eruzalem bakermat van
drie wereldgodsdiensten
VERDEELDHEID ONDER
HRISTENEN ZEER GROOT
tad vol tegenstrijdigheden
iRUZALEM IS WEL GEBOUWD...
KERKDIENSTEN
GOEDE VRIJDAG
J HIJ LIET EEN KLEED NA
LETOSCH DAGBLAD DONDERDAG 15 APRIL 1965 ZESDE BLAD
jÉKSL
ie als vreemdeling vanuit Jericho de stad Jeruzalem nadert,
vanneer hij de minaretten ziet en even later, wanneer de stad
ar geheel opnieuw voor hem opduikt, de gouden koepel waar-
die zich welft boven de rots Moria, niet kunnen instemmen
le woorden van de psalmendichter uit het verre verleden:
:e voeten zijn staande in uw poorten, o, Jeruzalem; Jeruzalem
|gebouwd".
egendeel een gevoel van intense, teleurstelling zal zich van
neester maken, want hij nadert geen Oud-Israël. maar hij na-
:en Arabische stad, waarin voor zijn oog gebouwen oprijzen,
ijn voortgekomen uit de geest van het latere mohammedanis-
\1 het joodse is weggewerkt, al het christelijke is verscholen
ar de achtergrond geraakt.
globale indruk, die men bij het naderen van Jeruzalem krijgt
is een mohammedaanse stad.
ÏEEN VIJANDEN
meer men echter het grote
cht heeft om een paar we-
innen deze stad te verblij-
Ian ontdekt men ook veel
aspecten, die onze eerste
beslist zullen moeten cor-
mohammedaan met wie ik
yeruzalem een interessant
k hield, zei tegen mij:
u eerst maar eens goed
dan zult u ontdekken, dat
ohammedanen en de chris-
hier in Jeruzalem geen
zijn, maar vrienden,
zij ook, religieus gespro-
(it elkaar liggen",
oet eerlijk erkennen dat
iijk had.
ieus gezien is Jeruzalem de
at van drie wereldgodsdien-
de joodse, de christelijke en
hammedaanse. Zo moet ik ze
onologische volgorde tenmin-
k lemen.
e bijbel komt Jeruzalem reeds
t roeg voor. In Genesis 14 wordt
d Salem genoemd. Melchize-
haar koning en hij is een ko-
Es vredes. Ook in een buiten
bron wordt Jeruzalem ge-
als stad in Kanaan, nl. in de
.brieven uit de veertiende
g eerste dagen van Israels
in Kanaan heeft men geen
al heiligdom gekend. Er werd
geofferd op de hoogten, waar
drie bekend zijn, die een min
sr officieel karakter hebben ge-
nl. Nob, Silo en Gibeon. Zij
alle drie niet zo heel ver van
lem. Echter eerst onder Da-
Salomo vindt er centralisa-
de cultus plaats. Dit duurde
kort. Jerobeam de zoon van
richt zijn eigen staatsheilig-
en op in Dan en Bethel. Voor
blijft echter Jeruzalem de of-
plaats voor de dienst van
Maar dit heeft niet zo heel
[eduurd. In 586 worden stad
Bpel verwoest. Na de opbouw
Israël vooral aan de Idumaeër
és veel te danken gehad voor
tihaving van het centrale hei-
Maar hoewel Jeruzalem dus
De gouden rotskoepel
op het Tempelplein.
steeds een toneel is geweest van
strijd en er dikwijls vele afwijkin
gen waren in godsdienstig opzicht,
het is en blijft voor Israël de heilige
plaats, waar men naar terugverlangt
om te aanbidden.
Centrum
van Christusverering
waar Jezus heeft gesproken en gele
den. Hy is daar gekruisigd en begra
ven en vooral ten derde dage weder -
lem een heilige plaats. Het is de stad,
Ook voor de christenen is Jeruza-
oni opgestaan van de doden. De
christenen hebben daarom altijd veel
belangstelling gehad voor Jeruzalem.
Een belangstelling, die niet altijd
even vroom naar voren is gekomen
ik denk hier aan de tijd van de
kruisvaarder maar toch een be
langstelling, die zich ook heeft ge
uit in het bouwen van kerken boven
de belangrijke plaatsen in het leven
van Jezus. Jeruzalem is een cen
trum van Christusverering geworden,
soms meer in de weg van de zienlij
ke dingen dan in de weg van geest
en waarheid. Maar de christelijke
kerk heeft zich in Jeruzalem altijd
willen laten gelden. En zij is er tot
op dit ogenblik nog sterk vertegen
woordigd. Sommige plaatsen in Je
ruzalem dragen zo het stempel van
de christelijke religie, dat je de in
druk hebt, dat Jeruzalem alleen
maar een christelijke stad is.
Verheven heiligdom
Tenslotte hebben ook de moham
medanen hoewel hun godsdienst
van veel jongere datum is Jeru
zalem gezien als een heilige stad.
Zij noemde Jeruzalem het verheven
heiligdom en vereren het in het bij
zonder omdat zij de aartsvader Abra
ham erkennen als een groot profeet,
die zich bereid toonde om in dienst
van Jahwe zelfs het liefste dat hij
bezat te offeren, zijn enige zoon,
Izak. Volgens de mohammedaanse
traditie is Mohammed ook in Jeru
zalem geweest, heeft daar aangebe
den op de plaats van de rots Moria
en is vanaf die rots ook ten hemel
gevaren.
Het mohammedanisme heeft zich
meester gemaakt van de centrale cul
tusplaats van Jeruzalem en zij heb
ben er naar hun inzichten ook iets
van gemaakt. Ook zullen wij moeten
De graven van Absalom. Josafat
Jacobus en de profeet Zacharia,
even buiten Jeruzalem.
Nu in deze stille week,
welke uitmondt op Pasen, de
gedachten van vele gelovi
gen bepaald worden bij
Christus' dood en opstan
ding. deed dr. K. Dronkert
Leids geref. predikant ons
zijn impressies toekomen
over een bezoek aan Jeruza
lem. religieus gezien de ba
kermat van drie wereldgods
diensten.
evkennen, dat zij geen geld en moei
ten gespaard hebben om het heilig
dom inderdaad een waardig heilig
dom te doen zijn. De gouden rotskoe
pel beheerst niet alleen het gehele
Tempelplein maar voor een groot
deel zelfs de gehele stad.
Koewei de eigenlijke moskee de
Akse-moskee is en daar dan ook de
gebeden worden gezegd, heeft men
in de kapel van de gouden rotskoe
pel ook gelegenheid te bidden en zag
ik in de gouden rotskoepel menige
mohammedaan ter aarde liggend en
met het gezicht naar Mekka zijn
gebeden zeggen.
Nu is op dit ogenblik de joodse
godsdienst geheel uit her. Jordaanse
Jeruzalem verdwenen. Vroeger woon
den de joden in een afzonderlijke
wijk in Jeruzalem evenals de mo
hammedanen en de christenen. Ook
toen dus een zekere verdeling van de
stad naar godsdienstige overtuiging.
Nu zijn de joden geheel verdwenen en
wonen christenen en mohammedanen
samen. Wat mij nu opviel is, dat de
mohammedanen en de christenen de
overblijfselen van het vroeger jood
se element niet hebben vernietigd.
Wat bijbels was en wat zelfs tra
ditioneel was hebben zjj laten staan
zoals het was. Er heerst ten aanzien
van he* Oudtestamentische een zeke
re vi ede. Dit is wel te verklaren om
dat alle drie religies tenslotte een
oer-semietische wortel hebben. Mo
hammedanen en christenen leven
eveneens in vrede met elkaar. Zjj
storen elkaar niet. Zij verdragen el
kaar tenvolle.
Verdeeldheid ook
in Heilige Grafkerk
Wat wel opvalt en wat ons ook
een beetje zeer doet is dit, dat het
mohammedanisme als een eenheid,
in ieder geval naar buiten treedt.
Natuurlijk zijn er onder de moham
medanen ook verschillende richtin
gen. Maar naar buiten treedt de Is
lam, in Jeruzalem in ieder geval, als
een eenheid op.
Niet alzo de christenen. Zy heb
ben het niet kunnen laten om zelfs
op de meest belangrijke plaat
sen hun verdeeldheid te demonstre
ren. Neem als voorbeeld de Heilige
Grafkerk. Deze is gebouwd op de
plaats waar men meende, dat Gol
gotha en de hof van Arimathea moe
ten worden gezocht. Het is alles niet
heel zeker, maar hierin scheen dan
toch een zekere overeenstemming
van gevoelens te heersen Maar ver
schillende denominaties van de
christelijke kerk wilden beslag op
deze plaatsen leggen. Dat wordt ook
gedemonstreerd. Er hangen in de
kerk bv. in totaal 43 wijlampen. Zjj
branden maar schaars en maken dus
niet zo heel veel indruk. Maar wat
het bespottelijke is: zij behoren aan
vier verschillende kerken.
De rooms-katholieken, de Grieks
katholieken en de Armenische chris
tenen, die er ook nogal in Jeruza-
len zijn, hebben er elk dertien voor
hun rekening, terwijl de Koptische
christenen er vier voor zich hebben
gereserveerd. Soms dacht ik het valt
me mee, dat zij ook geen vier Gol
gotha's en vier tuinen er op na hou
den. Dit is een ergernis, waaraan de
christenen moesten proberen zo snel
mogelijk een einde te maken. Maar
wie zal ook hier het verlossende
woord spreken. Is Jeruzalem en de
christelijke kerk dan nog zo interes
sant wanneer de strijd en het tegen
strijdige er uit gehaald worden?
Maakt de heilige oorlog, in welke
vorm, het leven, ook het religieuze
leven alleen maar de moeite waard?
Je zou het soms zeggen en hier in
Jeruzalem wordt het dan ook niet
verbloemd.
Jeruzalem geen stad
des vredes
Maar zo is Jeruzalem geen stad
des vredes.
En waar het religieuze leven de
dicpfte drijfveer voor heel het leven
is, zal er religieus eerst veel moeten
veranderen, ook in de christelijke
kerken, voordat men aan een andere
vorm van vrede denken kan.
Het joodse geloof is een museum
stuk geworden in Jeruzalem.
Het christelijke geloof is verdeeld
tot in de kleinste bijzonderheden
toe.
Het mohammedaanse geloof heeft
een bepaalde kracht en zet er in al
les een stempel op.
Maar in de diepste grond is het al
le.* ontsproten uit één grote semieti-
sche wortel en die wordt helaas op
dit ogenblik beheerst door een strjjd
tegen elkander meer dan door de op
dracht om de vrede te zoeken. Men
spreekt veel van s a 1 e m, In de
dagelijkse groet. Hebben zij er zo
veel behoefte aan, dat zij er zich
zelf telkens aan herinneren. Ik ge
loof het weL
Leiden Herv. Gem., Pie terkerk:
10 u dr. P. L. Schooahelm; 7.30 u ds.
P. Kloek (HA).
Hooglandse Kerk: geen dienst.
Marekerk: 7.30 u ds. J. M D. van den
Berg (HA).
Oosterkerk: 7.30 u ds. J. Groot (HA).
Bethlehemkerk: 7.30 u ds. Joh. Poort
(HA).
Maranathake'rk: 8.15 ds. H. J. van
Achterberg (HA).
Bevrijdingskerk: 7 u ds. H. Bouter
(HA).
Koningökark7.30 u d«. L, Kievit
(HA)
Herv. Ulo-school, Asserstr.j 10 en
7.30 u ds. D. J. Voseers (HA).
Ver. Vrijz. Herv.: geen dienst.
Egllse Wallonne: 7.30 u ds J. M.
Charensol (HA).
Acad. Ziekenhuis: 10 u pater H. J.
van der Veldt en ds. J. Maaskant.
Dlaconessenhuls: 10 u ds. J. de Wit
(HA).
Moriaen (Hoogl. Kerkgracht 44) t
10.30 u Jeugdkapel (leeftijd 13-10 Jr).
Geref. Kerk. Zuiderkerkr 8 u ds.
B. Bouma te Noordwijk aan Zee.
Kerk Oude Vest: 8 u ds. Modderaar
te Voorschoten.
Petrakerk: 8 u ds. Haverkamp.
Bevrijdingskerk: 8.30 u ds. Boven
berg.
Maranathakerk: 7 u ds. De Boer.
Groenhoven: 8 u ds. Maaskant.
Chr. Geref. Kerk: 7.30 u dr. W. Ve-
Geref. Gem.: 7.30 u leesdlenst.
Geref. Kerk (Vrijgemaakt): 8 u ds.
J. v. d. Haar.
Doopsgez. Gem.: 7.30 u ds. H. van
Bilderbeek.
Nieuw Apost. Kerk (H. Rijndijk 24)
8.30 uur dienst.
Oud-Kath. Kerk (Zw. Singel 50):
8 u-ur dienst van Goede Vrijdag (zater
dag 8.30 uur vm. Paasnachtviering).
Rem. Gem.: 7.30 u dr. A. W. Cramer.
Evang. Luth. Gem.: 7.30 u declama-
torlum Marcus
Baptlstengem.: 8 uur dienst.
Evang. Chr. Gem. (Middelstegracht
3) 8 u HA voor alle gelovigen.
Leger des Hells: 10.30 en 7.30 u bij
zondere samenkomsten.
Hazerswoude Herv. Gem.: 7.30 u
ds. G. Jonkers (HA). Geref. Kerk: 7.30
u ds. Brink.
Hillegom Herv. Gem.: 10 u ds. J.
Bronsgeest (HA). Bejaardencentrum
..Parkwijk" ds. J. Bronsgeest 3 u (HA).
Geref. Kerk: 7.30 u ds. A. K. Krabbe.
Chr. Geref. Kerk: 8.15 u ds. L. S. den
Bore te Sassenhelm. Ned. Prot. Bond:
7.30 u ln het Nutsgebouw, van den
Endelaan 52 ds. S. Daalder uit Heem
stede (HA).
Hoogmade Herv. Gem.: 10 u ds.
Fred. J. Broeyer (HA).
Katwijk aan den Rijn Herv. Gem.,
Dorpskerk: 10 en 7.30 u ds. A. Mak-
kenze (HA) Kapel Nwe Duinweg: 10
7.30 u ds A. Baas (HA). Geref
Kerk: 7.30 u ds. A. C. van Beek.
Katwijk aan Zee Herv. Gem.. Nwe
Kerk: 10 u ds. L Kievit te Lelden:
7.30 u ds. Vroegindewey (HA). Oude
Kerk: 7.30 u ds. Vink. Zeehospitium:
6.45 u ds. Hagen (HA). Geref. Kerk:
Voorstraat: 7.30 u ds. De Vries. Chr.
Geref. Kerk: 10 u ds. Roos te 's-Gra-
venzande. Geref. Kerk (vrijgem.) 7 u
ds. J. Bos te Lelden; 8.30 u ds. Breen.
Geref. Gem.: 10 u ds. C. van Dam te
Werkendam. Geref. Gem. In Ned.: 10 u
ds. Steenblok te Gouda.
Koudekerk Herv. Gem.: 10 en 7.30
uur (HA) ds. J. T. W. Quak. Geref.
Kerk: 10 en 7.30 u ds. Makklnga.
Leiderdorp Herv. Gem 10 en 6.30
u ds. J. P. Honnef (HA). Geref. Kerk:
6.30 u ds. F. Mlnnema.
Leimuiden Herv. Gem.: 7.30 u ds.
P. L. J. Wapenaar (HA).
Lisse Herv. Gem.: 10 u (Openb.
gel .bel) en 7 u (HA) ds. S. Koolstra.
Helvetlakapel10 u en 7 u HA i ds.
H. G. Oostlnga. Geref. Kerk: 7.30 u ds.
J. van Drie te Leiderdorp. Chr. Geref.
Kerk: 7 30 u ds. D. H. Biesma. Geref.
Gem.: 7.30 u leesdlenst. Geref. Kerk
(Vrijgem.) 7.30 u ds. J. J. Verleur.
Oud Geref. Gem.: 7.30 u Leesdlenst.
Nieuwkoop Herv. Gem.: 7.30 u ds.
ds. D. OllemanB (HA). Rem. Geref.
Gem.: 7 u ds B. Nljholt (HA). Chr.
Geref. Kerk: 7.30 u dhr. J. van Leeu
wen te Den Haag.
Nieuwveen Herv. Gem.: 7 u ds.
Van Harten.
Noordw(|kerhout Herv. Gem.: 10
en 7 u ds. Smits (HA).
Oegstgeest Herv. Gem., Groene-
of Willlbrordkerk10.30 u ds. W. E
Verdonk (HA); 7 u ds. J. Irik. Paulus-
kerk: 7 u ds. G. F. Callenbach (HA).
Ver. v. Vrijz. Herv., W. de Zwijgerkerk:
7.30 u ds. M. J. Wagenvoorde (HA).
Geref. Kerk: 8 u ds. Meijer. Ger. Kerk
(Vrijgem.), W. de Zwijgerkerk: onbe-
Oude Wetering Herv. Gem.: 9.30
en 7 u ds. Lalleman (HA). Ger. Kerk:
7.30 u ds. C. A. Verhoog. Rem. Geref.
Gem.: donderdagavond 7 u dr. A. W.
Cramer (HA).
R(jnsaterwoude Herv. Gem.: 7.30 u
ds. C. J. Baart (HA).
RUnsburg Herv. Gem., Grote Kerk:
10 u ds. J. Stehouwer, em. pred. te
Alphen; 7.30 u ds. J. Godthelp te Rot
terdam. Bethelkerk: 10 u ds. H. van
Gosliga (HA). Geref. Kerk (vrijgem)
130 u ds. De Vrlee te Den Haag. Chr.
Geref. Kerk: 7.30 u Dienst des Woords.
Geref. Kerk (Rapenburg)7.30 u ds.
Bijleveld.
Ter Aar Herv. Gem.: 7.30 u ds.
Llndenburg. Geref. Kerk: 730 n ds.
Heyner.
Valkenburg Herv. Gem.! 10 en
6.80 u ds. D. Lekkerkerker (HA.). Ge-
TOEN de soldaten Jezus ge
kruisigd hadden zo
verhaalt Johannes, de evangelist
namen ze zijn kleren en deel
den ze in vieren, voor iedere
soldaat één deel. Ze namen óók
de lijfrok, die echter zonder
naad was, aan één stuk geweven
van bovenaf. Daarom zeiden ze
tot elkaar: Laten we die niet
scheuren, maar er om loten wie
hem krijgt. Aldus moest de
Schrift vervuld worden: zij ver
deelden mijn kleren onder el
kaar en dobbelden om mijn
Nu is de misdadiger aan het
kruishout gehangen. Het mili
taire viermanschap heeft Hem
daartoe naakt uitgekleed. Zijn
kleding is nu voor dit straf
peloton.
Dat was alles wat Jezus
naliet: een kleed. Hij had geen
WOORD VAN BEZINNING
eigendom. Wat hij nodig had
leende hijde kribbe, waarin hij
lag (omdat er geen plaats was
in de herberg): een boot. die
hem tot spreekgestoelte dr.ende
en ook het ezeltje, waarop wij
hem zondag Jeruzalem zagen
binnenrijden en straks tenslotte
een graf. Want op de plaats
waar Hij gekruisigd werd lag een
tuin en in die tuin een nieuw
graf, waarin nog nooit iemand
was neergelegd; daarin hebben
zij Jezus neergelegd. Alleen zijn
kleren waren van hem. Maar
dat was niet veel, je kunt het
vierendelen: een overkleed, een
paar sandalen, een gordel en
dan nog een hoofddoek.
Nu blijft over een onderkleed,
de lijfrok. Uit één stuk geweven,
kostbaarder dan al het andere
samen. Jammer omdat in vieren
te snijden, laten we erom dob
belen
Eeuwen geleden heeft een
koning in een gedicht zo iets
zien gebeuren met zichzelf en
zijn volk: zij verdelen mijn kle
deren onder elkaar en werpen
het lot over mijn gewaad (psalm
22). Dat wordt nu bewaarheid.
ref. Kerk: 7.30 u ds. Langeler. Geref.
Kerk (vrijgem.): 7 u ds. R. Brands.
Voorhout Herv. Gem 10 en 7 u
(HA) ds. Elfferlch.
Voorschoten Herv. Gem.. Dorps
kerk: 10 u ds Meljering; 7 30 u ds.
Saraber. Rijndijk: 7.30 u ds. Meljering.
Hulp en Heil: 10 u ds. Saraber; 7 u
ds. Zijlstra. Geref. Kerk: 8 u ds. Smit.
Geref. Kerk (vrijgem.): 6.30 u ds. J.
Donner te Rijnsburg. Rem. Doopsgez.
Kring (Cult. Centrum)7.30 u dr. S. L.
Verheus te Amsterdam (HA).
Waddinxveen Herv. Gem.: Imma-
nuëlkerk7.30 u dr. A. van Haarlem
(HA). Rem. Gem.: 6 30 u ds. J. G.
Paardekooper (HA). Ohr. Afgesch. Ge
meente: 7 u ds. A. P. Verioop.
Warmond Herv. Gem.! 10 en T u
ds. H. L. Boonstra (HA).
Woubrugge Herv. Gem.: 7 u ds
Kempenaar (HA). Geref. Kerk: 7.30 u
ds. Dethmers.
Zevenhoven Herv. Gem.: 7 u ds.
C. A. van Harten te Bodegraven.
Zoeterwoude Herv. Gem.i 10 en
7 u ds. Hengstmangers (HA).
Zwammerdam Herv. Gem.l T.30 u
ds, C. L. v. d. Broeck (HA),
En de kruiseling protesteert
niet „Als iemand uw onderkleed
wil nemen, laat hem dan ook
het bovenkleed' (bergrede). Nu
nemen ze beide, boven- en
onderkleed.
Het was geen mantel, het was
een simpel onderkleed, maar uit
één stuk geweven. Van boven
tot onder.
De rok, die Jezus naliet, is
men gaan zoeken. Er zijn men
sen in Triër, die menen dat hun
kostbare reliek de échte rok van
Jezus is. Maar is Jezus' leven
dan iets, dat voorbij is en dat
wij nog alleen bereiken kunnen
door in onze herinnering terug
te gaan aan de hand van een
kleed, dat Hij droeg? Kort en
helder spreekt Hij: Zie, Ik ben
bij u, alle dagen, tot aan het
einde der wereld. Jezus' tegen
woordigheid is werkelijk in Zijn
woord, dat is, Zijn gepredikt
evangelie in verkondiging en
sacrament.
De ongedeelde rok is een
teken van het heilig Evangelie:
van de waarheid, die Hij
predikt,
van de liefde, die Hij geeft,
van de genade, die Hij
openbaart.
Wellicht dat heden in de
christelijke kerk het besef wak
ker wordt: laat ons dit niet
scheuren. Of, zoals Johannes in
zijn evangejie letterlijk schrijft:
laat ons geen schisma maken.
Laat ons het kleed zonder naad
niet scheuren
En laten wij toch ophouden te
laten van wie Het zijn zal. Het
is van allen samen. En voor
allen tezamen is dit kleed, waar
mee Hij Adam en Eva, dus óns,
die naakt staan in het Oordeel,
wil dekken. Het is het gewaad
van Zijn nieuw leven, waarin wij
samen als nieuwe mensen mogen
wandelen.
H. J. A. HAAN.
Evang. Lyth. pred. in Lelden.
In deze .fieta" heeft de
schilder Rinze Hamstra
een duidelijk verschil tot
uiting gebracht tussen de
verstilde smart van Maria
over de dood van haar
zoon en het folterende
leed, dat Maria Magdalena
(op de achtergrondheeft
aangegrepen. De moeder,
wetende dat een zwaard
door haar ziel zou gaan
zoals haar kort na Jezus
geboorte door Simeon was
voorzegd, doorstaat de
pijn in geestelijke bewust
heid, Maria Magdalena is
nog niet tot aanvaarding
gekomen. Links boven:
Jozef van Arimathéa, in
diepe meditatie verzon
ken
O hoofd, bedekt met wonden,
belaan met smart en hoon.
O hoofd, ten spot ombonden
met ene doornenkroon.
Eertijds gekroond met stralen
van meer dan aardse gloed,
waarlangs nu druppien dalen
'k Breng zeeg'nend U mijn groet.
