Wat gaat
u vanavond
opsteken?
Staking in Nederland zelden
een politiek strijdmiddel
„Vaderland als
republiek niet
verloren"
Toelaatbaarheid
meer in discussie
Renaissance
Hunter King Size?
Hunter filter?
VRIJDAG 1 APRIL 1968
LEIDSCH DAGBLAD
PAGINA 9
J)e werkstaking in de politieke arena
Door prof. mr. T. Koopmans
i Het lijkt wel dat in Nederland meer over de staking gepraat
moet worden naarmate er minder gestaakt wordt. Vóór de oorlog
was de staking een vrij normaal verschijnsel, en hoewel politici,
pers en publiek wel partij kozen voor of tegen de .stakers, werd het
gebruik van het stakingsmiddel zelf als feit geaccepteerd. De tijd
waarin men meende dat alle stakingen per definitie als „woelin
gen" moesten worden aangemerkt waarop het zenden van de ma
rechaussee het enige juiste antwoord was, lag immers achter ons.
Maar vooral in de laatste tien jaar, is de toelaatbaarheid van de
staking een aanhoudend onderwerp van discussie geweest, hoewel
het aantal stakingen van enige betekenis betrekkelijk gering was.
Zijn, wij fijngevoeliger geworden, of zijn er andere redenen voor
deze merkwaardige verschuiving?
Typisch
Nederlands
De hele ontwikkeling rondom
staking vertoont enkele typisch Ne
derlandse trekken. In de eerste plaats
al, doordat bij ons, anders dan in
enkele buurlanden, het plaatsvin
den van stakingen vrij zelden
politieke beeld heeft beheerst. De
staking was hier nooit een aanloop
tot revolutie. Er zijn geen fabrieken
'door de arbeiders bezet, en ont
wrichting van het openbare leven is
vaker het gevolg geweest van waters-
hood of zware sneeuwval don
Werkstakingen.
Als politiek strijdmiddel heeft de
staking, wanneer men afziet vai
bezettingsjaren, zelden dienst
daan. De socialistische beweging
heeft al in een vrij vroeg stadium
het geloof in de „algemene werk
staking" als politiek wapen afgezwo
ren, en al zijn er wel eens stakingen
geweest met een zuiver politiek doel
tegen de troepenzendingen
Indonesië bv. in aantal, omvang
en invloed waren zij te verwaarlo
zen.
Een
koninklijk
bestek
Klassiek geschenk voor mo
derne mensen, een werkelijk
koninklijk bestek met blijven
de schoonheid.
In zilver en juwelierspleee
verkrijgbaar bij de juwelier.
Koninklijke Van Kempen Begeec
11903, en deze veroorzaakten dan ook
zoveel deining dat de wetgever in
beweging kwam en overging tot
aanvulling van het Wetboek van
Strafrecht met een stakingsverbod
voor ambtenaren en spoorwegperso
neel. Deze bepalingen bestaan nog
steeds en zy vormen ons enige stuk
wetgeving dat rechtstreeks iets over
de staking zegt.
Beperkt terrein
Het stakingsverschijnsel heeft
zich zodoende op een vrij beperkt
terrein voorgedaan. Het uitte zich
in hoofdzaak in twee vormen: soms
wordt gestaakt als uiting van pro
test tegen wat als onrechtvaar
dig optreden van de werkgever wordt
aangevoeld dat zijn vaak sponta
ne stakingen, niet vooraf beraamd
en soms wordt de staking uitgeroe
pen om de werkgever onder druk te
zetten in te stemmen met verhoging
van lonen of wijziging van andere
arbeidsvoorwaarden.
Deze laatste soort staking is maat
schappelijk gezien het belangrijkst: er
staat meestal een vakbond achter zo
dat de arbeiders het even kunnen
uitzingen, en omdat de actie be
raamd is kan er voor gezorgd wor
den dat de staking plaats vindt op
het ogenblik dat zij zoveel mogelijk
effect heeft.
Hier komt een tweede typische
Nederlands element om de hoek
kijken: er is in de periode na 1945
veel gespeeld met de gedachte dat
met name de georganiseerde sta
king haar tijd gehad had. Zij zou te
beschouwen zijn als een primitieve
manier om arbeidsconflicten uit te
vechten waarvoor in ons vernieuwde,
sociaal-politieke bestel geen plaats
Drijf
veren
Er waren voor deze gedachten-
ing twee drijfveren. In de
eerste plaats kon men wijzen op de
geleide loonpolitiek: de verplich
te goedkeuring van collectieve ar-
PROF. MR. T. KOOPMANS
beidsovereenkomsten, de vergaande
bevoegdheden 'van het College
Rijksbemiddelaars, het feit dat de
ze bevoegdheden in overleg met 'de
centrale werkgevers- en werknemers
organisaties werden uitgeoefend, het
verbod om hogere dan de goedge
keurde of vastgestelde lonen te be
talen, dit alles moest de mogelijk
heid om een beroep te doen op het
stakingsmiddel wel terugdringen.
Was 'de werkgever aan goedge
keurde of vastgestelde lonen ge
bonden, dan zou een staking met het
doel loonsverhoging af te dwingen
in wezen op gericht zijn de werk
gever een strafbaar feit, betalen
„zwarte lonen", te laten begaan
daarom onrechtmatig zijn. Was
werkgeverniet aan een geld
de loonregeling gebonden, dan
het College van Rijksbemiddelaars
in geval van conflict altijd de mo
gelijkheid hebben alsnog een loon
regeling vast te stellen en zo aan
het conflict een einde te maken.
Maar er is ook een tweede moti
vering gebezigd om de staking als
min of meer overleefde strijdmethode
aan te merken. Met de instelling
van bedrijfsorganisatie en onderne
mingsraden, met de uitbouw van
stelsel van sociale verzekering
van het ontslagrecht, kortom
met de' toeneming van de medezeg
genschap van de werknemers zou
een „rechtvaardiger samenleving"
tot stand zijn gekomen waarin ar
beidsgeschillen door onderhande
ling tot een oplossing zouden moe-
worden gebracht.
EEN PLATENBON
IS ALTIJD RAAK
Schip in brand:
Giftige dampen
boven Waalhaven
R'damse correspondent)
(Van
Een brandende lading
nitraat aan boord van het aan pier
de waalhaven liggende bin
nenvaartschip Damco 82 heeft de
Rotterdamse politie gistermiddag ge
noodzaakt een groot gedeelte van
de Waalhaven tot een kilometer in
de omtrek af te sluiten. Uit het
brandende ruim van het met 600
dit zogenaamde nitro-phos-
ka geladen schip, kolkten dikke ge
lige wolken nitreuze dampen, die bij
!n grote concentratie gevaar kun-
en opleveren.
De keuringsdienst van waren, die
an boord van een boot van de ri
vierpolitie metingen nam, stelde vast
dat binnen een kilometer in de om
geving van het schip gevaar aanwe
zig was. Vijf surveillancewagens van
die politie hebben het. gebied afge
sloten, terwijl de binnen deze sec
tor gelegen bedrijven werden ge
waarschuwd en de bewoners in de
omgeving werd aangeraden de ra
men dicht te houden. Ook de schip
pers van de in de omgeving liggen
de schepen werden gealarmeerd.
Tegen - half zeven had! de brand
weer het om kwart -voor drie ont
stane vuur gedoofd. Het was ont
staan door het werken met snijbran
ders. Het schip was daartoe eerst
naar pier zeven gesleept en tenslot
te in ondiep water aan de grond
gezet en volgepompt met water, de
enige manier om dergelijke bran
den te blussem. Eén van de politie
mensen, adjudant H. Laanem raakte
bedwelmd en moest naar het ziê-
kenuis worden gebracht. Na onder
zoek kon hij evenwel weer naar huis
keren. De Damco is als gevolg van
het volpompen van de ruimen ge
zonken en steekt nog slechts met het
bovengedeelte boven water uit.
Het recht op staking staat op
het ogenblik volop in de belang- j
stelling. Er heerst een onzekere I
situatie op dit punt. Is staking J
geoorloofd of niet? De regering 4
I voelt dit ook aan en heeft i
de Sociaal Economische Raad! i
een advies gevraagd. Voor J
blad heeft prof. mr.
Koopmans, hoogleraar voor
inleiding tot de rechtsweten-
schappen aan de Leidse Univer- 4
I siteit, in drie artikelen de situa- J
tie met betrekking tot de sta-
I tying onder die loep genomen.
Het eerste artikel plaatsen wij
I vandaag.
Extreme slotsom
Voor beide redeneringen geldt dat
zij op zichzelf niet onjuist waren.
Zij trokken alleen uit een juist uit
gangspunt een iets te extreme slot
som. Wij kunnen nu wellicht duide
lijker zien dan tien jaar geleden:
een eenmaal ingezette ontwikkeling
hoeft zich niet altijd voort te zetten.
De geleidelijke ontmanteling van de
geleide loonpolitiek die we sinds
1958 hebben meegemaakt, illustreert
dit op welsprekende wijze. Maar de
gang van zaken in de laatste ja
ren heeft ons ook iets anders voor
ogen gesteld: dat het, vooral bij
verslechtering van het sociale kli
maat, heel goed mogelijk is dat
derhandelingen, met hoeveel vasthou
dendheid ook gevoerd, niet tot
resultaat leiden.
En het laatste betekent dat in
dit geval slechts twee mogelijkheden
bestaanof men erkent de mogelijk
heid voor de arbeiders om het
machtsmiddel van de staking te be
zigen, of men aanvaardt dat de
werkgever het laatste woord heeft.
Want volgens de loonpolitieke spel
regels mag het College van Rijksbe
middelaars niet met een loonrege
ling ingrijpen en er is nu geen
plicht» regeling voor' geschillen.
EEN PLATENBON
IS ALTIJD RAAK
Successiewet
gewijzigd
(Van onze parlementaire redactie)
De Tweede Kamer hechtte gister
middag zijn goedkeuring aan de wij
ziging van de successiewet, die de
vrijstelling van successierechten
verervingen tussen echtgenoten (met
e voor weduwen) aanzienlijk
verruimt. Tegen stemden de PSP
de CPN. De regeling gaat in per 1
januari 1965. Een voorstel van
heer Kieft (AP) om de verruiming
de vrijstelling voor pensioenre
gelingen per 1 juli 1964 te laten in-
werd verworpen. Vóór dit
amendement stemden slechts de pro
testantse fracties de WD en de boe-
Aanvaard Is nog een amende
ment van de Kamercommissie voor
Financiën, dat de vrijstelling voor
particuliere pensioenen tot hooguit
240.000 gulden in mindering wil
brengen op de algemene kapitaals-
vrij sibedlimg van 250.000 gulden. De
regering had het hele bedrag van
250.000 gulden voor mindering in
aanmerking willen laten komen.
EEN PLATENBON
IS ALTIJD RAAK
-fa Brandweerlieden met pers-
lucktmaskers bestrijden de
brand op de Damco 82.
dan rookt u de
lekkerste grote
American die er is
dan proeft u niet
het filter, maar alleen
geurige tabak
Prof. dr. L. J. Rogier op
congres over monarchie
(Van onze Arnhemse correspondent)
zou het vaderland niet verlo-
achten als het een republiek
werd. Wy hebben vroeger al eens
twee en ©en halve eeuw een repu
bliek gehad", zei gisteravond prof. dr.
I-. J. Rogier op het congres over de
monarchie, dat gisteren en vandaag
Nymegen wordt gehouden. Prof.
Rogier gelooft echter wel in een
duurzame monarchie al ander
halve eeuw kennen wy een vry
stabiele monarchie mits de op
volgster straks de lyn van Koningin
Juliana zou doortrekken. De Ny-
meegse historicus sprak dan ook de
hoop uit, dat handhaving van de
monarchie mogeiyk zou blyken. De
koninklyke familie zal dan zelf ech
ter wel in de monarchie moeten ge
loven, zo meende hy. Bovendien
by het huweiyk van een
mogelyke troonopvolgster een zeke-
distinctie moeten betrachten.
Prof. Rogier achtte de verdien
sten van de Oranjes op zichzelf vol
doend© om de monarchie te conti
nueren. Prof. Rogier meende echter,
dat het Huis van Oranje met het
overlijden van Koningin Wilhelmina
uitgestorven". Dat kan men ont
kennen, maar niet negeren", zo zei
hy.
Afschaffing
Afschaffing van de monarchie als
staatsvorm kan men alleen overwe
gen als de monarchie de natie tot
schade zou strekken. Het navrante
de beide huwelijken is.
zfj de mogelijkheid tot afschaffing
in discussie hebben gesteld. In dit
verband noemde prof. Rogier
beschamend, dat d© geloofsovergang
van Prinses Irene in bespreking
gekomen. „Dat had nooit mogen ge
beuren in een land met tradities
van Willem van Oranje en Eras
mus". zo zei de hoogleraar.
Het huwelijk van Prinses Irene met
een pretendent op een andere troon
had bij een eventuele troonopvol
ging van de Prinses wel schade
lijk kunnen zyn voor land en
volk. Het kortelings gesloten huwe
lijk tussen Prinses Beatrix en Prins
Claus heeft geen schade berokkend,
zo meende prof. Rogier.
Anachronisme
„De monarchie is in het algemeen
een anachronisme geworden. Was er
in Nederland niet de historische bin
ding aan de natie, dian zou de over
weging de monarchie ook hier af te
schaffen reëel kunnen worden. Wi.1 de
monarchie echter gezond voortbe
staan, dan zal men andere middelen
moeten zoeken dan prachtvertoon,
dat vertedert", zo meende de Ny-
meegse historicus.
Tevoren had prof. Rogier een ern
stig pleidooi gehouden tegen wat hy
geschiedvervalsing noemde. „De
waarheid naakt te willen zien is in
het oog van sommigen nog steeds
een onkuise begeerte", aldus de
hoogleraar. Toch meende hy, dat
weinig Europese vorsten-geslachten
zó weinig degeneratie te zien heb
ben gegeven als het Oranjehuis.
Prof. Rogier merkte nog op, dat
ook in 1795 velen zich heet noch
koud konden maken over het
Huis van Oranje. „Het moet altyd
wel een grote groep geweest zijn",
zo meende hy.
Als men door het verzwijgen van
de fouten van de Oranjes het voort
bestaan van de monarchie wil be
vorderen, dan zal men de monar
chie juist ondermynen, zo vreesde
prof. Rogier.
Heilig huisje
Advertentie
EEN PLATENBON
IS ALTIJD RAAK
„Door d© aard van de huwelyken
in de Prinsessen is het koning
schap uit het heilige huisje of
wel uit de gouden koets gehaald"
Dit verklaarde de heer J. Roes,
praeses van de organisatie van
denten in de geschiedenis in Ne
derland aan het begin van het
gres. waaraan 200 personen deelne-
Prof. dr. P. H. Winkelman, hoofd
van de sectie geschiedenis in Nyme
gen, kwam tot enkele belang
wekkende uitspraken.
Een drama als by voorbeeld de
geldontwaarding doet volgens hem
omzien naar een geweten voor de
natte en liiefst geen contemplatief
geweten. Beter is: „Een staatshoofd
met een duideiyke staatkundig ge
zicht, waarvan de mensen weten wat
ze er aan hebben".
„Misschien zouden wy zonder
schade voor ons geesteiyk leven ook
de koninklyke kerstboodschap kun
nen missen. Hoe verfrissend zou het
zyn als de Koningin op nieuwjaars
dag of op haar verjaardag eens zon
der souffleurs kon spreken met haar
volk over nationale zaken", aldus
prof. Winkelman.
Stichting Weg
contra minister
Biykens een communiqué van de
onlangs opgerichte Stichting Weg
verschilt zy van mening met minis
ter Suurhoff van Verkeer en Water
staat over het Nederlandse wegen
net.
De stichting verwyst naar de Me
morie van Toelichting op de wet tot
Instelling van een rijkswegenfonds,
waarin stond: 2.000 km autosnel
weg in de komende vyftien jaar,
waarvan in de periode 1965-1970 800
km. Dit was ook het plan, waaraan
zo zegt de stichting zy haar
steun kon verlenen.
Maar dit is nu het plan, dat niet
doorgaat, zo vervolgt de stichting.
Hiervoor worden argumenten aan
gevoerd, die naar de mening van de
Stichting Weg geen steek houden:
de bewering van de minister dat de
pryzen voor de wegenaanleg zou
den zyn opgelopen is niet juist.
De laatste maanden van 1965 en
de eerste maanden van 1966 hebben
geen prijsverhogingen in de wegen
bouw te zien gegeven. De voort
schrijdende mechanisatie en de
scherpe concurrentie oefenen een
neerwaartse druk uit; er zyn zelfs
gevallen bekend, waarby van een
prijsverlaging kan worden gespro
ken.
Afnemen
Naar zyn mening werd Koningin
Wilhelmina door haar toespraken
„Radio Oranje" de „moeder des
vaderlands". De troonswisseling
geen aanleiding tot afneming van
de aanhankeiykheid. „Zonder aan-
wysbare oorzaken hebben zich 6 jaar
geleden aan de linker zyde van het
toch weer de eerste te- deleeuwen.
Dans Theater had
succes in Berlijn
Na vier voorstellingen in de Aka
demie der Künste" in Beriyn is het
Ned. Dans Theater gistermiddag uit
Beriyn op Schiphol teruggekeerd.
Onder leiding van Hans van Manen
Benjamin Harkarvy heeft het in
Beriyn o.a, de première gegeven van
het nieuwe ballet van Job Sanders
„Screen-play", dat door het pu
bliek zeer goed werd ontvangen.
Gedurende de laatste drie dagen
werden opnamen gemaakt voor de
televisie-zender „Freies Berlin" van
de balletten „Omnibur" en „Maan
in de trapeze", beiden van Hans van
Manen. Zelf is Van Manen met
Alexandra Radius, een van de so
listen, en Jaap Flier, de eerste dan
ser, in Beriyn achtergebleven voor
de beëindiging van deze opnamen.
Reeds zyn onderhandelingen be
gonnen voor een tweede bezoek van
het Danstheater aan Beriyn.
EEN PLATENBON
IS ALTIJD RAAK
kenen van anti-monarchie gevoe
lens en redeneringen geopenbaard.
De partner-keuze van de kroonprin-
heeft deze beweging in de stroom
der versnelling gebracht" zo ver
klaarde de hoogleraar. De onschend
baarheid van het koningschap noem
de hy een fictie.
Duitse prof. dr. E. P.
Schramm, hoogleraar aan de uni
versiteit in Göttingen, benaderde het
thema weer anders. Hy hield een
verhandeling over de mythen rond
het koningschap, vooral in de mid-
