jeidse scholieren maken
kennis met paleografie
31*
hamel
ursisten gebogen
over stukken uit
gemeente - archief
ISABETH BAS
'ARAAT"
lm
l itmm** M
Krommenie vinyl
„Fiësta"
Esperanto voertaal
van Leidse familie
na
het bad
apresol
njpAG 24 JUNI 1968
LEIDSCH DAGBLAD
(Van een onzer redacteuren)
twintig Leidse scholieren, gebogen over in het Nederlands
ireven teksten die moeizaam worden opgelezen, woord voor
ld, om beurten een paar regels. Het lijkt een onwaarschijnlijk
wanneer men weet, dat we over leerlingen van het Gymna-
het St.-Agnes Lyceum schrijven.
Ills een tekst in een vreemde taal zouden zij vlotter en sneller
ïtmen!
ich was dit beeld in het afgelopen schooljaar eenmaal in de
te zien, en evenmin waren het de domste leerlingen die zo
te worstelen met hun moedertaal.
oedertaal is dan ook eigenlijk niet het juiste woord. Het ging
dijk om de bet-over-over-over-etc.-grootmoeder-taal. De tek-
waren Nederlandse handschriften uit het Leidse Gemeente-
d van eeuwen her.
tt betrof hier een bijzonder aardige, nuttige en naar achteraf
bleken succesvolle poging, met scholieren de paleografie te be
en in een vrijwillig uurtje-extra na de normale schooluren.
boeiende archiefwerk met ethousias-
me over te dragen op jongeren.
Dit alles had tot resultaat, dat in
een groot deel van het thans vrij
wel afgelopen schooljaar ruim twin
tig leerlingen van Gymnasium en
St. Agnes Lyceum een uur per week
over fotokopieën van archief docu
menten gebogen zaten om deze on
der leiding van drs. B. N. Leverland,
chef van de studiezaal van de Leid
se Gemeentelijke Archiefdienst, te
ontcijferen. De cursus werd gehou
den in het Gymnasium.
nitiatief viel
i goede aarde
unieke cursus is niet zomaar
lucht komen vallen. Het ini-
werd genomen en in de daad
et als gevolg van een reeks toe-
omstandigheden,
de eerste plaats bestond er een
actieve Leidse afdeling van de
landse Jeugdbond ter bestude-
van de Geschiedenis (NJBG),
van zich had! laten horen door
ringen in Warmond en die ook
ider terrein grote activiteiten
lide. Zulk een activiteit is-
al het gevolg van het enthou-
i van enkele leden. Dat blijkt
it het feit, dat de activiteiten
lijnen wanneer die enthou-
kern geleidelijk de scholen
t zonder automatisch een
aanwas" achter te laten. De
NJBG is daarvan min of
een .schoolvoorbeeld" van de
jaren.
,kern" ontwikkelde als uitvloei-
dit enthousiasme ook het
eeld, via de paleografie door te
in de eigenlijke bronnen van
iheidenis.
itreven zou waarschijnlijk tot
lebben geleid, wanneer er niet
rhandigheden waren geweest
initiatief levenskansen had
egeven: waardering voor initia-
deze aard bij leiding en
achten van enkele scholen
ijds, en bij medewerkers van
meentelijke archiefdienst an-
jds. Die laatstgenoemden be-
kn dan ook bepaald niet tot de
(droogde" categorie van archi-
i, doch zij voelden er voor
liefde voor het levendige en
et beste!
Keurig maar
heel „anders"
wordt er door gestimuleerd, en dit is
van grote waarde wanneer men een
school als iets meer beschouwt dan
een instituut dat jonge mensen vol
propt met parate kennis.
De leerlingen die de cursus heb
ben meegemaakt er zijn vrij wel
geen afvallers geweest hoewel het
toch op geheel wij willige basis ging
hebben dit zelf ook zo ervaren.
Geleidelijk aan ontwikkelden zjj
een gave om bij moeilijkheden in
de teksten of tekens vergelijkende
voorbeelden te zoeken of voor de
geest te halen of op andere wijze
aan de hand van het geleerde zich
een weg naar de oplossing te ba
nen. Het ging dan niet om het op
spuiten van parate kennis maar om
het verstandelijk gebruik van het
geleerde, om interpretatie en het
toepassen van analogieën.
Primeur
Drs. Leverland, die ons allerlei bij
zonderheden over de cursus vertel
de, meende dat de twintig scholie
ren, die hij nu „onder handen" heeft
gehad, zich ondanks hun jeugd
beslist niet moeilijker vertrouwd
maakten met de stof dan bv studen
ten, die zich voor hun studie in de
ze materie moeten verdiepen. Een
zuivere vergelijking is echter niet
mogelijk, omdat de ouderen, die wij
als vergelijkingsmateriaal noemden,
een zeer gerichte belangstelling heb
ben gemaakt zoals bv. de taal van
die tijd, waardoor zij vanzelfspre
kend al een voorsprong hebben.
Deze Leidse cursus, waarin leer
lingen van middelbare scholen ken
nis maakten met de archivariscne
De Leidse gemeentearchivaris mej.
mr A. J. Versprille is een van de
stuwende krachten achter het expe
riment geweest. Zij weet heel goed,
dat veel mensen archiefbezit be
schouwen als „ouwe rommel" (woor
den die zij zelf wel eens gebruikt om
het oordeel van die vele leken sa
men te vatten), maar dat dit de
mensen zijn die nooit werkelijk ken
nis hebben gemaakt met archieven
en archiefwerk. Wie dat wel hebben
gedaan, komen al spoedig onder de
bekoring van de charme van ver
geelde paparassen en de levendig
heid van het werken daarmee, het
boeiende van deze vorm waarin het
verleden bewaard wordt.
Zij grijpt daarom iedere kans aan,
om een dergelijke kennismaking tot
stand te brengen, wetend dat een
kennismaking alleen dikwijls al vol
doende is om interesse te wekken.
De cursus paleografie was zulk een
gelegenheid tot kennismaking, en
die is met vrucht uitgebuit.
Archief barst
te vertraging worden uitgevoerd. Het
ruimtegebrek heeft voorts tot ge-
olg, dat de personeelsbezetting te
wensen over laat. Bij voldoende
werkruimte zouden meer krachten
lilt ZIJII 13SIC 1 ingeschakeld kunnen worden waar-
J J J door het archief cp een niveau ge
bracht zou kunnen worden, waarop
de rijkdom van het bezit recht heeft.
Terecht betreurt mej. Versprille,
dat de cursus bij gebrek aan ruim
te niet in het gemeente-archief aan
de Boisotkade gegeven kon worden.
Daar zouden de cursisten de oor
spronkelijke stukken hebben kunnen
zien en ook op meer directe wijze
het contact hebben kunnen onder
gaan met de archief-arbeid.
De ruimtenood van het gemeen
tearchief is echter bijzonder groot.
Het zou waarlijk geen overbodige
luxe zijn, wanneer hierin op korte
termijn eens een grondige verbete
ring kwam. Zoals de situatie nu is,
zijn belangrijke stukken ve ,*lal niet
of nauwelijks toegankelijk en moet
veel werk blijven liggen of met gro-
Leiden, dat zo hardnekkig aan het
verleden vast houdt door veelal
terecht het stadsbeeld ten nade
le van verkeer en zakenleven onge
schonden te bewaren, heeft kenne
lijk neg te weinig oog voor de mo
gelijkheden, die een royaal archief
biedt om deze bescherming en ook
toegankelijkheid voor alle belang
stellenden te geven, die het verdient.
Bezoek in ploegen
Mej. Versprille heeft tegenover de
zij geen gastvrijheid
I kon verlenen, echter veel goedge-
I maakt door het verstrekken van
fotokopieën van teksten die onder
handen genomen werden, en zeker
ook door de zorgvuldige keuze van
deze stukken en tezamen met
j drs. Leverland de voorbereiding
j van de behandeling. Er werden tel-
i kens stukken gekozen, waarbij en-
I tourageverhalen verteld konden wor-
den en die handelden over boeien
de onderwerpen. Voorts heeft het ge
meentearchief na afloop van de cursus
de cursisten „in eigen huis" ontvangen
voor een rondleiding. Typerend voor
het ruimtegebrek: zelfs dit moest in
twee ploegen geschieden!
Het is nog niet bekend, of de cur
sus komend jaar of later herhaald
Dit ontcijferen Is waarlijk niet zo
eenvoudig als men zou denken, wan
neer men niet zelf een handschrift
uit bijvoorbeeld het jaar 1600 onder
ogen heeft gehad. Ziet men name
lijk zo'n handschrift, dan lijkt het
onbegonnen zaak om zelfs de
taal te herkennen, laat staan de
woorden te lezen. Maar een deskun- j
dige toelichting en verklaring doet
wonderen: zelfs na korte tijd begint
men het min of meer door te krij
gen. Min of meer, maar er is heel
wat studie en oefening voor nodig
om zo'n tekst dan ook werkelijk
woord voor woord en letter voor let
ter te ontcijferen. En zelfs dat be
tekent nog niet dat men de tekst
dan ook helemaal begrijpt!
Handschriften uit die dagen heb
ben vele eigenschappen die afwijken
van de „handschriften" van onze
tijd. Hoewel er vanzelfsprekend vele
stukken bewaard zijn gebleven die
in onbeschrijfelijke hanepoten zijn
neergekalkt, vertonen de handschrif
ten over het algemeen toch een zeer
regelmatig beeld. Voor een belang
rijk deel is dit een gevolg van de
omstandigheid, dat de teksten
meestal door beroepsschrijver op pa
pier of perkament werden ge
steld. Verhoudingsgewijs was slechts
een klein aantal mensen in die tijd
de schrijfkunst machtig. Dit maak
te het schrijven tot een soort am
bacht, althans een gespecialiseerde
bezigheid die zoals ieder vakman
schap leidde tot grotere zorgvul
digheid en netheid.
Die netheid van het schrift uit die
dagen is een voordeel, maar daar
staan zoveel moeilijkheden tegen
over, dat een dergelijke tekst beslist
niet makkelijker te lezen is dan een
slordig hedendaags handschrift. Zo
ontbraken enkele eeuwen geleden de
hoofdletters of zij werden op een
geheel andere manier gebezigd dan
tegenwoordig. Voorts waren de lees
tekens nog niet ingevoerd voor hun
huidige functie. Zij ontbraken of
werden slechts te hooi en te gras en
dan nog op geheel andere wijze ge
bruikt dan nu.
Ook waren de lettervormen sterk
I afwijkend van de tegenwoordige,
terwijl ook de ontwikkeling van de
taal sindsdien niet heeft stilgestaan.
Zinsbouw, woorden en woordgebruik
verschillen vaak zozeer van de hui
dige, dat meestal inderdaad van
„vertalen" mag worden gesproken
wanneer men de teksten in heden
daags Nederlands zou willen omzet
ten.
Didactische waarde
Dat laatste was echter niet de be
doeling van de cursus. De opzet was,
de tekens te leren lezen en woorden
en zinnen van die tijd. Het schrift
ontcijferen derhalve. Maar zonder
die „vertaling" in hedendaags Ne
derlands zou zelfs dat onmogelijk
gweest zijn.
Door deze teksten te lezen en be
grijpen dringt men door in de ei
genlijke bronnen van de geschiede
nis van die tijd. Men leert er niet
alleen detaü- gegevens uit, ook
maakt men kennis met de sfeer,
waarin men in die tijd leefde. Dat
heeft ongetwijfeld de scholieren
aangetrokken, die het inititatief na
men en die uit belangstelling voor
de geschiedenis deze cursus volgden.
Bij dat alles moet ook de didac
tische waarde van een experiment
als dit niet worden onderschat, al
dus de leraar voor geschiedenis van
het Gymnasium dr. D. J. Roorda, die
de cursus niet alleen op poten heeft
helpen zetten maar deze ook met
grote belangstelling tot eigen le
ring heeft gevolgd. De speurzin
vsniwémg mjuhftsci, «t» 4*&orfV
tuur HjiXKtU Ku*1 (tvèWc a'wwV 'i
I C^sf-
,...jS CSv. C;>£<K-A
"jp
Ö-1? U -irvr v
V*V a vt- vJT. jcSy v V
fiyj
-ÖgtvvHi-S 4
-ft .4t-L* Vt*
j.rSÓV i-v
*^4e» A -t-
ter». ilei Vm-9?
CrAwcij.) yAit j
Vv^rc'A'i.A' ■*(->
vrf"
VtïüXaA.'- V&vyöÖ-U >>^4
,-A7 «1 C-o (A
Drs. Leverland (links) en dr.
Roorda bekijken met enige cur
sisten handschriften tijdens het
bezoek dat de deelnemers aan de
cursus dezer dagen aan het ge~
meente-archief brachten.
(Foto L.D./Holvast)
of voortgezet zal worden, doch de
voorlopige indruk is die van een
groot succes, dat een herhaling ze
ker rechtvaardigt. Zoals in de aan
vang echter reeds gezegd: veel hangt
bij zulke zaken af van de aanwe
zigheid van een kleine groep ent
housiaste jongeren, en dat verandert
op scholen nu eenmaal van jaar tot
jaar.
Advi
Door unieke structuur
een volkomen
nieuwe vloerbedekking.'
Cvinyl op vilt)
Sprankelend-heldere kleuren en gouden
glinsteringen*) mat-vlak oppervlak, waar
door vrijwel géén onderhoud dóór-en-
dóór dessin; daardoor ongekend slijtvast*
elastisch, warm-aanvoelend, geluiddempend
®in 7 kleuren, f 12,50 per m2, 200 cm breed
Ga bij uw woninginrichter het complete
Krommenie vinyl stalenboek bekijkenl
Fiësta Is ook zonder goudglinstertjes
verkrijgbaar onder de naam Conchita, op
nederlaag van vilt of kurk.
In Leiden woont een familie, waar Esperanto thuis de voertaal is.
Iedereen weet tegenwoordig wel, dat Esperanto de naam is van de
internationale wereldtaal, waarvan de propagandisten verwachten
dat die de oplossing zal geven voor de taalmoeilijkheden bij interna
tionale contacten. Minder bekend is echter de Leidse familie Koop-
mans, waar de kinderen tweetalig werden opgevoed: thuis Esperan
to, buitenshuis Nederlands.
y jy-yfrn v v-trV
Een reproduktie en de „verta
ling" vam een van de hand
schriften die de cursisten te be
handelen kregen. Het is een do
cument over het verzoek van de
„Pilgrimfathers" die onder lei
ding van John Robinson uit En
geland vluchtten en zich in Lei
den vestigden alvorens naar
Amerika te trekken. De Pieters
kerk, waar het stoffelijk over
schot van Robinson begraven
ligt (de leider van de groep
overleed voor de Pilgrimfathers
naar de Nieuwe Wereld gin
gen), trekt jaarlijks nog steeds
vele Amerikaanse toeristen, en
hier wordt ook Thanksgivingday
voor de Amerikanen in Neder
land jaarlijks ingeluid met een
bijzondere dienst.
De „vertaling" van de tekst
hebben wij in dezelfde regelin-
deling gegeven als waarin het
handschrift is ingedeeld.
Versouck van wegen 100 persoonen in Engeiandt gebooren
om haer residentie hier ter Stede te mogen nemen.
Aen Mijn Eer: Heeren mijne Heeren 1
Burgermern. ende Gerechte der Stadt M
Leyden
ende onderdanicheden j|
Geven mit behoorl eerbiedinge, te kennen Jan Rabarthsen
dienaer des Goddelickes woorts mitsgaders eenige
vande gemeente der Christelicke gereformeerde religie
geboren in den Coninck Rücke van groot Bretanien,
ter nombre van hondert persoonen of daer omtrent
zoo manspersoonen als vrouwen, hoe zij wel van der
Intentie sijn souden hen eersdaechs, emmers tegen
Meye eerst comende metter woonste te begeven binnen
deser Stadt, ende de vrijdom van dien, omme hen te
beneeren met verscheyden haerlr. hantwereken ende
neeringen, zonder nochtans int minste yemant te
bewaren, Soo est dat sij vertoonders hen sijn
keerende aen Uwe Eer: Biddende seer instantelijck
dat Uwe Eer: belieue hen te vergonnen vrije ende lybre
consent omme hen als vooren te begeuen, Dit doende etc.
In mergine stoot geapostilleert, die vande
Gerechte disponeeren opt jegenwoordige versouck
verclaren dat sij geen eerlicke persoonen weygeren vrije
ende lybre Incompst omme binnen deser stede te' mogen
comen ende haer woonplaets ie nemen mits hen eer
beken gedragende ende sich onderwerpende alle keuren ende
ordonnantiën alhier, ende dat oversulex der thoonderen
bvcompst alhier hem lieff ende aengenaem wert, sijn.
Aldus gedaen In hear vergaderinge opt Raethuys
desen xii-en February xvic negen Onder stont MU
jegenwoordich Ende geteyekervt J van Hout.
Illlllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllli
Vader en moeder Koopmans zijn al
jaren verwoede Esperantisten, naast
hun vele andere interesses. Zo is de
heer Koopmans onlangs gekozen in
de Leidse gemeeteraad en mevrouw
Koopmans ontplooit vele activiteiten
op kerkelijk terrein. Het oudste
dochtertje Benata, deed in 1962 (op
haar tiende jaar) met succes het E-
examen. Zij zat toen in de vijfde klas
van de lagere school. Esperanto kent
drie diploma's: het „elementa diplo-
mo" het getuigschrift van be
kwaamheid in de eerste graad, d.w.z.
in het praktisch gebruik van het Es
peranto voor eenvoudige doeleinden;
het „Meza-diplomo" het getuig
schrift voor de bekwaamheid in ue
tweede graad, d.w.z. in het prakti
sche gebruik en in de verklaring en
toepassing van de regels van de gra-
matica; het „Supera diplomo" voor
de derde en hoogste graad van be
kwaamheid, d.w.z. van de grondige
en theoretische en praktische kennis
van het Esperanto.
Jongste
Het examen voor het S-diplomo
staat onder toezicht van een gecom-
miteerde van het ministerie van
derwys en is gelijk te stellen aan de
akte voor het geven van lager onder
wijs in Esperanto. Benata, op het
ogenblik 14-jarige leerlinge van het
gymnasium heeft onlangs mef g<
cijfers het M-diploma behaald tn
daarmee is zij de jongste esperan-
tiste in Nederland met dit diploma.
Haar moeder slaagde op dezelfde
dag voor het S-diploma De familie
Koopmans heeft het gebruik van het
Esperanta niet beperkt tot de eigen
familie. Twee leerlingen slaagden dit
jaar: ir. G. F. Kool en René Wasse
naar (vijfde klas gymnasium) res
pectievelijk voor het S-diploma en
het E-diploma.
Leiden heeft daarmee de oudste en
de jongste Esperantist van Neder
land geleverd: ir. Cool is 77 jaar, Be
nata Koopmans is 14.
Advertentie
Verkwikt de huid na bad, douche
en zonnebad. Hydro-actief.
I
geniet ervan!
