HENK G0RTZA1
ip»
ziet in PSP
mogelijkhem
voor linkse
concentratie
filaras B©ekmaia
zeventig jaar
Producent
Zaterdag 22 januari 1966 p j^J
Nooit meer terug naar de CPN
(Van onze parlementaire redactie)
,,Wil men in ons land kunnen bijdragen tot
het socialisme, dan is een concentratie van links
noodzakelijk. De PSP biedt daarvoor goede mo
gelijkheden. Het is een partij voor mensen die
misschien niet hetzelfde denken, maar wel het
zelfde willen, namelijk een nieuwe, hogere maat-
schappijvorm op marxistische grondslag. Ik zie
de PSP als een mogelijk kristalisatiepunt voor
een dergelijke concentratie, die in de Neder
landse politiek straks van grote betekenis kan
blijken".
Hans Boekman (bijna zeventig) denkt nog niet aan ophouden.
Want al suggereert de wetgever door middel van de a.o.w., dat
alle Nederlanders op hun 65ste jaar op hun lauweren gaan rus
ten, er zijn genoeg uitzonderingen. Tot hen behoort de veelzij
dige Hans Boekman.
J Als scheidsrechter verwierf hij eens internationale faam in de voet
balwereld.
In toneellmngen kent men hem als de echtgenoot van de begena
digde actrice Caro van Eyck, als een vurig bewonderaar van het
toneel en als de man die van toneelliteratuur zijn hobby maakte.
O Maar de meeste vrienden heeft hij gemaakt als de altijd vrolijke,
altijd beminnelijke directeur van het filmverhuurkantoor N.V. Film
trust. In die hoedanigheid is hij een figuur geworden zonder wie
men ,:ich de Nederlandse film- en bioscoopwereld nauwelijks kan
voorstellen.
die
En toch had Hans Boekman vol
gens de letter van de wet af vyf
jaar van zijn pensioen moeten ge
nieten. Maandag wordt hij door
een ereoomité uit sport-, toneel- en
filmkringen gehuldigd met zijn 70
ste verjaardag. Maar hij wil nog
van geen stoppen weten. Een vraag
in die richting wuift hy lachend
weg. „Ik denk het liefst aan Ade
nauer. Die heeft zo'n leeftijd be
reikt, dat men het nog aardig
vindt, ook als hU ruzie maakt."
De lange man, die in hemdsmou
wen voor ons staat ln ztJn kan
toor aan de Amsterdamse Hemo-
nylaan zegt het wellicht onbewust
van het feit, dat ook uiterlijk een
vergelijking met „Der Alte" zich
opdringt. Rijzig, statig, vitaal. Het
door een kaarsrechte scheiding
middendoor gekliefde haar is grijs.
De groeven in het vaak lachende
gezicht zijn vrij diep. Maar men ziet
hem de zeven kruisjes niet aan.
Zijn liefde voor het toneel dateert
niet van het moment, dat hij in
het huwelijk trad met Caro van
Eyck. Die was hem als het ware
met de paplepel ingegoten door
twee toneelminnende ouders. Een
liefde, die nooit de kans heeft ge
kregen te roesten. Oeen belangrij
ke voorstelling slaat hij over. En
zijn hobby toneelliteratuur
heeft hU altyd met enthousiasme
beoefend. Zelfs ls er een tijd ge
weest, dat hij meende een carrière
te moeten zoeken op de planken.
Dat was in 1921. Maax een jaar
als volontair bij het Schouwtoneel
van Jan Musch leerde hem over
duidelijk. dat hij elk talent in die
richting bee list ontbeerde.
Naar film
Maar wat dan? Ach. het wees
zich bijna vanzelf. Dertig jaar
lang beheerde zijn vader een boek
winkel. die zeer in trek was bij
artiesten. Door contacten met deze
mensen groeide in de jonge Hans
ongemerkt een hang naar de ar
tistieke zijde van het leven. Via
enkele baantjes in boekhandel en
uitgeverij, komt hij dank zij de
secretaris van het Instituut voor
Arbeldsontwikkeling, afdeling film,
ln aanraking met de film. Zijn
diepgaande belangstelling in dit
toen nog jonge medium drijft hem
verder in die richting. In het bij
zonder naar de commerciële zijde:
film import en filmverhuur. Na in
enkele zaken ervaring te hebben
opgedaan, gaat Hans Boekman op
eigen benen staan. Zijn grootste be-
filmverhuorkantoor Filmrust.
kendheid in filmkringen krijgt
hij als eigenaar-directeur van het
Gefascineerd
Het keiharde zakendoen in de
filmverhuur fascineert hem. Het is
een voortdurend spel van zien en
doorzien wat wordt en zal worden
aangeboden en een voelen van de
mogelijkheden tot afzet. Natuur
lijk ls de film zelf nummer één,
maar daarnaast speelt ook de per
soonlijke band tussen filmverhuur
der en theaterexploitant een onge
woon belangrijke rol. „Als een bio
scoopdirecteur ter wille
relatie bereid is een minder goede
film in een goede week te plaatsen,
maakt dat voor de verhuurder veel
verschil uit", zegt een vlotte, be
minnelijke Hans Boekman, die
zich vooral op dit persoonlijke vlak
als een vis in het water voelt.
Hy was het ook, die dat zo dui
delijk onder woorden bracht:
„Filmverhuur ls niet de kunst, maar
de gunst". Maar zelfs de grootste
gunst kan niets bereiken als het
produkt niet deugt. Daarom moet
de importeur als het ware aanvoe
len, welke regisseur, acteur of
auteur het op een bepaald moment
bij het publiek zal doen. En de
smaak van dat publiek is zo grieze
lig grillig.
„Een simpel voorbeeld. Het is
nog niet zo lang geleden, dat men
niet genoeg kon krijgen van show-
films. We hebben ze nu in geen
eeuwen gezien", zegt de heer Boek
man met zijn natuurlijke neiging
tot overdrijving. „Op het moment
liggen sex en harde films goed in
de markt, Kük maar naar James
Bond".
Maar de kunstliefhebber komt
in hem boven als hU met zicht
baar genoegen constateert: „Ge
lukkig is er echter onder de jonge
ren een toenemende drang om be
tere films te accepteren".
gens aardig op weg, maar films al
leen voor ons land worden gewoon
te duur. We hebben hier nu een
maal te weinig theaters. Verder
moeten we rekening houden met
de keuring. Als ze je film boven
de veertien jaar keuren, is er een
groot deel van je publiek wegge
vallen. En als de katholieke film
keuring haar taboe voor beneden
de rivieren uitspreekt, is een enorm
deel van het afzetgebied afgeslo
ten. Dat kan de producent zich
niet veroorloven. Dat betekent, dat
er teveel concessies moeten worden
gedaan. Iemand, die geld geeft, wil
er graag wat van terugzien. Dus
wordt de wtg van de minste risico's
'gekozen. Met alle gevolgen vandien.
Het is eenvoudig te duur.
Daar komt nog bij. dat we met
alleen Nederlandse artiesten zo
moeilijk de grenzen over kunnen.
Paul Steenbergen is een groot ac
teur. Als hij in Engeland was ge
boren, zou hij nu een tweede Lau
rence Olivier zijn geweest. Maar
buiten onze grenzen zijn er nu
normale speelfilm wordt niet voor
de televisie gemaakt. Al die perso
nen bij elkaar op dat kleine
schermpje gaat eenvoudig niet. Te
levisie is een zelfstandig medium.
Daar moeten aparte films voor wor
den gemaakt. Dat kunnen wy een
voudig niet. Technisch misschien
wel, maar het is te duur. In Ame
rika hebben ze er alles voor en
daar worden hele series in ijltempo
in elkaar ge2et. Daar kunnen wij
niet aan tippen, omdat wij nu een
maal niet zo'n afzetgebied hebben
als de Amerikanen, die met die se
ries de hele wereld over gaan.
Maar toch is het een vreemd me
dium, die televisie. Soms wordt ik
op straat aangehouden door
iemand, die zegt: „Een prachtfilm
gisteravond op de televisie. Als je
nu eens zo'n film had uitgebracht,
dan was ik wel naar de bioscoop
gekomen". En dan moet je net als
lk weten, dat er vroeger voor die
film geen hond naar de bioscoop
kwam.
KOOS POST.
Hoewel nog altijd overtuigd aan
hanger van het marxisme („Niet als
dogma, maar als hoeksteen tot
handelen"), heeft de heer Gortzak
van de CPN voor goed zijn be
komst. Hij is duidelijk in de com
munistische partij teleurgesteld
„Ik zou niet meer gezien willen
worden als iemand die de princi
pes van deze partij nog juist acht,"
zegt hij in een gesprek. Zijn levens
beschouwing is echter gefundeerd
gebleven op de overtuiging dat de
bestaande maatschappij vorm moet
groeien naar een nieuwe, een hogere
maatschappijvorm op basis van de
marxistische beginselen. Met deze
overtuiging heeft hij nu onderdak
gezocht bij de PSP.
Vraagtekens
Henk Gortzak is reeds als 15-
jarige jongen tot de communisti
sche beweging toegetreden, omdat
hy daarin de erkenning vond van
zijn gevoel dat het met de samen
leving niet goed zat. Meer dan 35
jaar heeft hü die beweging ln het
kader van de CPN en EVC ge
diend. Met de ontluistering van
Stalin kwamen de vraagtekens.
„Tot dan vond ik in het algemeen
de wijze waarop de CPN functio
neerde. wel Juist", zegt de heer
Gortzak. „Toen bekend werd, dat
ook een communitische partij die
aan de macht is, het wel eens mis
kan hebben en vooral mis
kan doen ondanks de juiste begin
selen, rees de vraag in hoeverre
uit de ontwikkelingen in de Sow-
jet-Unie de consequenties getrok-
Comité uit sport-, toneel- en filmkringen
huldigt veelzijdig en beminnelijk man
Ciske
Al pratend komen wy als het
ware vanzelfsprekend terecht op
het terrein van de Nederlandse
speelfilm, waar de heer Boekman
zich ook mee heeft bezig gehouden.
We noemen „Klokslag 12", „De
man zonder hart" en Kleren ma
ken de man". Hoogtepunt was zon
der twijfel „Ciske de rat". Een film,
die aan 32 landen werd verkocht.
Op het filmfestival van Venetië
(1955) kreeg de heer Boekman
voor deze film de Zilveren Leeuw,
die nu op de schoorsteen in zijn
kantoor stoot. Onder de tientallen
affiches, die hi) van deze film heeft
bewaard, zijn er uit Israël en Rus
land. Op die laatste zijn de na
men van hoofdrolvertolkers, Kees
Brusse, Ceea Laseur, Joh an Kaart,
Jan Teulings, Guus Os ter, Rob de
Vries en anderen nauwelijks te
ontcijferen.
Maar producent Hans Boekman
is zakenman genoeg om meteen
de zakelijke kant van dit succes
rijkste werk ter hand te nemen.
Het heeft drie jaar geduurd voor
deze film die dus de wereld is
rondgegaan geld begon op te le
veren.
En volgens Hans Boekman ligt bij
dit financiële aspect het knelpunt
van de Nederlandse speelfilmin
dustrie. Hij praat dan niet over de
flops, van het laatste jaar als Plan
tage Tamarinda en Spuit Elf.
„Praat mij er niet van. Die Epuit-
modder heb ik uitgebracht. Ik kon
hem meteen weer binnenbrengen.
Dat kost tonnen. Daarom heeft de
Nederlandse film alleen toekomst,
wanneer men het gaat zoeken in
co-produkties b.v. met Duitsland of
Frankrijk. Technisch zijn de Jon-
maar heel weinig mensen, die hem
kennen. Onze artiesten zijn niet
minder dan de buitenlanders, maar
ze missen nu eenmaal die buiten
landse ervaring. Ons taalgebied is
te beperkt. Daarom moeten wU in
co-produkties gaan werken. Buiten
landse artiesten erbij halen. Met
Franse artiesten ln een film ligt de
Franse markt open. En zo kan men
verder gaan. Ik heb zelf weer eens
ln die richting gedacht, maar ver
der dan het uitsteken van voelho
rens is het eigenlijk niet gekomen.
Ik heb een goed verhaal. Nu ben ik
links en rechts ln het buitenland
aan het Informeren of er belang
stelling voor bestaat. In Parijs heb
ik al iemand gevonden. Maar ik
moet er nog meer hebben."
HA
Televisie
Film en televisie. De heer Boek
man meent, dat deze twee media
elkaar bijten. „Een moordende
concurrent", noemt hij de televi
sie". Bi) een belangrijke voetbal
wedstrijd of een show van Toon
Hermans kan een theaterdirecteur
zijn bioscoop wel sluiten. En dat
betekent ook voor de verhuurder,
die een deel van de recette krijgt,
geen inkomsten". Maar televisie of
geen televisie, Hans Boekman heeft
vertrouwen in de toekomst van de
film.
„Zoals er altijd toneel zal blijven
bestaan, zo blijft ook de film. Men
zal zich altijd ook buiten de deur
willen kunnen vermaken. Die tele
visiewoede zal bovendien wel slijten
En de jeugd van nul tot dertig
Jaar voelt er toch niets voor om
eeuwig naar dat kastje te kijken.
En onder hen ligt een groot deel
van ons publiek".
Maar ook ln ander opzicht meent
hij, dat de normale film niet bij
de televisie past. Een film op de te
levisie vindt hij een onding. „Een
voetbalwedstrijd kun je eigenlijk
ook niet op de televisie brengen. Je
ziet de bal, een paar spelers erom
heen, maar Je mist de rest. En
vooral mis je de sfeer. Een tele
visie-uitzending uit een toneelzaal
deugt ook niet. Daar wordt het stuk
Immers niet voor opgevoerd. En de
fANS BOEKMAN heeft zich
de oorlog internatio
nale faam verworven als
voetbalscheidsrechter. In de ja
ren twintig en dertig leidde hü
in totaal vijftien interlandwed
strijden, waaronder een duel tij
dens de Olympische Spelen ln
Amsterdam (1929). Dat alles is
hoogst merkwaardig als men be
denkt dat hü nimmer self heeft
gevoetbald, althans niet offici
eel ln een vereniging. Met een
brede grünslach segt hü daar
nu van: „Ik was als voetballer
tje zo volkomen talentloos, dat
de Jongens sodra se me zagen al
zeiden: Ga JU maar scheids
rechteren".
Dat is Hans Boekman dan
ook maar gaan doen. Op 24 no
vember 1914 braoht hü voor het
eerst als arbiter de fluit naar
de mond voor een wedstrüd in
de derde klasse van de toenma
lige Amsterdamse Voetbalbond;
pas 25 Jaar later borg hü dat
instrumentje voor goed op. De
KNVB honoreerde zün werk met
het lidmaatschap van verdien
ste.
In de Jaren dertig stond Boek
man nr. 1 op de Nederlandse
lüst van internationale scheids
rechters. Men zou hem derhalve
zo ongeveer „de Leo Horn van
voor de oorlog" kunnen noemen.
Het contact tussen dit tweetal Is
overigens vrü nauw geweest,
want Boekman ls eens een leer
meester van Horn geweest.
Boekman heeft het als arbiter
nooit een handicap gevonden,
dat hü self geen voetballer Is
geweest. ,Ik heb altüd zoveel
mogelük begrip gehad voor de
emoties van de spelers. Ik heb
het ook nooit tragisch opgeno
men als er In het veld eens wat
aan de hand was. Tegen figuren
die het met elkaar aan de stok
hadden zei lk steeds zoiets als:
waarom zullen we nou eigenlijk
herrlemaken, over twintig mi
nuten is het toch afgelopen.
Van gejü en gejou In het veld
was lk een tegenstander. Ik
sprak de spelers aa
neer", zo hoort het".
Hü vindt het volkomen juist
dat scheidsrechters in het be
taalde voetbal eveneens worden
betaald. „Het enige trieste vind
lk dat het in mün tijd niet ge
beurde, want ik had het geld
héél goed kunnen gebruiken".
Wat ons voetbal betreft is hü
van mening dat volledig profes
sionalisme de enige mogelükheid
biedt om op internationaal peil
te komen. Over het huidige spel
peil segt Boekman, dat het
naar zün mening In vergelü-
king met vroeger niet is terug
gelopen, maar dat de spelwüze
aanzienlijke verandering heeft
ondergaan.
Boekman heeft al eens Olym
pische Spelen ln Amsterdam
meegemaakt („Ik moest Italië
Spanje lelden. Eerlük, lk heb
nooit só slecht gefloten als uit
gerekend ln die wedstrüd"). Wat
vindt hü van de huidige (Intus
sen door de regering niet ge
steunde) kandidatuur van de
hoofdstad?
„H Is een kwestie
voor Amsterdam. Ik s
verantwoordelijk vinden als het
er van sou komen. Onlangs
hoorde ik nog van een zieken
huis hier dat het patiënten
moest weigeren, omdat er geen
plaats was. Laat men daar maar
eerst eens wat aan doen". En
dan (heftig): ,De Spelen ln
Amsterdam dat zou betekenen
dat er honderden arbeiders aan
de woningbouw zouden worden
onttrokken. Ik weet het: het is
mooi dat rood-wlt-blauw ln
eigen land straks aan de hoogste
mast. Maar dacht je dat het
die mensen die al jaren een
huls zoeken ook maar Iets kan
schelen? En dan so'n stadion
voor 100.000 man ln de Bülmer-
meer. Wat moeten we daar
straks mee doen? In het Olym
pisch Stadion zitten nu soms
M niet meer dan 5.000 toeschou
wers. Nee, het is aardig bedacht,
maar het kan niet".
RUUD PAAUW
Dat zegt de heer Henk Gortzak,
een der leiders van de Bruggroep,
welke zich onlangs heeft ontbonden
om op te gaan in de Pacifistisch-
Socialistische Party. Dc heer Gort
zak (57) is een jaar of zeven lid van
de Tweede Kamer voor de CPN
geweest, voordat hü ln 1958 door
Paul de Groot c.s. als partijlid werd
geroyeerd, omdat hü de CPN wil
de liberaliseren. Samen met een
aantal andere verstotcnen richtte
hü de Bruggroep op, die later de
vorm aannam van de Socialistische
Werkers Party (SWP). Deze par
ty van dissidente communis-
HENK GORTZAK
over de brug
ken moesten worden voor de op
bouw en de arbeid van de party
in Nederland".
Twee jaar lang heeft de heer
Gortzak met een aantal medestan
ders intern geprobeerd de party ge
liberaliseerd te krygen. „Ik was
van oordeel dat wat fout en ver
keerd en laten we het maar
ronduit zeggen misdadig was ge
bleken, verder moest worden voor
komen. De party diende zich vol
gens ons kritisch te onderzoeken.
Dat is niet gebeurt. Toen wü niet
bereid waren ons neer te leggen
bij buiten ons genomen besluiten,
werden wy geroyeerd. Ande
ren. vooral uit de kring van de
EVC, verklaarden zich met ons
solidair en traden uit." De heer
Gortzak herinnert aan namen als
Wagenaar, Fransen, Reuter, mevr.
Lips.
Brug naar links
De heer Gortzak: „Wy zijn toen
begonnen met de Brug, bedoeld
als oppositieblad binnen de com
munistische beweging. We wilden
met dat blad een brug slaan tussen
communisten, pacifisten en socia
listen en tegelijkertijd pogingen
blijven doen om de CPN te verbe
teren. De communistische partij
was door eigen schuld in het iso
lement geraakt. Met onze Brug
naar links wilden wü door middel
van een vrije discussie geestelyke
contacten leggen tussen iedereen die
zich socialist voelde in de ware zin
des woords".
Maar met de Brug viel in de
praktijk geen invloed uit te oefe
nen op de dagelykse politiek. De
conclusie dat partijvorming nodig
was, moest al gauw worden ge
trokken. Daarom werd twe© jaar
later de Socialistische Werkers Par
ty in het leven geroepen. „Nadeel
daarbij was wel," zegt de heer
Gortzak, „dat de oppositiegroep af
brokkelde. Een deel vond het niet
juist de oude party af te vallen,
zy wilden de CPN van binnenuit
hervormen. Mischlen ls dat
één van de oorzaken geweest dat
de Socialistische Werkers Partij
niet van de grond is gekomen. Maar
goed. de party mag dan niet zijn
aangeslagen, zy heeft ln ieder geval
de weg geopend tot praktische sa
menwerking met andere socialis
ten".
lUsten zyn niet gemaakt.
den toe als individuele ledafew
alle rechten en pliohten vaoL^
Het gerucht gaat, dat dekho
Gortzak by de komende i an
verkiezingen zal optreden als lxee
aanvoerder in Amsterdam. Hi en
kent dit. „Ik herhaal", zegt 1 lervi
bestaat geen enkele afspraak
komt nog by dat ik geen K -
genwoordigende functie a|prob
Ik weet uit ervaring wat het delin
sloopt je". Voor het geval bi; «uèd
uitgenodigd zou worden, z
het persoonlijke belang te
afwegen tegen het partybelü
sentieel Is namely k voor hl
vraag, of het goed of nië
zou zyn als iemand uit de
groep een zetel van de PS
gem
Geen pacifist
Slopend
De heer Gortzak vertelt, dat het
besluit om in het grotere verband
van de PSP op te gaan, pas na
uitvoerige discussie met de leden
vergadering is genomen. „De PSP
heeft ons met graagte aanvaard
en gezegd ons te zullen nemen zo
als we zyn. Het is een party van
pacifisten, maar ook en vooral
van socialisten. Er is plaats voor
alle mensen die links zyn, dus
waarom niet voor SWP-ers? Af
spraken over zetels of kandidaten-
Voelt de heer Gortzak atll
elfist? „Niet in de klassiekei
het woord. De geweld
spreekt my niet aan. ik
moderne pacifisme als de sa P
gen de atoomoorlog. By z«t
log is niemand gebaat. De (J L
opvatting dat elke oorlog h f
cialisme 'n stap dichter by fk f
overwinning brengt, deel U
Als er na een derde wereÉ L
nog leven ls, dan zal dat
mltieve vorm van leven tjj
we aan socialisme of kapl
niet meer behoeven te denta
is de heer Gortzak het eft.
de PSP, dat een klein lan<li
onze best het voorbeeld w
nen geven door zich te
Tussen de praktische poll
de PSP en de opvattingen
Bruggroep ziet de heer
weinig verschil. Dat de P!
heeft opgeworpen als een
keinse party, vindt hy
„Een marxist kan geen ve
der zyn van de erfelyke k
volging", meent hy. Dat
zich heeft onttrokken aan i
ming over de goedkeuri
noemt hy „de zaak bedor
De CPN heeft er volgens he
al een handje van te siyme
x echts en te schoppen naai
Hy wyt dat aan de volksft
litiek van de communistische!
Van een terugkeer naar
hoe die zioh ook zou
volgens de heer Gortzak geei
ke meer zyn. Een veranderii
goede verwaoht hy trouww
niet binnen afzienbare tijd.
gedachtengang is slechts
voor een concentratie van
waarvoor hy grote mogelijk
ziet. Niet alleen de CPN,
de PvdA („wel links, niet so
tisch") heeft velen politiek di
gemaakt. „Er is een grote catf
mensen die tussen beide pa
hangt." zegt hy. Voor die nw
ziet de heer Gortzak ruimte I j
nen de PSP.
R. W. HEIDE £e
