Vrouwen rond Grillparzer
en zijn intieme leven
kunst
Grootste schrijver
van Oostenrijk
Ik neem Wajang
omdat het 'tgrootstz
merk planten
!L-1 margarine is,
die moet wel goed zijn!
LEIDSCH DAGBLAD DONDERDAG 23 DECEMBER 1965
f J
Ann Tizia Leitich publiceert:
(Van onze Weense correspondent)
m NDANKS zijn lange leven als vrijgezel is de
grootste Oostenrijkse schrijver, Franz Grill
parzer, een man geweest die relaties heeft onder-!
houden met een groot aantal dames uit de hetere
kringen van Wenen. Met deze stelling heeft de be
kende Oostenrijkse publiciste Ann Tizia Leitich
een kleine literaire revolutie in Oostenrijk ont
ketend. Dat gebeurde in haar jongste boek: „Genie
und Leidensehaft. Fraueii um Grillparzer".
(Speidcl-Verlag, Wenen).
In tegenstelling tot bijv. Goethe kamers te gaan wonen. Hij ging op
wist men van Grillparzer's liefdes- dit voorstel in en daar in die ge
leven eigenlijk weinig of niets. Hij meenschappeiyke woning waren zy I
leefde van 1791 tot 1872 en was dus ook in 1871 getuigen, van de hoge
een jongere tijdgenoot van Goethe onderscheiding die hem op zijn 80-
wie hij een grote verering had. ste verjaardag door de Keizer werd
In Oostenrijk leeft er nog altijd
romantische voorstelling
Grillparzer, maar dit is
lijk toe te schrijven aan de vier ge
zusters Fröhlich, die van hem een
bijna bovenmenselijke figuur hebben
gemaakt. Gewoonlijk wordt het zo
voorgesteld alsof in zijn lange leven
slechts een enkele vtouw een beslis
sende rol zou hebben gespeeld, na
melijk Katti Frölich.
verleend.
Twaalf verhoudingen?
Maar in de Spiegelgasse is ook de
mythe ontstaan dat Grillparzer
maar één geliefde zou hebben ge
had, waarvan hij uit hogere over
wegingen afstand zou hebben ge
daan. Na zyn dood hebben de drie
gezusters beslist een aantal brieven j waarschijnlijk
en documenten laten verdwijnen gronde gegaan.
waaruit het tegendeel zou kunnen Eerst daarna valt zijn aandacht op
blijken. Aan deze romantische en Katti Frölich met wie hij werke-
eenzijdige voorstelling heeft Ann Ti- luk wil trouwen, maar terwijl hij nog
zia Leitich een einde gemaakt. Uit j aarzelt en deze relatie tracht te „nor-
wonderd werd, leerde hij inderdaad h studie blijkt namelijk dat maliseren". laat hij zich tegelijk be-
Kaff.i pn haar Hrip raicfpri NpIIv r
De zuster Fröhlich
Jetzer. de vrouw van zijn neef en
vriend Paumgarten. Deze getrouwde
vrouw heeft zich aan hem opgedron
gen, zi wist hem te betoveren en is
deze liefde ten
j twaalf vrouwen verhoudingen heeft
I gehad en dat deze contacten voor
een deel zelfs gelijktijdig bestonden.
Bedoeld zijn hier niet de kortstondi
ge cn jeugdige avonturen waarin hij
verliefd raakte op een kamermeisje
I of een toneelspeelstertje. Ook zijn
eerste relaties met Thérèse en An-
j loinette, twee meisjes uit de vrien
denkring van de familie, schijnen
nog een onschuldige ouverture
zijn geweest.
toveren door de uitzonderlijk knappe
Marie von Smoinetz, een verrukke
lijk schepsel dat zoals hij zelf
zegt „van een hemelse schoon
heid was". Doch ook in dit geval
draalt hij zo lang totdat zij met de
schilder Daffinger trouwt die haar
dan in de mooiste portretten en mi
niaturen vereeuwigt.
Katti cn haar drie zusters Nelly. I G'rI„ r ,,ker
Betty en Pepi kennen. Hierbij speel- 1
de ae muziek een grote rol, want zo
wel de schrijver als de gezusters
Fröhlich waren buitengewoon mu
zikaal Ook is het zeker dat hij een
tijdlang diep onder de indruk was
van de knappe Katti die hij in zijn
liefdesgedichten heeft vereeuwigd.
Het was een ideaal liefdespaar. Aan
het aanstaande huwelijk viel nau- 1 ITfMnÜïeSchijnen Teleurgesteld neemt hU de vroegere
welUks te twijfelen en de meubels I Pc„ „ischuldige ouverture te 1 platonische relaties weer op met de
voor de nieuwe woning waren reeds eeweest drio £ezus*ers Fröhlich, maar er zün
aangeschaft. Maar kort daarop brak i j bewijzen dat hy tegelijkertijd toch
Grillparzer deze relatie af. omdat hij I nnu/WctaanKarP 00k meer of minder 'ntieme relaties
zoals hy zelf zegt bang was: wllWccrblaailIJal c aangeknoopt met Hélène
bang voor deze beslissende stap. I 1 Baeher, Thérèse Heberle, Jessika
bang voor het eigengereide karakter CflHrmC Kurzrock, Heloise Höchner alsmede
van Katti bang ook voor het verlies j niet een onbepaald aantal dames die
van de geestelijke vrijheid die hij Dan echter treden er vrouwen op j 0p jryn reizen en by muzikale
als schrijver nodig dacht te heb- die hem onweerstaanbaar aan- en letterkundige ontmoetingen leer-
ben. Maar niet alleen Katti hield trekken en die zich ook door hem de kennen,
van hem, ook haar andere drie zus- aangetrokken voelen. Lang voordat
ters waren op hem verliefd en hij Katti leerde kennen, neemt hy
slecnts een van hen Betty wist i contact op met Henriëtte Theimer,
zich aan zijn invloed te onttrekken I daarna met de toneelspeelster
en trouwde. De overgebleven drie J Katnarina Altenburger,
bleven hem verder
I Grillparzer op 51-jarige leeftijd
I Tekening van Kriehuber (184L)
van de Oostenrijker Freud vooruit
loopt. en die in zyn karakteruitbeel
ding dikwuls heel modern aandoet.
Van romantiek ontdaan
Het Is dan ook niet verwonderiyb
dat Ann Tizia Leitich op enkele
plaatsen van haar boek een parallel
trekt tussen Grillparzer en Glono,
Beckett, Max Frisch en andere
derne schrijvers. Daarom verdient
haar jongste boek meer dan gewo
ne aandacht. Het is de voortzetting
van een hele serie algemeen beken
de werken over de stad Wenen in
de Barok, In de Biedermeier-tyd ei
in de periode van Frans Josef, ove:
de „Wienerin" en de Weense operet
te om slechts enkele titels te noe
men. Haar jongste werk heeft het
beeld van Grillparzer weliswaar van
alle onnodige en onwerkelyke ro
mantiek ontdaan, maar juist daar
door is ons de schrijver meer nabij
gekomen.
Neerslag op zijn werk
platonische liefde en toen de schrjj- Sophie Schroder, zeker echter met
ver al diep in de vijftig was deden Lottchen, de dochter van de beken-
zij hem het voorstel om by hen in de schrijfster Karoline Ptchler en
de Spiegelgass^ als onderhuurder op vooral met Charlotte Paumgarten-
.Sx'
De operazangeres Gré van
SwolBrouwenstijn en de di
recteur van de Amsterdamse
Stadsschouwburg onder het door
Bernard van Vlijmen vervaar
digde schilderij van de zangeres
in haar rol als Fidelio uit de ge
lijknamige opera van Beethoven,
dat gisteren als geschenk van de
heer A. H. Heineken ten ge
schenke is aangeboden aan de
stad Amsterdam
vraag hoe het komt dat deze als
nurks gedoodverfde man zoveel suc
ces by vrouwen heeft gehad. Of
schoon uit zijn portretten niet blijkt
dat hy opvallend knap was, zeggen
de eigentijdse documenten dat hy op
veel vrouwen een meer dan gewone
indruk maakte en dat zy aan zyn
charme niet konden weerstaan. Hy
had niet alleen een markant gezicht,
een noog voorhoofd en prachtig krul
lend htmr, maar vooral een paar on-
vergeteiyk blauwe ogen die de vrou
wen biologeerden. Bovendien bewon
derden zij in hem de grote schrijver
wiens toneelstukken in Oostenrijk
en Duitsland werden opgevoerd en
tenslotte toonde hy zich als een bui
tengewoon goed causeur die boven
dien zeer belezen was. Ook maakte
hy indruk door zyn grote muzika
liteit en tydens gezellige bueenkom-
sien speelde hy dikwyis piano
quatre mains: natuuriyk met een
dame die even goed speelde.
Een tweede vraag die hierby on-
middeliyk aansluit is deze op het op
graven van al die details uit zyn
privé-leven wel van belang Is. Ann
Tizia Leitich bevestigt dit, omdat de
omgang van Grillparzer met ver
schillende vrouwen een onmiskenba
re neerslag heeft gevonden ln zyn
werk. Zyn mooiste liefdesgedichten
danken hun ontstaan niet alleen
aan de omgang met Katti Fröhlich
en Marie Daffinger, maar deze en
ook andere gedichten zyn niet ge
heel verklaarbaar wanneer men de
persoonlyke achtergrond niet kent.
Ook hebben deze intieme relaties
hun sporen achtergelaten op enkele
van zUn bekende drama's. ZUn Sap
pho draagt de trekken van Kathari-
na Altenburger, in Medea ontdekt
men sporen van Charlotte Paum
garten en zyn Judin von Toledo U
bijna niet verklaarbaar zonder Ma
rie Daffinger.
Moderne karakters
i Grillparzer is in ons land minder
i bekend dan de twee grote Duitse
klassieken Goethe en Schiller, maar
waarschüniyk neemt hy na deze
twee de derde plaats in als drama
ticus van het Duitse taalgebied, zyn
wei ken worden ook nog altyd in
Oostenrijk en Duitsland opgevoerd,
vooral zyn z.g. „keizersdrama's".
Maar al staat hy misschien in de
schaduw van Goethe en Schiller, hy
overtreft hen door zyn scherpe psy
chologische blik waarmee hy zyn
karakters opbouwt. In dit opzicht is i
hy een echte Oostenrijker die als
't ware op de psychologische analyse
Gr. (I. advocaat 2,69
by 300 gram vleeswaren
DE VRIES Supermarkt
Yehudi Menuhin
onderscheiden
De violist Yehudi Menuhin
heeft in een plechtigheid in het
Britse ministerie van Buitenland
se Zaken een Britse koninklijke
onderscheiding ontvangen. Hij is
nu "honorary knight-commander
of the British empire". De toe
voeging "honorary" wordt uit
sluitend bij buitenlanders ge
bruikt. De onderscheiding is hem
toegekend wegens zijn verdien
sten voor de muziek en in het bij
zonder het Britse muziekleven.
Menuhin, die Amerikaans
staatsburger is, heeft een school
voor jonge begaafde Britse vio
listen gesticht in Stoke d'Aber-
non, niet ver van Londen. Ook is
hij artistiek directeur van het
Festival van Bath.
Eenvoudige begrafenis
Somerset Maugham
De as van de Britse schrijver
Somerset Maugham, is gisteren
begraven in de gronden van de
Kathedraal van Canterbury. Het
was een eenvoudige plechtig
heid.
De as werd begraven langs de
muur van een bibliotheek, die
Maugham drie jaar geleden
Subsidieregeling
koop kunstwerken
In de Staatscourant van 21 decem
ber 1965 nr. 246 is verschenen een be
schikking: van de minister van cul
tuur, recreatie en maatschappelijk
werk, mr. M. Vroiyk, houdende de
vaststelling van de „aankoopsubsidie
regeling kunstwerken".
De regeling heeft ten doel het ver
werven door particulieren van eigen-
tydse kunstwerken van Nederlandse
kunstenaars te stimuleren, alsmede de
verkoopmogeiykheden voor de Neder
landse kunstenaars te vergroten.
.Aan kopers van kunstwerken op
tentoonstellingen welke zyn georgani
seerd door kunstenaarsverenigingen,
kunstzalen, kunststichtingen enz., die
door de minister voor toepassing van
de regeling in aanmerking zUn ge
bracht, wordt een subsidie verleend
van 30% (met een maximum van
f 300,van de prys, die de kunste
naar voor zyn werk vraagt.
By een vraagprys boven f 3.000,
wordt geen subsidie verleend. Dit
maximum was tot nu toe f 2.500,
Zoals eerder is bekend gemaakt ko-
ien alleen organisatoren voor toe-
issing van de regeling ln aanmer
king, die zich tijdig d.wjs. ulteriyk op
3 december 1965, hebben opgegeven
verder aan de gestelde voorwaar-
i o.a. van voldoende artistieke
kwaliteit, voldoen. Alleen op door hen
georganiseerde tentoonstellingen
kunnen kopers gebruik maken van de
subsidieregeling.
De regeling geldt alleen voor parti
culiere kopers.
Wanneer de Staten-Generaal de
begroting voor 1966 ongewyzigd aan-
:n zal een bedrag van f 500.000,
ter beschikking komen. Dat betekent
voor ongeveer f 1.650.000,aan
kunstwerken met behulp van die rege
ling zal kunnen worden omgezet. Se
dert 1960 is in totaal tot nu toe ruim
f 900.000,aan subsidie verleend. Dat
betekent dat sedertdien voor ongeveer
f2.500.000,aan kunstwerken met
subsidie is verkocht. In totaal zyn tot
nu toe ongeveer 150 organisatoren by
de toepassing van de regeling betrok
ken geweest. Er werd van by na 1200
kunstenaars werk gekocht door 2600
verschillende personen.
wajang-
PLANTEN MARGARINE
ongezouten-puur plantaardig-licht verteerbaar-du's gezond.
28 december
Weer balletbal
in RAI-gebouw
In de grote zaal van het RAI-
Congrescentrum in Amsterdam
wordt dinsdagavond 28 decem
ber voor de tweede maal dit jaar
een balletbal voor jonge mensen
gegeven. De organisatie is weer
in handen van het Cultureel Pas
poort Amsterdam en het Natio
nale Ballet.
Evenals op 10 april is het uit
gangspunt van dit balletbal een
grotere groep van de jeugd dan
tot dusver bereikt kon worden op
een feestelijke manier met ballet
en dans in aanraking te brengen.
De avond zal weer uit twee
delen bestaan: een balletvoor
stelling door het Nationale Bal
let o.l.v. Sonja Gaskell en een
groot bal.
Weer klacht van
Peking over de
Russische houding
Communistisch-China heeft van
daag de Sowjet-Unie ervan beschul
digd, dat zu verouderd militair mate.
rieel aan Noord-Vietnam levert. Verf.
gens het „Volksdagblad" uit Peking
is het merendeel van het materieel
afgedankt door de Sowjetrussische
strudkrachten. Niet alleen wat kwali
teit betreft, maar ook in kwantiteit
staat de Russische hulp in geen ver
houding tot de sterkte van de Sowjet-
Unie.
De commentator van het „Volks
dagblad" spreekt de Russische be
schuldigingen tegen, als zou Peking
het vervoer van het Russische mili
taire materieel belemmeren en eisen
dat de transportkosten in dollars in
plaats van roebels worden voldaan.
Volgens de commentator hebben de
Chinezen het vervoer zoveel mogelijk
bespoedigd en geen kosten in reke
ning gebracht. Hy beschuldigt de
Russische leiders ervan, dat zij
„Chroesjtsjow nog overtreffen in het
verspreiden van laster en het zaaien
van tweedracht".
kAleiÖObQQOP
VanderRijnprijzen voor jonge auteurs
en filmers
De directie van H. J. van der Ryn
N. V. in Amsterdam heeft besloten
de van der Ryn-prijs groot f 3000
voor 1966 ter beschikking te stel
len ais aanmoedigingsprijs voor jon
ge schryvers van korte verhalen. In
aanmerking komen Nederlandse oor
spronkelijke korte verhalen van niet
dan 10.000 woorden van
urs die de Nederlandse nationa
liteit bezitten of in Nederland wo-
en werken en die op 1 mei 1966
de leeftijd van 31 jaar nog niet heb
ben bereikt. De jury bestaat uit de
heren: C Buddingh, J. van Doorne,
Kossmann, W. H. Nagel en B.
Stroman, (de inzendingen moeten
onder motto de secretaris van
de jury, de heer G. Waller, Dam 21,
Amsterdam voor 1 mei 1966 be
reiken.)
De directie heeft voorts besloten de
ontwikkeling van de Nederlands film
te steunen door de Van der Ryn-
pnjs voor 1967 ter beschikking
stellen als aanmoedigingsprijs
jonge filmers.
In aanmerking komen korte films
op 26 mm of 35 mm formaat, die
•en vertoningsduur hebben van niet
minder dan ongeveer 10 en niet meer
dan ongeveer 30 minuten gereedgeko-
zyn in de periode van 15 no
vember 1965 tot en met 15 januari
1967. Zy kunnen Ingezonden worden
door makers, die de Nederlandse na
tionaliteit bezitten of ln Nederland
n en werken, en die op 15 ju
li 1966 de leef tyd van 36 jaar nog
liet hebben bereikt. Films waaraan
één of meer juryleden hebben mee
gewerkt, bhjven buiten beschouwing.
De Jury voor deze prys, eveneens
3000, bestaat uit de heren Dr. H.
Visser, voorzitter (filmrecen
sent Trouw), H. B. Bals (publici-
teitsohef Camera Theater, Utrecht),
Bertina (filmredacteur van de
Volkskrant), Jan Blokker (filmredac
teur Algemeen Handelsblad) en Bert
Haanstra (cineast).
(Een ieder die in aanmerking
wenst te komen voor deze aan
moedigingsprijs, dient
1 juli 1906 kennis te geven
Advertentie
POEDERKOFFIE 0,99
DE VRIES Supermarkt
DE VRIES Supermarkt
Componisten-
choreografen krijgen
opdrachten
De minister van Cultuur, Recreatie
en Maatschappeiyk Werk, mr. M.
Vrolijk, heeft in aansluiting op eerder
verstrekte opdrachten nog de volgen
de opdrachten verleend: een kwintet
voor fluit, hobo, klarinet, fago.
hoorn aan Rudolf Escher te Amster
dam; een werk voor twee of meer in
strumenten, die veelvuldig door ama
teurs worden bespeeld, aan Sas
Bunge te Haarlem; een werk voor
twee of meer Instrumenten, die veel
vuldig door amateurs worden be
speeld, dat ook door (gevorderde)
amateurs kan worden uitgevoerd, aan
Otto Ketting (Den Haag)een werk
voor gemengd koor en orkest aan
Herman Strategier te Utrecht; een
werk voor driestemmig school koor,
eventueel met begeleiding van school-
orkest met wlsselbare bezetting, aan
Ton de Kruyff te Amsterdam; een
werk voor piano, dat ook gespeeld zal
kunnen worden door (ver) gevor
derde amateurs, aan Louis Andries-
sen (Den Haag)een kwartet voor
hobo, viool, altviool en cello aan
Marius Flothuis (Amsterdam).
Opdrachten voor het maken van
een choreografie zyn verleend aan
mevrouw Ineke van Staveren-Sluiter
te Rotterdam, de heren Gerard Bit
ter, Karei Poons en Johan Verdoner
te Amsterdam en de heer Aart Ver
stegen (Den Haag).
schonk aan de school van Can
terbury. Veertig schooljongens
stonden tijdens de plechtigheid
met gebogen hoofd.
Op de kathedraal
de vlaggen halfstok.
apperden
Negen Basken
veroordeeld
Een 8paanse rechtbank heeft gis
teren negen communistische Basken
veroordeeld tot gevangenisstraffen
variërend van een tot drie jaar en
vier maanden. De mannen zyn schul.
Scherpe kritiek
op Russische
landbouvvexpert
Landbouwdeskundigen hebben Li-
senko, eens de hoogste autoriteit op
het gebied van de landbouwweten
schap in de Sowjet-Unie, beschuldigd
van een onwetenschappeiyke werk-
wyze en leugens over de kwaliteit van
de melk die de koelen op zijn proef-
boerderij b:j Moskou produceerden.
Een commissie vam deskundigen
had op de proefboerdery geconsta
teerd dat de oogst en de melkproduk-
tie in de afgelopen tien jaar belang
rijk kleiner waren geworden. Ook de
kwaliteit van de melk was minder ge-
worden. Lisenko had zich voorts niets
aangetrokken van de aanvaarde we
tenschappelijke onuerzoekmethoden.
(Advertentie)
DE VRIES Supermarkt
Roemeens parleninet
krijgt meer invloed
De Roemeense Nationale Vergade
ring heeft gisteren met algemene
stemmen een decreet goedgekeurd
dat het parlement een nieuwe functie
meer invloed geeft, zo meldt
radio-Boekarest. De premier moet
voortaan op gezette tijden een rap
port over de regeringsactiviteiten
voorleggen aan het parlement, dat
daarover vervolgens een stemming
zal houden. Iedere minister is nu
rechtstreeks verantwoording aan het
parlement verschuldigd.
De Roemeense radio meldt verder,
dat Roman Moldavan als voorzitter
het staatsplanbureau is vervan
gen door Maxim Berghianoe. Molda
van heeft nu de functie van vice-
premier gekregen.
dig bevonden aan ondermynende ac
tiviteiten. zy werden dit voorjaar ge
arresteerd in Bilbao terwUl zi) P*™"
fletten verspreidden.
