Slechts weinig getuigen van
„moordmachine" in Treblinka
Amsterdam loopt warm
voor een expo in 1975
FANTA
Q
Raddraaiers draaien
vier weken de cel in
Dreigbrief ontvangen
nit Los Angeles
voor 6 zegels en slechts 1 gulden
6 limonadeglazen met vrolijke clowns!
ORANGE
LEIDSCH DAGBLAD DONDERDAG 19 AUGUSTUS 1965 DERDE BLAD
ZEVENTIG OVERLEVENDEN OVERDE GEHELE WERELD VERSPREID
(Va
ze correspondent in Bonn)
Twee processen tegen Duitse oorlogsmisdadigers lopen deze
maand ten einde. Het Frankforter Auschwitz-proces heeft van het
begin af aan in de belangstelling van de wereldpers gestaan. Het
verloop van het Treblinka-proces in Dusseldorf heeft in het bui
tenland echter nauwelijks de aandacht getrokken.
Weinig oud-gevangenen van Tre
blinka ten oosten van Warschau
hebben ook hun ervaringen (anders
dan. verhoudingsbewijs, in het kamp
Auschwitz) kunnen navertellen: van
de 700.000 slachtoffers die in de
veertien maanden van het bestaan
van Treblinka door zijn poorten bin
nengingen, kwamen er niet meer dan
70 levend uit. Ze leven verstrooid
over de gehele wereld. Het terugvin
den van deze schaarse getuigen van
de moordmachine in Treblinka be
tekende voor de openbare aanklager
in Dusseldorf een bijzonder probleem.
Drie maal vlogen proces-ambtena
ren naar de Verenigde Staten, een
maal naar Israël.
Met de berechting van de oorlog-
misdadigers in dit Treblinkaproces is
de beruchte „Aktion Reinhard" aan
de orde, genoemd naar de beruchte
ss-obergruppenfuhrer Reinhard Hey-
drich.
De aktie „Reinhard" was de schuil
naam voor wat het nazi-regime „de
eindoplossing van het Jodendom"
noemde. Treblinka was dan ook, an
ders dan Auschwitz, uitsluitend als
vernietigingskamp gebouwd, hoewel
in Auschwitz 2 Vs miljoen mensen
het leven lieten. Maar opdat in 'tre
blinka geen logiesprobleem voor de
zg. „arbeidskrachten" bestond, kon
veel kleiner dan Auschwits zijn. De
oppervlakte van Treblinka bedroeg
niet meer dan 400 bij 600 meter. De
vernietigingsmachinerie werkte zó
perfect, dat per d r ie uur in de
gaskamers 6000 mensen konden
worden gedood. Veertig tot vijftig
SS-mannen vormden de „staf" van
het kamp.
Van deze 50 SS-ers staan er nu
elf in Dusseldorf terecht. Een van
hen werd ziek en toen van de groep
afgescheiden. Voor hem zal een twee
de Treblinka-proces volgen. De an
dere tien verwachten nog deze maand I
Bij Suchomehl liepen de tranen
van zelfmedelijden over de wangen,
toen hij hoorde getuigen, hoe hij
sommige gevangenen sigaretten en
brood had gegeven. De openbare
aanklager herinnerde er toen maar
even aan, dat Suchomehl ook een
moeder en haar kind doodgescho
ten had. omdat het kind haar pop
niet wilde loslaten. Suchomehl had
ook de gewoonte de transporten
met zwepen de gaskamers in te ja
gen.
Berucht was ook de beklaagde
Nentz, bijgenaamd „Frankenstein",
die in witte kiel in de ziekenhuis
barak duizenden gevangenen met
een nekschot om het leven bracht.
Een getuige verklaarde dat Nentz
het toonbeeld van de geperf eet eerde
„Untertan" was: beleefd en tot het wetenszaak
uiterste gehoorzaam. Zo vroeg hij. worden is.
wanneer hele families door hem j
moesten worden vermoord beleefd, j
hij als eerste van het gezin dood
schieten.
einde", aldus de openbare aankla
ger. De gezworenen in het Treblin
kaproces zullen wellicht rustigee en
koeler tot hun veroordeling komen
dan hun collega's in Frankfort waar
het Auschwits- proces door de gro-
publiciteit veel meer tot een ge-
de hele wereld ge-
Verzet
van jonge
Hongaren
Een rechtbank in Boedapest heeft
gisten drie jonge Hongaren tot ge
vangenisstraffen veroordeeld wegens
de vorming van een anti-communis
tische verzetsgroep en een poging om
daarvoor soldaten te werven. De
groep, welker sterkte niet bekend is,
noemde zich volgens radio-Boeda-
pest „verzetsbeweging der ontwa
kende Hongaren".
De drie werden in april aangehou
den bij een poging om door het ijze
ren gordijn naar Oosterijk te vluch
ten, vanwaar zij naar de Verenigde
Staten wilden emigreren.
De 19-jarige Jasef Ligeti kreeg
vier jaar en zes maanden. De 22-ja-
rige Antal Hopp twee jaar en tien
maanden en de minderjarige Imre
P. twee jaar en vier maanden.
1 NEDERLAND 1
7.06 uur
8.00 uur
8.45 uur
9.20 uur
VARA:
Nieuws in het kort NTS
Barend de Beer, voor de kleuters
De verrekijker, internationaal jeugdjournaal
Van gewest tot gewest, regionaal programma
De Lucy show
NTS-journaal
Achter het nieuws, actualiteiten
Le petit théatre
Sextet, amusementsprogramma
Bacchusfeest, tv-spel
NTS-journaal
Sluiting.
NEDERLAND 2 NCRV:
Eisen
Voor Franz werd levenslang tucht- I
huis gevraagd, evenals voor Nent, j
Niete en Suchomehl. De eisen voor
de andere beklaagden luiden van
levenslang tot 3*2 jaar tuchthuis.
„Een groot proces, waardoor de
adem van de historie gaat. loopt ten
Snelle berechting na de
relletjes bij Lieverdje
„Fikse regen bu i
helpt beter.
hun
(Van onze Amsterdamse
correspondent)
Nog sneller dan verwacht hebben
vier van de raddraaiers, die zater
dagnacht na de rel rond het Am
sterdamse „Lieverdje" door de politie
werden aangehouden, gistermiddag
wegens belediging van het openbaar
gezag voor de Amsterdamse politie
rechter, mr, G. H. Nomes, terecht
gestaan. Zy werden allen veroor
deeld tot acht weken hechtenis,
vier weken voorwaardelijk,
proeftijd van drie jaar.
De j)oj)
De beruchtste van het illustere ge-
zelschap (in het naoorlogse Duits-
land vredig als kok, kleermaker,
meubelmaker, metselaar, of zieken-
1 verpleger) is de nu 51-jarige Kurt
Franz.
■W Om zijn goede uiterlijk en zijn on-
berispelijke uniformen noemden de
joden hem in Treblinka „lalka"
wat „pop" betekend. Franz was aan
vankelijk plaatsvervangend kamp
commandant, en later de onbetwis-
te chef. In 1943 brak er in Treblin
ka brand uit en werd het kamp op
geheven.
De weinige overlevenden herinneren
zich Franz als een sadist, die ransel-
4| de, sloeg en in het wilde weg op de
gevangenen schoot, of ze door zijn
hond liet by ten. Eens wedde Franz
.21 erom. dat hij van een bepaalde af
stand precies in het hart van een
mens kon schieten. Zes joden lieten
door deze weddenschap het leven. En
andere keer kregen gevangenen op
dracht de spoorwagons schoon te
49 maken, waarin duizenden verhonger
de, gestikte of vertrapte Joden in
Treblinka waren aangekomen. Toen
het werk gedaan was, nam Franz
zijn machinepistool en schoot de he-
le arbeidscommando, 250 man, neer.
Als Franz met deze daden in Düs-
i èeldorf wordt geconfronteerd, zet hij
een arrogant gezicht en verklaard
.2? kriegelig dat het „allemaal leugens"
Bovendien gelastte mr. Nomes hun
onmiddellyke gevangenneming.
De officier van Justitie, mr. H. W.
P. de Vries, had tien weken, waar
van vier voorwaardelijk, geëist. „Het
is nodig, dat deze knapen merken,
dat zij te ver zijn gegaan en het is
ook nodig, dat er een eind komt aan
deze uit de hand gelopen happe
nings".
„Meegesleept"
De vier verdachten scholieren
en kantoorbedienden tussen de 18
en de 25 jaar hadden „fascist"
tegen de politie geroepen. „Wij heb
ben dit gedaan om uiting te geven
aan ons gemoed, toen wij de politie
met blanke sabels te keer zagen
gaan", zo luidde hun verklaring. „We
werden meegesleept door de massa".
Geen van hen stond in verbinding
met de anarchistische beweging
„Provo". Slechts een enkele kon
enige sympathie opbrengen voor dit
groepje jongelui. Op dit laatste gre
pen de verdedigers in, die fel pro
testeerden tegen het feit, dat zij pas
een half uur voor de zitting aan de
verdachten waren toegewezen.
„Boemerang"
„Een zware straf zal als een boe
merang werken", zo redeneerde een
van hen. „Licht kan de indruk
gevestigd worden, dat bij gebrek aan
werkelijke aanstichters, zij die toe
vallig ter plaatse aanwezig waren,
het loodje moeten leggen. Dit zou
kunnen leiden tot extra-provoca
tie". Hun scepticisme over het effect
van de traf werd overigens gedeeld
door de officier van Juisttie: „Ik
hoop. dat het zal helpen. Ik heb
echter meer vertrouwen ln een
flinke regenbui". Tijdens de zitting
moest een jonge fotograaf door
parketwachters uit de zaal verwij
derd worden.
De Rotterdamse politierechter
veroordeelde gisteren een deelnemer
aan de recente nozemrelletjes in het
zuiden van de Maasstad tot acht
weken hechtenis onvoorwaardelijk
wegens verzet tegen de politie.
De officier van Justitie mr. P. A.
H. Bos had tegen deze man. een
20-jarige accumonteur tien weken
hechtenis onvoorwaardelijk geëist.
In de late avonduren van 4 augus
tus heeft de accumonteur zich heftig
verzet tegen het optreden van de
politie tijdens relletjes aan de
Beijerlandselaan. Een politieman
kreeg van deze jongeman enige
stompen in het gezicht.
8.00 uur
9.25 uur
Nieuws in bet kort NTS
Detectivebureau Lynx
Let's sing it out
Europese vorsten in ballingschap
Blind paard, tv-film
Kerkelijk programma
Sluiting.
De Franse filmactrice Ca-
therina Deneuve is in de Britse
hoofdstad in de echt verbonden
met de Londen se modefotograaf
David Bailey. De bruid was ge
kleed in een zwarte japon en had
het haar opgemaakt in een paar-
destaart. De bruidegom droeg
een lichtblauwe sweater met
groene pantalon.
Rhenense ouders noemden
kind Martin Luther King
UIT HET RADIOPROGRAMMA
HILVERSUM 1:
HILVERSUM
Interview niet
Henk UIrici
Henk UIrici was voor AVRO's
Televizier dusdanig interessant,
dat men gisteren in Doorwerth
alweer bij hem voor de deur
stond voor het laatste nieuws
over de Nederlandse Vietnam-
gangers. Pim Elfferich maakte
er zelfs een pittig interview
van, dat de persoonlijkheid van
de aspirant-commandant karak
teristiek naar voren bracht.
Dit gesprek was heel leer
zaam. Voor ons stond een man,
die zijn hevigste emoties in het
verzet en de militaire strijd van
na de oorlog heeft beleefd.
Ongenuanceerd als hij zijn
gevoelens de vrije loop laat
(„gebruik maar atoombommen
voor Vietnam, liever nu dan
over 10 jaar"), maar soms ver
standelijk de krasse uitspraken
weer wat bijschavend.
Wie UIrici uit de uitvoerige
weekbladreportages gedacht nad
te leren kennen („een Aziaat is
als een biefstuk: hoe meer je
erop slaat hoe malser hij
wordt") zullen allicht een sym
pathiekere indruk van zijn ver
schijning op het scherm heb
ben gekregen, maar een ferm
buitenbeentje bleef hij deson
danks.
Pim Elfferich maakte deze
Televizier-reportage markanter
dan men doorgaans in deze
AVRO-rubriek tegenkomt.
Voor het laatst:
„De verdedigers"
Gerton van Wageningen ver
schafte als gewoonlijk een ge
degen en bevattelijk idee van
de ruimtevaart in zijn jongste
ontwikkeling.
Nederland I nam gisteravond
afscheid van „De verdedigers",
vader en zoon, die zo aandoen
lijk opkwamen voor het recht
en die gisteren op de valreep
nog eens een ten onrechte voor
aanranding veroordeelde jonge
ling konden vrij krijgen na 12
jaar gevangenis. Het was een
kundig gemaakte serie. In de
laatste aflevering bleek weer
eens dat de felle dramatiek der
rechtpleging allereerst aanlei
ding was en dat de intrige daar
op afgestemd, meer dan de psy
chologie der personen. Zo was
met name gisteren de werking
van 12 jaar op verdachte en
andere betrokkenen niet bijster
waarschijnlijk. Maar de preten
tieloze spanning bleek aanwezig
en dat is al heel wat voor een
mooie zomeravond.
(Van onze Arnhemse correspond.)
..Top-communist" en ..op
roerkraaier", zo wordt dominee
Ji
Stille man
Gemeenteraad studeert op lijvig rapport
Een weinig minder groot misdadi- I I
„r Is Arthur Niete vroeger leider l,<>SCII(lt teh'Ofl
>.5!
Raiffeisen-bank.
nature zwijgzame Niet (bijgenaamd
„Engel des doods" was er berucht
•9c om dat hij stil door het kamp ging
en voorbijgaande gevangenen aan-
j sprak met „je ziet er slecht uit" en
hen dan zonder meer doodschoot.
Bij het begin van het proces werd
Niete gevraagd of er, toen het
kamp pas in werking was, nog stof-
-ifelijke resten op het veld bleven lig-
'•91 gen. Niete antwoordde koel: „nee, in
het kamp heerste orde en netheid".
De Oostenrijkse beklaagde Sucho-
.mehl vulde deze getuigenis aan met
de mededeling dat elk joden-tran
sport binnen 45 minuten na aan
komst in de gaskamers moest zyn,
omdat anders de organisatie in de
war liep.
IT'
„Martelaars voor
de persvrijheid'"
De Zuidafrikaanse minister van
i Voorlichting, Frank Waring, heeft
gisteravond op een politieke byeen-
1 komst in Pretoria de waarschuwing
§euit dat de regering overweegt
maatregelen te nemen tegen „onver
antwoordelijke journalisten", die
misbruik maken van de traditionele
persvryheid.
j' Hij zei dat er journalisten zijn in
Zuid-Afrika, die niet schromen het
I nieuws verdraaid naar het buiten
land te zenden, alleen maar voor de
I dollars die dit hen o: levert. Velen
da' van hen hopen dat er maatregelen
i tegen hen worden genomen, zodat ze
zich kunnen uitgeven als martelaars
voor de persvrijheid, aldus Waring.
I Hy omschreef niet nader welke
1 maatregelen de regering over-
weegt.
165 miljoen
(Van onze Amsterdamse
correspondent)
De plannen om in 1975 een
wereldtentoonstelling in Amster
dam te organiseren, beginnen
een vaste vorm aan te nemen. B.
en W. van de hoofdstad hebben
gemeend, dat nu de tijd is ge
komen om de raadsleden inzage
te geven van een vertrouwelijk
rapport van de afdeling econo
mische zaken van de gemeente,
dat 2 jaar geleden gereed is ge
komen en dat de voor- en na
delen van het houden van een
dergelijk evenement opsomt.
Het rapport bleef aanvankelijk
in de kast, omdat de tyd nog niet
rijp werd geacht zich bezig te hou
den met zaken, die zich in een be
trekkelijk verre toekomst pas afspe
len. Omdat Amsterdam echter in
1968 zal moeten beslissen of het in
1975 prijs stelt op een wereldten
toonstelling menen B. en W., die ken-
neljik positief tegenover de plannen
staan .dat de gemeenteraad zich
Aspecten
Het plan voor het organiseren van
een wereldtentoonstelling ls voor
eerst ter sprake gebracht door het
KVP-raadslid Geurt Brinkgreve. In
de raadsvergadering van 6 december
1962 vroeg hij het college van B.
en W. de gemeenteraad een pre-ad-
vies te doen toekomen over de moge
lijkheden van een dergelijk project.
B. en W. vroegen de afdeling eco
nomische zaken van het stadhuis de
diverse aspecten te bestuderen. Op
31 mei 1963 kwam een lyvig rap
port gereed, wat nu aan de raads
leden is toegezonden. Hierin wordt de
wereldtentoonstelling een aantrekke
lijk project genoemd, dat Amster
damse prestige in de wereld kan
doen stijgen en een stedebouwkun-
dige verrijking van de stad kan be
tekenen.
De grote inspanning, die nog nodig
op het gebied van de woning
bouw en grote openbare werken ma
ken het echter onmogelijk, dat zo'n
tentoonstelling vóór 1975 kan
plaats hebben.
Offer
De wereldten toonstelling vraagt 'n
terreinoppervlakte van circa 400 hec
taren. Dit gebied is gevonden aan de
rechteroever van de Amstel, dat reikt
tot ver in de gemeente Oudekerk.
Dit weilandengebied is in de ver
re toekomst bestemd voor het aan
leggen van een tweede Amsterdams
Bos.
De investering is geraamd op ruim
een miljard gulden, waarvan 480.
miljoen gulden door de gemeente
Amsterdam zal moeten worden op
gebracht. De helft van dit bedrag is
nodig voor de aanleg van wegen,
bruggen en openbaar vervoer, welke
projecten toch zouden moeten wor
den uitgevoerd.
In het rapport gaat men uit van 'n
bezoekerstal, dat ligt tussen de 30 j
en 50 miljoen. Zelfs by deze enorme
aantallen moet rekening gehouden
worden met een exploitatietekort van
ongeveer 165 miljoen gulden.
Onzekerheden
Hoe interessant het rapport ook
mag zijn, er blijven nog tal van on-
zekerheden bestaan. Niemand kan I
zeggen hoe Nederland er over en- j
kele jaren voor zal staan, wat be- j
treft investeringsplafonds, woning-
bouw, bouwvergunningen enz.
Het organiseren van een expo is
uiteraard een nationale zaak, waar-
in de regering een duidelijk woord
zal meespreken. Het is bekend dat
de minister van Economische Zaken,
de vroegere Amsterdamse wethouder
drs. J.M. den Uyl zeer positief staat
tegenover een wereldtentoonstelling.
Tenslotte zal ook het in Parijs ge
vestigde internationale bureau voor
wereldtentoonstellingen een uitspraak
moeten doen. In 1970 zal er een ten-
tooiistelling in Japan plaats hebben
en er Ls een streven de periode tussen
twee tentoonstellingen in, op min
stens zes jaar te stellen.
Martin Luther King genoemd
in een anonieme brief, die het
echtpaar Bouwman uit Rhenen
ontvangen heeft uit Los Ange
les.
De heer en mevrouw Bouwman
noemden hun jongste kind, dat op
27 juli j.l. geboren werd naar de be
roemde negerleider. Het kostte bij de
burgerlijke stand nogal wat moeite,
maar tenslotte ging het toch door.
De onbekende uit Amerika is het
hier allemaal niet mee eens. „Noem
uw baby niet naar Martin Luther
King", zo schrijft hij en hij ver
klaart, dat de negerleider betrokken
is bij on-Amerikaanse activiteiten
en geregeld contact heeft met de
Amerikaanse communistische party.
De brief wordt vergezeld door ar
tikelen tegen dominee King uit en
kele Amerikaanse kranten. „The
Augusta Courier" en „Freedom
Press". De heer Bouwman, die
hulpprediker is, was aanvankelyk
nogal kwaad, omdat het een ano-
miene brief betreft, zodat hy niet
kan terug schrijven. Hoe het nieuws
in Amerika bekend is geworden bhjft
voor de Bouwmans een raadsel.
programma
DONDERDAG 19 AUGUSTUS
Hilversum I, 401 ni NCRV: 17.50
Sportrubriek. 18.10 Licht instrumen
taal trio. 18.40 Voor de twintigers,
h).00 Nieuws en weerpraatje, 19.10
Geestelijke 1
iz.. 20.00 I
22.00 Orgelconcert:
Volksliedjes, 22.30
kamerorkest: mod. en klass. muz.. 23.45
Mod. plonanmuzlek. 23.55-24.00 Nieuws.
Hilversum 2. 298 m AVRO: 18.00
Nieuws, 18.15 Actualiteiten. 18.25 Man-
roken Brief.
nenwerk, licht
18.45 en 19.00
sportactualiteiten en reportage West-
europese kampioenschappen waterpolo
te Londen). 19.40 Nieuws. 19.45 Der
Rosenkavaller, opera .21.05 Voordracht,
21.15 Der Rosenkavaller (2e acte), 22f20
Nieuws. 22.30 Actualiteiten, 32.45 Der
Rosenkavaller (3e acte), 23.55-24.00
Nieuws.
VRIJDAG 20 AUGUSTUS
lokrant, 7.55 Lichte f
Lichte
9.35 Wal
1030 Morgendienst, M.OO Klass. gram-
ten, 9.40 Klass. gr.muz.,
mof oonmuziekli 115 Voor
luisteraars, 12.00 Lichte gr.muz., 12 27
Med. t.b.v. land- tuinbouw. 12.30 Nws..
12.40 Grammofoonpl., event, actuali
teiten, 12.50 Orgelspel, populaire muz.,
13.10 Klass. gr muz.. 13.40 Licht orkest
en zangsoliste, 14.00 Vrijdag-weekeind
tips, H.20 Ammuz.. 14.45 Voordracht.
15.05 Tenor en gitaar, 15.30 Voor de
vrouw, 16.00 Musiclana: muzikale her
inneringen. 16.30 Duizendschoon,
praatje. 16.45 Stereoi Vocaal ensemble.
Klass. gr muz.
Hilversum 2, 298 m VARA: 7 00
Nws., ochtendgym. en soc strijdlied.
7.20 Lichte gram. 7.25 Van de voorpag
praatje. 7.30 Lichte gram. 8.00 Nws!
8.10 Lichte gram. 9.00 Te land en te
water: Informatief progr. voor weg- en
waterweggebruikers. VPRO: 9.40 Ko
ning van de weg, overdenking over het
verkeer. VARA: 10.00 Llohte gr. 11.00
Nws. 11.02 V. d. kleuters 11.15 Vrij
entree, cabaret. 11.40 Lichte gram.
12.00 Licht orgelspel 12.27 Mededelin
gen t.b.v. land- en tuinb. 12.30 Licht
ork. en licht trio.
13.00 Nws. 13.10
Beursber. 13f'
manifestaties
14.30 Tenor en plano: klass. "liederen.
15.00 Lichte gram. VPRO: 16.00 Nws.
Aansl Heersen over de toekomst.
praatje. 16.15 Klank en
geluld en akoestiek, to
muz. illustraties. 16.45
voor nieuwsgierige kinderen. 16.49 V.
d. Jeugd. 17.30 Jazz-rondo. 17.50 Kioski
artikelen i
besproken.
(IV):
weekbladen worden
TELEVISIEPROGRAMMA'S
Nederland I: NTS: 19.00 Nieuws ln
het kort. 19.01 V. d. kleuters. VPRO:
'".06 Patrouilewagen 54, TV-film.
trio met zangsollsten. 20.36 Franse
chansons. 21.05 Randfiguren,
22.40 Toeristische tips
22.43 Journaal. SOC: 22.48-23.03 Uit
zending Socutera.
Nederland II: NTS: 20.00 Nws. ln
film. 22.10 Einde.
GEZINSFIES
FANTA
ORANGE
vruchtenlimonade
bereid met
zuiver
sinaasappelsap
„Fanta" an „Coca-Cola": Bottelo N.V. - Schiedam - 's-Gravanhaga
