modern", in onze oren is het van
een volkomen romantiek, met een daaraan gepaard gaande drama
tiek. Bartók componeerde immers zijn eerste vioolconcert, toen hij
de destijds beroemde violiste Stefy Geyer ten huwelijk had ge
vraagd. Zij wees dit aanzoek af, omdat, ze primair een musicienne
wilde blijven.
Het is vroeg-ontluikende Bartók- i is indrukwekkender tegenover Bar-
muziek, die eerst in het openbaar tók's jonge creatie. De gevoelig-
werd gebracht uit de nalatenschap heidsfeer werd in Berg vernietigd
Stefy Geyer, toen zijn in 1956 door de voorafgaand gespeelde com-
ning zijn geweest na de opening van
de avond met „Integrales" van
Varese.
Het repeterende motief met de
toegevoegde ritmische variante ver
scheidenheid in het slagwerk, stond
meer in het teken van de wiskundi
ge constructie dan van de muziek.
Varese was een knap constructeur,
maar het is interessanter zijn mu
ziek te lezen dan te horen".
Het concert werd besloten met La
Mer van Debussy, waarvan Pierre
Boulez ons in te geringe mate van
de parfum van het impressionisme
deed genieten, hoe vitaal ook hij de
zee in al ztfn bewegingen en gol
vingen deed leven. Hij is naar zijn
persoonlijkheid te eenzijdig op ei
gentijdse muziek gericht, om het
vroegere repertoire in zijn vertolkin
gen te kunnen waar maken.
overleed. Yehudi Menuhin was kort
daarop een der eersten die het speel
de. Voor Alban Berg was diens vi
oolconcert zijn laatste composi
tie, geschreven ruim een half jaar
voor zijn dood. De aanleiding was
evenwel het overlijden van Alma
Mahlers 18-jarige dochter Manon,
het zo geliefde meisje, dat Berg zijn
concert deed betitelen met „Dem An
denken eines Engels". Het werd Al
ban Bergs Requiem, zoals men la
ter zeide, een hoogtepunt uit zijn
oeuvre, waarin het afsluitend Ada
gio het ontroerendst is met de zes
variaties op Bachs' koraal „Es ist
genug! So nimm, Herr, meinen
Geist"
Menuhin speelde eerst het concert
van Berg, daarna dat van Bartók,
een omgekeerde volgorde zou beter
jiü'n geweest. De subtiliteit van Berg
Weer Passiespelen
j in Tegelen
Het staat nu vast, dat het volgend
I Jaar van juni tot en met augustus
Iedere zaterdag en zondag in Tege
len de Passie-spelen zullen worden
opgevoerd. Men is inmiddels al be
gonnen met de overkapping van de
toeschouwersruimte en het aanbren
gen van niet minder dan 860 luid
sprekers.
De overkapping kwam er na een
i reeks van teleurstellingen, voorna
melijk door het slechte weer. Daarbij
;lwam nog dat de organisatoren zich
moesten bezinnen op een tekst die
meer aansprak. Zowel met het een
ials het ander heeft men inmiddels
'terdege rekening gehouden: de kost
bare overkapping voor 5.000 personen
bomt er, en de tekst is grondig ge
bigd. In 1960 werden de Passie
spelen voor het laatst opgevoerd en
lo 1965 zouden ze wederom zijn ge
dacht In tegenstelling tot de tra
ditie heeft men dit jaar niet op witte
donderdag de rolbezetting bekendge
maakt. Dit wil men pas het volgend
tar doen. Vóór die tijd zal men
denwel in Tegelen aan de baard-
eb de haargroei van een deel van de
bOO aan het spel medewerkende Te-
Klaren kunnen bespeuren, wie wélke
Jol toebedeeld is geworden. Onder
tossen is men al met de repetities
begonnen.
positie „Integrales" van de in 1965
op 80-jarige leeftijd overleden
Fransman- Amerikaan Edgar Va
rese, nog altijd berucht door zijn
elektronische muziek voor het
Philips-paviljoen in 1958 op de expo
sitie in Brussel.
Yehudi Menuhin gaf met ingehou
den gevoeligheid conform de bedoe
ling van Bergs' compositie zijn ver
tolking, hij doorbrak het tweede
deel met een dramatische expi-essie
en culmineerde zijn voordracht in
de afsluitende kor aal variaties. Maai
de sfeer ontbrak in de totale weer
gave, naar het ons scheen door de
mathematische interprestatie van de
dirigent Pierre Boulez. Yehudi Me
nuhin vond zijn hoogtepunt van de
avond in de weergave evenwel in
Bartók's eerste vioolconcert. Hij leg
de het accent op het melodische ele
ment en liet zijn viool zingen in
rijk getinte klank. Ook het daarop
sluitende deel met de volksliedmo
tieven had zijn gehele hart. Onge
twijfeld moet dit voor de Holland-
Festival-gangers een grote voldoe- uit 25 leden,
Componist Arthur
Meulemans
overleden
In Brussel is de Belgische componist
Arthur Meulemans op 82-jarige leef
tijd overleden. Zijn oeuvre bestrijkt
een halve eeuw en omvat alles gen
res, van kinderliedjes tot massaspel
en van klaverimpressies tot (14)
symphoniëen.
phoniëen.
Meulemans werd niet tot een
groep of school gerekend. Uit zijn
werken kwam wel steeds de vlaming
naar boven.
Tot zijn onderscheidingen behoren
de Noordstar-Boerhaave-prys voor
zijn gezamenlijk werk in 1950, de
prijs voor de Symphonie in 1947
en de prijs voor het mooiste Vlaam
se lied (1950), alsmede de Jef De-
nijnprijs voor beiaardmuziek.
Arthur Meuler-ans was lid van de
Koninklijke Vlaamse Academie voor
Wetenschappen, Letteren en Schone
Kunsten, waarvan hij in 1954 voor
zitter was.
In Utrecht:
Studentenconcours
kamermuziek
In het kader van het lustrum van
het Utrechts Studenten Corps is gis
termiddag in de aula van de Rijks
universiteit in de Domstad een con
cours voor Studenten Kamermuziek
gezelschappen gehouden. Winnaars
werden twee kwartetten, die de eer
ste prijs moesten delen.
De jury, die de vier studenten
kamermuziekensembles moest beoor
delen, bestond uit de heren Mena-
hem Pressler, Daniël Guilet en
Bernhard Greenhouse, die tezamen
het wereldberoemde Beaux Arts Trio
vormen.
In het ene winnende kwartet mu
siceerden mej. E. Kuiler (fluit), J-
W- van der Kamp (viool), J. Rönt
gen (altviool), (allen uit Utrecht)
en K. J. Havelaar (cello), uit Lei
den. Zij brachten het fluitkwartet
KV 285 D-dur van W. A. Mozart
ten gehore. Eveneens van dezelfde
componist was het strijkkwartet KV
387 D-dur, dat P. D. A. Treffers
(viool), H. B. Masbroek (viool), B.
Blomhert (altviool) en P. W. de Nee-
ve, (cello) (allen uit Utrecht) speel
den.
Het kamermuziekgezelschap „Beet
hoven", dat het concours had geor
ganiseerd, werd opgericht in 1887
en heeft grote bekendheid verwor
ven. Het gezelschap bestaat thans
Expositie - „Wat
deden zij met hun geld?"
In het Kon. Kabinet van munten,
penningen, en gesneden stenen aan
de Zeestraat in Den Haag wordt tot
en met het einde van dit jaar een
tentoonstelling gehouden, die zich
niet op de eerste plaats tot de munt-
verzamelaar richt, maar duidelijk wil
maken welke betekenis de munten in
het leven van de zeventiende eeuw
hebben vervuld. De tentoonstelling
kreeg tot titel „Wat deden zij met
hun geld?"
De expositie wijst op de relatie tus
sen geldstukken en de waren, die er
voor gekocht konden worden. Ook
wordt getoond hoe met het geld werd
gemanipuleerd. De expositie wordt
gehouden ter gelegenheid van het
150-jarig bestaan van het penning
kabinet en is gisteravond geopend
door dr. D. A. Witkop Koning.
De directeur van het Penningkabi
net, dr. H. Enno van Gelder, vertelde,
dat ook een keuze uit de goudschat
van Serooskerke op de expositie valt
te bewonderen. Deze munten werden
gekocht om de verzameling van het
Penningkabinet aan te vullen.
Geen registratie
privé kunstbezit
De minister van Cultuur, Re
creatie en Maatschappelijk
Werk heeft in antwoord op
schriftelijke vragen van het
Tweede Kamerlid Kieft (AR)
verklaard dat het niet in zijn
voornemen ligt het Nederlands
kunstbezit bij particulieren te
doen registreren en taxeren. Het
Kamerlid was de mening toege
daan dat de minister dit voor
nemen had teneinde een belas
tingheffing mogelijk te maken bij
verkoop na waardevermeerde
ring.
Advertentie»
OFF. DEALER
G. DOUSTRAAT 4—4A
TELEFOON 31339
Hier is een groot nationaal plan.het
Premie Spaarplan, dat u aanmoedigt om
eigen, persoonlijk bezit op te bouwen.
Bezit maakt u sterker, onafhankelijker.
Met bezit hebt u een reserve achter de
hand, die u altijd van pas kan komen,
hoeft daarvoor eigenlijk maar zo weinig
te doen.u hoeft alleen maar Iets van
uw inkomsten opzij te leggen.
Hoeveel? Over een gespaard bedrag
per jaar van maximaal f 500,ontvan
gen u en uw vrouw1) nadat u dat
bedrag vier volle kalenderjaren hebt
laten staan een extra uitkering, een
spaarpremie van 20%, dus maximaal
100,2), belastingvrij!
Een voorbeeld Als u samen in de
loop van dit jaar het maximum van
f 500,spaart, krijgt u begin 1971 de
spaarpremie van f 100,Spaart u vol
gend jaar weer, dan krijgt u begin 1972
de spaarpremie over dat be
drag. Zo kunt u vanaf 1971 ieder
jaar een spaarpremie van maxi
maal f 100,verdienen.
"O Per deelnemer maximaal
f 250,—.
2) Spaarpremie per deelnemer
maximaal f 50,
Hoe? Dit zijn de mogelijkheden:
spaarbewijzen ter waarde van 25,
een levensverzekering of spaarkas-
inschrijving; I
obligaties of aandelen;
een hypotheek of garantiekrediet.
Al deze mogelijkheden leveren u na
vier jaar de spaarpremie op, extral Er
is er vast wel één die juist u past.
Wie? U kunt aan het Premie Spaar
plan deelnemen als:
1. uw belastbaar inkomen in het voor
gaande jaar ten hoogste 15.000,—
was;
2. u ten minste 21 én nog geen 60 jaar
bent (en niet deelneemt aan de Zil
vervloot).
Waar? U kunt ook voor Inlichtingen
terecht bij de Spaarbanken, Boeren
leenbanken, Raiffeisenbanken, Postkan
toren, Banken, Borgstellingsfondsen,
Hypotheekbanken, Bouwfond
sen, Spaarkassen, Levensverze
keringmaatschappijen, de Soci
ale Verzekeringsbank, Leden van
de Verenigingen, aangesloten bij
de Nederlandse Organisatie van
het Effectenbedrijf.
Vraag ook de gratis brochure!
BASIS VOOR PERSOONLIJK BEZIT
Pools theaterlaboratorium
(Speciale berichtgeving)
Het Poolse theaterlaboratorium „dertien rijen" uit Wroclaw
heeft in Frascati te Amsterdam in het kader van het Holland
Festival een voorstelling gegeven van „De standvastige prins",
een zeer vrije bewerking van Calderons drama „El principe con-
stanta".
De naam „theaterlaboratorium" is goed gekozen voor het
groepje onder leiding van Jerzij Grotowski, waarmee men in
Frascati te Amsterdam kan kennismaken, want hier wordt wer
kelijk laboratoriumwerk op toneelgebied verricht.
Men moet „De standvastige prins"
niet gaan zien als een „gewone" to
neelvoorstelling, zelfs niet als een
experimentele (want dan komt men
Is pornografie schadelijk?
Met speciale bedoelingen heeft de uitgeverij van de „Neder
landse Vereniging voor Sexuele Hervorming" het in Denemar
ken na heftige discussies verbpden boek „Is pornografie scha
delijk"? van Annakarin Svedberg. in een vertaling van M. G.
Noot uitgegeven. De Stichting Uitgeverij H.V.S.H. wil daarmee
een duidelijk antwoord vragen van publiek en autoriteiten ten
aanzien van de vraag of volwassenen bepaalde boeken mogen
lezen, die noch beledigend voor anderen, noch opruiend van aard
zijn, doch waarvan enkele personen menen dat ze zedekwetsend
zouden zijn.
De N.V.S.H.-uitgeverij is zelf van mening dat de citaten in het boek
grof, gewaagd en soms zelfs walgelijk zijn, maar zij meent dat het pu
bliek zelf moet uitmaken en oordelen of een en ander voor hem of haar
schadelijk of onschadelijk is.
Vaak doen dit seizoen: aardbeien met slagroom.
Taboes komen in het boek niet
voor. Alles wordt bij de in de volks
mond gangbare namen genoemd,
zonder de puntjes of Latijnse ter
men. De Stichting Uitgeverij N.V.S.H.
heeft met de vertaling van dit
in Denemarken verboden boek o.m.
ter discussie willen stellen de vragen
of men over het kwetsen van de
openbare zeden kan oordelen, wan
neer aangehaalde boekgedeelten zijn
bewerkt door citerende auteurs, wat
op het ogenblik de nonnen voor ze
dekwetsend zijn en ->f men alleen op
grond van een bepaald gedeelte uit
een boek of door het gebruik van
bepaalde woorden in de tekst. Het ge
hele boek als zedekwetsend, als por
nografisch mag brandmerken.
De N V.S.H.-uitgeverij meent dat
een antwoord op deze vragen in de
lijn van deze tijd ligt, waarbij
ook gedacht moet worden aan de
nauwelijks verhullende, prikkelende
advertenties en reclames in kranten
en tijdschriften.
In dezelfde serie van de N.V.S.H.-
uitgeverij verscheen reeds eerder het
boek „Pornografie voor het gerecht"
van mr. W. H. Overbeek, hoofd van
het Arronddissementsparket in
Utrecht. Op stapel in dezelfde reeks
staan nog „Inleiding tot de studie
van de pornografie (obsceniteit en
pornografie anno 1966)" en „Porno
grafie en de beeldende kunst" van
het echtpaar dr. C. van Emde Boas-
Starkenstein.
bedrogen uit), maar eerder „als een
demonstratie van het zoeken naar
spelmogelijkheden, gebaseerd op oer
oude Europese en Oosterse uitdruk
kingsmiddelen waaronder ook de
toepassing van Yoga is opgenomen.
Onconventioneel
Elke conventionele vorm van to
neelbouw heeft Grotowski afge
schaft. In plaats daarvan vindt men
in Frascati een soort van grote, om
heinde houten badkuip, waar om
heen enige lange banken staan. Op
die banken gezeten en nogal onge
makkelijk over de hoge omheining
gebogen, kunnen ongeveer 70 toe
schouwers kijken naar wat zich daar
beneden in de langwerpige arena af
speelt. Maar hoewel door deze op
stelling de afstand tussen spelers en
publiek bijzonder klein is geworden,
leidt dit tegen Grotowski's be
doelingen in niet tot een sterker
geestelijk contact. Men krijgt als
toeschouwer veeleer het gevoel dat
men van bovenaf in een aquarium
kijkt waarin exotische vissen rond
spartelen wier vreemde gedragingen
even fascinerend als onbegrijpelijk
zijn.
Dat ,niet-begrypen" komt in dit
geval natuurlijk voor een deel voort
uit onbekendheid met de Poolse taal,
maar toch waarschijnlijk voor een
nog groter deel is dit het gevolg van
Grotowski's methode, die er niet op
uit is het dramatische gebeuren met
behulp van algemeen geldige uit
drukkingsmiddelen te verduidelijken
en over te brengen, zodat de toe-
schouwei geen enkel conventioneel
aanknopingspunt heeft.
De romantisch-dichterlyke tekst
van Calderon is zelfs zodanig be
werkt, dat er van de oorspronkelijke
handeling slechts een expressionis
tisch aandoend geraamte is overge
bleven, waarin de lijdensweg van d<
onder oarbaarse martelingen gelei
delijk oezwijkende held is uitgebeelr
als in een middeleeuws „auto sacra
mentale". Er zijn lange monologen,
die vaak als lithanleën klinken en
die worden afgewisseld door koren
die soms al evenzeer in kerkelijke
stijl worden gezongen of gesproken,
maar die op andere momenten in
dierlijk gebrul overgaan. Het drama
van Calderon is ontdaan van alle
herkenbare toneelvormen en geab
straheerd tot een ondoorgrondelijk
exotisch ritueel, waarin mysterie en
hysterie elkaar voortdurend afwisse
len. Het wordt uitgevoerd met een
verbazingwekkende veelheid van gil-,
kreun-, hijg-, fluit-, krijs-, roggel-,
en piepgeluiden, waarbij zelfs het
gekreun van de gemartelde prins tot
een gruwelijke melodie is verwerkt
en die worden begeleid door groteske
danspassen en onverklaarbare geba
ren.
Verbluffend
Met dat al moet worden geconsta
teerd dat de vier acteurs en twee ac
trices hun taken met verbluffende
zelfverloochening en bewonderens
waardige discipline volbrengen en
dat zij een sterk verhevigde vorm
van de expressie hebben bereikt, die
inderdaad herinneringen opwekt
aan de magische oervormen van het
toneel. Vooral Rijszard Cieslak, die
de lijdensweg van de prins als een
ware kruisgang uitbeeldt, doet dat
met een extatische kracht die vaak
een adembenemend effect heeft.
Maar de voorstelling heeft toch
hoofdzakelijk betekenis als laborato
riumwerk en is als zodanig meer be
stemd voor hen die de ontwik
kelingsmogelijkheden van het toneel
willen bestuderen dan voor de ge
wone, zelfs toegewijde, schouw
burgbezoeker.
Nabij Kraggenburg in de Noord-
Oostpolder is gisteravond om half elf
ee. auto tegen een boom gebotst. De
twee inzittenden Jakob Aalbers (17
jaar) en Geerlig Esselink (19 jaar)
oeiden uit Zwollerkerspel, werden
daarbij gedood. Hoe het ongeval ont
staan is, is niet bekend. De twee
jongens hadden een zangconcours
in Kraggenburg bijgewoond.
