HERINNERING HERLEEFT
Ziekteverzuim stijgt ondanks
betere gezondheidstoestand
jssr^
héérlijk
bij eïke
brood
maaltijd
Niet door lager „moreel
gezonde Voeten
nu...en later!
YAfc D/VLEN
Gemini-vlucht van
twee weken toch
pas in december
HET VOLLEDIGE
VOEDSEL VOOR
UW HOND
Koop
(vandaag nog
zo'n pak.
LEIDSCH DAGBLAD DONDERDAG 28 OKTOBER 1965 VIERDE BLAD
Erebegraafplaats van Median
verwilderd en verwaarloosd
Dahlar herinnert het zich nog.
Hij was zestien en stond op de
hoek van de Kesawan. Medans
belangrijkste winkelstraat, toen
een lange rij Nederlandse man
nen, vrouwen en kinderen voor
bijkwam op weg naar de espla
nade, het boom-om zoom de plein
voor het station. Zij droegen
koffers, pannen, en wat speel
goed. Naast de colonne liepen
Japanse soldaten. Het was april
1942. het begin van de interne
ring die ruim 3J^ jaar zou duren.
Toen ik Dahlar vertelde dat ik
een van de kinderen in de groep
blanken was geweest, zweeg hij
even. „Er is veel gebeurd, me
neer", zei hij tenslotte. We reden
langs de esplanade. Ik keek naar
het punt waar Dahlar ons had
zien staan en waar de mannen
afscheid hadden genomen van
hun vrouwen en kinderen, voor
dat zij naar een apart kamp wer
den afgevoerd. Nu stonden er
rijen wagons, wachtend op hon
gerige treinreizigers. Op datzelfde
punt keerden ivij eind oktober
1945 terug met minder koffers, en
zonder speelgoed. Ook wij waren
hongerig.
„Niet achteruit''
Twintig jaar later, de jaren van
de overeenkomst van Linggadjati,
van politiële acties en onafhanke
lijkheid twintig jaar later maakt
Medan dezelfde indruk als toen by
onze terugkeer: vervallen en ver
waarloosd. De meeste huizen zyn
verveloos, de gazons en tuinen ver
wilderd, de wegen slecht geplaveid,
de riolering is verstopt. Elektrisch
licht is er eens in de vier dagen en
er zyn vele uren dat de kranen droog
staan Twrintig jaar onafhankelijk
heid men zou kunnen zeggen dat
de ^aken er niet op achteruit zijn
gegaan.
Maar vandaag is mijn missie een
andere dan het verzamelen van
mozaiek-steentjes die straks een
beeld moeten opleveren over Irtdone-
sië anno 1965. Vandaag rijden Dah
lar en ik naar Poeloe Brayan, het
vrouwenkamp, waar voor ons de in
ternering begon. Eigenlijk weet ik
niet waarom ik deze pelgrimage on
derneem, weet ik ook niet waarom
ik anuere kampen wil bezoeken waar
wij wachtten op de vrede die zo lang
uitbleef.
Misschien is het omdat het twin
tig jaar geleden is dat voor ons het
einde van dc oorlog kwam. Misschien
ook omdat de herinnering aan die
die tijd ïo helder schijnt blijven,
dat er behoefte is aan verificatie.
Daiilar rijdt eerst naar het kleine
stationnetje van Poeloe Brayan.
..Hier moet u uitgestapt zijn", zegt
hij.
Verleden en heden
Mijn herinnering twijfelt. Pas
wanneer wij omrijden en ik het van
de andere kant zie, weet ik het ze
ker. We stapten er uit de trein en
liepen zeulend met de bagage naar
het Kamp. Het bestond uit kleine
stenen kamponghuisjes, waterputten,
hurktoiletten, en prikkeldraad. Wij
dachten dat de internering hooguit
zes maanden zou duren, maar zelfs
met die losse gedachte was het moei
lijk wennen aan het kamertje van
twee bij twee meter waar wij met
ons drieën onderdak vonden.
Dahlar stuurt de jeep naar de
kleine kamponghuisjes en wanneer
hij merkt dat ik mijn geheugen af
tast, stopt hij en zegt: „Meneer moet
maar even uitstappen en nadenken".
Met een gevolg van tientallen joe
lende kinderen op de hielen loop ik
Op een reportagereis door het
Verre Oosten heeft onze reis-
redacteur, mr. II. L. Leffelaar,
ook een bezoek gebracht aan
Sumatra en Djakarta, kort voor
de ongeregeldheden daar uitbra
ken. Hij bezocht o.a. het Japan
se interneringskamp, waar hij
precies twintig jaar geleden
werd bevrijd. In een verhaal met
persoonlijke herinneringen ver
gelijkt mr. Leffelaar de toestand
ter plaatse van toen met die van
aarzelend een beboomd laantje in.
het is alsof mijn herinnering zich
met opzet koest houdt, totdat ik een
latrine zie. Dan komt alles terug.
Het is de latrine waar twee speel-
vriendjes en ik onze poppenkast
voorstellingen gaven, met poppen van
karton. We hieven een cent entree
voor de kampkas. Het kamertje waar
wij woonden is vlakbij. De huisjes
zijn nu bewoond door Indonesische
gezinnen van spoorwegarbeiders, en
ons kamertje gaat schuil achter een
uitbouwsel van bamboe.
Dahlar baant zich een weg door
de steeds groter wordende groep kin
deren en vraagt toestemming om het
vertrekje te bekijken. Er blijkt een
jonge vrouw in te wonen, die zich
verlegen uit de voeten maakt. Niet
zonder emotie sta ik in het half
donker voor het hok waar wy
's avonds onze drie matrassen naast
elkaar uitrolden op de cemen
ten vloer, waar een koffer dienst
deed als tafel, waar myn moeder
een doek tegen de muur spijkerde
om het de schyn van gezelligheid te
geven
Te veel herinnering
Nog geen acht meter verder was
het prikkeldraad. Daarbuiten liep
de weg naar de Japanse wachtpost.
Ik wijs Dahlar de plek waar een
jonge Nederlandse krijgsgevangene,
weggelopen van het nabije spoor
wegemplacement om zijn verloofde in
ons kamp te zien door een Japans
zwaard tot bloedens toe werd gesla
gen toen hij haar door het prikkel
draad heen wilde omarmen. Dahlar
zegt niets.
Met de opgewonden kinderen nog
steeds achter ons aan lopen we naar
Jarenlang werd het erekerkhof
in Medan verzorgd door Indo
nesische schoolkinderen. Nu is
het verwaarloosd en verwilderd.
Hier zijn de graven van enige
Nederlandse soldaten, gesneu
veld gedurende Japanse inter
nering of tijdens de politionele
acties.
het schoolgebouw dat dienst deed
als kantoor van de Japanse kamp
commandant. Hier was de appel-
plaats, hier ook moesten de vrouwen
touw draaien van sisalvezels in
de nete zon. Er is een teveel aan
herinneringenhet voetbalveld
waarvan wij gebruik mochten ma
ken tegen betaling van 75 dode
vliegen (geteld door een soldaat), het
laantie waar de geïnterneerde non
nen dagelijks hun brevier lazen, de
plaats waar een Klingalees die voed
sel over het prikkeldraad in het
kamp had geworpen werd gemarteld,
het huisje
Later in de middag rijden we naar
de unie-kampong bij de haven Be-
lawan. Ook daar voltrekt zich het
zelfde proces van herinneringen die
langzaam op gang komen en tenslot-
landers.
te elkaar verdringen. Eén reactie
blijft overal dezelfde: alles is veel
kleiner dan ik dacht --jongens-ogen
J zien andere proporties, bedenk ik me
I later Meer moeite hebben Dahlar
en ik de volgende dag om kamp I
Belawan Estate te vinden. Het ligt j
20 kilometer buiten de stad. en als
wc cr aankomen blijkt het bewoond
te zijn voor militairen.
Desillusie
Zii weigerden toestemming om
foto's te inaken. „Confrontatie", zeg
gen zc. zich aan een woord vast
klampend waarvan hen de betekenis
kennelijk ontgaat. De volgende dag
keer ik terug in gezelschap van een
Nederlandse fotograaf. Terwijl ik met
de militairen praat, maakt hy foto's
totdat onze manoeuvre wordt ont
dekt en wij bevel krjjgen het mili-
taiie kampement te verlaten. In de
opwinding vergeet men de film in
beslag te nemen.
Nu rest nog één bezoek: het ere
kerkhof in Medan. Het wordt een
bezoek aan een desillusie. Het ereveld
is verwilderd, de witte verf van de
houten kruisen is aan het afbla
deren. Bij vele ontbreekt het dwars
hout met dc naam, het gras groeit
slordig en hoog. geiten grazen tus
sen de ryen rustplaatsen, de gas
vlam in de stenen bokaal is ge
doofd, om erin te komen moet men
over het toegangshek klimmen.
Toch zijn er nog veel bekende na
men: van hen die door de Japan
ners werden geëxecuteerd, van an
deren die in de kampen stierven,
ven, van Nederlandse soldaten die
in politionele acties sneuvelden. Een
aantal kruisen draagt het op
schrift: „onbekend".
Die avond, in de door Neder
landse krijgsgevangenen gebouwde
Medan club, zegt iemand aan de bar:
„F.r lijn twee dingen die je in Indo-
nisië niet weg kunt krijgen, de
alang-alang (het lange, taaie gras),
en de Hollanders". Maar op het kerk
hof wint het gras het van de Neder
landers.
Groot transport
stamboekvee
naar Indonesië
Uit Vlaardlngen is gistermiddag
het tweede grote veetransport naar
Indonesië vertrokken. Het bestaat
uit vijfhonderd stuks zwartbont
stamboekvee (450 drachtige koeien en
50 jonge stieren), afkomstig uit het
gebied van het Nederlands rundvee-
stamboek.
De reis wordt in 26 degen ge
maakt met het vierduizend ton me-
tenoe Deense schip „Oona Claussen",
dat speciaal voor veetransport is in-
gerient. Een dierenarts en drie vee-
verzorgers maken de zeereis mee.
drie andere veeverzorgers reizen per
vliegtuig naar Indonesië. Ze zullen
daar toi Kerstmis blijven om de
dieren door hun acclimatiseringspe
riode heen te helpen.
De waarde van de dieren, die gele
verd worden door de Centrale orga
nisatie van veeafzet- en vleesver-
werkingscoöperaties. bedraagt an
derhalf miljoen gulden. Het vorige
transport, ook vijfhonderd stuks,
ging in februari naar Indonesië. De
bedoeling is, met de dieren de melk
veehouderij in Indonesië vooruit te
helpen. Er is daar vooral behoefte
aan melk. De vijfhonderd dieren
gaan ditmaal in hoofdzaak naar
grote staatsbedrijven.
Nederlands succes
in Zuid-Afrika
Dankzij nieuwe uitvoermogelykhe-
den. geschapen door het moderne
snelvervoer en de technische kennis
van immigranten uit Nederland en
Scandinavië, maakt het Zuidafri-
kaanse bloemenbedrijf een grote
groei door, schrijft het blad „Teg-
niek".
In de Strubenvallei, bij Roodepoort
in Transvaal, zijn honderden morgen
grond met bloemen bedekt. Hier
staan de grootste bloemenkassen van
het zuidelijk halfrond. Zy zijn het
eigendom van de uit Nederland af
komstige gebroeders Toxopeus. Eén
van deze kassen is zo groot als vijf
voetbalvelden. Van december tot
februari worden elke dag vijftig ton
snijbloemen per vliegtuig naar het
buitenland uitgevoerd.
Er wordt veel
van gevergd
Advertentie
55
Ondanks de groter wordende medische ver
zorging en de hogere levensstandaard (betere
voeding, kleding en woongenot), ondanks de
verbetering van de algemene gezondheid van de
Nederlandse bevolking, vertoont het ziekteper
centage in de industrie in de loop der jaren een
regelmatige en sterke stijging. Het percentage
verliesdagen door ziekte van mannelijke arbeids
krachten. dat in 1950 vier procent bedroeg, steeg
in 1960 tot 5.3 pet en de frequentie van het ziek
teverzuim steeg van 1.8 pet in 1950 tot 2.7 pet
nieuwe gevallen per week in 1960.
BELANGWEKKEND ONDERZOEK
DOOR GRONINGSE SOCIOLOGEN
Deze paradoxale situatie gaf aanleiding tot een groots opgezet en veel
omvattend onderzoek, dat gericht is op het ziekteverzuim in de bedryven.
Met hulp van de gezondheidsorganisatie TNO werd dit onderzoek door het
Sociologisch Instituut van de Rijksuniversiteit te Groningen verricht onder
leiding van prof. dr. I. Gadourek, hoogleraar-directeur van het Sociolo
gisch Instituut.
Het onderzoeksproject strekte zich uit over een periode van een aantal
Grote bedrijven
Een en twintig grote bedrijven in
ons land. die op grote schaal ar
beidskrachten in ploegendienst heb
ben. werden in het onderzoek betrok
ken. Daaruit werden 107 groepen ge
selecteerd en met elkaar vergeleken.
Doorslaggevend was het ziektever
zuim van een half jaar tot een heel
jaar voorafgaand aan het interview.
Er werden 2209 mannelijke arbieds-
krachten uitvoerig ondervraagd. Ze
kregen ongeveer 130 vragen voorge
legd. Het feitenmateriaal werd ver
werkt in de elektronische rekenap-
paratuur teneinde de correlaties (de
wederzijdse, onderlinge betrekkingen)
duidelijk te laten uitkomen. Er werd
in elk bedrijf een groep gekozen met
opvallend hoog verzuim en een met
opvallend laag verzuim en voorts by
elke groep nog een parallelgroep in
de ploegendienst als controlegroep.
Ook de baas en de chef werden ge
ïnterviewd.
Dit unieke onderzoek is neergelegd
in een in het Engels gesteld boek
werk. getiteld „Absences and well-
being of workers", dat vandaag ver-
schynt.
Onhoudbare hypothese
Het ziekteverzuim is nader onder
zocht omdat vermoed werd dat er
psychische en sociale oorzaken aan
ten grondslag liggen. Daarover zijn
allerlei theoriëen. Zo is er een the
orie dat het „moreel" van de mensen
lager is geworden en dat men mede
door de sociale zekerheden sneller en
gemakkelijker het werk verzuimt.
Deze hypothese is niet houdbaar ge
bleken. Evenmin is het juist dat
minder loyale werkers en degenen die
minder bevrediging vinden in het
werk. meer verzuimen. Daarvan is
uit dit onderzoek niets gebleken.
Wel spelen organisatorische fac
toren een rol. Zo is gebleken dat de
absentie groter is in een groep on
der een werkbaas, die voortgeko
men is uit de eigen groep, dan in een
groep met een werkbaas, die van el
ders is aangetrokken.
De arbeidskrachten voelen zich in
het eerste geval meer op hun ge
mak en nemen de vrijheid vaker
thuis te biyven. Wel is de tevreden
heid in de groep met een voorman
uit eigen kring veel groter.
Individuele tarieven
Gebleken is dat het ziekteverzuim
groter is in groepen, waar individuele
tarieven gelden.
Uit het onderzoek is voorts geble
ken dat moeheid meer afhangt van
psychische en sociale factoren dan
van rechtstreekse fysieke werkom
standigheden.
Van invloed is voorts de krapte
op de arbeidsmarkt, waardoor in
grotere mate ook mensen met chro
nische ziekten en mensen die slor
diger zijn of labieler in het arbeids
proces zijn ingeschakeld.
Uit niets is gebleken dat jeugdi
ge arbeidskrachten vaker verzuimen
dan de ouderen.
Hoewel er geer direct verband is
aangetroffen tussen werkverzuim
en het gevoel van onzekerheid in het
bedryf (de vrees om een goed baan
tje te verliezen), kwam er bij de
de techniek van factor-analyse toch
te voorschijn, dat mannen, die zich
bezorgd maken over het behoud van
hun goede baan, minder vaak hun
ploeg missen dan degenen, die zich
zeker voelden van hun baan.
Religieuze factoren
Er is geen verband gevonden tus
sen godsdienst en hoger of lager ziek
teverzuim. Een gezochte correlatie
was dat RK arbeiders meer geneigd
zijn om te klagen over zich ziek-
voelen dan Prot. Christelijke arbei
ders. Dit gevoel van ziek-zljn open
baarde zich niet zo zeer b(j de in
dividuele RK-arbeider, maar in
hoofdzaak bij de RK-groepen. Wel
licht hangt dit samen met het ver
schil in levenspatroon in het zuiden
van het land, waar men meer „ge
niet" en waar o.a. meer intensieve
drinkgewoonten heersen, aldus licht
prof. Gadourek toe.
Het is mterressant dat mensen
zonder religieuze binding of leden
van kerken met losse organisatori
sche structuur zich intensiever be
trokken voelen tot de afdeling waar
ze werken. De band met de afdeling
waar ze werken kon wel eens die
nen ter vervanging van de ontbre
kende religieuze banden, al zal dit
nader onderzocht moeten worden.
Gevoel van moeheid, onzekerheid
betreffende de baan, de onbelang
rijkheid van de taak in de onder
neming blijken het plezier in de
arbeid en het gevoel van tevreden
heid te bederven. Kritiek op de
leiding tiert dan welig. Ook ar
beidskrachten die zich sterk gecon
troleerd weten gedurende het ar
beidsproces zyn vatbaar voor kri
tiek op de leiding.
De hele studie wettigt de opvat
ting dat de aard van het arbeids
proces en de industriële structuur
van grotere invloed is op het wel
zijn van de arbeiders dan de per
soonlijke kenmerken en de specifie
ke trekken van de arbeidersgroepen.
In die richting zal een verder on
derzoek aangaande de absentie of
het welbevinden van de werkne
mers gestuurd moeten worden, aldus
deze studie.
Voortdurend zijn ze in
beweging. Ze hollen en
draven, dansen en sprin
gen, Daarom, moeders:
kindervoeten hebben uw
aandacht nodig!
Ga naar een zaak die
óók extra aandacht aan
kindervoeten besteedt:
van Dalen
met z'n speciale
kinder-voet-savice
Vakkundig opgeleid per
soneel ziet direct welke
schoen uw kind nodig
heeft. Daardoor behoudt
uw kind
irv-
hinder voet service
DONKERSTEEG 21 - LEIDEN
Sterkste raket
noodzakelijk
De Amerikaanse dienst voor lucht
en ruimtevaart heeft besloten de
draagraket van de Gemini-VI niet
te gebruiken voor de lanceringen van
de Gemini-VII. Dit betekent dat de
lanceringsdatum van de Gemtni-VII
blijft gehandhaafd op ongeveer 8
december. Men had oorspronkelijk
besloten tot het gebruik van de niet
afgevuurde draagraket na het afge
lasten van de vlucht van de Gemlni-
VI met de ruimtevaarder» Schirra en
Stafford. Dan zou de Gemini-VII
reeds ongeveer 20 november kunnen
starten.
Men heeft het plan gehad de
Titan-II raket af te vuren met de
Gemini-vn capsule, omdat de Titan
reeds volledig beproefd was. Een
studie van het hefvermogen heeft
echter uitgewezen dat dit maar ter
nauwernood voldoende zou zijn om
de Gemini-VII in de gewenste baan
te brengen.
Er is namelijk een zekere mate van
variatie in het hefvermogen van de
Titan-n raketten. Elk van de raket
ten wordt geruime tijd van te voren
op de grond beproefd, waarbij de
raketten met het grootste hefver
mogen worden gereserveerd voor de
zwaarste capsules.
Jhr. H. P. J. Bosch
van Drakestein
overleden
In zyn buiten „Klein Drakestein"
aan de Kloosterlaan in Lage
Vuursche ir overleden jhr. H. P. J.
Bosch van Drakestein, in leven bui
tengewoon gezant en gevolmachtigd
minister. Hy is is 62 jaar oud ge
worden.
Jhr Herbert Paulus Joseph us
Bosch van Drakestein werd op 12
februari 1903 in 's-Hertogenbo6ch
geboren. Hij bezocht de gymnasia
in Hilversum en Katwyk.
In 192G trad hy in diplomatieke
dienst. Hy was onder meer gezant
schapssecretaris in Peking en in
Praag. In 1939 werd jhr. Bosch van
Drakestein benoemd tot tydeiyk
zaakgelastigde in Bern en in 1940
tot gezantschapsraad in Beriyn. Van
1944 tot 1947 was hy buitengewoon
gezant en gevolmachtigd minister in
Moskou. Vervolgens in Athene en
Rangoon en van 1952 tot 1854 ten
slotte in Addis-Abeba.
Jhr. Bosch van Drakestein was
reeds eeruimte tyd ziek en leefde te
ruggetrokken op zyn buiten. De be
grafenis zal zaterdagmiddag zyn op
de R.-K. begraafplaats in Soesterberg.
De Gemini-VI zou maar twee
dagen om de aarde cirkelen en had
derhalve minder zware apparatuur
aan boord dan de Gemini-VII die
met de astronauten Frank Borman
en James Lovell twee weken in de
ruimte zal blyven. Het verschil in
gewioht is ongeveer 100 kg.
(VAOPJtSl
Vraag uitgebreide folder bij
Fora Hondébroodfabriek N V..
Postbus 28 - Dordrecht.
Katten-affaire
in Zoeterwoude
De buren en andere omwo
nenden van een 68-jarige inwoon
ster van Zoeterwoude hebben zich
tot de Inspectie van de Volksge
zondheid en tot de minister van So-
siale Zaken en Volksgezondheid ge
wend met klachten over de afgryse-
lUke stank, welke de ongeveer 50 kat
ten, die de vrouw er op na houdt,
verspreiden.
De kantonrechter ln Leiden ver
oordeelde haar reeds in oktober vo
rig jaar tot een geldboete van f 12.50,
omdat volgens de politieverordening
het houden van meer dan twee kat
ten verboden is. Thans is opnieuw
proces-verbaal opgemaakt.
De woning van de vrouw is zoda
nig vervuild, dat het kattenvuil er
met schop en kruiwagen uit moest
worden verwyderd.
