r
„Labyrint"
van Peter
een verrassing?
Ton Lutz' liefde
Hoofts
voor
Warenar"
Vele kunstelementen
zijn aanwezig
„MIJN VAN GOGHS MOETEN
IN NEDERLAND BLIJVEN"
l met gratis poppenpatronen
Anders dan anders
DERDAG 16 JUNI 1966
SONDERI
première op 23 juni
LEIDSCH DAGBLAD
(Speciale berichtgeving)
Labyrint is gewoon een opera. Dat vind ik de meest nuchtere
jadering. 't Is een idee van Maurice Huisman het maar gewoon
opera te noemen. Totaal theater? Opera is toch altijd ..totaal
lllter" geweest? Goed idee van Huisman, maar als je zelf aan de
NL bent weet je nooit precies waarmee je bezig bent. 't Is ver
wend als je verklaringen moet geven. Je komt tot allerlei dingen
er niets mee te maken hebben. Ik maakte eens een blaaskwintet.
List wat ik doen moest, maar ik dacht hoè moet ik dat verant-
irden. Dan moet er een programmatoelichting geschreven wor-
't gevaarlijkste wat je een componist kunt vragen. Je wordt
jzelf getrokken en dan krijg je vaak onzin!"
Ier Schat is de auctor intellectualis van Labyrint, de opera (135
werkers inclusief het U.S.O.) die op 23 juni in het Holland Fes-
in première zal gaan. Het idee kwam vier jaar geleden bij Schat
oen hij in Praag de „Laterna magica" zag. Sindsdien heeft hij
an gewerkt, eerst alleen en later met anderen. Hij iveet precies
er gaat gebeuren, maar krijgt 't moeilijk als er opheldering ver-
moet worden.
pleegd researchwerk. Dat houdt in
dat het totaal kan mislukken, maar
het kan ook een enorme schok te
weegbrengen, zodat men op kleine
re schaal en goedkoper kan door
gaan in deze richting. Het kan
nooit een zes min worden, alleen
maar goed of een nul!.
„Abracadabra"
at betekent Labyrint? Wat is
bat wil het?Het zijn eigen-
gemene vraagjes, want als hij ze
zou kunnen beantwoorden had
labyrint niet gemaakt. Zodra
Eoe", „wat" en „waarom" pre-
formuleren is, is de artistie-
Juctie al niet artistiek meer.
het van „geheim" gereduceerd
jbleem". Het antwoord kan
ite instantie niet veel meer
„abracadabra". Zo moet
jageren op raadselachtigheden,
weet er natuurlijk wel muzi-
r- en theatraal analytische
Ln over te zeggen, maar als ik
bet samenvatten, dan dat zou
jet willen zeggen. Maar ik kan
jeggen hoe 't zit ten opzichte van
Editie van de opera, de muzika-
e^ditie.
erjyn eigenlijk twee richtingen:
Scyeristische en hoe zou je 't noe-
de tegenovergestelde, die meer
ritueel, een ceremonie.
Oedipus Rex van Strawinsky
iver een Wozzeck van Alban
Zo'n Oedipus Rex is -een zeer
gebeuren, met een statisch
ook. Wozzeck is veel psy-
Ischer, naturalistischer in ze-
zin. In Labyrint heb ik qua
:onceptie veel meer aangeslo-
Oedipus Rex. Ik vind de Woz-
ik echt een eindpunt van het
logische drama. Een allerge-
ite opera, maar ik geloof niet
iet mogelijk is nog verder te
met de verbeelding van deze
van de opera, de psychologisch-
ilistische. Als je nog verder
Igaan, zou de vorm gaan wrin-
en dat voel je al een beetje in
'Wozzeck: dat het muzikale idioom
'4e opbouw gaan vechten. Dat
jt en gaat uit z'n voegen barsten.
1 Antitonaal denken
I vorm van de traditionele ope-
-fdie één dimensionale tonale
L is zeer goed in overeenstem-
fta te brengen met de aristoteli-
U dramatische wetten, maar een
naai idioom is m i. in strijd met
ijwetten. Er is niet meer een een-
3 te bereiken. De causaliteit, de
jhe ontwikkeling, de gerichtheid
katharsisdit is een
jh tonale gerichtheid, een doel.
dat heeft tonale muzipk ook.
in atonaal idioom, of antito-
waarbij 't gaat om onderlin-
llaties en niet om een doel
ook wel logisch dat dat in te-
is met een conceptie van
Ichtheid. En het symbool voor
ïaal denken is het „Labyrint".
en Wagner en
Alban Berg
Labyrintbouwers hebben zich
iteld tegenover het voorgaande,
lover Wagner en Wozzeck, Wag-
»s ideaal van het „Gesamtkunst-
ttk, waarbij alle middelen onder
schikt waren gemaakt aan het
ie idee, wordt afgebroken. Schat
1 de zynen proberen te vermijden
W de verschillende elementen el-
k*r gaan uitbeelden, imiteren". Al-
elementen (zang, dans, spel, film,
Nek) zyn autonoom in Labyrint,
*t Schat. „Ze onderbreken elkaar,
praietigen elkaar. Leiden elkaar af
Teg
Drieluik over de vrouw
Labyrint hebben we steeds een
drieluik over „de" vrouw genoemd
drie lagen, waarin echter desoriën
terende elementen voorkomen die
niets te maken hebben met dit drie
luik. Desoriëntatie om het drama te
verhogen, om het publiek te inrrite-
ren of te enthousiasmeren. Het is een
ceberale, bedachte poging om dit
met die mensen te doen. In War
schau doet men dat ook op grote
schaal Dit alles met dien verstan
de dat we er niet op uit zijn het
publiek ritmisch te laten meeklap
pen. We zullen niet, zoals „Living
theatre", fluitjes uitdelen. Tijdens
de repetities in Carré, sinds 8 ju
ni, zetten we de legpuzzel in elkaar,
dan kun je natuurlijk nog wel
eens verrassende dingen krijgen.
„Sonata da camera"
in het buitenland
Het ensemble „Sonata da camera",
bestaande uit de violisten Willem
Noske en Piet Nijland, de gambist
Carel van Leeuwen Boomkamp en
de cembalist Hans Schouwman heeft
een tournee gemaakt door Duitsland
en Zwitserland tijdens welke voor
'n aantal radiozenders opnamen wer
den gemaakt van Ned., Franse en
Engelse muziek uit de 17e en 18e
eeuw. In het as. najaar volgt een
nieuwe Duitse concertreis, gevolgd
door concerten in Frankrijk en Bel
gië.
Eind augustus a.s. zal „Sonata
da camera" in het kader van de
tentoonstelling van 17e eeuwse Ne
derlandse schilderkunst, welke te
Norwich wordt georganiseerd, naar
aanleiding van de vestiging 400 jaar
geleden van de eerste Nederlandse
emigranten in East Anglia, aldaar
een concert geven van Nederlandse
muziek uit onze gouden eeuw,
gevolgd door een optreden voor de
B-B.C.
In oktober a.s. zal „Sonata da ca
mera" grammofoonopnamen maken.
gebruiken de hele ruimte van Thea
ter Carré, niet alleen het toneel".
Geen scheiding meer
Peter Oosthoek: „Labyrint is niet
een soort anarchie in het theater,
niet een kappen met alles wat al
tijd al gebeurd is. Wij zoeken
alleen maar een andere vorm waar
bij het publiek actief deelneemt
aan het gebeuren. Er is géén schei
ding meer tussen publiek en gebeu-
Emmy Verhey en
Christian Bor
Solisten op
Rai-concert
Het Concertgebouworkest
heeft de Nederlandse violisten
Emmy Verhey en Christiaan
Bor, naar aanleiding van hun
succesvolle deelneming aan het
violistenconcours in Moskou,
uitgenodigd om tijdens het con
cert dat op 1 juli onder leiding
van Bernhard Haitink in het
RAI-gebouw in Amsterdam
wordt gegeven, als solisten op
te treden in het concert voor
twee violen van J. S. Bach.
kunst
Advertentie)
ZO ZACHT ZO ZACHT ZO ZACHT ZO ZACHT ZO ZACHT ZO^ACHT
S met lanoline
ZO ZACHT VOOR UW HANDEN J
1HOVZ OZ 1HOVZ OZ 1HOVZ OZ 1HOVZ OZ LHOVZ OZ 1HOVZ OZ -
Nederlandse celliste
in Australië
De eerste celliste van het Tas-
maans Symphonie Orkest. Regina
Goudappel, is gisteravond in Hobart
(Tasmanië) voor het eerst in een
concert in Australië opgetreden. Zij
was maandag vanuit Amsterdam
aangekomen waar zij tweede celliste
was bij het Concertgebouw Orkest.
Peter Schat, componist van
„Labyrint
Drie lagen
Drie lagen, maar men mag dit
volgens Peter Schat niet zien als
drie verschillende afschaduwingen
van het ene fenomeen „vrouw". Dan
zie je toch weer een overkoepeling.
Het wordt niet allemaal geprojec
teerd op één zaak: de vrouw. Nee,
het zijn drie realiteiten, die samen
niettemin iets meer zijn dan ieder
afzonderlijk. Drie realiteiten ja, 25
had ook gekund. Er komen ook an
dere dingen bij: de functie van de
dans en van de elektronische mu
ziek die gebouwd is op het geluid
van één vrouwenstem. Die muziek
is dus ook een vrouw. De dans is
veel vrijer, heeft meer de functie
van vervreemding om de poëzie
van de ruimte waarin het zich af
speelt waar te maken. De dan
sers dansen hun eigen ruimte. We
on Kara jan:
bewondering
Herbert von Karajan (57), diri
gent van toereldreputatie, die gis
teravond in „De Doelen" in Rot
terdam, met zijn Berlijns Phil
harmonic Orkest met grandioos
succes werken van Mozart (Di
vertimento K.V. 289) en Berlioz
(Symphonie Fantastique) uit
voerde, heeft tijdens een perscon
ferentie in Amsterdam, zijn grote
bewondering uitgesproken voor
het Amsterdamse Concertgebouw,
waarvan hij de akoestiek in het
bijzonder prees.
Von Karajan ivas in gezelschap
van zijn charmante echtgenote,
de ex-mannequin van Dior, Eliet-
te Mouret.
Hij verklaarde, dat alleen het
„perfecte" in deze tijd nog bete
kenis en succes kan hebben, zo
wel wat de concerten als de ope
ra-uitvoeringen betreft.
Tot zijn wereldomvattende ac
tiviteiten behoren nu ook de
voorbereidingen voor het Paas-
festival in Salzburg, dat voor het
eerst in 1967 wordt gehouden. Dit
Festival zal voortaan elk jaar
een opera uit Wagners „Ring der
Nibelungen" brengen. Ook zullen
de Berliner Philharmoniker jaar
lijks daar een aantal concerten
geven. In 1967 geeft hij een op
voering van „Die Walkure". Ook
wijdt Von Karajan dan een
avond aan Bach, hij zal ook
Bruckners „Achtste" en Beetho-
vens „Missa Solemnis" ten gehore
brengen.
Hierbij Von Karajan en zijn
echtgenote tijdens de persconfe
rentie.
Kunsthandelaar Jelle de Boer:
J l 1 ml 1 toonstelling zie ik prentjes waarvan
Overtuigd van de echtheid ik zeg: „het zou kunnen. Maar het is
ontzettend moeilijk zo iets vast te
stellen. Ook ik heb me wel eens
vergist met schilderijen, die ik mij
uit mijn jeugd herinnerde als Van
Gogh en die naderhand toch aan een
andere schilder toegeschreven moes
ten worden.
Gemiddeld eens per 14 dagen
kryg ik verzoeken van mensen om
vast te stellen of het schilderij of
tekening een Van Gogh is of niet.
Ik verwijs de mensen dan naar ons
expertise-bureau. Want écht, ik durf
zo iets niet te zeggen. Ik voel me
geen expert", aldus in. Van Gogh.
,.Z,e willen me dolgraag in Amerika hebben. Ik kan daar zó in
een gespreid bedje stappen. Verschillende sponsors willen zich
garant stellen voor mij, als ik maar met mijn Van Gogh-collectie
kom. Ik zal er bij wijze van spreken nooit meer behoeven te werken.
,Ik weet het niet'...
Niet minder nuchter is ir. V. W. v
Gogh. „Ik weet het écht niet, „ik
ben nog niet gaan kijken, binnen
kort hoop ik er de tijd voor te vin-
cen", zegt hij. Ir. Van Gogh ver
volgt, „in de catalogus van de ten-
Toch wacht ik nog maar eerst
even af, want ik vind dat mijn Van
Goghs in Nederland behoren te blij
ven". Dit zegt de Amsterdamse kunst
handelaar Jelle de Boer, die vorige
week voor een ongehoorde sensatie
zorgde door in zijn expositiezaaltje
a/d Rozengracht een tentoonstelling
te openen van schilderijen en teke
ningen, die hij toeschrijft aan de
grote Vincent van Gogh. Als experts
zijn collectie inderdaad als echte Van
Gogh zouden aanmerken, is Jelle de
Boer een zeer, vermogend man. De
waarde van zijn bezit zou dan op 40
tot 60 miljoen gulden gesteld kunnen
worden.
Geen twijfel?...
Er is bij de heer De Boer geen
spoor van twijfel over de echtheid.
Tientallen jaren zit hij al in de
kunsthandel. „Ik heb een jarenlan
ge studie gemaakt van Van Gogh, ook
al zijn vele van zijn werken die ik
l>ezit niet gesigneerd; ik ben er
ker van dat ze echt zijn. Ik heb alle
details als een legpuzzel in elkaar
gepast. Het zijn Van Goghs. Trou
wens ik heb 15 gesigneerde werken
uit alle perioden van de legendari
sche schilder". De expert prof. dr. J.
G van Gelder heeft de tentoonstel
ling anderhalf uur bezocht. „Het
enige wat hij zich liet ontvallen was
dat hij niet geloofde in twee olieverf
schilderijen", zegt de heer De Boer.
„Ik hoop van harte dat alle grote
experts in de wereld naar mijn ten
toonstelling zullen komen. Ik heb
allen een catalogus gestuurd. Ze zijn
wel verplicht te komen, dit is tè be
langrijk. In de eerste plaats voor
Nederland. Het zou toch heel erg zijn
als Nederland dit enorme bezit zou
laten ontgaan-
Geen idee-fixe
„Ik ben bereid de collectie voor een
zacht prijsje aan de regering over te
doen, als de Van Goghs maar hier
blijven. Maar krijg ik geen positie
ve reacties dan verdwijn ik naar
Amerika" aldus de A'damse kunst
handelaar. Ik ben niet zo gek mijn
reputatie op het spel te zetten voor
een idee-fixe".
Publiek werkt mee
Peter Oosthoek, regisseur van de
Pera: „Dit is een van de manieren
je kunt pogen het publiek
Tessief te laten meewerken omdat
op een gegeven moment voor iets
en gaan kiezen. Bijvoorbeeld
de muziek, of de acteurs of de
rs- Anderen gaan uitkijken
de film die telkens verschijnt,
naar 't orkest.
8®heel komt voor uit 't Oosten:
Oostenrijk, Hongarije,
loslowakije Daar zijn ze veel
!T dan wy denken. Ze hebben
research over theater, 't Lijkt
wetenschappelijke research. Daar
theaters waar ze zoeken naar
mogeiykheden dan alleen
een avondje plezier. Je zou
zeggen dat men op 23 juni
p), ens de viif daaropvolgende
stellingen) gaat kyken naar het
itaat van een zeer serieus ge-
SUCCESVOLLE
REPRISES IN
„HOLLAND FESTIVAL"
De Haydnopera „Le Prescatrisi" (De
Vissersvrouwen) werd gisteravond
door een internationaal gezelschap
in de Kon. Schouwburg te Den Haag
opgevoerd. Het was een reprise, in
precies dezelfde samenstelling. De di
rigent Alberto Erede, die ook verle
den jaar de voorstelling leidde, stond
weer voor de lessenaar. Ook nu oog-
ste de opera veel bijval.
Het Holland Festival is gisteravond
in Amsterdam begonnen met een
voorsteling door het nationale bal
let in het RAI-congrescentrum, waar
de airconditioning-installatie zo hoog
was opgevoerd dat een deel van het
galapubliek de jassen uit de garde
robe haalde om zich tegen de kou te
beschermen! De goed gevulde zaal
maakte kennis met twee Russische
topsterren, de 26-jarige Natalia Ma-
karowa en haar vaste partner, de 29-
jarige Anatoli Nisnewitjs, die de
hoofdrollen vervulden in het klassie
ke ballet „Giselle". In 1955 en 1960
bracht het toenmalig Nederlands bal
let „Giselle" reeds op de planken,
maar door de prestaties van de bei
de Russische bezoekers van het Ki-
row-theater in Leningrad werd deze
reprise voor de balletminnaars een
aangename verrassing.
Na de pauze werd Fok:ne's ballet
Petroesjka uitgevoerd met Ronald
Snijders, Calliope Venieris en Con
rad van de Weetering in de hoofd
rollen.
Toneelmanifestatie Eindhoven
99
(Speciale berichtgeving)
Een compact vierkant huisje met halsgevel uit de gouden eeuw,
voor Monumentenzorg om van te likkebaarden, is gisteren door
Ton Lutz in de Eindhovense schouwburg in een grote ruimte ge
plaatst begrensd door witlinnen wanden. In dat blanke universum
draaide het tijdens de voorstelling van Hoofts ..Warnar" koket
om zijn as.
Geen twijfel aan: Ton Lutz heeft zijn liefde voor het toneel uit
onze glorie-tijd opnieuw kunnen belijden. Na zijn succes mee Bree-
ro's Moortje" heeft hij opnieuw in het kader van het Holland Fes
tival zijn kans gekregen met een Nederlandse toneelmanifestatie.
De verdietsing van Plautus' ,JLulularia"de klucht van de pot, door
de aristocratische dichter van het Muiderslot vormde ditmaal zijn
keuze.
Geen raadselen
Ton Lutz' werkwüze is nu anders
geweest. In de eerste plaats heeft hij
Ernst van Altena in de gelegenheid
gesteld een „hertaling" te maken van
de meestal plat-Amsterdamse tekst
van meer dan drie eeuwen geleden,
die de theaterbezoeker voor raadsels
stelt vanwege de vele in onbruik ge
raakte woorden en uitdrukkingen.
Het is geen verrassing natuurlijk dat
Van Altena met zyn virtuoos taalver
mogen zich prachtig van die
opgave gekweten heeft. Het betove
rende effect van het soms moeilyk
te achterhalen „gouden-eeuws" werd
volledig gecompenseerd door de kleu
righeid van Ernst van Altena's be
rijming.
Intact gelaten
Van Altena heeft de door Hooft
gekozen situering intact gelaten. Het
argument voor de „hertaling" anno
1966 dat Hooft het niet zo nauw met
zyn „Warenar" genomen heeft het
was immers maar in 9 dagen geschre
ven was niet nodig. Het is eigen
lijk een typisch Nederlands. Calvi
nistisch trekje. Of kunst met een
tijdmaat gemeten zou moeten wor
den. Hooft heeft Plautus orgigineel,
waarvan trouwens het laatste be
drijf verloren is gegaan, aanzienlijk
uitgebreid. De wat vreemde moralis
tische strekkng, die van Plautus wel
bekend was, namelijk de niet goed
psychologische verklaarbare omzwaai
van de vrek, die zijn koperen doof
pot met goudstukken in een plotse
opwelling van gulheid aan zyn
schoonzoon schenkt, is door Hooft
aangehouden in tegenstelling tot
Molière, die later bij de gebruikma
king van „Aulularia" een aanneme
lijker oplossing vond.
Lichte teleurstelling
Een ander onderscheid met Ton
Lutz' voorstellingen is het verleden
vormde de mise en scène in een diepe
ruimte. Lutz wist ondanks fraaie
vondsten te vaak die grote ruimte
niet voldoende met bewegingspatro
nen te vullen. Zo bereikte hy het
zeer hoge niveau van zyn „Moortje"
niet, mede door een bezetting, die
anders dan vroeger minder een „ster-
jrenallure" had. Met name zyn de
I rollen van Rykert, de ryke oom,
en Geertruid by Henk Rigters en
Mimi Boesnach te vlak gebleven.
Zelfs Ton Lutz, die de rol van Wa
renar op zich had genomen, wist net
naar de allure te groeien, die deze
centrale rol velen kan, hoezeer zyn
sobere intenties ook te appreciëren
zyn. De kleinere rollen hadden ge
middeld meer kleur: Jules Royaarda
was een veroverde, niet al te slim
me guit als Lecker, Nell Koppen een
gedienstige vol gerechtvaardigd be
klag, Allard van der Scheer, Johan
Kaart en Wim Ponica kwamen schil
derachtig te voorschyn als bruilofts-
personeel., Jules Croiset bracht
voor Ritsart zyn bekende brio mee,
Shreen Strooker vel op met een
joviale en uitdagende mildheid.
De lichte teleurstelling over de*e
„Warenar" neemt toch niet weg dat
een bezienswaardige voorstelling Is
onstaan, waaraan men veel plezier
beleeft door de bruisende taal en het
speelse en heldere totaalbeeld,
waarin Nicolaas Wijnberg met zfjn
zwierige aankleding een groot aan
deel heeft.
Een der figuren uit Hoofts
„Warenar".
