mr
rdc
Anderhalf miljard
voor een QUARK
t de
laos
SEINEN
Is de nieuwe Bohr al geboren
DOOR
EIBERT H.
BUNTE
Brit schreef vijf talige dictionaire met „sneers"
I
in raadsels op aarde rondwandelt
oud gezegde. Het is bovendien een
die altijd waar zal blijven. Iedere weten-
weet het: voor ieder probleem dat hij
tien twee of meer nieuwe moeilijkheden
it er niet naar uit, dat dit ooit anders
I. Voor wat de microkosmos betreft is
inatiek samengevat in het vreemde
lark, de naam die men heeft gegeven
ïhte elementaire deeltje, waarvan men
of het bestaat. Om deze problematiek
oplossen wil men een deeltjesversnel-
*1 met een energie van 300 miljard elek-
ie, zoals vorige week werd beschreven,
niljard gulden zou gaan kosten.
op het gebied van de subnucleaire fysica is
Er zijn in de loop van de jaren vale
'eitjes ontdekt, die te zamen een nogal orda-
vormen, al schijnt er wel een begin van
te aijn. Wat is het principe, dat aan de
jollectie ten grondslag ligt?
!/4 een andere raag: waarom moeten we dat zo
f Het antwoord is eenvoudig: omdat we mensen
«g ingeschapen drang tot weten, waaraan we geen
Kmnen bieden. Dat is een van de essentiële za-
ivan het dier onderscheiden. Het dier accepteert
waarin het wordt geplaatst, past zich erbij aan
kan. maar verandert haar niet. De mens heeft
ïg ingrijpend gewijzigd en ,kon dat doen daar
ïhap, aanvankelijk zeer beperkt, later steeds
rorden.
het. dat wij nu allerlei kunststoffen kunnen ver-
Qn insektenbestrijdings-
honderden andere nut-
'peer? Alleen doordat
i eeuw scheikundigen
/problemen op te lossen
slaagden die op
geen enkel praktisch
Zo was er de Rus
die zich verbaasde over
'Aital chemische elemen-
hbestond en die geen
jfnhang vertoonden. Ele-
I stoffen, die op geen
f- in andere stoffen kun-
ontleed. Water is een
i^Van de gassen water-
jrstof. keukenzout is er
ht metaal natrium en
Bor. maar koper, jodium,
|er en tientallen andere
»r bestaan uitsluitend
jf.' Hebben ze dan niets
zo vroeg Men-
r a^'
theoretische kwestie
Mendelejeff en onaf-
an hem ook de Duitser
Haagde erin orde in de
•engen. Door de elemen-
blgorde van hun gewicht
/ast en boven elkaar te
in, kreeg hij een sys-
rin bepaalde eigenschap-
Het grote 28 GeV proton-
synchrotron in Genève zou ae
protonen niet zo'n enorme
snelheid kunnen geven als de
ze niet waren „voorversneld".
Op de foto ziet men de lineai
re voorversneller, waarin d?
protönen een energie krijgen
van 50 miljoen elektronvoit.
Met deze energie treden ze
de ronde renbaan binnen,
waar ze verder worden ver
sneld tot 28 miljard eV.
dus nog niet ver genoeg in de na
tuur doorgedrongen om haar een
voud te kunnen ontdekken.
De Belgische hoogleraar prof. dr.
L. van Hove, een van de directie
leden van de CERN in Genève,
weet hierover boeiend te vertellen.
,,We kennen nu vier of vijf fami
lies, elk bestaande uit acht of tien
deeltjes. Dat kèn niet het juiste
beeld zijn en ik ben ervan
overtuigd, dat we de waarheid ze
ker zullen vinden. We zijn in de
loop van de jaren afgedaald naar
steeds kleinere afmetingen, telkens
hebben we nieuwe processen en
wetten ontdekt, en telkens kwamen
meer fundamentele eigenschappen
van een vereenvoudigde situatie aan
het licht. Waarom zou dat niet zo
doorgaan?"
Grenzen
Hij poneert het als vraag, en te-
Er hebben in de loop der jaren ook heel wat Nederlanders recht, want er zijn twee grenzen
kortere of langere tijd bij de CERN gewerkt. Op foto: Een mogelijk, waarbij deze ontwikkeling
van deze Nederlanders was dr. D. Harting, nu werkzaam op zou m°eten stoppen. Met de eer-
het Zeeman-laboratorium in Amsterdam, in de tijd dat hij in f?" inH^r^n6 vIvpJ46" ,kn^n
J als er inderdaad zoiets als een
Geneve „rondstoeide met ingewikkelde apparaten voor het qUark zou blijken te bestaan, als
fotograferen van banen van deeltjes. er dus in de materiële wereld één
elementair deeltje zou zijn, waar
uit alles is opgebouwd en waar be-
Wanneer, ten koste van veel tijd en moeite, foto's zijn neden niets meer bestaat. Die
gemaakt waarop elementaire deeltjes zich verraden door de grens zou er niet zijn als er, hoe
sporen die zij nalaten, dan moeten deze foto's nauwkeurig dieP ™en ook in de microkosmos
worden onderzocht. Wat voor deeltjes hebben zich gemanifes- ?teeds e®""ie.uw, niyeau
ii u van verschijnselen blijkt te bestaan
teerd, hoe deden ze dat, zijn er onverklaarbare sporen te vin- dat de grondslag vormt voor het
den, al dat soort vragen moet worden beantwoord. hoger gelegen. Dan echter komen
we te staan voor de grens, die on
ze menselijke vermogens en ons
is inmiddels gezet. Men heeft ont- zo en zo uitziet. De laboratoria in technische kunnen ons stellen: we
dekt, dat een aantal op het oog Brookhaven en Genève, waar de kunnen niet oneindig diep doordrin-
verschillende deeltjes kan wor- grootste twee deeltjesversnellers ter gen ergens worden de verschijn-
den opgevat als verschillende ver- wereld staan opgesteld, gingen op selen so subtiel, dat ze zich aan
schijningsvormen van een en het- zoek, en zie, het ontbrekende fa- iedei-e waarneming onttrekken.
zelfde partikeltje. Dat vereenvou- milielid omega minus geheten Wat houdt professor Van Hove
digt de zaak al wat. En verder werd gévonden en beantwoordde aan voor het meest waarschijnlijke:
is recentelijk een theorie geformu- de beschrijving. In andere woor- dat er een onderste grens is in de
leerd, volgens welke er een aantal den: zo de theorie al niet geheel natuur, of dat er beneden ieder
.families" van deeltjes zou be- juist is, schuilt er toch veel juist- vlak van realiteit een nieuwe wer-
dere met een kleine energie, soms staan ook alweer te vergelijken heid in. kelijkheid ligt? Het antwoord, met
je materie? En het neutron? Het met dezelfde, soms met tegenge- met de groepen elementen die Nog altijd echter ontbreekt de een glimlach gegeven: ,,daar durf
antwoord was ontkennend: een pro-, stelde „spin" (ongeveer te verge- Mendelejeff vond. Die theorie bleek schakel, die de verschillende fa- ik pas wat over te zeggen zodra
grote stap vooruit, want voor milies aan elkaar verbindt. De na- de eerste waarnemingen zullen zijn
dan wél waren. Was het proton het ene met een grote en het
een ondeelbaar, structuurloos brok
kon worden opgevat als een lijken met de aswenteling van de
stoffen elkaar op een neutron d£d een elektron had uit- aarde). Waar is de Mendelejeff, die het eerst kon men aan de hand tuurkundigen zijn ervan overtuigd gedaan met de nieuwe deeltjesver-
wijze afwisselden. De gestoten> omgekeerd het neutron in deze chaos orde schept? En is hiervan een voorspelling doen, en dat die schakel bestaat. De natuur sneller, die we nu zo graag
Kon hij niet geven: die ajg een proton dat een elektron de nieuwe Bohr, die er straks ,de deze bleek uit te komen. Is onze geeft altijd de voorkeur aan een- len bouwen".
theorie juist, zo zeiden de fysici, voud, en de huidige situatie is niet
9s Bohr, en deze kon
komen toen ontdekt was
de bouwsteen van
niet een ondeelbaar
«houden aan de Deense ^ad opgenomen. Verder bleken er verklaring van zal geven, al
lis Rnnr en Hmo IcAn "V
in de kosmische straling deeltjes ren?
voor te komen, die in massa het
midden hielden tussen de zware pro-
u tonen en de lichte elektronen en
ïr0 °ngeveer daarom de naam mesonen kregen
Protonen,
Anders gezegd: het zal nog wel
dan moet er in die ene, bepaalde eenvoudig en kan dus niet de na- een aantal jaren duren voordat we
Een belangrijke stap voorwaarts familie een familielid zijn, dat er tuurlijke zijn, zeggen zij. We zijn uitspraken mogen verwachten.
elektronen bleken de
van het atoom te zijn,
er bleken deeltjes te zijn.
zwaarder nog dan het proton. En
er waren zelfs deeltjes zonder rust-
verschilden slechts ma™neutrino's. En dan hadden
door de verschillende al)e deel(jes Qok nog hun (egen.
>rotonen in de atoom-
st probleem was opge-
gaf de schei
deeltjes".
Kortom: voor men het zich goed
mogelijkheid om, samen en wej realiseerde was in feite de-
ituurkunde, de materie zelfde toestand ontstaan, zij het op
Üu11 £n kaar *e wijzigen een ander vlak, die in de vorige
eeuw Mendelejeff zo intrigeerde:
de natuur bleek opgebouwd te zijn
uit tientallen verschillende deel
tjes, die zo op het oog geen enke
le samenhang leken te hebben,
lag voor de hand of, Lichte, middelzware, zware en
niet „elementair" zeer zware deeltjes, de meeste elek-
delen dat trisch positief, negatief en neutraal,
«hoeften van de mens.
was praktijk geworden.
oorwaarts
Onder de Britse eilanders is een bij de Britten ontwikkeld tot een tenissige dictionaire (uitg. Wolfe talen verkeerd (abusive) uit te
man opgestaan, die weer eens aan cultureel eigendom, een beeldrijke Publishing Ltd, Londen). drukken". Eerlijkheid gebiedt ech-
één van .die bizarre, voor buiten- bron waaruit bijkans iedere Engels- Helaas, onze taal werd niet uit- ter te zeggen, dat a^mmige uit-
staanders ondoorgrondelijke behoef- ma put. Maar wat met die rijk- verkoren, maar de Nederlander die drukkingen de grens tussen „ver
ten van de Engelse inboorlingen dom te doen op het barbaarse con- met zijn Engels, Duits, Frans, Ita- ke^rd" en „grof" wel eens over
heeft weten te voldoen. Hij schreef tinent", waar dit kostbare Britse liaans en Spaans een beetje uit de schrijden en dat niet alle sneers in
een Insult Dictionary", een woor- goed is verspild? Waar men juist voeten kan, treft een keur aar. van dit opus dat gereserveerde raffine-
denboek met beledigingen, met in ergerlijke situaties door zijn vo- aantijgingen, van toespelingen van ment bevatten, dat men var de
kwetsende opmerkingen in vijf ta- cabulaire en spirit in de steek kwetsende aard, waarmee hij on- Brit gewend is. Maar toch beamen
len. wordt gelaten en men in de emotie welvoeglijkheden, in het buitenland wij wat de inleiding tot dit exoti-
Geen land, u weet het, waar zo- gedwongen is zwijgend onrecht en ondergaan, met het woord meedo- sche produkt zelfgenoegzaam in al
veel verbale prikken met de naald onfatsoen te gedogen? genloos kan straffen. even Engelse kortbondigheid zegt
der ironie worden uitgedeeld als Daar is nu een mouw aan ge- D» ondertitel van dit merkwaardi- „This dictionary is unique".
Engeland. Het badineren heeft zich past door de uitgave van deze bui- ge werk luidt: Hoe zich in vijf R. v. R.
(Van onze correspondent
Frank Onnen)
Parijs. Een luchtkasteel wordt
in het Frans een „chdteau en Es-
pagne" genoemd. Een Spaans kas
teel derhalve. De Spaanse kastelen
(of tenminste de riante villa's en
luisterrijke flatgebouwen) waar
over de Fransen vandaag praten
kan men in die spreekwoordelijke
betekenis echter niet helemaal
Spaans noemen. Ze hangen aller
minst in de lucht.
Sedert een jaar of vier, vijf, heb
ben de Fransen tienduizenden „se
condaire residenties", zoals de fis
cus hier een buitenhuis noemt,
aan de Costa Brava en de Costa
del Sol gekocht tegen prijzen, waar
voor ze in het eigen vaderland zich
nauwelijks een hutje op de hei had
den kunnen laten bouwenEen
gloednieuwe villa met vijf vertrek
ken, een „patio" en een terras met
uitzicht op de Middellandse Zee, heb
je in Spanje, gordijnen, vloerbedek
king en meubilair incluis, voor een
dikke vijftigduizend gulden en kom
daar in Frankrijk maar eens om.
Bovendien kan men zo'n bezit on
middellijk aan buitenlanders tegen
een redelijk bedrag verhuren, zon
der dat de Spaanse fiscus zijn
hand ophoudt voor enigerlei belas
ting of andere rechten.
Niet zo'n wonder dus, dat de
Franse makelaars hun blikken at
lang over de Pyreneeën op die
Spaanse kastelen die dus ook lucra
tieve beleggingsobjecten zijn, heb
ben geworpen: elk weekend worden
zelfs excursies met een vliegtuig
vanuit Parijs naar bouwterreinen
aan de Middellandse kusten onder
nomen, waarbij door de kandidaat
kopers de reis niet eens hoeft te
worden betaald, zodra ze, bij terug
keer in het vaderland, maar een
contractje willen ondertekenen. En
er zijn niet zelden reizigers bij, die
dan direct zo'n vier, vijf contracten
van hun signatuur voorzien.
Men heeft berekend dat de Fran
sen sedert 1906 bijna net zoveel
geld in Spaanse als in vaderlandse
huizenbouw hebben belegd. Wat na
tuurlijk toch eens spaak moest lo
pen. En het is de nieuwe, puritein
se minister van financiën, Michel
Deb ré geweest, die thans die spaak
tussen de wielen van de handelaars
en kopers van de Spaanse kastelen
heeft gestoken. Elk bankbiljet dat
naar Spanje wordt uitgevoerd moet
in het vervolg gerechtvaardigd hun
ner worden en bij die huizentrans
acties is de minister van plan dan
ook een eigen vinger in de pap te
steken. Hij hoopt dat langs die weg
eindelijk ook eens de zesduizend
luxe flats die in Parijs zijn ge
bouwd van de hand zullen gaan,
waarvoor tot dusver, ondanks de
hemeltergende woningnood geen
liefhebbers waren te vinden-
Voor de Spaanse kastelen lijkt de
gouden tijd nu weer te zijn afge
sloten. Maar intussen hebben de
wakkere Franse bemiddelaars hun
ogen al op Griekenland, Zuid-Sla-
vië en Tunesië laten vallen die hun,
zo geen Spaanse kastelen, in elk
geval wel andere gouden bergen
beloven.
Wistu
Wist u dat Parijs de dichtstbevolk
te stad ter wereld is? (270 zielen
op één hectare tegen 98 in New
York. 77 in Londen en 38 in Ber-
lijn);
dat er in deze stad niettemin
elke vier minuten, door geboorte,
nog een nieuwe burger (es) bijkomt?
dat elk nieuw gezin dat zich
hier bovendien nog komt vestigen,
met een bedrag van vijf miljoen
oude franken op de nationale schat
kist drukt?
dat Parijs ruim vijftigduizend
kroegen of bistro's telt om zo oofe
op het alcoholische front alle ande
re wereldsteden glansrijk of glans-
arrr te slaan?
dat Parijs, naast een school
voor mannequins ook nog een op
leidingsinstituut voor covergirls be
zit (85 bis Rue du Saint-Honoré)?
dat de plaatijzeren monu
mentjes waarvan in Gabriel Che
valiers Clochemerle druk gesproken
wordt en waarin 't sterke geslacht
zich, in behoeftige omstandighe
den, even terug kan trekken, bin
nenkort geheel uit het Parijse
stadsbeeld zullen zijn verdwenen
(en dat van de oorspronkelijke 1200
„vespassiennes" thans nog maar
een driehonderd in functie zijn)?
dat de totale lengte van de
Parijse straten 1.700.000 meter be
draagt, terwijl 1.300.000 auto's bij
de prefectuur staan ingeschreven
die, zonder garage en dus dakloos,
voor 't overgrote deel buiten parke
ren (in welke omstandigheid intus
sen de hoofdoorzaak van het ietwat
benarde verkeersprobleem gezocht
mag worden)?
