A
Wil de mens fit Wijven
dan MOET hij in zijn
slaap om het anderhalf
oor dromen
Brein op-een te 'aa? pitje is
een levensgevaarlijke toestand
Slaap lekker zeggen we nog altijd, welterusten;
maar in de toekomst zullen de moeders hun
kinderen onder de wol stoppen met de doelma
tiger wens: dróóm lekker! Want dromen is een le
vensnoodzaak, een levensbehoefte, het drinken en
eten van de geest, als het lichaam rust. Wie niet
droomt laat zijn geest verhongeren of uitdrogen.
Wens u zelf geen „diepe droomloze slaap": het zou
een hersenspoeling worden!
LS het om wetenschappe
lijke kwesties gaat, doet
een journalist er maar
beter aan geen party te
kiezen. Soms worden de
ketterijen van het recente
terleden de dogma's van het heden.
Bet U de steeds terugkerende angst
droom van de Journalist dat hij later
b de geschiedenis bekend zal staan
ill Iemand die de spot heeft gedre-
met een genie. Dat schrijft Ed-
rln Diamond, van huls uit dagblad
journalist, thans wetenschappelijk
nedewerker en algemeen redacteur
ran Newsweek, wiens wetenschappe
lijke artikelen de laatste jaren meer
zijn bekroond. Diamond
Khrijft deze regels in z\jn jongste
»erk „Waarom droomt de Mens?"
[The Science of Dreams), onlangs
terachenen by Querldo en de W.U.
b Amsterdam, ln de serie „Moderne
Medische Inzichten", een reeks die
«der redactie van de artsen J. van
Jhaeekom en B. Polak staat, met
Iwdewerklng van de Stichting Ex-
wpta Medlca.
Dat dekt de wetenschappelijke
"Mt van de uitgaven (o.a. ook over
Urtinfarct, het kind); het grote ver-
KM1 met wetenschappelijke verhan-
klingen is dat deze uitgaven het
Wenschappelijke op een voor ieder-
w begrijpelijke wijze en in zeer
tebare taal, zelfs boeiend en soms
!«itt zonder humor, weet te brengen.
|ÜJ Diamond dus over het dromen
jft, en vooral over de allerlaat-
methoden van onderzoek naar
zich rondom de droomwereld
|B-n de mens afspeelt, en over de
Nst recente ontdekkingen en theo-
'"'n daarover, dan schrijft hij met
journalistieke pen: vlot en met
«1 voor het nieuws, voor het in-
Jïressante en voor paralellen.
Edwir. Diamond heeft, zo blijkt uit
ingehaalde woorden, aandevoor-
Idchtige kant willen blijven. Hij wil
pfc gezicht niet verliezen. En op het
van zjjn boek, dat men het
efoonai afgezaagd, maar waar in één
jjton zou kunnen uitlezen, bewijst
p "iet z\jn bescheidenheid van niet-
btofl^claliseerde die over iets heel ge-
schrijft met nog een
weg van experimenteren voor
dat hy de zich iedere nacht
lepelende droomepisoden heeft ver-
,LNpen met een toneelstuk en de
Itylfpmer met het publiek. „Zo zou
ook kunnen zeggen dat dit boek
recensie van een toneelstuk is en
schrijver de criticus die zich in
'--zelfde positie bevindt als de ver
«ggever (beter: recensent, red.)
een ochtendblad dat al weg moet
drie-,tcr het stuk uit is. Zijn recensie is
aan 'Jv°Uedig. Het verhaal van het
^monderzoek ls nog lang niet af-
$ul*0Pen. En verderOp een ander
igging ^ehi van de wetenschap heeft de
pfaak «ns bewezen dat hij in staat is een
reeds ^mteschip te dirigeren. Maar de
moet nog altijd bewijzen dat hij
tsat i3 zjjn eigen natuur en de
machten en geheimen in
~j® elgen innerlijk te beheersen, te
B'Jn rxien of althans te begrijpen.
behoefte van de mens aan dromen ontwikkelt zich met de „groei"
van zijn brein. De pas-geboren baby is nog niet zo ver dat de be
hoefte aan dromen er zal zijn. Maar de al dan niet droomloze baby
(met acht maanden dromen ze in elk geval) werd de sleutel voor de
grote slaap- en droomonderzoeker Kleitman (Chicago) tot de „gehei
men van de droom". Op een goede dag ontdekte hij met zijn assistent
dat „een naamloos gebleven baby uit Chicagodie in zijn kliniek in
zijn wiegje te slapen lag„onder de gesloten oogleden met de ogen lag
te draaien". Dat was het begin tot een onderzoekwaaruit men kon
vaststellen, dat dit ogen-draaien „dromen" betekent.
Erg actief
IJUKOND
1 heeft dus vooral verza
meld en geregistreerd, alle thans
Edwin Diamond schreef over
„Waarom droomt de mens"?
De onderzoeker Kleitman noemde ,,slaaponthoudings"-methode had toe
deze plotseling optredende oogbewe- gepast. In feite bleek deze hersen-
gingen (in ,erie.| REM', (Rapid sP°elS? ,een droom-onthouding t.
z\jn. Want men ging nderzoeken en
Eyes Movements)h« sag verband proeven nemen. Personen die telkens
met de ËEG's, ging combineren, werden gewekt als zij begonnen te
voegde er metingen van d'3 hartslag dromen, „haalden" het niet; wie tel-
en de ademhaling aan toe en stelde kens ,ïewekt w„erddfarna ™<iht
doorslapen m de droomloze periode,
toen de alles verklarende vraag: merkten nauweiyks iets. Deze proe-
„Zou op dat ogenblik van speciale ven waren zéér gevaarlijk. Dat er-
REM'g en EEG's, de slaper soms kenden de onderzoekers zelf. „Als we
dromen?" Met proefpersonen («Ijl de «romraonthoudtavj volledig had-
J y den gemaakt, zou dat eer ernstige
dollar per naclit) rverd «Vn stelling ontwrichting van de persoonlijkheid
bewezen. En zo kon objectief vastge tot gevolg gehad kunnen hebben."
steld worden of er al of niet ge- Conclusie: op een of andere wflze is
droomd werd. De cyclus van slapen df tastandhouding van de droomcy-
clus essentieel voor het welzhr van
en dromen werd ontdekt. het individu.
bekende resultaten en theorieën in En wat de profetische drome' be-
één werk verenigd en duideiyk toe- treft, merkt de schrijver op dat het
gelicht, heel populair en begrijpelijk, uitkomen van bepaalde dromen
En er is al veel ontdekt over de slechts toeval kan zyn. Neem de
droom! Zoveel dat hij schrijft: als droom dat iemand van wie men
we alle ontdekte elementen over de houdt zal sterven oï een ongeluk zal
droom tezamen nemen de snelle krygen. Statistisch bezien moeten er
oogbewegingen tijdens de droom, de dagelyks moeders zijn die dromen
snelle hersenritmen, de viscerale dat hun zoon dood gaat; enkele van
emoties (gevoelens die meestal be- deze zoons zullen inderdaad sterven,
geleid worden door lichamelijke ver- Zuiver volgens de kansberekening
schynselen), het draaien en verwrin- het aantal dromen, het aantal dro
gen van het lichaam, de micromus- mers moeten aldus sommige dro-
culaire bewegingen en waarschijnlijk men „uitkomen":
ook het geluidloos spreken leveren
deze paradoxaal genoeg een beeld op Cvelus
van gevarieerde en hoge activiteit
tijdens de zogenaamde rustige uren a i direct in het begin van zyn boek
waarin de mens slaapt. En als men brengt de journalist Diamond
dat dan allemaal heeft ontdekt, z^n beste nieuws. Er bestaan geen
vraagt men zich af hoe men dan dro- siapers die niet zouden dromen, men
men moet omschryven? Bevindt de kan slechts zijn dromen niet meer
dromer, aldus Diamond, zich op een herinneren (en hiervoor volgt later
laag bewustzynsniveau of op een 00h een verklaring). Wetenschappe-
hoog niveau van bewusteloosheid? ja vast komen te staan dat iedere
Uit de nieuwste onderzoekingen (in
slaap- en droomlaboratoria) is al ge
bleken dat „een hoog bewustzynsni
veau niet alleen voorkomt tydens
het wakkerzijn en dat slaap niet al
tyd een zeer laag of tot het nulpunt
naderend bewustzynsniveau zou be
tekenen.
slaper droomt en wel in een bepaal- richt om de werkzaamheid van het
de cyclus; hy droomt met de regel- brein vast te stellen. Dat deed men
maat van een spoorboekje. Dromen met een apparaat dat de naam
is even natuurlijk als drinken en draagt elektro-encefalograaf. Men
eten, of ademhalen. Op iedere negen- kan er (zoals bij een barometer of
tig minuten slaap krygen we één seismograaf) golven mee registreren
droom, niet zo maar een „flits" zo- (op een rol papier), zwakke eiektri-
als velen nog altijd denken, maar sche stroomstootjes die door miljoe-
variërend van tien minuten tot een nen pulserende hersencellen worden
half uur. Bij een normale nachtrust opgewekt. Dit doet men met zeer
van acht uur wordt ongeveer twintig kleine elektroden, aangebracht op de
..rocent (of een uur en zesendertig hoofdhuid. Dan krijgt men het EEG
minuten) doorgebracht met dromen. (Elektro Encefalo Gram). En men
Toeval en volhardend onderzoek ontdekte al gauw dat het golvennt-
plus een geniale inval zoals dat me b»j wakker zyn, nisten met geslo-
heet) hebben ons deze wetenschap ten °&eu ®n by slapen, zeer verschil-
bezorgd. Het begon, toen onderzoe- ,en<* 's-
kers zich afvroegen of men niet eer
der de vraag moest stellen „waarom De Ogen
zijn we wakker" en „heeft de mens
een zogenaamd wekcentrum?", in ]\°S was men er niet' Tijdens het
plaats dat men vroeg: „waarom observeren van slapende mensen
slaapt de mens?" zag men dat by tijd en wijle de oog-
Het ging dus om het brein, om de bollen onder de gesloten oogleden
hersenen. Er werden metingen ver- heen en weer schoten.
„Vergeleken met de alcoholicus
(wakker, maar ln een staat van de
lirium tremens) is de slaper (rus
tend in bed, maar dromend) geesie-
lyk veel levendiger. Als mogelyke
oplossing voor deze vreemde ver-
schynselen ziet men hierin dat het
slapen beschouwd wordt als een af
zonderlijke hestaanstoestand. Een
veranderde vorm van bewustzyn. En
zo stelt Diamond: gescherpte aan
dacht, ontspannen wakker zijn, dro
men en slapen zouden samenvattend
het oest kunnen worden omschreven
als uiteenlopende waaiden op een
schaal die bewustzynsniveau's aan
Mythen
ER is heel wat aan vooraf gegaan
voordat men door onderzoekin
gen en experimenten, met gebruik
making van ie meest ingewikkelde
apparaten, tot zulke veronderstelhn
gen kon komen. Er is met allerlei
mythen afgerekend. Men kan niet
langer beweren dat b.v. een droom
loze slaap de beste is, dat intelligen
te mensen meer dromen dan suf
ferds of dat nerveuze spanningen,
hartstocht of het tot zich nemen van
voedsel om middernacht, het dromen
bevorderen.
De wetenschap heeft nog niet defi-
nitief kunnen afrekenen met de zo
genaamde creatieve en profetische
dromen. Maar de overigens voorzich
tige Diamond zegt daarover toch het
zijne. Wij citeren. De dichter uit de
negentiende eeuwse romantiek geeft,
historisch gezien, een fraai beeld van
creatief dromen. Hij Pl«Sde;
eind verend ln zijn hemelbed ln plot
selinge inspiratie „Droomverzen op
zijn nachthemd te krabbelen. Dat
nachthemd schtjnt een onmisbaar
bestanddeel van zijn creativiteit te
zijn geweest. Volgens de oneerbiedi
ge historicus A. J. Liebling valt de
ondergang van de lyrische poezle
samen met het in onbruik raken van
nachthemden voor mannen...
B'l het droomonderzoek, zoals Edwin Diamond dat beschrijft in zijn
boek Waarom droomt de mens?", kwam men ook tot de stelling:
wie teveel doet, krijgt een zenuwcrisis (managerziekte b.v.), maar wie
gezichts- en gehoorprikkels wordt onthouden (en dus te weinig te doen
heeft), zit er ook dichtbij. Hij haalt dan Aldous Huxley aan. Deze ves-
stigde de aandacht op de Heilige Antonius van Egypte die als asceet
zich alles wat maar prikkeldeontzegde. Hij trok de dorre woestijn in,
at één keer per week, trok zich verder in eenzaamheid terug. Hij werd
dag en nacht gekweld door verzoekingen van de duivel, „grove en ob
scene fantasieën, waarvan de meeste zo persoonlijk en sinister waren
dat Antonius ze nooit onthulde". Hieronymus Bosch heeft een en ander
vastgelegd op z'n beroemde dcek „De verleidingen van de H. Antonius",
waarvan dit een fragment is. De kluizenaar wordt met heksen door dc
lucht
Er was eerst een overgangssta
dium van wakker zijn naar slapen.
„Beginfase I" genoemd. Dan komt
er een dromerige toestand, via fase
II naar fase LU; een kwartier nadat
men de ogen heeft gesloten, komt
de vaste slaap (fase IV). Dan gaat
de cyclus van IV via IET en n terug
naar fase I, maar men noemt dit
„Droomfase I" omdat men dan (na
ongeveer een half uur) begint te
dromen. Men is minder diep in slaap,
deze fase is byna geiyk aan de be
ginfase, maar men droomt. Dat
duurt gewoonlyk tien minuten; men
zakt dan terug via de fases II en Ui
naar IV, en weer terug Maar de
slaap is dan niet zo diep meer. Het
gaat met perioden /an ongeveer
negentig minuten, terwijl de dromen
steeds langer worden. Dus om de
negentig minuten dromen we, die
dromen worden steeds langer, de
slaap wordt steeds minder diep.
Het is daarom niet waar dat eeu
mens de gehele nacht „als een blok"
slaapt; overigens, In een normale
nacht draalt de slaper zicb twintig
tot veertig niaal om! En men beeft
afgerekend met het idee „Ik droom
nooit". Het kkn gewoonweg niet!
Afknappen-
[t fEN komt zo tot zeer opvallende
^"en vreemde conclusies. Zoals
.nen kan afknappen doo te véél
werken, maar evenzeer door te wei
nig. Men verklaart het uit de droom-
onderzoeken. De menseiyke geest
moet werken, altyd, zoals het hart
en de longen. Ook tydens de 9laap.
Hij droomt daarom. Wat nu als men
iemand de slaap, de kans op dromen
onthoudt? Een psychiater van het
Amerikaanse leger, West, heeft dat
ontdekt na gesprekken met vliegers
die in Korea door Chinezen gevangen
waren genomen en „ondervraagd"
werden. Zij bekenden alle - aan een
bacteriologische oorlog te hebben
meegedaan. Die bekentenissen ble
ken te zyn gekomen nadat men de
Vliegers
/GEVAARLIJK! Als het brein in
wakende toestand „op een te
laag pitje" wordt gehouden of ge
bracht, zal men in dezelfde gevaar-
lyke toestand kunnen komen. Dat ls
men in elk geval door dat droom
onderzoek wel te weten gekomen.
Ervaringen bewyzen deze these.
Men heeft dan te doen met het ,,af-
knapeffect". Vliegera cp grote .ioog-
te hebben „niets te doen": ze zien
alleen blauwe lucht en horen slechts
het regelmatig geronk der motoren.
Meestal kan hy zich ook maar nau
weiyks bewegen. De vlieger knapt
af, zoals dat heet. Het brein stond
op een tè laag pitje. Ongeveer het
zelfde overkomt vrachtautochauf
feurs op lange autowegen. Ze zien
plotseling iets over de weg schieten...
dat er niet is.
Voor de toekomst zal het zeker van
belang zyn om hierover meer aan de
weet te komen: de astronauten die
nen tegen dat dodende Isolement be
schermd te worden!
Tot bssluit nog wat Diamond
schrijft over de mogelyke verklaring
van de behoefte aan dromen. Zowel
de „veiligheidsklep-theorie" van de
psycho-analytlcus als de „prikkel
theorie" /an de psychologen gaat er
van uit dat de droom een belangrijke
taak heeft: het brein fit houden. De
derde mogelyke verklaring ls dat
dromen een gewoonte is (die men
niet ongestraft kan nalaten). Dia
mond gelooft dat de drie theorieën
alle wel een kern van waarheid zul
len bevatten. Men is er nog niet
achter.
En of het zover komt? De natuur
kundige Heisenberg haalt by aan:
„Het definitieve weten zal ons wel
licht altyd ontsnappen". Dit moge
gelden voor de bestudering van de
kernenergie, maar het Ir even waar
voor die van de menseiyke geest!
